Ik zie, ik zie wat jij ook kan zien

 Relatie mens en natuur   

Bomen bepalen je buurt Apeldoorn

Herfst 2018 Jaargang 42 - 3

IVN ApeldoornIVN Natuureducatie is een vereniging van vrijwilligersdie mensen betrekt bij hun (groene) leefomgeving, na­tuur, milieu en landschap in de gemeenten Apeldoorn,Voorst en Epe.IVN Apeldoorn organiseert activiteiten zoals fietstoch­ten, wandelingen, cursussen en landschapsonderhoudvoor jong en oud. Wie zelf op pad wil in de natuur kanommetjes, wandelingen en fietstochten gratis downlo­aden: www.ivn-apeldoorn.nl (Publicaties). Lid of vriend worden?Meld je aan via mail aan secretaris@ivn-apeldoorn.nlContributie / vriendenbijdrage (per jaar): Leden: €24;Huisgenootleden en Vrienden €12, te betalen opIBAN NL 25 INGB 0000 949976 t.n.v. IVN Apeldoorn.Opzegging vóór 1 november secretaris@ivn-apel­doorn.nlWijzigingen in adresgegevens (mailadres) melden bijledenadministratie@ivn-apeldoorn.nl. Bestuur en Contactpersonen werkgroepenZie www.ivn-apeldoorn.nl voor namen en (mail)adres­sen. GroenvoerGroenvoer is het contact - en informatieblad van IVN-Apeldoorn en verschijnt vier maal per jaar. Het blad isvan en voor leden. Schrijven  en fotograferen voor GroenvoerDe redactie van Groenvoer ontwerpt in een redactie­bijeenkomst de inhoud van Groenvoer. We kijkenvooral vooruit en houden rekening met het seizoen enwat er speelt aan ontwikkelingen. Daarna nodigen wegericht IVN-leden uit te schrijven of te fotograferenvoor een rubriek in Groenvoer. De redactie houdt zichhet recht voor ingezonden artikelen te redigeren.Misschien vind jij het interessant om (incidenteel) ietsvoor Groenvoer te schrijven of te fotograferen? Laathet weten via groenvoer@ivn-apeldoorn.nl.Overname van artikelen is toegestaan na schriftelijketoestemming van de auteur en de redactie RedactieGreet Bothe (coördinatie en vormgeving), Ten Gevers,Corine Schimmel, Yvonne Zwikker, Joop Bothe (fotore­dactie), Monic Breed (eindredactie)De uiterste inzenddatum kopij voor het winternummer2018 is 19 oktober 2018: groenvoer@ivn-apeldoorn.nl Medewerkers aan dit nummer: Ton van Lambalgen, Jan van der Velde, Ronald Duin,Janneke Brouwer, Peter Verdegaal, Ruud Knol. 

Colofon Inhoud

       3    Ik zie, ik zie wat jij ook kan zien

       5    Natuurdag Apeldoorn

       6    Natuur in de zorg nadert 10 jaar

       7    Relatie mens en natuur

       8     IVN in beeld

     10    'Goed bezig' samen met Stayokay Berg en        Bos

     11    Apeldoornse wandel4daagse

     12    Bomen bepalen je buurt

     13    IVN nieuws

     13    Fotoquiz

     14    Op pad met Ruud Knol

     15    Prikbord

     16    Agenda

© Yvonne Zwikker

TegeltjeswijsheidSoms kom je van die tegeltjes tegen waarbij je eenglimlach niet kunt onderdrukken. Het zijn de woordendie een beleving geven: scherp, oubollig of een waar­heid als een koe. De natuur is een geliefd onderwerp.Op een tegeltje vond ik ooit de spreuk van een zekereR.W. Emerson: Het onkruid is een plant waarvan dedeugden nog niet ontdekt zijn.

Natuurmoment

Foto voorpagina: IVN Apeldoorn

2 www.ivn-apeldoorn.nl

Thema: Natuur, cultuur en landschap

Ten Gevers en Ton van LambalgenIk zie, ik zie wat jij ook kan zienHeb je dat ook wel eens, dat je met anderen aan het wandelen bent en je allemaal verschillende dingen ziet? Deeen heeft het over een prachtig vogelnestje dat hij ziet, de ander maakt opmerkingen over de hoogspanningslij­nen in de verte en weer een ander let misschien meer op een historische boerderij. Er zijn veel invalshoeken omnaar je omgeving te kijken. Natuurgidsen gebruiken daarbij een een speciale wijze van werken. Daarbij let je opde specifieke aspecten van de natuur, maar ook de cultuur en de historie.

Ieder kijkt vanuit een bepaalde invalshoekJe loopt door het bos en ziet een brede kuil aan derand van het pad waar water in staat. Je kunt dat bele­ven als een plek waar de wilde zwijnen zich lekker kun­nen ‘wassen’. Je kan het ook zien als een plek waar eenleemlaag in de bodem zit, zodat het water niet wegkan lopen in de bodem en blijft staan. Je kan het ookbekijken als een plek waar vroeger een boerderij meteen stal heeft gestaan. Of als een plek waar planten alswaterpeper goed kunnen groeien. Niet iedereen ziethetzelfde. En dat is boeiend, want zo kan je van elkaarszienswijze leren. Er is niet één manier van kijken naarje omgeving, Ieder gebruikt zijn eigen kennis en erva­ring bij het waarnemen en legt zijn eigen accenten.Ieder leest zijn eigen verhaal in de omgeving.

Gebruik van 5 brillenWelke invalshoeken zijn er om naar de omgeving enhet landschap te kijken. Anders gezegd: met welke brilkijk je naar het landschap?. We onderscheiden vijf bril­len die elk een eigen kijk geven. Om goed te kijkennaar de omgeving is het handig jezelf vragen te stellen.Je staat bijvoorbeeld aan het begin van een laan enkunt jezelf dan afvragen:• Wat zegt deze laan over deze plek?• Wat zegt de boomsoort over de bodem?• Wat zeggen de lijnen over de structuur van het land-

© Yvonne Zwikker

  schap?• Wat zeggen de bomen over het seizoen?• Wat zegt de laan over de geschiedenis van de plek?De vragen vertegenwoordigen elk een bril, waarmee jenaar het landschap kunt kijken. Door het stellen vanvragen wordt je waarneming aangescherpt en daar­mee ontstaat een steeds vollediger beeld. Bij elkaargeven de antwoorden je informatie over de plek in alzijn aspecten en de zichtbare samenhang ertussen.Laten we nu eerst kijken naar de afzonderlijke brillen.

© Ten Gevers

3www.ivn-apeldoorn.nl

Bril 1: letten op het seizoenAls je buiten loopt kun je vaak goed waarnemen welkseizoen het is. Misschien ruik je wel de geur van linde­bloesem of die van rozen. Of zie je bepaalde plantenbloeien, zoals bijvoorbeeld stinzen (voorjaar) of zomer­bloeiers. Of hoor je bepaalde vogels zingen. Observeerde activiteiten van mensen die verband houden methet seizoen. Zie je bijvoorbeeld mensen recreëren ofboeren aan het hooien. Al deze dingen tonen de sa­menhang tussen de tijd van het jaar en de kleuren,vormen en soorten in je omgeving. Bril 2: zoeken naar de geschiedenisIn het buitengebied kom je ze regelmatig tegen, diemooie oude boerderijen. Soms zijn ze wat scheefge­zakt en met lekkende daken, soms opgeknapt na eenrenovatie en hebben ze het jaartal van de oorspronke­lijke bouw op de gevel. Soms ook merk je een moder­ne schuur ernaast op. Gebouwen tonen ons het verle­den en het heden, net als de wegen en paden. Je kuntje afvragen wat de bebouwing vertelt over de historievan een plek. Hoe lang staat het er al, welke materia­len gebruikte men en hoe werd er geleefd? Heeft debeplanting iets te maken met de historie? Wie kentniet de sprengen in Apeldoorn, Epe en Vaassen, ze zijnhet product van een levend verleden. Bril 3: scannen van de horizonJe loopt langs een groot rechthoekig stuk land, be­groeid met gras. Er ligt een sloot naast en aan de an­dere kant zie je een bomenrij. In de verte zie je eenboerderij. Waarschijnlijk is het een weiland, met eenafwateringssloot en een bomenrij om de wind af tevangen. Als je naar de horizon kijkt, kijk je naar de lij­nen en patronen in akkers, graslanden en beplantingdie je ziet. Naar de toegankelijkheid door wegen enpaden, naar hoe de ruimte van het landschap is inge­deeld. Daarin kun je zien hoe het landschap gebruiktwordt en functioneert. Wandelpaden zijn vaak zandpa­den, zo kun je ze herkennen. Een rij struiken kan eenbeschermingsstrook zijn voor vogels en insecten.

© Ten Gevers

Bril 4: inschatten van de verticale samenhangAls je wandelt denk je meestal niet na over wat eronder je voeten, in de ondergrond, zit. Toch bepaalt deondergrond in de regel wat er boven mogelijk is. 

Wil je een tuin aanleggen op zandgrond, dan zal datflinke moeite kosten. Een akker aanleggen op een wa­terrijke plek is ook niet zo’n goed idee. Nu kun je meteen grondboor een mooi beeld van de ondergrondkrijgen. Vaak is dat niet nodig. Aan de hand van wat jeziet kom je al een heel eind. Wat zeggen de planten- enbomengroei bijvoorbeeld over de bodem en de water­stand? Je kijkt of het grasland, bos of bouwland is. Enje kijkt naar het reliëf, zie je bijvoorbeeld verschillen inhoogte, sloten en rivierdalen? Bril 5: letten op duurzaamheidWat kan je over de omgeving zeggen in relatie tot detoekomst. Zie je bijvoorbeeld invloeden van vermes­ting, vervuiling of verzuring. Soms zie je de nitraatmin­nende planten omhoog schieten. Op andere plekkende duidelijke invloed van het agrarisch bedrijf. Het isgoed jezelf de vraag te stellen of de belangen vanmens, planeet en welvaart in balans zijn. Elke omgeving heeft zijn eigenheidJe gebruikt je waarnemingsapparaat (al je zintuigen) enje denkapparaat (begrippen, logica, kennis). Hoe zit dathier in elkaar? Waarom ziet het eruit zoals het eruitziet? Vragen kunnen antwoorden opleveren, maarvaak zal je merken dat een antwoord ook weer nieuwevragen oproept. Aan een landschap is oneindig veelwaar te nemen. Door het stellen van vragen wordt jewaarneming aangescherpt en daarmee ontstaat eensteeds vollediger beeld en zie je het landschap als ge­heel. En wat nog leuker is: door op die manier te kijkenkan je meer met elkaar delen

© Ten Gevers

4 www.ivn-apeldoorn.nl

Kind en natuur

Natuurdag ApeldoornWelkom op de Natuurdag van IVN Apeldoorn die dit jaar 2018 70 jaar be­staat! Speciaal voor de inwoners van Apeldoorn en omgeving (natuurlijkook Voorst en Epe) vindt de Natuurdag plaats op zondag 14 oktober 2018van 11.00 tot 16.00 uur op het terrein van het Woldhuis (Het Woldhuis 11,gelegen ten oosten van de wijk Woudhuis en de A50): een feestelijke dagdie bruist van de natuuractiviteiten. De toegang is gratis.

© IVN Apeldoorn © Monic Breed

© Monic Breed

FietsKom - als het even kan - met de fiets. Er is voor hetstallen van fietsen genoeg ruimte beschikbaar bij deingang van het Woldhuis 11. Auto’s kunnen gepar­keerd worden op de parkeerplaats op de hoek van deWoudhuizerweg en de Woudhuizermark. Vandaarloopt een aantrekkelijke wandelroute (volg de natuur­dagpijlen) naar het Woldhuis (circa 800 meter).

Gezinnen met kinderen zijn van harte welkom, maarnatuurlijk is er ook voor volwassenen veel interessantste beleven. Nodig vooral je buren, vrienden en beken­den uit om mee te doen! Wat kun je allemaal doen? • lekker scharrelen tussen de kraampjes van natuur-       en milieuorganisaties, de gemeente en aanbieders       van duurzame producten. Ook de IVN-webshop is         even een gewone winkel met een uitgebreid assorti-     ment aan natuur- en milieuboeken.• een uitgezette wandeling lopen met onderweg we-       tenswaardigheden en anekdotes over de padden-         stoelen die je tegenkomt.• je conditie testen tijdens een bootcamp onder pro-       fessionele begeleiding in de natuur.

• een circuit met natuuropdrachten volgen met na-         tuurlijk leuke prijsjes• een korte workshop natuurfotografie volgen, dus         neem je mobiele telefoon of fototoestel mee.• kijken naar interactief toneel voor kinderen van DISK   theaterproducties (zie www.disktheaterproducties.nl)• genieten van live muziek onder het genot van een bi-   ologische versnapering verzorgd door Ambachtscen-   trum Driekant uit Zutphen. Wellicht ken je hen al van   de biologische markt in Apeldoorn  (zie: www.driekant.nl) Info programma: www.ivn-apeldoorn.nl

Activiteiten in het thema herfst

5www.ivn-apeldoorn.nl

Reportage Natuur in de zorg

Jan van der VeldeNatuur in de Zorg nadert 10 jaarWij zijn een kleine werkgroep die intussen al honder­den ouderen, veelal licht dementerenden, een waarde­volle natuurpresentatie konden geven. Het doel van dewerkgroep Natuur in de Zorg (NidZ) is ouderen die nietmeer veel buiten komen toch de natuur te laten bele­ven.Dit jaar hebben we aanvulling in de bezetting gekre­gen, waardoor we meer aanvragen van verzorgings­huizen kunnen honoreren, maar de behoefte aanmeer vrijwilligers blijft actueel. VerzorgingshuizenBij enkele verzorgingshuizen komen we vier keer perjaar en sluiten met onze presentaties aan bij de jaarge­tijden. Daarnaast is er een keuze uit presentaties overBerg en Bos, Het Loo, Beken en Sprengen en Vlinders.Deze power-points hebben we veelal zelf samenge­steld met foto’s en filmpjes en wij vertellen ons verhaaldaarbij.Verzorgingshuizen waar we contact mee hebben zijn:Casa Bonita, Randerode, Vier Dorpen, Het Zonnehuis,sinds kort Rumah Saya en in het najaar voor het eerstDe Zonnebloem. BelevingHet is belangrijk om bij dementerende bejaarden beel­den van het verleden of hun vroegere omgeving tetonen, hiermee bereiken we dat men eerder reageerten zijn of haar  verhaal gaat vertellen, dat heet remi­niscentie.Komt er een plaatje van een bord kruudmoes danweet men te vertellen wat er zoal aan kruiden in zit, af­gezien van het feit of men het wel of niet lekker vindt.De reacties variëren tussen mmmmm of bahhhh. Wenemen ook natuurmateriaal mee, zoals een gewei,plantjes en facetogen om te laten zien zoals een vlin­der kijkt.

Groen, Grijs en GelukkigOp Casa Bonita van Zorggroep Apeldoorn levert werk-

© Herman de Jongh

groep NidZ een bijdrage aan Groen, Grijs en Gelukkigdoor mee te werken aan het ontwerpen van een in­middels gerealiseerde mobiele groene themawand enhet uitvoeren van (tenminste) een 10-tal activiteitenvoor de bewoners van de huiskamers rondom het Atri­um, een gezamenlijke gemeenschapsruimte.De ontwikkeling van de groene themawand, de inrich­ting van de buitenruimte en het begeleiden van de ac­tiviteiten wordt door het personeel van Casa Bonitauitgevoerd samen met IVN Apeldoorn. Daarnaast wor­den omwonenden betrokken, vrijwilligers geworven enscholen benaderd om af en toe een activiteit, binnenof buiten met bewoners te doen.

© IVN Apeldoorn

ThemawandenBij de ontwikkeling van ideeën voor Grijs, Groen en Ge­lukkig ontstond het plan voor een ‘groene thema­wand’, een frisse, vrolijke, groene, kleur- en geurrijkemobiele kastenwand vol met materialen die natuuruitstralen, behulpzaam zijn om de natuur te ontdek­ken, de zintuigen te prikkelen, beelden te tonen ensoms geluiden weer te geven. In en bij de themawandmoeten voor uiteenlopend gebruik materialen verza­meld worden, bijvoorbeeld potten met bloemen, krui­den, klimplanten, bakken met dennenappels, stenen,zaden, allerhande loepen, zoekkaarten, platenboeken,puzzels en spelen zoals Natuurbingo en Geurenlotto.Er zitten ook materialen in waar derden, zoals familie,makkelijk gebruik van kunnen maken.Intussen is subsidie door de gemeente verleend voormeerdere groene wanden in diverse zorginstellingen.En ook hiervoor zijn weer vrijwilligers nodig. Voorlopigligt er nog een groot werkterrein voor ons. Kortomzeer dankbaar werk!  Als je interesse hebt ... laat het ons wetenvia natuurindezorg@ivn-apeldoorn.nl.

6 www.ivn-apeldoorn.nl

Natuur en duurzaamheid

Ronald Duin en Janneke BrouwerRelatie mens en natuur

Is het jou ook opgevallen hoe weinig muggen er warenin juni en juli? Hun broedplaatsen: plasjes, nattebloempotten et cetera waren allemaal opgedroogd.Lekker hè geen gezoem aan je hoofd 's nachts en on­gestoord slapen. Wanneer je geen last had van dewarmte dan. Voor insectenetende vogels was dat na­tuurlijk veel minder fijn. Dat werd nog eens versterktdoor de lange droge periode waardoor de bodem kei­hard werd en er weinig viel te scharrelen op de grond. Zomaar een voorbeeld wat het veranderende klimaatbetekent voor ons, de natuur en onze leefomgeving.Mooi voorbeeld om eens tijdens een excursie te be­spreken en dan het verband te leggen naar het groteregeheel. De manier waarop wij met de aarde omsprin­gen. Dat is een veel lastiger terrein. Dat roept directemotie op omdat het gaat over ons eigen gedrag. Hoespring je daar nu mee om als gids? Voel je je daartoeuitgerust of heb je zelf ook nog veel twijfels en vragen?Is dat nou klimaatverandering, hoe verhoudt zich dattot duurzaamheid en wat is dat dan precies en watmoet ik daar als gids mee? IVN Natuureducatie is er om de natuur te beschermendoor middel van educatie en beleving. Dus ook om deveranderingen die daar in optreden door ons eigenhandelen te duiden en mensen daarvan bewust temaken. Zoals het inleidende voorbeeld aangeeft, kandat heel praktisch met wat we iedere dag om ons heenzien gebeuren. Natuurlijk is het fijn wanneer je danook wat achtergrondkennis tot je beschikking hebt.Net zoals je als gids kennis hebt van de verschillendelandschapstypen en de bouw en onderscheidendekenmerken van planten. Aan die achtergrondkennis én het praktisch gebruik bijIVN activiteiten willen we graag bijdragen. Begin 2019start er weer een cursus Natuur en Samenleving waar­in dit allemaal aan bod komt. Waar gaan we het overhebben? Allereerst het grote raamwerk, hoe ziet eenecosysteem er uit, en wat is eigenlijk het belang hier- 

van voor ons mensen? Waar is een ecosysteem van af­hankelijk en hoe hebben thema's als verdroging, ver­mesting, verzuring en klimaatverandering daar invloedop? Wat doet dat met de flora en fauna, met versprei­dingsgebieden en met de soortenrijkdom? We bekij­ken dit aan de hand van voorbeelden uit onze achter­tuin en relateren dit aan (recente) veranderingen diewe allemaal kunnen waarnemen. Verder kijken we ofwe wel weten wat de invloed van onze eigen levensstijlnu precies is. Niet om met een moralistisch vingertje tekunnen wijzen maar om kennis op te doen. En die ken­nis kan ieder voor zich gebruiken om bewustere keu­zes te maken. Kortom, in een aantal avonden en een paar excursiesverkennen we de boeiende maar kwetsbare relatietussen mens en natuur.

Model van de circulaire economieuit het rapport van de Ellen McArthur Foundation

Nature Today © Kars Veling

7www.ivn-apeldoorn.nl

IVN in beeld

Excursie landgoed Bruggelen en hetHerenhulIn 2016 kwam het SAGA-rapport Het verborgen verleden van het Engelan­derholt uit. Vele organisaties werkten mee aan het onderzoek en de terschriftstelling, waaronder ook enkele leden van IVN Apeldoorn.Zondag 23 september 2018 om 14.00 uur houdt IVN Apeldoorn (waaron­der enkele leden die betrokken waren bij het onderzoek) een ontdek­kingstocht met een historisch tintje op het landgoed. Maak kennis met debijzondere ontstaansgeschiedenis met relicten uit het verleden zoals hetarboretum, oude boerderijen en enkwallen met een bezoek aan het He­renhul, waar ooit de Hertog van Gelre recht sprak.Beginpunt: P voor het viaduct onder de A1 aan de Zr Meijboomlaan inUgchelenVoor informatie: www.ivn-apeldoorn.nl.

WelkomnatuurgidsenDe natuurgidsenopleiding (NGO)2017-8 is afgerond en 9 cursistenontvingen het diploma IVN natuur­gids en 2 een certificaat van deelna­me. De presentaties van de educa­tieve eindprojecten waren boeiend.Een aantal wandelingen zijn inmid­dels beschikbaar via www.ivn-apel­doorn.nl. Zie ook pagina 10 ‘GoedBezig’ samen met Stayokay Berg enBos. We wensen de nieuwe natuur­gidsen veel inspiratie en pleziermet het ontwikkelen en uitvoerenvan hun activiteiten.De evaluatie staat op een rijtje. Hetmodulaire systeem dat begonnen ismet de vorige versie heeft ook incombinatie met de landelijk ver­nieuwde NGO weer zijn vruchtenafgeworpen. Aanbevelingen of ver­beterpunten zijn er ook. Het organi­seren van deskundigheidsbevorde­ring in de afdeling blijft werk in uit­voering.

© Hans Hogenbirk

© Monic Breed

8 www.ivn-apeldoorn.nl

Natuurdag IVNApeldoorn

©Monic Breed

© Hans Hogenbirk

Noorse huizen Engelanderholt

Op het landgoed Bruggelen aan het Engelanderholt in Beekbergen staantwee Noorse huizen van de Strømmen Trævarefabrik. Beide zijn rijksmo­nument. Ze hebben prachtige details en zijn voorzien van rijk gedecoreerdhoutwerk. Rondom beide panden bevindt zich een ruime, aangelegde,tuin met diverse boom- en struiksoorten, waaronder een ruim 40 meterhoge sequoia.Maak in het kader van Open Monumentendagen zaterdag 8 en zondag 9september van 11.00-17.00 uur een korte wandeling langs bordjes met in­formatie en foto's bij de Noorse huizen.Ook hierbij zijn enkele leden actief die bij het onderzoek van het landgoedEngelanderholt betrokken waren.Zie voor het programma: www.erfgoedplatformapeldoorn.nl.

Werkgroep Het Woudhuis i.o.houdt zondag 14 oktober van 11.00tot 16.00 uur de Natuurdag Apel­doorn in het kader van 70 jaar IVNApeldoorn. Voor de inhoud van hetvoorlopige programma: zie pagina5 van deze Groenvoer editie.De doelgroep voor deze Natuurdagzijn vooral gezinnen met kinderen,ook speerpunt van de gemeenteApeldoorn, maar iedereen is vanharte welkom en er is voor elk watwils te beleven.Wil je ook meewerken bij het op­bouwen van de Natuurdag, bij hetbemensen van de IVN-infokraamen bij allerlei hand en spandien­sten? Laat het Ronald Duin weten:ronaldduin@gmail.com.

Natuurwerkdag 2018Samen buiten aan de slag, dat kan op zaterdag 3 november 2018 op deNatuurwerkdag. Het is gezond, leuk en gezellig om buiten aan het werk tegaan tijdens de landelijke vrijwilligersdag in het groen. Kom zagen, snoei­en en meer. Wil jij erbij zijn? Houd de website in de gaten: www.natuur­dag.nl.

© IVN Apeldoorn

9www.ivn-apeldoorn.nl

Natuur en recreatie

Peter Verdegaal'Goed bezig' samen met Stayokay Berg & BosHet beleven van de natuur geeft veel mensen rust, ontspanning en plezier. Daarnaast recreëren mensen graagin het groen. Beleven en recreëren dragen bij aan de gezondheid en de band tussen mens en natuur, maarstaan soms ook op gespannen voet met elkaar. In concrete projecten probeert IVN Apeldoorn beide in samen­hang te benaderen. Dit project sluit daarbij aan.

Gestart als eindopdrachtAls deelnemer aan de Natuurgidsenopleiding2017-2018 heb ik begin 2018 de eerste gesprekken ge­voerd met Stayokay in Apeldoorn. Stayokay is een hos­tel grenzend aan Park Berg en Bos in Apeldoorn. Alseindopdracht van deze opleiding heb ik hiervoor geko­zen omdat beleven, recreëren en natuureducatie hiergoed samen kunnen gaan. Daarnaast ligt Stayokay in­geklemd tussen Park Berg & Bos en het Orderbos; eenprachtig bosrijk gebied waar ik mij als natuurgids ver­der op wil focussen. Tijdens die eerste gesprekken ont­stonden er zeer veel ideeën. Bovendien bleek dat devisie van IVN prima aansloot bij een nieuw landelijkeinitiatief van de Stayokay organisatie. Dit project metde titel Goed Bezig, speelt in op sociale- en duurzameactiviteiten in de natuurlijke omgeving, de bezoekersvan Stayokay maar ook voor de lokale gemeenschapwaarin het Stayokay ligt.

© Ten Gevers

Nieuwe natuurwandelingenAllereerst was er specifiek behoefte aan uitgewerktenatuurwandelingen of ommetjes in de bossen rondomhet Apeldoornse Stayokay. Mijn eindopdracht richtzich op het samenstellen van een tweetal wandelingenmet als vertrekpunt de Stayokay.Het eerste ommetje maakt een rondje door Berg &Bos met de klok mee. Het is te wandelen in circa 75minuten. Naast aandacht voor de geschiedenis, komtde wandelaar in aanraking met de ontwikkelingen vanhet toekomstbos, de bosvijver en de sprengenvallei.Met een beetje geluk komt men schapen tegen op debosweide en natuurlijk aan het einde een ontmoetingmet de wilde zwijnen, edelherten en de damherten.Het tweede ommetje van circa 45 minuten, met het

zelfde vertrekpunt, gaat tegen de klok in via Berg &Bos en dan vervolgens door het Orderbos. Naast deafwisselende natuurbeleving is hier extra aandachtvoor de oude beukenlanen en daaraan specifieke ge­relateerde onderwerpen zoals een paar enormeboomtumoren.Rode draad in beide wandelingen is de uitleg over ennoodzaak van het bewust laten staan en liggen vandode bomen om hiermee de biodiversiteit te bevorde­ren. Goed BezigAansluitend op de sociale activiteiten van project GoedBezig is het plan om in 2018 te participeren in georga­niseerde avonden voor eenzame ouderen. IVN zal opdeze avonden presentaties gaan verzorgen over na­tuurthema’s en of andere IVN gerelateerde activiteitenuitvoeren.Ook in het duurzame onderdeel van Goed Bezig vin­den IVN en Stayokay elkaar. Zo denken we aan het or­ganiseren van speciale kinderactiviteiten (basisschoolleeftijd), excursies speciaal voor de reguliere gasten enhet delen en promoten van IVN Apeldoorn  informatieen activiteiten via social-media.

© Ten Gevers

De twee gevarieerde natuurwandelingen zijn gratiste downloaden via www.ivn-apeldoorn.nlMeer informatie over het project Goed Bezig:www.stayokay.com/nl/over-stayokay/sociaal-en-duurzaam

10 www.ivn-apeldoorn.nl

Natuur en gezondheid

Corine SchimmelApeldoornse wandel4-daagseWandelen is een gezonde sport die helpt om fit te blijven, je botten sterk maakt, weinig blessures oplevert enook nog eens ontstressend werkt. Wat wil een mens nog meer?

De wandel4daagse van ApeldoornDit evenement is een uitstekende manier om de na­tuur te ontdekken en te kijken wat wandelen met jedoet. Het is inmiddels al de 65ste keer dat deze wan­del4daagse wordt georganiseerd. De organisatie is al­tijd in de goede handen van zo’n 100 vrijwilligers. Zijzorgen ervoor dat het verkeer in goede banen wordtgeleid, dat mensen zich kunnen inschrijven, dat routesworden uitgezet en dat er medische hulp kan wordengeboden als dat nodig mocht zijn. Aan de wandel4­daagse van Apeldoorn deden dit jaar meer dan 2200lopers mee. Daarnaast waren er nog een aantal men­sen, die zich voor één of meer dagen hebben inge­schreven. Er lopen net iets meer vrouwen dan mannenmee. De afstanden variëren van 12 tot 50 km, dus voorelk wat wils. Het merendeel van de deelnemers looptechter de 20 km. Wandelen in het groenVanuit de startplaats gaan de wandelingen zo snel mo­gelijk de natuur in. De routes lopen ten noorden, tenwesten en ten zuiden van Apeldoorn door bossen, hei­develden en soms door zandverstuivingen. Het wordtniet voor niets de groenste 4daagse van Nederland ge­noemd.Voor mij was het de eerste keer dat ik in een groterverband aan een wandeling meedeed. Ik liep mee metde 20 km. Ik was benieuwd waarom mensen hieraanmeedoen en wat ze ervan vinden. Al snel bleek dat hetwandelen van de 4daagse van Apeldoorn een soortverslaving is. De meeste mensen liepen al voor de zo­veelste keer mee. Ze vonden het aantrekkelijk, omdatde routes duidelijk staan aangegeven en heerlijk doorde natuur gaan. Hierdoor kun je lekker ontspannenlopen. Ze hadden het gevoel vooral gezond bezig tezijn. Verder ziet een aantal mensen het als een goedevoorbereiding op de 4daagse van Nijmegen. Een veel ­gehoorde kreet was: de 20 km van Apeldoorn is de 30 

km van Nijmegen. Dit komt omdat de routes van de 4-­daagse van Apeldoorn vooral over onverharde wegengaan en die van Nijmegen vooral over verhardewegen, wat dus makkelijker loopt. Je maakt snel contactVeel mensen lopen met vrienden, collega’s of familie.Dat is natuurlijk ook beregezellig. Er wordt onderwegdan ook behoorlijk wat afgekletst. Ik vond het heel bij­zonder, dat je heel makkelijk contact maakt. Ik hoordezelfs van mensen dat ze onderweg spontaan slaap­plekken aanboden aan mensen, die van verder wegkwamen. Door de gezellige contacten onderweg loopje makkelijk de gekozen afstand. Al moet ik wel zeggendat ik onderweg een aantal fanatieke lopers tegen­kwam, die vooral de grotere afstanden liepen, diemaar bleven inhalen. Dat leek dan ook meer op snel­wandelen.Ik vond het een leuke ervaring om een keer de 4daag­se meegelopen te hebben, maar persoonlijk vind ik hettoch prettiger om in kleiner verband te wandelen enmeer van de natuur te zien.

© Corine Schimmel

© Corine Schimmel

11www.ivn-apeldoorn.nl

Natuur in de buurt

Yvonne ZwikkerBomen bepalen je buurtIn gesprek met Ernst Jan Mulderij, vakspecialist groen van de gemeente ApeldoornDe groene uitstraling van Apeldoorn is in het centrum te danken aan parken zoals het Oranjepark, Prinsenpark,Verzetstrijderspark en Wilhelminapark. In de omliggende jongere wijken zijn naast de wijkparken ook de bomenlangs waterlopen, straten en lanen bepalend voor het groene imago van Apeldoorn. Deze structuren zijn vastge­legd in de Groene Mal, de Groenstructuurkaart van Apeldoorn.

Prinsenpark © Yvonne Zwikker

Grote opgaveNiet alleen in de wijken die dateren uit de periode1960 - 1970, maar in grote delen van het stedelijk ge­bied staat de gemeente de komende jaren voor eenaanzienlijke opgave. Een groot aantal bomen is aanvervanging toe. Dit zal gefaseerd gaan plaats vindenen de Groene Mal is de leidraad voor beleid en beheer.Beide zijn steeds verfijnder en efficiënter op elkaar af­gestemd. Bij de aanplant van nieuwe bomen gaat kwa­liteit boven kwantiteit. Ook wil men de diversiteit aansoorten vergroten. Om onder andere kaalslag langswegen te voorkomen als een bepaalde ziekte opduiktzoals al eerder de iepen-, de kastanjebloedingsziekteen momenteel bij de essentaksterfte. CombinerenNaast basaal onderhoud van bomen was er de laatstejaren te weinig geld voor vervanging. Dat ligt nu geluk­kig anders. Nieuwe bomen krijgen optimale groeiplaat­sen en indien nodig wordt bemesting aangebracht. Bijde vernieuwing van het wegdek bekijkt de gemeente inhoeverre ook de vervanging of intensievere verzorgingvan bomen meegenomen kan worden. Bij werkzaam­heden onder het wegdek kunnen boomwortels veel telijden hebben. Leidingen vragen nu eenmaal om on- 

BomenstadHet is een eer en een erkenning voor Apeldoorn omeen jaar de titel Bomenstad van Europa te mogen dra­gen. De toekenning van deze titel is gebaseerd op degroene uitstraling en innovatie in het groenbeheer. Alvanaf 1996 experimenteert de gemeente Apeldoornmet boombunkers. Door deze groeiplaatsconstructieskrijgen nu al 360 bomen ondergronds de ruimte omop een meer natuurlijke wijze de leeftijd van 70 tot 80jaar te bereiken in het stedelijk gebied.

derhoud en vervanging. In bepaalde lanen en stratenverdwijnt het asfalt en komt klinkerbestrating, die veellanger meegaat. De waterdoorlatendheid van dit weg­dek is veel beter, ook bomen profiteren hiervan.

IVN Ommetjes, wandel- en fietsroutes met bomen inde hoofdrol, gratis te downloaden viawww.ivn-apeldoorn.nlSpreng en park: Bijzondere bomenBomenwandeling MheenparkFietsroute Bomen in beeld (16km)

Mheenpark © Yvonne Zwikker

Wilhelminapark © Yvonne Zwikker

Toekomstig arboretumBij de herinrichting van Park Zuid heeft participatie vande inwoners van de wijk Zuid en studenten van de He­liconopleiding geleid tot een zeer soortenrijk park watbomen betreft. Er zijn 140 verschillende soorten aan­geplant. Ook is bijzonder dat men gezocht heeft naarbomen die niet opgesnoeid zijn, maar hun natuurlijkevorm laten zien. Het wordt een arboretum met een re­creatieve en educatieve functie.

12 www.ivn-apeldoorn.nl

Spelen met

Foto's: Ruud Knol. Antwoorden zie pagina 15

Paddenstoelen herkennenGezien de grote droogte van de maanden april tot en met juli / augustus 2018 is het zeer de vraag of we dezeherfst weer paddenstoelen kunnen ontdekken.Deze zwammen groeien op hout. Herken je ze?

Foto 1 Foto 3

Foto 4 Foto 5 Foto 6

Foto 2

IVN-nieuws

Ronald Duin

Flexibel organiseren, vermogen be­steden aan onze doelstelling encontinuïteit borgen, zomaar enkeleonderwerpen die besproken zijn tij­dens de halfjaarlijkse brainstormdag van het bestuur. Tweemaal perjaar besteden we een zaterdag ombelangrijke onderwerpen, los vande waan van de dag, gedegen doorte spreken. Zo ook begin juli.We merken dat er steeds vaker ad-hoc vragen op ons afkomen die nietbinnen de huidige werkgroepenpassen of dat er IVN leden metideeën rondlopen die vragen omconcretisering. Er zit ongelofelijkveel expertise en kennis bij de di­verse leden in de afdeling, die ge- 

kend wordt door de omgeving enwaarvoor mensen en organisatiesmet vragen bij ons aankloppen. Ui­teraard werken we daar graag aanmee. Het vraagt wel dat we inzichthebben in de expertise en kundevan ieder. Dus deel die met dewerkgroep coördinator of het se­cretariaat en kom met je ideeën.Doel van IVN Apeldoorn is om sa­menwerking te bevorderen, naams­bekendheid te vergroten en nog re­levanter te zijn voor ons werkge­bied Apeldoorn, Voorst en Epe.Als afdeling hebben we een vermo­gen dat groter is dan nodig is omde continuïteit te borgen. Een deelhebben we gereserveerd voor toe- 

komstige huisvesting. Een ander,even groot deel, heeft geen be­stemming. Wij vinden het zinvol datgeld te gaan besteden overeen­komstig onze doelstelling. Daarvoorhebben we een paar uitgangspun­ten geformuleerd en wat gedach­ten ontwikkeld. In het najaar zullenwe die aan de algemene ledenver­gadering ter bespreking voorleg­gen.

© Ten Gevers

13www.ivn-apeldoorn.nl

Op pad met Ruud Knol

Corine SchimmelOp stap met Ruud KnolRuud Knol is een reislustige zeventiger, die de natuur van jongs af aan eenwarm hart toedraagt en al 45 jaar IVN-lid is. Hij heeft een grote liefde voorpaddenstoelen en orchideeën en is een begenadigd natuurfotograaf, gidsen spreker. Daarnaast heeft hij een grote passie voor klassieke muziek enmaakt hij deel uit van een renaissance muziekensemble. Het begin van de liefde voor de natuurRuud woont samen met zijn vrouw Heleen in Apeldoorn-Zuid, bijna op deplek waar hij is geboren en getogen en waar zijn liefde voor de natuur alop jonge leeftijd begon. Deze omgeving was toen een moerassig, heide­achtig gebied. Daar ving hij als achtjarig jongetje hagedissen en salaman­ders en vond hij zonnedauw. Van jongs af aan werd hij door zijn oudersmeegenomen om bosbessen en cantharellen te plukken, die thuis werdeningemaakt. Als je druk bent met plukken kom je ook slangen, adders, pad­denstoelen en hagedissen tegen. Vandaar. Een geweldige verzamelingOp vijftienjarige leeftijd kreeg Ruud zijn eerste kodakcamera en zijn liefdevoor fotografie was geboren. Inmiddels heeft hij een archief van circa10.000 afbeeldingen van paddenstoelen, die allemaal zijn gesorteerd opnaam, vindplaats, datum en natuurlijk ook de Latijnse naam. Hij noemthet zelf een uit de hand gegroeide hobby. Ruud wordt gefascineerd doorde kleur, de vorm en het onverwachte voorkomen van paddenstoelen.Ruud komt graag in het natuurgebied Leemputten van Staverden. Dit iseen beperkt toegankelijk natuurgebied waar onder andere veel orchi­deeën groeien. Na 60 jaar weet ik pas ietsNederland telt 8000 soorten paddenstoelen en Ruud heeft er inmiddels‘een paar’ van gezien. Met leden van de lokale paddenstoelenafdeling vande KNNV is het een sport om onbekende soorten te vinden en te determi­neren. De basis hiervoor is gelegd door Frans Tjallinghii, een Wageningseprofessor, waar je geboeid naar luisterde. Vanuit de KNNV afdelingenApeldoorn, Deventer en Nijmegen vonden in de 70-er en 80-er jarenmaandelijks bijeenkomsten plaats in de kelder van het huis van Frans Tjal­linghii. Daar stonden microscopen opgesteld. Iedereen nam paddenstoe­len mee om deze te determineren. Frans Tjallinghii zei op 80-jarige leeftijdin al zijn bescheidenheid: ‘Laat je niet uit het veld slaan, want ik weet nazestig jaar pas iets over paddenstoelen’. Kennis moet je delenRuud deelt zijn kennis graag. Hij werkt mee aan cursussen over padden­stoelen, ook recentelijk op landelijk IVN-niveau. Hiervoor stelt hij zijn foto­archief graag ter beschikking. Naast het geven van lezingen maakt hij deeluit van de reiscommissie van de KNNV, waarvoor hij natuurreizen organi­seert in het buitenland. Verder is hij actief voor de mycologenvereniging,waarvoor hij regelmatig paddenstoelen monitort. Hij zou nog graag eeneigen website willen maken. Naast paddenstoelen zou hij hierop ook ver­slag willen doen van zijn natuurreizen. Zijn boodschap voor de natuur isdat er een eind komt aan de verzuring en dat er meer ‘schone’ regenkomt. Door zure regen verdwijnen namelijk mineralen uit de bodem,waardoor de vegetatie verruigt en vooral paddenstoelen die in symbioseleven verdwijnen. Meer weten?www.allesoverpaddenstoelen.nlwww.mycologen.nl

© Ruud Knol

© Fons Kolkman

Zijn eigen boeken worden voorzienvan een afbeelding van een KNOLa­maniet, die door een kunstenaarspeciaal voor hem is ontworpen.

© Ruud Knol

14 www.ivn-apeldoorn.nl

Antwoorden fotoquizFoto 1: berkenzwamFoto 2: biefstukzwamFoto 3: echte tonderzwamFoto 4: elfenbankjeFoto 5: roodporiehoutzwamFoto 6: zwavelzwam

Apenheul - IVN ApeldoornEnige tijd geleden werden wij bena­derd door de Apenheul om sameneens te kijken wat we voor elkaarzouden kunnen betekenen.De gidsen van de Apenheul (onge­veer 75) zijn goed op de hoogte vanhet wel en wee van de apen. Menwil echter ook graag meer aan­dacht hebben voor inheemse floraen fauna. Ik ben toen om tafel gaanzitten met Wendy Cieremans (coör­dinator vrijwilligers en educatie)van de Apenheul. Gewoon even outof the box kijken. We dachten ergoed aan te doen om eerst eens alsgidsen kennis met elkaar te makenen hoe kan dat beter dan als gidseen excursie te regelen.Allereerst werden de Apenheulgid­sen uitgenodigd voor een excursiein Berg en Bos. Hieraan deden 15Apenheul-gidsen mee, verdeeldover twee data. Berg en Bos ligtweliswaar naast de Apenheul, maarweinig gidsen waren daar al eensgeweest.Daarna deden 19 IVN’ers mee aaneen Apenheulexcursie.Beide excursies waren erg gezellig,leerzaam en inspirerend.Na de opleiding voor een groepnieuwe Apenheulvrijwilligers gaanwe voor een volgende stap weerom tafel. Erg leuk dit contact.Jan van der Velden

IVN Apeldoorn is aangesloten bijhet Erfgoedplatform

Groene kalenderSeptember 16 Behoud van de ozonlaag16 – 22 Week van de mobiliteit22 Burendag27 - 4 okt Bodemdierendagen Oktober1 Wereld vegetarisme dag6 Nationale Kringloopdag6-7 Weekend van de wetenschap10 Dag van de duurzaamheid14 Natuurdag Apeldoorn27 Nacht van de nacht November1 Wereld veganisme dag3 Natuurwerkdag7 Kraanwaterdag24 Niet-Winkeldag

Wil je op de hoogte blijven vannieuws en activiteiten rond cultuur­historie in Apeldoorn? Zie: www.erf­goedplatformapeldoorn.nl enabonneer je op de gratis Nieuws­brief Ruimte voor Erfgoed.

De OM worden in Apeldoorn op 8en 9 september gehouden. Hetthema voor 2018: In Europa. Zie pa­gina 8 en 9 voor een bezoek aan deNoorse huizen. www.erfgoedplat­formapeldoerf.nlOok de gemeente Voorst doet meewww.voorst.nl/open-monumentendag/

Wolven en slakken op de VeluweDe Nationale Archeologiedagen op12, 13 en 14 oktober worden inApeldoorn en Epe gehouden meteen gezamenlijk thema: de vroeg­middeleeuwse ijzerwinning op deVeluwe.Oktober lijkt ver weg, maar devoorbereidingen vinden al plaatsop 25 augustus (22 september en13 oktober) en een ieder kan hetproces van ijzerwinning zoals dat inde middeleeuwen plaatsvond, vol­gen: van klappersteen tot wolf enslak (bij Veluws museum Hage­doorns Plaatse in Epe. 

© KNNV Epe/Heerde

Op 13 oktober is er nog veel meerarcheologisch te beleven in Epezoals zelf opgraven, een bodem­vondstenspreekuur en een fiets­tocht en een tentoonstelling met delaatste ontdekkingen zoals duizen­den nieuw ontdekte ijzerkuilen, op­graving van ijzerovens en ijzerslak­kenhoop in Loenen en onderzoeknaar de herkomst van een ijzerensikkel met de nieuwste technieken.Vanaf 14 oktober komt deze ten­toonstelling naar het Sportpark Or­derbos in Apeldoorn. Daar bij de in­gang van AV’34 ligt de grootste ij­zerslakkenhoop van de Veluwe. Op 14 oktober kun je daar ooksmeden, laat een verteller je de tijdvan het ijzerwinnen beleven en nogveel meer.Meer informatie:www.knnv.nl/epe-heerdehttps://hagedoornsplaatse.nlwww.archeologiedagen.nlwww.ivn-apeldoorn.nl

IVN-LedendagDe IVN-Ledendag wordt 6 oktober2018 in Nijmegen gehouden.Meer info en opgave:www.ivn.nl/ledendag

15www.ivn-apeldoorn.nl

WWW.IVN-APELDOORN.NLNL-NL.FACEBOOK.COM/IVN.APELDOORN/

ACTIVITEITENAGENDA IVN APELDOORN

     Op pad met IVN  Apeldoorn

      Groencursus najaar 2018           Cursusavonden: woensdag 5 en 19 september, 3, 17 en 31 oktober. (Wandel- en fiets) excursies: zaterdag 8         en 22 september, 6 en 20 oktober, 10 november.      Bomencursus      Cursusavonden: woensdag 12 en 26 september, 10 oktober. Excursies: zaterdag 15 en 29  september.      Cursus Samenhang in de natuur      Cursusavonden: maandag 1, 8, 22 en 29 oktober, 5 en 12 november. Excursies: zaterdag 3  en 17 november.      Cursus najaarsvogels in het buitengebied      Cursusavond: donderdag 25 oktober. Excursie: zaterdag 27 oktober

      Natuurcursussen

     zondag  9 september  Wandeling paddenstoelen Leusveld  aanvang 14 uur       zondag 23 september  Wandeling Bruggelen en Het Herenhul  aanvang 14 uur       zaterdag  6 oktober  Avondexcursie zoogdieren in bronsttijd  zie website       zondag  14 oktober  Natuurdag Woldhuis  van 11 - 16 uur       zondag 21 oktober  Wandeling Koningspark Kerschoten  aanvang 14 uur       zondag 11 november  Wandeling Klarenbeek o.a. Kabouterbos  aanvang 14 uur  

 

     Landschapsonderhoud 2018-19     1 september (startochtend samen met andere SBB-groepen), 22 september SBB, 20 oktober SBB, 3 novem-        ber (natuurwerkdag in Berg en Bos), 17 november SBB, 1 december, 22 december SBB, 5 januari,19 januari          SBB, 2 februari, 16 februari SBB, 2 maart (Gelderse werkdag), 9 maart, 23 maart (gereedschapsonderhoud)

Zondag 14 oktober van 11.00 tot16.00 uur op het terrein van hetWoldhuis (Het Woldhuis 11 te Apel­doorn). Een feestelijke dag diebruist van de natuuractiviteiten.Voor jong en oud. Neem je (groot)ouders mee. De toegang is gratis.Programma: www.ivn-apeldoorn.nl

     Natuurdag IVN Apeldoorn