Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, UGent

Vakgroep Experimentele Psychologie

Academiejaar: 2015-2016

Syntax over domeinen heen: structurele priming van

muziek- naar taalproductie

Masterproef II neergelegd tot het behalen van de graad van Master of Science in de

Psychologie, afstudeerrichting Klinische Psychologie

Promotor: Robert Hartsuiker

Begeleider: Joris Van de Cavey

Muriel Boulanger

01103329

Abstract

Om de overlap in structurele verwerking overheen domeinen te bestuderen, wordt de laatste

jaren gebruik gemaakt van aanhechtingspriming in wetenschappelijk onderzoek.

Aanhechtingspriming, of “attachment priming” is het primen van de keuze bij welk deel van een

ambigue onafgemaakte zin men een betrekkelijke bijzin aanvult. Vorig onderzoek (Van de

Cavey & Hartsuiker, 2016) gebruikte dit structureel primingsparadigma reeds om van

toonsequensen naar taal te primen, maar er is een grote beperking op te merken aan dit

onderzoek. De primes weerspiegelden namelijk geen échte muziek, die men in een natuurlijke

situatie zou kunnen tegenkomen. Het ging om geprogrammeerde toonsequensen, waar de

clusters aangeleerd werden en er dus ook geen toonaardgevoel aanwezig was.

Om deze beperking aan te pakken, werd in een gedragsexperiment geprimed van melodieën

naar zinnen, gebruik makend van aanhechtingspriming. De primes waren opnames van

melodieën gespeeld op saxofoon, in tegenstelling tot de artificiële toonsequenties uit vorige

studies. De melodieën werden ook zo gecomponeerd dat er veel meer variatie werd toegelaten

dan in vorige studies, wat de ecologische validiteit van deze studie verhoogde.

Er werd verwacht het primingeffect uit vorige studies te repliceren, en eerder een groter effect te

vinden, omdat het hier ging om naturalistischere muziek.

De hypotheses werden echter niet bevestigd: er werd geen priming-effect gevonden van de

melodieën naar de zinnen. De meest voor de hand liggende verklaring voor deze bevinding, is

dat participanten de melodieën niet structureel verwerkten zoals bedoeld in het opzet. Er werd

namelijk geen beduidend harmonisch integratie-effect teruggevonden.

Deze studie toont aan dat er limieten zijn in structuurmanipulatie wanneer gekeken wordt naar

meer naturalistische melodieën, wat belangrijk is voor de generalisatie van eerdere bevindingen.

Verder onderzoek is aangewezen.

Inhoud

Abstract .......................................................................................................................................... .

Inleiding………………………………………………………………………………...………...1

Tegenstrijdige Bevindingen: Overlap en Verschil .................................................................... 1

De Shared Syntactic Integration Resources Hypothesis als Antwoord ..................................... 2

Priming: Voorbij de SSIRH ...................................................................................................... 5

Syntactische priming. ............................................................................................................ 5

Een specifieke vorm van syntactische priming: aanhechtingspriming. ................................. 5

Evidentie uit aanhechtingspriming: effecten overheen domeinen. ........................................ 7

Herkenningstaak. ................................................................................................................... 8

Huidige Studie ........................................................................................................................... 9

Grote beperking: artificiële toonsequensen. .......................................................................... 9

Naar “echte muziek”. .......................................................................................................... 10

Onderzoeksvraag. ................................................................................................................ 10

Methode....................................................................................................................................... 11

Onderzoeksdesign ................................................................................................................... 11

Participanten ............................................................................................................................ 11

Materialen ............................................................................................................................... 11

Zinnen. ................................................................................................................................ 11

Muzikale primes. ................................................................................................................. 12

Herkenningstaak. ................................................................................................................. 14

Procedure................................................................................................................................. 14

Hypotheses .............................................................................................................................. 15

Data-analyse ............................................................................................................................ 16

Resultaten .................................................................................................................................... 17

Bespreking en conclusie .............................................................................................................. 20

Van muziekperceptie naar muziekproductie ........................................................................... 22

Referenties ................................................................................................................................... 24

Bijlage 1: Zinnen ......................................................................................................................... 27

Bijlage 2: Melodieën ................................................................................................................... 29

1

Muziek wordt vaak bekeken als een hobby, maar het vormt ook een goed uitgangspunt voor

wetenschappelijk onderzoek (Asaridou & McQueen, 2013; Patel, Gibson, Ratner, Besson &

Holcomb, 1998; Patel, 2003; Tan, Aiello, & Bever, 1981). Muziek is wijd verspreid en in onze

samenleving wordt iedereen zowel bewust als onbewust blootgesteld aan muziek. Er wordt veel

impliciet geleerd (Maess, Koelsch, Gunter, & Friederici, 2001), net zoals bij het verwerven van

taal. Impliciet leren betekent dat men onopzettelijk en automatisch kennis opdoet die moeilijk

expliciet te verwoorden is (Conway & Pisoni, 2008). In muziek kan dit bijvoorbeeld het

aanleren/internaliseren van harmonische regels zijn, in taal kan dit het overnemen van

grammaticale regels zijn. Gezien deze overeenkomsten, is het niet toevallig dat er de laatste

jaren onderzoek wordt gedaan naar het verband tussen muziek en taal (Besson & Schon, 2001;

Slevc & Okada, 2015; Tillmann, 2012).

Tegenstrijdige Bevindingen: Overlap en Verschil

Met betrekking tot de overlap tussen muziek en taal, lijken er echter tegenstrijdige bevindingen

te bestaan in neurofysiologisch onderzoek. In de neuropsychologie worden er namelijk

dissociaties gevonden tussen de syntactische verwerking van taal en muziek, bijvoorbeeld bij

personen met een gestoorde perceptie van harmonische relaties in muziek (amusia), die niet per

se een gestoorde taalverwerking hebben (Alossa & Castelli, 2009). Federenko et al. (2012)

vonden dat bepaalde temporele regio’s gevoelig zijn voor het verwerken van muziekstructuur,

door muziekfragmenten een willekeurige toonhoogte en willekeurig ritme te geven, en deze af

te zetten tegen de oorspronkelijke. Deze hersenregio’s gaven echter geen respons bij hogere-

orde linguïstische processen.

Daartegenover zijn er bevindingen uit neuroimaging-studies die wijzen op een overlap tussen

het verwerken van syntax in muziek en taal. Patel et al. (1998) toonden bijvoorbeeld aan dat het

breinpotentiaal P600 niet te differentiëren is na syntactische incongruenties in taal of muziek.

Dat deden ze door talige en muzikale zinnen aan te bieden die een target bevatten die congruent,

matig congruent of zeer incongruent was met de voorafgaande context. Hoe incongruenter het

targetwoord of de targetmelodie was, hoe sterker de P600 in hun event-related potential (ERP)

studie.

Een onderzoek dat verder ging met dit soort muzikale incongruenties, is dat van Miranda en

Ullman (2007). Zij voerden een ERP-studie uit waarbij participanten aan melodieën werden

blootgesteld met bepaalde “schendingen” (violations) in deze melodieën. Er waren drie soorten

melodieën, die de drie condities vormden. Deze drie condities waren “alleen-regelschendingen”,

“alleen-geheugenschendingen” en “zowel regel- als geheugenschendingen”. Bij “alleen-

regelschendingen”, kwam er een noot voor in een onbekende melodie die niet strookte met de

tonale harmonische regels. “Alleen-geheugenschendingen” bestonden daarentegen uit noten in

2

een bekende melodie die wel in de harmonische regels pasten, maar niet voorkwamen in de

werkelijke melodie zoals die gekend was. “Zowel regel- als geheugenschendingen” bestonden

uit een combinatie van de twee eerdere, waarbij een noot die de tonale harmonische regels niet

volgt, zowel voor een regelschending als een geheugenschending zorgde in bekende melodieën.

Net zoals in eerder onderzoek (Koelsch, Gunter, Wittfoth, & Sammler, 2005; Leino, Brattico,

Tervaniemi, & Vuust, 2007), lokten de twee regelschendingcondities een ERAN (Early Right

Anterior Negativity) uit, terwijl de twee geheugenschendingcondities een posterieure

negativiteit uitlokten die gekarakteriseerd zou kunnen worden als een N400. Een N400 treedt op

wanneer een zin met een semantische incongruentie wordt aangeboden (Kutas & Federmeier,

2000). Hier komt ze eveneens voor wanneer een noot uit een bekende melodie veranderd

aangeboden wordt. Deze ERP-component (de N400) zou dus gezien kunnen worden, tenminste

gedeeltelijk, als het verwerken van representaties in het langetermijngeheugen (Miranda &

Ullman, 2007). De dubbele dissociatie die in deze studie gevonden werd tussen regels en

geheugen, of analoog, tussen syntax en semantiek, gaat dus ook op voor muziek, en niet enkel

voor taal.

Er wordt ook een relatie gevonden tussen het vermogen om toonhoogtes te discrimineren in

zowel muziek als taal, ook na controle voor non-muzikale en non-talige factoren zoals

zintuigelijke scherpte en motivatie (Perrachione, Fedorenko, Vinke, Gibson, & Dilley, 2013).

Samengevat wordt er dus zowel bewijs geworden voor overlap, als voor verschil tussen de

verwerking van muziek en taal.

De Shared Syntactic Integration Resources Hypothesis als Antwoord

Vanuit deze tegenstrijdige bevindingen poneerde Patel (2003) zijn Shared Syntactic Integration

Resources Hypothesis (SSIRH). Het basisidee van de SSIRH is dat het verwerken van syntax in

zowel muziek als taal beroep doet op gedeelde domein-overschrijdende structurele

integratieprocessen, die zich baseren op verschillende domein-specifieke regelrepresentaties. Er

wordt een onderscheid gemaakt tussen syntactische regelrepresentaties enerzijds (domein-

specifiek), en de resources en verwerkingsprocessen anderzijds (domein-overschrijdend)(zie

figuur 1). Structurele integratie in taal is het verbinden van elk binnenkomend woord aan een

eerder woord in de zinsstructuur. In muziek slaat dit op het verbinden van nieuwe tonen aan

eerdere tonen tot melodieën. Het is dus het proces dat kleine binnenkomende delen structureert

tot een groter geheel. Deze structurele integratie gebeurt op basis van verschillende domein-

specifieke regels.

Patel (2003) gaat er ook van uit dat deze gedeelde structurele integratieprocessen terug te vinden

zijn in de hersenen. Het is volgens hem nog niet duidelijk waar deze regio’s zich exact

bevinden, maar hij schuift de frontale regio´s naar voor als de plaats waar de resources zich

3

bevinden. Deze resources worden dan gebruikt voor computaties in posterieure regio’s, waar de

domein-specifieke syntactische regelrepresentaties zich zouden bevinden.

Figuur 1: schematisch overzicht van de SSIRH.

Patel (2003) maakt bij het voorstellen van de SSIRH een aantal toetsbare voorspellingen.

Aangezien resources voor syntactische verwerking gelimiteerd zijn, en ingezet worden zowel

voor de verwerking van taal als muziek, moet er een interferentie tussen taal en muziek optreden

wanneer moeilijkheden in structuurverwerking binnen taal en muziek samen worden

aangeboden. Dit werd inderdaad gevonden (Slevc, Rosenberg & Patel, 2009; Van de Cavey,

2012). Slevc et al. (2009) boden proefpersonen intuinzinnen aan, waarin structureel

onverwachte woorden tijdelijk voor syntactische verwerkingsmoeilijkheden zorgen. Samen met

de zinsegmenten werden ook akkoorden aangeboden die een akkoordenprogressie vormden.

Wanneer tijdens een onverwacht woord ook een harmonisch onverwacht akkoord werd

aangeboden, vergrootte de leestijd en dus ook het “intuin”-effect. Wanneer dit onverwacht

akkoord werd aangeboden bij een semantisch onverwacht woord, werd dit effect niet

teruggevonden. Het aanbieden van een muzikale syntactische incongruentie, verhoogde hier de

moeilijkheid om een syntactische (maar niet semantische) talige incongruentie te verwerken.

Anderzijds, wanneer de structurele verwerking niet incongruent is tussen beide domeinen, treedt

er geen interferentie op (Van de Cavey, 2012), aangezien hiervoor wel genoeg gedeelde

resources aanspreekbaar zijn. Of nog meer: in een studie van Thiessen en Saffran (2009) konden

kinderen een tekst beter onthouden wanneer deze gepaard ging met een melodie dan wanneer ze

alleen aangeboden werd, en werd een melodie beter onthouden wanneer ze samen met een tekst

aangeboden werd dan alleen. Ludke, Ferreira en Overy (2014) gaven volwassenen participanten

een snelcursus Hongaars van 15 minuten, verdeeld over drie verschillende “luister en herhaal”-

condities: spraak, ritmische spraak of zang. Participanten in de zangconditie presteerden

4

achteraf globaal beter op een reeks Hongaarse taaltesten. Muziek en taal kunnen dus ook elkaars

verwerking faciliteren.

Een andere hypothese van Patel (2003) kijkt naar Broca’s afasie. Dit is een hersenaandoening

waarbij het begrip (de semantiek) nog intact is, maar er een verstoorde syntaxverwerking

plaatsvindt (Maess et al., 2001). Aangezien de SSIRH stelt dat processen van syntaxverwerking

gedeeld zijn over domeinen van muziek en taal, moet deze verstoorde syntaxverwerking in taal

dus ook gerelateerd zijn aan het minder goed verwerken van harmonische relaties in muziek. Dit

werd inderdaad gevonden via directe gedragsmetingen (Patel, Iversen, Wassenaar & Hagoort,

2008) en hersenonderzoek (Maess et al., 2001; Sammler, Koelsch & Friederici, 2011).

Net zoals het breinpotentiaal P600 optreedt wanneer een syntactische incongruentie wordt

aangeboden in taal of muziek (Patel et al., 1998), treedt er eveneens een ERAN op, die het

verwerken van muzikale syntax zou weerspiegelen (Koelsch & Friederici, 2003). Eerst treedt dit

vroeg negatief breinpotentiaal op, gevolgd door de latere P600. Deze ERAN doet sterk denken

aan de ELAN (Early Left Anterior Negativity), die uitgelokt wordt wanneer een talige

syntactische incongruentie aangeboden wordt (Koelsch & Friederici, 2003). Waar de

negativiteit bij incongruenties in taal vooral links gelateraliseerd is (ELAN), is deze bij muziek

vooral rechtshemisferisch of soms bilateraal (ERAN) (Maess et al, 2001). Koelsch et al. (2005)

voerden een studie uit waarbij talige zinnen en akkoordsequensen samen werden aangeboden.

Deze zinnen en akkoordsequensen konden zowel incongruent als congruent zijn. Zoals verwacht

lokten muzikale incongruenties een ERAN uit, en talige incongruenties een ELAN. Interessant

was echter dat de ELAN verminderde wanneer de incongruente woorden samen met

incongruente akkoorden werden aangeboden. Met andere woorden, de verwerkingsprocessen

van muzikale en talige syntax interageren met elkaar. Koelsch et al. (2005) poneren dat de

neurale resources voor het verwerken van deze talige syntactische incongruenties tenminste

reeds gedeeltelijk geconsumeerd waren door de muzikale incongruenties, wat tot een daling in

resources zou geleid hebben om de ELAN uit te lokken. Deze studie biedt evidentie voor de

gedeelde resources tussen muziek en taal uit de SSIRH.

Andere ondersteuning voor de SSIRH kan gevonden worden in de bevinding dat het aanleren

van muziek bij kinderen (Moreno et al., 2011) en adolescenten (Tierney, Krizman, Skoe,

Johnston, & Kraus, 2013) een gewenst effect kan hebben op hun latere taalverwerking.

Daarnaast vertonen kinderen met ernstige spraak- en taalmoeilijkheden eveneens een

gebrekkige muziekperceptie en -productie (Clément, Planchou, Béland, Motte & Samson,

2015).

5

Priming: Voorbij de SSIRH

Recent wordt de vraag gesteld of niet alleen de resources voor structurele verwerking van taal

en muziek gedeeld zijn, maar ook de verwerkingsmechanismes zelf (Van de Cavey &

Hartsuiker, 2016). Dit idee gaat verder dan de SSIRH, die stelt dat er domeinoverschrijdende

resources voor structurele verwerking zijn.

Syntactische priming.

Een manier om te onderzoeken of mechanismes voor structurele verwerking gedeeld zijn, is het

gebruiken van een structureel priming paradigma. Dit is een onderzoeksmethode die ontstond in

onderzoek naar taalverwerking en steunt op het fenomeen van syntactische priming.

Syntactische priming houdt in dat wanneer zinnen verwerkt worden met een specifieke

syntactische structuur, deze structuur vaak wordt overgeheveld naar de volgende zin, vaak

zonder dat de persoon zich hier van bewust is (Bock, 1989). Wanneer iemand bijvoorbeeld een

passieve zin leest of hoort, zal de kans vergroten dat hij daaropvolgend zelf een passieve

zinsstructuur gebruikt (Pickering & Ferreira, 2008).

Een structureel priming paradigma maakt gebruik van deze natuurlijke tendentie om structuur

over te hevelen naar de volgende zin, door eerst een zin met een vaste structuur aan te bieden

(prime) en die te laten volgen door een zin waar de structuur zelf gekozen kan worden (target)

(Bock, 1989). Door veel trials op elkaar te laten volgen, kan onderzocht worden in hoeverre de

primes de targets beïnvloeden, en hoe sterk het primingeffect dus is. Wanneer er een

primingeffect gevonden kan worden, suggereert dit dat de zinnen uit de primes en de targets iets

delen qua abstracte structurele representatie (Scheepers et al., 2011).

Door de structuur van de vorige zin over te nemen, wordt er bespaard op cognitieve inspanning

(Bock, 1989). Het fenomeen van syntactische of structurele priming zou dus verklaard kunnen

worden doordat het spraak vloeiender maakt (Bock, 1989), maar het zou ook verklaard kunnen

worden in functie van het verbeteren van de afstemming van gesprekspartners op elkaar, of als

het mechanisme om impliciet taal te leren (Pickering & Ferreira, 2008).

Een specifieke vorm van syntactische priming: aanhechtingspriming.

Een specifieke vorm van structurele priming is “aanhechtingspriming”, of “attachment

priming” (Scheepers, 2003). Wanneer er meerdere mogelijkheden zijn om een zin aan te vullen

en deze dus ambigue is, kan men namelijk de keuze primen van bij welk deel van de hoofdzin

men een betrekkelijke bijzin hangt.

Men kan een ambigue zin zoals “Ik zie de ouders van de jongen die…” op twee manieren

aanvullen met een bijzin. Enerzijds kan aangevuld worden met “die bijna valt”, wat betrekking

6

heeft op “de jongen”. Dit is een lage aanhechting (LA). Anderzijds kan men ook aanvullen met

“die angstig toekijken”, wat betrekking heeft op “de ouders”. In dat geval spreekt men van een

hoge aanhechting (HA). Bij een LA heeft de bijzin betrekking op het dichtstbijzijnde zelfstandig

naamwoord, terwijl bij HA de bijzin op het zelfstandig naamwoord ervoor betrekking heeft.

Figuur 2: Grafische voorstelling van het onderscheid tussen LA en HA.

In die zin is er bij een LA een ABB structuur, terwijl er bij een HA een ABA structuur is. Men

kan de zin immers in drie delen onderverdelen: “Ik zie de ouders / van de jongen / die bijna

valt”. Hier kan men het eerste deel A noemen, en het tweede deel B. Het derde deel heeft

betrekking op het tweede deel en kan dus ook B genoemd worden. Dit is dus een ABB of LA

structuur. Analoog heeft een HA een ABA structuur.

Aanhechtingspriming refereert naar het fenomeen dat wanneer eerst een zin wordt aangeboden

met de eerste soort bijzinstructuur, men zal neigen om de volgende zin aan te vullen met

dezelfde soort bijzinstructuur.

Voor onderzoek is aanhechtingspriming interessant, omdat de twee structuren (HA en LA) uit

exact dezelfde structurele bouwstenen bestaan en voldoen aan dezelfde regels. De volgorde en

structuur van de woorden blijft hier hetzelfde, wat niet zo is bij het primen van passief/actief-

zinnen of datieven (Scheepers, 2003; Scheepers et al., 2011).

Figuur 3: Grafische voorstelling: LA en HA delen dezelfde structurele bouwstenen.

ZN= zelfstandig naamwoord(groep), WW=werkwoord, VZG= voorzetselgroep, BETR BIJZIN= betrekkelijke bijzin

7

Hetgeen wel verandert is de globale structurele configuratie: de plaatsing in de hiërarchische

boomstructuur zorgt voor het verschil tussen de twee structuren (Desmet & Declercq, 2006;

Scheepers, 2003). Bij LA wordt de bijzin gehecht aan het zelfstandig naamwoord dat lager in de

hiërarchische boomstructuur is (“de jongen”), zie figuur 4(a), terwijl bij een HA de

betrekkelijke bijzin gehecht wordt aan het zelfstandig naamwoord dat hoger in de boom is (“de

ouders”), zie figuur 4(b).

Figuur 4: Grafische voorstelling van een hiërarchische boomstructuur van (a) LA en (b) HA.

ZN(G)= zelfstandig naamwoord(groep), WW(G)= werkwoord(groep), VZG= voorzetselgroep, BETR BIJZIN=

betrekkelijke bijzin.

Evidentie uit aanhechtingspriming: effecten overheen domeinen.

Scheepers et al. (2011) vonden een primingeffect van wiskunde naar taal via

aanhechtingspriming. Ze stelden mathematische vergelijkingen op, die analoog waren aan de

talige LA en HA, door met haakjes te werken (bv. “80 – (9 +1) x 5” voor HA). Proefpersonen

losten deze vergelijkingen op als prime, en vulden de talige targets aan met een LA of HA

bijzin. De primes beïnvloedden in significante mate de targets, wat de domeingeneraliteit van

abstracte structurele representaties tussen wiskunde en taal ondersteunt.

Van de Cavey (2012) benutte aanhechtingspriming om aan te tonen dat structurele

integratieprocessen gedeeld zijn over muziek en taal. De primes waren hier toonsequenties met

een structuur analoog aan HA en LA, die gevolgd werden door dezelfde zinsaanvullingstaak.

8

Om te controleren of de primes voldoende verwerkt werden, was er voor het aanbieden van de

target een herkenningstaak van kleine delen uit de toonsequens (zie onderdeel

“herkenningstaak”). Er werd een significant primingeffect van toonsequensen naar taal

gevonden. Deze bevinding werd recent gerepliceerd door Van de Cavey en Hartsuiker (2016) en

Menon & Kaiser (in press).

Herkenningstaak.

Tan et al. (1981) gebruikten een herkenningstaak om te meten of een melodie harmonisch

verwerkt wordt. Eerst boden ze een melodie aan, waar zich een harmonische grens in bevond,

en daarna een “probe”, waarvan participanten moesten aangeven of deze in de melodie

voorkwam.

Figuur 5: Voorbeeld van een melodie met harmonische grenzen.

Deze probe bestond uit 2 noten die zich op de harmonische grens bevonden (“between phrase”-

probes) of die zich niet op een harmonische grens bevonden (“within phrase”- probes). In figuur

5 staat een voorbeeld van een melodie, waarbij de rode lijnen de harmonische grenzen

aanduiden. Een “between phrase”-probe bestaat uit twee noten waar een harmonische grens

tussen ligt, en kan bijgevolg in dit voorbeeld bestaan uit noten 3 en 4, of noten 6 en 7. Een

“within phrase”- probe kan dan uit alle andere opeenvolgende notenparen bestaan uit dit

voorbeeld.

De hypothese uit het onderzoek van Tan et al. (1981) was dat, vanwege de harmonische grens,

de melodie in verschillende delen zou gesegmenteerd worden tijdens de verwerking ervan.

Daarom zouden “within phrase”-probes gemakkelijker herkend moeten worden dan “between

phrase”-probes. Dit wordt het “harmonisch integratie-effect” genoemd en werd bevestigd in de

resultaten. Een analoge herkenningstaak werd gebruikt in de studie van Van de Cavey (2012),

en werd ook gebruikt in deze studie. Er werden in deze studie bijgevolg steeds twee noten

aangeboden met de vraag of deze in de juist gehoorde primemelodie opeenvolgend

voorkwamen. Met deze taak kon gemeten worden of de melodieën harmonisch verwerkt

werden.

9

Huidige Studie

Grote beperking: artificiële toonsequensen.

In vorige studies (Van de Cavey, 2012, Van de Cavey & Hartsuiker, 2016) naar structurele

priming van muziekperceptie naar taalproductie, werd gebruik gemaakt van toonsequensen die

bestonden uit geprogrammeerde sinusgolven. Dit waren tonen die gecreëerd werden door een

computer, en weinig te maken hadden met muzikale harmonie of toonaardgevoel. Men kan zich

afvragen of dit wel een ecologisch valide weerspiegeling is van “echte muziek”.

Figuur 6: de kwintencirkel.

De kwintencirkel (figuur 6) is een schema voor de harmonische relaties tussen noten in

Westerse muziek. Wanneer twee noten na elkaar gespeeld worden, wordt de afstand tussen

beide een “interval” genoemd. Intervallen van een octaaf (bv. hoge en lage do) zijn het meest

consonant, gevolgd door intervallen van een reine kwint (bv. do en sol)(Tramo, Cariana,

Delgutte & Braida, 2001). Consonante intervallen klinken mooi, terwijl dissonante intervallen

“fout” klinken. De kwintencirkel bestaat uit een reeks kwinten: G is de kwint van C, D de kwint

van G en zo verder (zie figuur 6). Noten die dicht bij elkaar liggen op de kwintencirkel zijn

bijgevolg harmonisch congruent, terwijl noten die ver van elkaar liggen harmonisch incongruent

zijn. De clusters uit de experimenten van Van de Cavey (2012) en Van de Cavey & Hartsuiker

(2016), bestonden uit drie verwante (aangrenzende) noten op de kwintencirkel (bv. “F C G” of

“A b Eb Bb”). Er waren steeds twee verschillende clusters in één notensequentie: A en B, die

tegenover elkaar harmonisch incongruent waren. Cluster B werd namelijk zo opgesteld zodat

minstens twee plaatsen op de kwintencirkel werden overgeslagen tussen cluster A en B.

Wanneer cluster A bestaat uit F, C en G, kon cluster B bijvoorbeeld bestaan uit de noten E, B en

10

F#. Op deze manier werd de HA- of LA-structuur in de toonsequensen geconstrueerd (ABA

voor HA en ABB voor LA). Deze toonsequensen weerspiegelden echter geen naturalistische

melodieën, wat een grote beperking aan deze vorige studies vormt.

Naar “echte muziek”.

Om aan deze beperking tegemoet te komen, richtte deze studie er zich op om in een

gedragsexperiment deze geprogrammeerde toonsequensen te vervangen door naturalistischere

melodieën, gespeeld op saxofoon. De melodieën die gebruikt werden waren niet gewoon

aangeleerde clusters zoals in het experiment van Van de Cavey & Hartsuiker (2016), maar

bevatten toonaarden en harmonische relaties.

De letters uit de kwintencirkel staan immers niet enkel voor noten, maar ook voor toonaarden

(Levine, M. 1995). “C” is bijvoorbeeld de toonaard “do groot” met de noten “do, re, mi, fa, sol,

la, si”. Telkens dat men één toonaard verder over de cirkel verschuift (bv. “F”), wijkt er één

noot af van de toonaard ernaast (bv. in de toonaard “F” is de si een halve toon verlaagd).

Toonaarden die dicht bij elkaar liggen op de kwintencirkel, delen bijgevolg het meeste noten en

zijn het meest harmonisch congruent. Hoe verder van elkaar gelegen op de kwintencirkel, hoe

groter het verschil tussen de toonaarden. Zo delen de toonaarden “C” en “Db” slechts twee noten

(fa en do), aangezien “Db groot” uit de noten “reb, mib, fa, solb, lab, sib, do” bestaat.

Het verschil en het vernieuwende tegenover de clusters uit de studies van Van de Cavey (2012)

en Van de Cavey & Hartsuiker (2016), is bijgevolg dat de clusters in deze studie bestonden uit

noten uit één toonaard en niet uit drie aaneenliggende noten uit de kwintencirkel. Een cluster in

de toonaard “C” kon dan alle noten van die toonaard bevatten (do, re, mi, fa, sol, la, si).

Door naturalistischere materialen te gebruiken hoopt deze studie de ecologische validiteit van

onderzoek naar gedeelde structurele verwerkingsmechanismes tussen muziek en taal te

verhogen.

Onderzoeksvraag.

Zijn mechanismes voor structurele verwerking gedeeld over de domeinen van taal en muziek?

Meer bepaald, kan de structurele verwerking van muziekperceptie naar taalproductie geprimed

worden door middel van aanhechtingspriming? En specifieker voor deze studie: kan dit ook

wanneer men naturalistischere melodieën gebruikt als primes, die meer variatie toelaten?

11

Methode

Onderzoeksdesign

Er werd gebruik gemaakt van een structureel priming paradigma, waarbij de hiërarchische

structuur van een melodie geprimed werd. Na de muzikale prime werd er eerst een

herkenningstaak aangeboden, en vervolgens een ambigue zin, die de participant luidop moest

aanvullen als target. De herkenningstaak zorgde ervoor dat participanten naar de melodie

zouden luisteren en maakte het mogelijk te controleren of de primes verwerkt werden.

Om volgorde-effecten tegen te gaan, werden de melodieën steeds gerandomiseerd aangeboden,

de volgorde van aanbieding was dus verschillend per participant. De melodieën waren gelinkt

met de zinnen: oneven participanten kregen dezelfde prime-target combinaties, en even

participanten ook steeds dezelfde prime-target combinaties, maar verschillend van de oneven

participanten. Overheen even en oneven participanten werd gematched dat een target (zin)

evenveel vooraf werd gegaan door beide primestructuren (HA en LA).

Het experiment werd opgenomen met een opnameapparaatje om achteraf te kunnen beluisteren

en coderen.

Participanten

40 participanten werden gerekruteerd voor het experiment, naar de omvang die doorgaans

gebruikt wordt in experimenten van structurele priming. Participanten mochten geen

gehoorproblemen hebben en hun moedertaal moest Nederlands zijn. Er werd niet geselecteerd

op muzikale achtergrond. Ze werden 10 euro betaald voor hun participatie in het experiment, dat

ongeveer 60 minuten duurde. De steekproef had een gemiddelde leeftijd van 28,3 jaar

(mediaan= 24), met een range van 20 tot 62 jaar. Ze bestond uit 22 mannen en 18 vrouwen. De

gemiddelde muzikale opleiding betrof 6,6 jaar in een officiële muziekopleiding (deeltijds

kunstonderwijs of conservatorium). Participanten vulden een informed consent in voor de start

van het experiment, en na het experiment een korte vragenlijst.

Materialen

Zinnen.

De targets bestonden uit de eerder vermelde ambigue zinnen, die op twee manieren konden

aangevuld worden met een bijzin. De zin “Ik zie de ouders van de jongen die …” (figuur 2), kan

bijvoorbeeld zowel aangevuld worden met “die bijna valt” (LA), of “die angstig toekijken”

(HA). De keuze op welk zelfstandig naamwoord de aanvulling betrekking heeft, bepaalt of het

om een LA- of HA-aanvulling gaat (Scheepers, 2003).

12

Er werden 120 ambigue zinnen aangeboden, waarvan de helft LA en de helft HA. Om achteraf

uit te maken of de participant de zin aanvulde met LA of HA, werd naar de vervoeging van het

werkwoord (enkelvoud of meervoud) uit de bijzin gekeken. In het voorbeeld uit figuur 2 wijst

het enkelvoud op LA en het meervoud op HA, maar dit kan ook omgekeerd zijn. De

aangeboden zinnen kunnen teruggevonden worden in bijlage 1. Deze werden reeds in eerder

onderzoek gebruikt en als geschikt beschouwd om genoeg te discrimineren tussen HA en LA-

aanvullingen. Er waren 10 zinnen die tweemaal werden aangeboden tijdens het experiment, en 4

incorrecte (zin 4, 86, 87 en 88 in bijlage 1).

Muzikale primes.

De muzikale primes werden ingespeeld op een gelijk ritme (op metronoom, 80 bpm), door een

muzikant op saxofoon. Ze werden gecomponeerd met een ABA- of ABB-structuur, analoog aan

HA en LA in zinnen. De melodieën bestonden uit 8 noten, theoretisch verdeeld in 3 delen. De

eerste 3 noten correspondeerden met het A-deel, en de volgende 3 noten met het B-deel. De

laatste 2 noten correspondeerden met het A-deel of met het B-deel, afhankelijk of de prime

respectievelijk uit een ABA- of ABB-structuur bestond. Er werden 60 melodieën met ABB-

structuur, en 60 melodieën met ABA-structuur gecomponeerd en opgenomen. Een melodie

duurde ongeveer 6 seconden. De A- en B-delen slaan hier op verschillende clusters van

harmonisch congruente noten.

De melodieën werden zo gecomponeerd dat de A-cluster en de B-cluster 5 posities op de

kwintencirkel uiteen lagen. Als de A-cluster bijvoorbeeld C was, kon de B-cluster uit B of Db

bestaan. Er werd voor gezorgd dat, bijvoorbeeld in dit geval, er evenveel verschillende

melodieën werden gemaakt met B als met Db . In de melodieën werden vooral de noten voor de

A-cluster gekozen die niet in de toonaard van de B-cluster voorkwamen en visa versa, dit om de

harmonische grenzen zo duidelijk mogelijk te maken. In figuur 7 staat een voorbeeld van een

ABA- en bijhorende ABB-melodie die opgesteld werd met als A –cluster de toonaard C en als

B-cluster de toonaard Db.

13

Figuur 7: voorbeeld van (a) een HA melodie (αβα-structuur) en (b) een LA melodie (αββ-structuur).

In de studie van Van de Cavey (2012) werden dezelfde clusters gebruikt doorheen alle trials,

waardoor deze snel aangeleerd werden. De clusters met de noten “F C G” bestonden

bijvoorbeeld steeds uit variaties van deze drie noten. In deze studie variëren de clusters

overheen de trials. Ze kunnen op eender welk punt van de kwintencirkel beginnen, zolang er

maar genoeg afstand is tussen de A-cluster en de B-cluster, namelijk 5 sprongen in de

kwintencirkel (bv. C en B). Een recente studie (Menon & Kaiser, in press) vond op deze manier,

door de clusters te laten variëren over trials, reeds een sterker primingeffect dan in de eerder

vermelde studies.

Daarenboven variëren niet enkel de toonaarden, maar ook de melodieën zelf over trials. Elke

melodie werd gecomponeerd in de toonaard C en vervolgens in 3 verschillende toonaarden

getransponeerd. In totaal zijn er 20 verschillende LA-melodieën, die elk hun corresponderende

HA-melodie hebben (waarbij enkel de laatste twee noten verschillend zijn). Deze 40 melodieën

werden over alle toonaarden gevarieerd door middel van transpositie. Transponeren betekent

dat men een melodie of muziekstuk een bepaald aantal halve of hele tonen verlaagt of verhoogt,

waardoor de melodie of het muziekstuk in een andere toonaard komt te staan. Dezelfde

toonafstanden worden behouden, maar er wordt vanaf een andere noot begonnen. In deze studie

werden elke 5 melodieën (en dus ook hun 5 corresponderende HA-melodieën) in 3

verschillende toonaarden getransponeerd. Welke melodieën in welke toonaarden werden

getransponeerd staat afgebeeld in figuur 8a. De kwintencirkel werd telkens in drie verdeeld (zie

figuur 8b), om de drie meest uit elkaar liggende toonaarden te bekomen. Zo werden de eerste 5

melodieën bijvoorbeeld in C, Ab en E getransponeerd (zie groene lijnen in figuur 8b). Voor de

volgende 5 melodieën werden de toonaarden F, Db en A gebruikt (rode lijnen), en zo verder. Zo

werd elke melodie in drie toonaarden getransponeerd die zo ver mogelijk van elkaar lagen, met

als doel om melodieën die terugkeerden gedurende het experiment zo verschillend mogelijk te

laten klinken. Er waren 20 melodieën, die elk ook hun HA-variant hadden, en elk in drie

toonaarden werden getransponeerd (20 x 2 x 3 = 120 trials).

14

Figuur 8: transpositie van melodieën in 12 toonaarden.

Een ander groot verschil met de eerder vermelde studies, is dat de melodieën voor deze studie

ingespeeld werden door een muzikant op tenorsaxofoon, en geen geprogrammeerde pitch-

sequenties waren. De gebruikte melodieën kunnen teruggevonden worden in bijlage 2. Om deze

op te nemen, werden ze een hele toon hoger getransponeerd, omdat tenorsaxofoon in de Bb

toonaard staat. De melodieën klonken echter wel in de toonaard zoals ze in bijlage staan.

Herkenningstaak.

In totaal waren er 120 probes voor alle trials, waarvan 40 valse probes (twee tonen die niet

opeenvolgend in de melodie voorkwamen), 50 “within phrase”-probes (twee tonen die

opeenvolgend tussen de harmonische grenzen van de melodie voorkwamen) en 30 “between

phrase”-probes (2 tonen die opeenvolgend op een harmonische grens in de melodie

voorkwamen). De probes bestonden uit twee noten die uit het geluidsfragment van de juist

gehoorde melodie geknipt werden. De valse probes bestonden dus ook uit noten die in de

melodie voorkwamen, maar niet opeenvolgend. Dit laatste aspect zorgde ervoor dat de

herkenningstaak moeilijker werd.

Procedure

Participanten kregen eerst instructies over de herkenningstaak; er werd verteld dat dit de

hoofdtaak van het experiment was. Daarna werd uitgelegd dat participanten eveneens zinnen

kort zouden moeten aanvullen, met als doel nieuw stimulusmateriaal te genereren en af te leiden

van de herkenningstaak. Participanten werden aangespoord om de zinnen aan te vullen met het

eerste wat bij hen opkwam, en intussen er op te letten een correcte grammatica te gebruiken. Er

werd geen verband aangegeven tussen de prime en de target, ook niet wanneer participanten

vroegen of er een verband was.

15

Participanten kregen eerst een oefentrial, waarna ze vragen konden stellen. Daarna startte de

eerste trial. Eerst werd de opgenomen melodie afgespeeld in een hoofdtelefoon, en vervolgens

werd de probe afgespeeld. Er werd “juist” en “fout” afgebeeld op het scherm, waarna de

participant respectievelijk links of rechts moest klikken voor juist of fout om aan te geven of de

probe opeenvolgend voorkwam in de melodie of niet. Vervolgens werd de onafgemaakte zin

gepresenteerd op het scherm, die participanten luidop moesten lezen en afmaken. Daarna werd

naar de volgende trial overgegaan door op een symbool in de linkeronderhoek te klikken. Een

schematisch overzicht van de procedure kan gevonden worden in figuur 9.

Figuur 9: Procedure van het experiment.

Wanneer de 120 trials over waren, kwam er “einde” op het scherm. Na het experiment kregen

participanten een korte vragenlijst over hun muzikale opleiding en werden gevraagd een

betalingsbewijs te tekenen. Indien de participant dit wenste, werd een debriefing over de aard en

het doel van het experiment gegeven.

Hypotheses

Er werd verwacht dat de hogere orde-structuur van muziek naar taal geprimed zou kunnen

worden, en dus dat mechanismes voor de structurele verwerking tussen taal en muziek gedeeld

zijn. Meer bepaald veronderstelden we dat de melodische primes de zinsaanvullingstaak

zouden beïnvloeden. Er werd verwacht dat een muzikale prime met een LA-structuur de kans

zou vergroten om de zin aan te vullen met een LA tegenover HA, en vice versa met HA

muzikale prime. Hier is het type van zinsaanvulling (LA of HA) de afhankelijke variabele, en

het type muzikale prime (LA of HA) de onafhankelijke variabele.

Het primingeffect wordt berekend door de proportie LA zinsaanvullingen na een LA melodie af

te trekken van de proportie LA zinsaanvullingen na een HA melodie. In Van de Cavey en

Hartsuiker (2016) werd een primingeffect gevonden van 4%. In de huidige studie werd een

16

gelijkend of eerder hoger primingeffect verwacht, omdat de primes hier muziek uit een

natuurlijkere situatie weerspiegelden, door het verschuiven van toonaarden en het gebruiken van

echte instrumenten.

Voor de herkenningstaak verwachtten we dat het aantal correcte herkenningen boven

kansniveau zou liggen, omdat participanten verondersteld werden aandachtig naar de melodieën

te luisteren.

Analoog aan de bevinding van Tan et al. (1981) verwachtten we dat we een harmonisch

integratie-effect zouden terugvinden, meer bepaald dat “within phrase-probes” uit de

herkenningstaak beter herkend zouden worden dan “between phrase”-probes. Het terugvinden

van dit effect zou er op wijzen dat participanten de melodieën structureel verwerkt hebben zoals

bedoeld in het opzet. In het experiment van Van de Cavey (2012) werden “within phrase”-

probes 15% beter herkend dan “between phrase”-probes, terwijl dit in de studie van Van de

Cavey & Hartsuiker (2016) slechts 6% was. Omdat er in de steekproef van de huidige studie in

beide experimenten een algemeen hoger niveau van muzikale opleiding was dan in eerder

onderzoek, werd er een groter verschil verwacht. Hoe meer muzikale opleiding, hoe meer de

harmonische grenzen immers verwerkt worden, en hoe meer het harmonisch integratie-effect zal

optreden. We verwachtten bijgevolg dat, hoe hoger het muzikale opleidingsniveau van

participanten, hoe beter zij “withinphrase”-probes zouden herkennen dan ‘between phrase”-

probes.

Er werd eveneens verondersteld dat hoe groter de algemene “within phrase”-probe herkenning

tegenover de “between phrase”-probe herkenning was, hoe meer de melodieën structureel

verwerkt zouden geweest zijn, en hoe meer priming er zou optreden.

Indien de resultaten de verwachtingen bevestigen, en de hypotheses dus uitkomen, biedt deze

studie evidentie voor domein-overschrijdende mechanismes van structurele integratie tussen taal

en muziek.

Data-analyse

Zoals eerder vermeld, werden de zinsaanvullingen als LA of HA gecodeerd, door naar de

vervoeging van het werkwoord uit de zinsaanvulling te luisteren, meer bepaald of dit

werkwoord in meervoud of enkelvoud stond. Wanneer de semantiek van de aanvulling duidelijk

op bijvoorbeeld LA wees, maar de grammatica op HA, of visa versa, werd er steeds enkel naar

de grammatica gekeken. Het gaat in deze studie immers om structurele priming. Wanneer er

twijfel bestond, door bijvoorbeeld slechte uitspraak, werd de trial verwijderd. Ook wanneer

participanten de zin op het scherm fout voorlazen, werd de trial verwijderd. In eerder onderzoek

(Van de Cavey & Hartsuiker, 2016) werd een interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van 92,6%

gevonden voor het coderen van dezelfde soort zinnen.

17

Er waren 10 zinnen die tweemaal werden aangeboden tijdens het experiment, en 4 incorrecte

(zin 4, 86, 87 en 88 in bijlage 1). Deze laatste werden niet opgenomen als trials. Voor de

dubbele zinnen werd er een extra variabele toegevoegd die aanduidde of het om de eerste of

tweede aanbieding ging.

Er werd een extra variabele voor de “between phrase”-probes toegevoegd, om aan te duiden

welke “between phrase”-probes op de eerste of tweede harmonische grens lagen.

De korte vragenlijst die werd ingevuld door participanten, werd eveneens gecodeerd tot een

aantal extra variabelen: leeftijd, geslacht, aantal jaar muzikale opleiding, moedertaal,

leesproblematiek, gehoorproblematiek, hoe vaak men naar muziek luistert en hoe vaak men naar

onbekende muziek luistert.

Er werd een lineaire mixed models analyse uitgevoerd (within subjects), op de

binomiaalverdeling van de targetzinnen (LA/HA). Er werd een random intercept toegelaten voor

zowel participanten, primes als zinnen, en een random slope voor het effect van probe.

Resultaten

De primeconditie was geen statistisch significante predictor voor de zinaanvullingstaak. De

structuur van de aangeboden melodie (LA of HA) had met andere woorden geen statistisch

significant effect op de keuze van zinsaanhechting van participanten. In figuur 10 kan men zien

dat de proportie LA-aanvullingen na ABA- of ABB-melodieën nagenoeg niet verschilde.

Random slopes verbeterden het model niet, waardoor het model enkel een random intercept

voor Sentence en Participant bevatte. 18,66% van alle trials over alle participanten werd

aangevuld met een HA-aanvulling, de anderen werden aangevuld met LA of niet opgenomen als

trial.

Figuur 10: melodische priming

ABA ABB

HA-aanvulling 21,89% 22,02%

LA-aanvulling 78,11% 77,98%

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

Pe

rce

nta

ge

aa

nv

ull

ing

en Melodische Priming

18

Verdere analyses toonden aan dat er wel sprake is van een statistisch significant effect van

continue zinsstructuur (β=0.3052, z=2,529, Pr(>|z|) =0.01), wat wil zeggen dat de

zinsaanvulling van de vorige trial de volgende beïnvloedde. Er werd een priming van zinnen op

zinnen teruggevonden. In figuur 11 kan men bemerken dat er 11,18% meer LA-aanvullingen

waren na een LA-prime, dan na een HA-prime. De primes stellen hier de zinsaanvullingen van

participanten op de vorige trial voor.

Figuur 11: ‘Zinspriming’

Over alle participanten werd de herkenningstaak op 66% van de trials juist beantwoord. Het best

passende model voor de analyse van de herkenningstaak, bevatte een random intercept voor

Prime en Participant, en een random slope voor het effect van Probe over participanten. Er werd

een statistisch significant effect gevonden dat participanten “within phrase”-probes 31,67%

beter herkenden dan “between phrase”-probes, wanneer het ging om ABB-melodieën

(β=0.8469, z=2.547, Pr(>|z|) =0.01), maar niet voor ABA-melodieën (zie ook figuur 12).

HA-'prime' LA-'prime'

HA-aanvulling 30,10% 18,92%

LA-aanvulling 69,90% 81,08%

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

Pe

rce

nta

ge

Aa

nv

ull

ing

en 'Zinspriming'

19

Figuur 12: Percentage correcte responsen op de herkenningstaak over probe-types

Verdere analyses toonden aan dat participanten met meer muzikale opleiding een kleiner

“within-between”-verschil vertoonden voor ABA-melodieën (β = -0.04332, z = -2.742,

Pr(>|z|)=0.006), maar niet voor ABB-melodieën. In figuur 13 kan men zien dat het “within-

between”-verschil erg variabel is over muzikale opleiding.

Figuur 13: Harmonische verwerking ABA-melodieën over muzikale opleiding

Voor ABB-melodieën werd het “within-between”-verschil niet verminderd naarmate

participanten meer muzikale opleiding genoten hadden. In figuur 14 kan men zien dat het

“within-between”-verschil voor ABB-melodieën minder variabel is over muzikale opleiding.

ABA ABB ABA ABB ABA ABB

BETWEEN FOIL WITHIN

Correct 67,87% 47,38% 57,38% 55,74% 73,35% 79,05%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

Pe

rce

nta

ge

co

rre

cte

re

spo

nse

n

0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14

Between ABA 62,5 65,0 77,5 56,6 63,7 77,5 60,0 75,0 60,3 65,0 60,0 75,0 86,0

Within ABA 76,8 75,0 62,5 71,6 75,0 77,5 67,5 76,2 68,2 75,0 61,6 65,0 81,0

50,00%

55,00%

60,00%

65,00%

70,00%

75,00%

80,00%

85,00%

90,00%

Pe

rce

tag

e c

orr

ect

e r

esp

on

sen

Harmonische verwerking ABA

overheen muzikale opleiding

20

Figuur 14: Harmonische verwerking ABB-melodieën over muzikale opleiding

Wanneer gekeken werd naar de performantie voor “between phrase”-probes, was er een betere

herkenning voor probes die op de tweede harmonische grens lagen, dan voor probes die op de

eerste harmonische grens lagen (β =2,3429, z=6.756, Pr(>|z|) ≤ 0.001). Participanten met een

hogere muzikale opleiding herkenden over het algemeen alle soorten probes veel beter.

Voor de extra variabelen uit de vragenlijst werden geen statistisch significante effecten

gevonden, behalve voor de variabele “muzikale opleiding”, zoals hierboven beschreven.

Wanneer de tweede aanbieding van de dubbele zinnen mee opgenomen werd in de analyse, had

dit geen invloed op het eindresultaat.

Bespreking en conclusie

Er werd geen structureel priming effect teruggevonden van melodieën naar zinsaanvullingen; de

hypothese dat er van muziek naar taal geprimed kan worden door middel van

aanhechtingspriming werd hier niet weerhouden. Er werd wel een statistisch significante

priming van continue zinsstructuur teruggevonden, wat niet verrassend is aangezien dit

fenomeen in eerder onderzoek reeds vaak is aangetoond (Pickering & Ferreira, 2008). De

melodieën bleken bijgevolg weinig invloed te hebben op de targetaanvulling, terwijl de talige

zinnen dit wel hadden. In eerder onderzoek naar structurele priming van muziek naar taal vond

men nochtans wel een priming van muziekperceptie naar taalproductie (Van de Cavey 2012;

Van de Cavey en Hartsuiker, 2016; Menon & Kaiser, in press). Waarom werd dit dan niet

gerepliceerd in deze studie? Hier kunnen een aantal verklaringen voor aangehaald worden, die

hieronder worden geëxpliciteerd.

0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14

Between ABB 46,2 70,0 60,0 36,6 37,5 60,0 25,0 42,5 41,9 60,0 26,6 40,0 74,0

Within ABB 75,8 90,0 63,3 80,0 79,1 85,0 73,3 80,8 79,5 76,6 72,2 83,3 90,0

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%P

erc

en

tag

e C

orr

ect

e R

esp

on

sen

Harmonische verwerking ABB

overheen muzikale opleiding

21

De meest voor de hand liggende verklaring voor het niet terugvinden van een primingeffect, is

dat participanten de melodieën niet structureel verwerkt zouden hebben zoals bedoeld was in het

opzet. Het was de bedoeling dat participanten de harmonische grenzen in de melodieën impliciet

zouden verwerken. Indien dit niet het geval was, werden ook geen LA- of HA-structuren in de

melodieën verwerkt. Dat er geen beduidend harmonisch integratie-effect werd teruggevonden,

of dat “within-phrase” probes niet beduidend beter herkend werden dan “between-phrase”

probes, is een grote aanwijzing voor de stelling dat de harmonische grenzen uit de melodieën

niet (sterk genoeg) verwerkt werden. Er werd wel een statistisch significant harmonisch

integratie-effect teruggevonden, maar enkel voor ABB-melodieën. Er was echter een betere

herkenning voor “between phrase”-probes die op de tweede harmonische grens lagen, dan voor

“between phrase”-probes die op de eerste harmonische grens lagen. Men kan voor de

herkenning van “between phrase”-probes dus van een recency-effect spreken. Dit kan verklaren

waarom het harmonisch integratie-effect enkel teruggevonden werd voor ABB-melodieën,

omdat deze melodieën slechts één harmonische grens bevatten (tussen het A- en B-deel), en

geen harmonische grens later in de melodie bevatten. “Between phrase”-probes uit ABA-

melodieën zijn dan beter te herkennen, omdat ABA-melodieën ook “between phrase”-probes op

de tweede grens toelaten. Het lijkt er met andere woorden op dat dit harmonisch integratie-

effect voor ABB-melodieën eerder verklaard kan worden door recency-effecten, dan door de

impliciete verwerking van de harmonische structuren uit de melodieën. Waarom werden de

melodieën dan niet structureel verwerkt zoals gehoopt?

Een eerste verklaring zou kunnen zijn dat participanten de melodieën ervoeren als atonaal.

Atonaal betekent dat een stuk niet in een bepaalde toonaard staat, en bijgevolg alle 12 noten kan

bevatten. Atonale muziek heeft geen vast tooncentrum. Het zou kunnen dat de fragmenten van

drie noten voor het eerste A- en B-deel te kort waren om een toonaardgevoel te installeren. Het

is mogelijk dat met langere fragmenten van melodieën dit wel zou lukken. Hier moet men echter

ook rekening houden met de tijdslimieten van een experiment. Indien de melodieën langer

gemaakt worden moet men ofwel meer participanten rekruteren, ofwel langere experimenten

uitvoeren om een voldoende aantal trials te verkrijgen.

De clusters uit vorige gelijkaardige experimenten bestonden steeds uit 3 mogelijke noten (bv. F

C G), terwijl ze in deze studie konden bestaan uit 7 verschillende noten. Er werden in deze

studie bijgevolg voor de A- en B-delen van de melodie steeds 3 noten gekozen uit deze cluster

van 7 noten, en slechts 2 voor het laatste deel. Er was met andere woorden veel meer variatie in

de melodieën mogelijk, waardoor de A- en B-delen mogelijks minder goed als verschillende

delen verwerkt werden. Om dit op te lossen zou men de clusters eveneens tot drie verschillende

22

noten kunnen beperken, namelijk de tonica, de terts en de reine kwint van de desbetreffende

toonaard.

Een tweede verklaring voor de bevinding dat de melodieën niet structureel verwerkt werden

zoals beoogd, ligt in de implicietheid van het experiment. Misschien waren participanten te

expliciet bezig met de melodie te onthouden, omdat de herkenningstaak erg moeilijk was. De

steekproef bevatte eveneens veel muzikanten; misschien waren zij meer geneigd de structuur

van de melodieën expliciet te “volgen” en te proberen memoriseren. We vonden immers geen

groter harmonisch integratie-effect voor participanten met meer muzikale opleiding, nochtans

hadden we deze impliciete herkenningsverschillen weliswaar verwacht. Daarnaast was de

structuur in de melodieën vrij expliciet geconstrueerd door middel van een strak melodisch

patroon in plaats van subtiele akkoordovergangen of toonclusters. Om er voor te zorgen dat

participanten de structuur van de melodieën minder expliciet verwerken, kan in verder

onderzoek in plaats van een “tonen”-herkenningstaak een “timbre”-herkenningstaak aangewend

worden. Participanten zouden dan meer op de kwaliteit van de klank geconcentreerd zijn dan op

de noten zelf.

Een andere verklaring zou kunnen zijn dat participanten niet genoeg naar de melodieën

geluisterd zouden hebben. Dat de herkenningstaak boven kansniveau scoort weerlegt dit echter.

Men zou ook kunnen speculeren dat er te weinig HA-zinsaanvullingen waren om tot een

statistisch significant primingeffect van melodieën naar zinnen te komen, maar dit wordt op zijn

beurt weerlegd door het feit dat er wel een statistisch significant primingeffect van continue

zinsstructuur werd teruggevonden.

Van muziekperceptie naar muziekproductie

Onderzoek naar muziekverwerking heeft tot nu toe vooral gefocust op perceptie van muziek

(Patel, 2003). Er is immers een kleiner deel van de populatie dat aan muziekproductie doet. Ook

in onderzoek naar attachment priming is er nog nooit geprimed van muziekproductie, maar

steeds van muziekperceptie (Van de Cavey, 2012, Van de Cavey & Hartsuiker, 2016). Er werd

wel al hersenonderzoek gedaan naar muziekproductie, waar muzikanten gevraagd werd om te

improviseren (Bengtsson, Csikszentmihalyi, & Ullen, 2007; Brown, Martinez, & Parsons, 2006;

Donnay, Rankin, Lopez-Gonzalez, Jiradejvong, & Limb, 2014). Brown et al. (2006) voerden

een PET-studie uit naar de actieve hersengebieden tijdens improvisatie van muzikale of talige

zinnen. Veel van dezelfde gebieden waren geactiveerd bij zowel de muzikale als talige zinnen.

In de studie van Donnay et al. (2014) werd onderzocht welke hersengebieden geactiveerd zijn

bij het spelen van ‘4-4’tjes’. Dat is een vastgelegde interactieve improvisatievorm, vooral

gebruikt in jazz, waarbij muzikanten om de beurt telkens 4 maten spelen. Terwijl de

proefpersonen deze 4-4’tjes speelden werd er een fMRI-scan afgenomen. Er werd activatie

23

gevonden in taal-specifieke gebieden die gespecialiseerd zijn in het verwerken van syntax.

Naast een naturalistischer gebruik van materialen, kunnen volgende studies zich eveneens

richten op aanhechtingspriming van muziekproductie naar spraakproductie.

Participanten zouden als prime gevraagd kunnen worden om uitgeschreven melodieën te lezen,

wat kan vergeleken worden met het lezen van geschreven zinnen in taal. Meer bepaald wordt

dan het horen van een pitch-sequentie uit vorige studies vervangen door het spelen van een

uitgeschreven melodie. Zo wordt er dus van productie naar productie geprimed, terwijl het in

deze en vorige studies steeds om een priming van perceptie naar productie ging. Dit zou meer

evidentie voor de domeingeneraliteit van structurele verwerking bieden, door een nieuwe

dimensie van muziekproductie toe te voegen.

Scheepers (2003) vond een primingeffect van taalproductie naar taalproductie, gebruik makend

van aanhechtingspriming. Als de mechanismes van structurele verwerking gedeeld zijn over taal

en muziek, zou het mogelijk moeten zijn om ook aanhechtingspriming van muziekproductie

naar taalproductie te vinden.

Deze studie gaf een eerste aanzet om primingonderzoek met muziekproductie mogelijk te

maken door de aspiratie te hebben om melodieën te ontwikkelen die eveneens gespeeld kunnen

worden op instrumenten. De toonsequenties uit vorige studies (Van de Cavey & Hartsuiker,

2016), zijn immers niet gemakkelijk speelbaar voor muzikanten. Uit deze studie blijkt echter dat

het niet zo gemakkelijk is om een primingeffect teweeg te brengen met naturalistischere

materialen, die veel meer variatie toelaten. Er zijn met andere woorden limieten in

structuurmanipulatie wanneer gekeken wordt naar meer naturalistische melodieën, wat

belangrijk is voor de generalisatie van eerdere bevindingen. Verder onderzoek, waarbij nieuwe

materialen worden ontwikkeld en beproefd, is aangewezen.

24

Referenties

Alossa, N. & Castelli, L. (2009). Amusia and Musical Functioning. European Neurology, 61(5),

269-277. doi: 10.1159/000206851

Asaridou, S.S. & McQueen, J.M. (2013). Speech and music shape the listening brain: evidence for

shared domain-general mechanisms. Frontiers in Psychology, 321. doi:

0.3389/fpsyg.2013.00321

Bengtsson S. L., Csikszentmihalyi M., & Ullen F. (2007). Cortical regions involved in the

generation of musical structures during improvisation in pianists. Journal of Cognitive

Neuroscience, 19, 830–842. doi:10.1162/jocn.2007.19.5.830

Besson, M. & Schon, D. (2001). Comparison between language and music. Annals of the New York

Academy of Sciences, 930, 232-258. doi: 10.1111/j.1749-6632.2001.tb05736.x

Bock, J. K. (1986). Syntactic persistence in language production. Cognitive psychology, 18(3), 355-

387.

Brown S., Martinez M. J., & Parsons L.M. (2006). Music and language side by side in the brain: a

pet study of the generation of melodies and sentences. European Journal of Neuroscience,

23, 2791–2803. doi:10.1111/j.1460-9568.2006.04785.x

Clément, S., Planchou, C., Béland, R., Motte, J., & Samson, S. (2015). Singing abilities in children

with Specific Language Impairment (SLI). Frontiers in Psychology, 6, 420. doi:

10.3389/fpsyg.2015.00420

Conway, C. M. & Pisoni, D. B. (2008). Neurocognitive Basis of Implicit Learning of Sequential

Structure and Its Relation to Language Processing. Annals of the New York Academy of

Sciences, 1145, 113-131. doi: 10.1196/annals.1416.009

Desmet, T. & Declercq, M. (2006). Cross-linguistic priming of syntactical hierarchical configuration

information. Journal of Memory and Language, 54(4), 610-632. doi:

10.1016/j.jml.2005.12.007

Donnay G. F., Rankin S. K., Lopez-Gonzalez M., Jiradejvong P., & Limb C. J. (2014). Neural

Substrates of Interactive Musical Improvisation: An fMRI Study of ‘Trading Fours’ in Jazz.

PLoS ONE, 9(2): e88665. doi:10.1371/journal.pone.0088665

Fedorenko, E., McDermott, J. H., Norman-Haignere, & S., Kanwisher, N. (2012). Sensitivity to

musical structure in the human brain. Journal of Neurophysiology, 108(12), 3289-3300. doi:

10.1152/jn.00209.2012

Koelsch, S. & Friederici, A. D. (2003). Toward the neural basis of processing structure in

music. Annals of the New York Academy of Sciences, 999(1), 15-28. doi:

10.1196/annals.1284.002

25

Koelsch, S., Gunter, T. C., Wittfoth, M., & Sammler, D. (2005). Interaction between syntax

processing in language and in music : an ERP study. Journal of Cognitive Neuroscience, 17,

1565-1577. doi: 10.1162/089892905774597290

Kutas, M. & Federmeier, K. (2000). Electrophysiology reveals semantic memory use in language

comprehension. Trends in Cognitive Schiences, 4(12), 463-470. doi: 10.1016/S1364-

6613(00)01560-6

Leino, S., Brattico, E., Tervaniemi, M, & Vuust, P. (2007). Representation of harmony rules in the

human brain: Further evidence from event-related potentials. Brain Research, 1132, 169-

177. doi: 10.1016/j.brainres.2007.01.049

Levine, M. (1995). The Jazz Theory Book. Petaluma: Sher Music.

Ludke, K. M., Ferreira, F., & Overy, K. (2014). Singing can facilitate foreign language learning.

Memory & Cognition, 42(1), 41-52. doi: 10.3758/s13421-013-0342-5

Maess, B., Koelsch, S., Gunther T.C., & Friederici A. D. (2001). Musical syntax is processed in

Broca’s area: an MEG study. Nature Neuroscience, 4(5), 540-545.

Menon, M. & Kaiser, E. (in press). Consequences of ‘music to one’s ears’: Structural Integration

Priming from Music to Language. University of Southern California, poster:

http://static1.squarespace.com/static/53acf115e4b0af2922e218df/t/55e63591e4b076794ac88

9ee/1441150353731/mythili_cuny.pdf, geraadpleegd op 03/05/2015.

Miranda, R. A. & Ullman, M.T. (2007). Double dissociation between rules and memory in music:

An event-related potential study. NeuroImage, 38, 331-345. doi:

10.1016/j.neuroimage.2007.07.034

Moreno, S., Bialystok, E., Barac, R., Schellenberg, E.G., Cepeda, N.J., & Chau, T. (2011). Short-

Term Music Training Enhances Verbal Intelligence and Executive Function. Psychological

Science, 22(11), 1425-1433. doi: 10.1177/0956797611416999

Patel, A. D. (2003). Language, music, syntax and the brain. Nature Neuroscience, 6(7), 674-681.

doi:10.1038/nn1082

Patel, A. D., Gibson, E., Ratner, J., Besson, M., & Holcomb P.J. (1998). Syntactic Processing in

Language and Music: Different Cognitive Operations, Similar Neural Resources? Music

Perception, 16(1), 27-42. doi: 10.1162/089892998563121

Patel, A. D., Iversen, J. R., Wassenaar, M., & Hagoort, P. (2008). Musical syntactic processing in

agrammatic Broca’s aphasia. Aphasiology, 22(7-8), 776-789.

doi:10.1080/02687030701803804

Perrachione, T.K., Fedorenko, E.G., Vinke, L., Gibson, E., & Dilley, L.C. (2013). Evidence for

Shared Cognitive Processing of Pitch in Music and Language. PLoS ONE, 8(8), e73372.

doi: 10.1371/journal.pone.0073372

Pickering, M. J. & Ferreira, V. S. (2008). Structural priming: a critical review. Psychological

Bulletin, 134(3), 427-59. doi: 10.1037/0033-2909.134.3.427

26

Rohrmeier, M. (2011). Towards a generative syntax of tonal harmony. Journal of Mathematics and

Music, 5(1), 35-53. doi: 10.1080/17459737.2011.573676

Sammler, D., Koelsch, S., & Friederici, A. D. (2011). Are left fronto-temporal brain areas a

prerequisite for normal music-syntactic processing? Cortex, 47, 659-673. doi:

10.1016/j.cortex.2010.04.007

Scheepers, C. (2003). Syntactic priming of relative clause attachments: persistence of structural

configuration in sentence production. Cognition, 89(3), 179–205. doi: 10.1016/S0010-

0277(03)00119-7

Scheepers, C., Sturt, P., Martin, C. J., Myachykov, A. , Teevan, K., & Viskupova, I. (2011).

Structural Priming Across Cognitive Domains: From Simple Arithmetic to Relative-Clause

Attachment. Psychological Science, 22(10), 1319–1326. doi: 10.1177/0956797611416997

Slevc, L. R. & Okada, B. M. (2015). Processing structure in language and music: a case for shared

reliance on cognitive control. Psychonomic Bulletin & Review, 22(3), 637-652. doi:

10.3758/s13423-014-0712-4

Slevc, L. R., Rosenberg, J. C., & Patel, A. D. (2009). Making psycholinguistics musical: Self-paced

reading time evidence for shared processing of linguistic and musical syntax. Psychonomic

Bulletin & Review, 16(2), 374-381. doi: 10.3758/16.2.374

Tan, N., Aiello, R., & Bever, T. G. (1981). Harmonic structure as a determinant of melodic

organization. Music and cognition, 9(5), 533-539. doi:10.3758/BF03202347

Thieessen, E. D. & Saffran, J. R. (2009). How the Melody Facilitates the Message and Vice Versa in

Infant Learning and Memory. The Neurosciences and Music III - Disorders and Plasticity:

Annals of the New York Academy of Sciences, 1169, 225–233. doi: 10.1111/j.1749-

6632.2009.04547.x

Tierney, A., Krizman, J., Skoe, E., Johnston, K., & Kraus, N. (2013). Frontiers in Psychology, 4,

855. doi:10.3389/fpsyg.2013.00855

Tillmann, B. (2012). Music and Language Perception: Expectations, Structural Integration, and

Cognitive Sequencing. Topics in Cognitive Science, 4(4), 568-584. doi: 10.1111/j.1756-

8765.2012.01209.x

Tramo, M. J., Cariani, P. A., Delgutte, B., & Braida, L. D. (2001) Neurobiological Foundations for

the theory of Harmony in Western Tonal Music. Annals of the New York Academy of

Sciences, 930, 92-116.

Van de Cavey, J. (2012). Are syntactic processes in language and music domain specific?

Masterproef, UGent.

Van de Cavey, J. & Hartsuiker, R. (2016). Is there a domain-general cognitive structuring system?

Evidence from structural priming across music, math, action, and language. Cognition, 146,

172-184. doi: 10.1016/j.cognition.2015.09.013

27

Bijlage 1: Zinnen

1. De_rechtbank_veroordeelde_de_ontvoerders_van_de_prins_die_... 2. De_ontsnapte_gek_schoot_op_de_kinderen_van_de_buurman_die_... 3. De_detective_volgde_al_de_minnaars_van_de_vrouw_die_... 4. De_technicus_herstelde_de_internetkabels_van_de_computers_die_... 5. De_architect_tekende_de_plannen_van_de_nieuwe_school_die_... 6. Bush_negeert_de_nabestaanden_van_de_soldaat_die_... 7. Vandaag_verjaren_de_zussen_van_de_jongen_die_... 8. Toeristen_bezoeken_de_musea_in_de_stad_die_... 9. In_de_herfst_vallen_de_bladeren_van_de_boom_die_... 10. Jan_verwijderde_de_achterzetels_van_de_auto_die_... 11. Isabelle_ziet_graag_de_standbeelden_van_de_kathedraal_die_... 12. De_arbeiders_staken_voor_de_poorten_van_de_fabriek_die_... 13. De_overheid_financiert_de_onderzoeken_van_de_universiteit_die_... 14. De_brandweer_redde_de_twee_katten_van_de_oude_vrouw_die_... 15. Mama_verstopte_de_speelgoedautootjes_van_de_winkel_die_... 16. De_directeur_onslaat_de_werknemers_van_de_firma_die_... 17. De_advocaat_verzamelt_de_bewijsstukken_van_de_overval_die_... 18. Mieke_bespiedt_de_studenten_van_de_cursus_die_... 19. Lotte_controleert_de_antwoorden_van_de_test_die_... 20. De_student_koopt_de_boeken_van_de_les_die_..._ 21. De_activist_beklad_de_muren_van_de_slagerij_die_..._ 22. Jan_vertaalt_de_liederen_van_de_zanger_die_... 23. De_verkoper_prijst_de_kwaliteiten_van_de_stofzuiger_die_... 24. De_kok_snijdt_de_wortels_uit_de_tuin_die_... 25. De_leerkracht_bespreekt_de_vragen_van_de_cursus_die_... 26. De_secretaresse_scant_de_documenten_van_de_vergadering_die_... 27. De_conducteur_knipt_de_kaartjes_van_de_groep_die_... 28. De_machinist_start_de_motors_van_de_onderzeeër_die_... 29. Lies_bekijkt_de_foto's_van_de_acteur_die_... 30. De_leider_roept_de_kinderen_van_de_jeugdbeweging_die_... 31. De_politie_controleert_de_lichten_van_de_fiets_die_... 32. De_secretaresse_noteert_de_bestellingen_van_de_klant_die_... 33. De_hamster_verzamelt_de_noten_van_de_boom_die_... 34. De_rechter_beschuldigt_de_verantwoordelijken_van_de_ramp_die_... 35. De_werknemer_ontvangt_de_klanten_van_de_fabriek_die_... 36. De_tuinier_maait_de_velden_van_de_boerderij_die_... 37. De_priester_bekeert_de_wilden_van_de_nederzetting_die_... 38. De_redacteur_publiceert_de_artikels_van_de_journalist_die_... 39. De_studenten_printen_de_slides_van_de_les_die_... 40. De_leerkracht_verbetert_de_opdrachten_van_de_klas_die_... 41. De_zanger_luistert_naar_de_opnames_van_de_show_die_... 42. De_loodgieter_herstelde_de_pijpen_van_de_riolering_die_... 43. Mieke_verwijdert_de_mails_van_de_site_die_... 44. De_technicus_installeerde_de_programma's_van_de_site_die_... 45. De_tandarts_onderzocht_de_tanden_van_de_bejaarde_vrouw_die_... 46. We_gingen_naar_de_plaatsen_van_de_nieuwe_zaal_die_... 47. Hij_vraagt_naar_de_leden_van_de_muziekgroep_die_... 48. Het_kindje_stal_de_snoeprepen_van_de_jongen_die_... 49. Maarten_zag_de_grote_torens_van_de_kerk_die_... 50. De_vrouw_paste_de_schoenen_van_de_tweedehandswinkel_die_... 51. De_ontsnapte_gek_schoot_op_de_kinderen_van_de_buurman_die_... 52. De_detective_volgde_al_de_minnaars_van_de_vrouw_die_... 53. De_brandweer_redde_de_twee_katten_van_de_oude_vrouw_die_... 54. De_architect_tekende_de_plannen_van_de_nieuwe_school_die_... 55. De_technicus_herstelde_de_internetkabels_van_de_computer_die_... 56. Isabelle_ziet_graag_de_standbeelden_van_de_kathedraal_die_... 57. Franceska_corrigeerde_de_manuscripten_van_de_schrijfster_die_... 58. In_de_herfst_vallen_de_bladeren_van_de_boom_die_... 59. Jan_verwijderde_de_achterzetels_van_de_auto_die_... 60. De_manager_wachtte_op_de_muzikanten_van_de_band_die_... 61. Gisteren_zag_ik_de_manager_van_de_muzikanten_die_... 62. Er_lag_bloed_op_de_vloer_van_de_kamers_die_... 63. De_welzijnswerker_begroette_de_verpleegster_van_de_bejaarden_die_...

28

64. Klaas_ontmoette_de_bazin_van_de_bediendes_die_... 65. De_meid_kuiste_de_kamer_van_de_twee_broers_die_... 66. De_getuige_is_de_beste_vriend_van_de_verloofden_die_... 67. Ik_dans_graag_op_de_muziek_van_de_jaren_negentig_die_... 68. Iemand_waarschuwde_de_familie_van_de_kinderen_die_... 69. De_computer_opent_de_map_met_de_bestanden_die_... 70. De_krant_interviewt_de_bedenker_van_de_toneelstukken_die_... 71. De_redacteur_feliciteert_de_schrijver_van_de_magazines_die_... 72. De_politie_bekeurt_de_ouder_van_de_kinderen_die_... 73. De_moordenaar_vermoordt_de_bewaker_van_de_acteurs_die_... 74. De_boer_vult_de_trog_van_de_varkens_die_... 75. De_architect_anvaardt_de_rekening_van_de_bedrijven_die_... 76. De_organisator_belt_de_manager_van_de_bands_die_... 77. De_telefoniste_belt_de_moeder_van_de_kinderen_die_... 78. Marieke_belt_de_technicus_van_de_printers_die_... 79. De_electricien_legde_de_bedrading_van_de_kamers_die_... 80. De_telefonist_belt_de_verkoper_van_de_producten_die_..._ 81. De_jongen_kust_de_dochter_van_de_buren_die_... 82. De_meid_kuist_de_douche_van_de_voetbalspelers_die_... 83. De_postbode_levert_de_omslag_met_de_formulieren_die_... 84. De_jongen_speelt_met_de_opvoedster_van_de_groepen_die_... 85. De_manager_las_de_brief_van_de_medewerkers_die_... 86. De_schoonmaker_kuiste_de_vloer_van_het_gebouw_die_... 87. De_slotenmaker_nam_de_schroevendraaier_van_het_kastje_dat_... 88. Jan_ontmoette_de_vader_van_het_meisje_die_... 89. De_rechtbank_veroordeelde_de_ontvoerder_van_de_kinderen_die_... 90. Mama_verstopte_de_speelgoedauto_van_de_buurjongens_die_... 91. Iemand_waarschuwde_de_familie_van_de_kinderen_die_... 92. De_technicus_herstelde_de_computer_van_de_familieleden_die_... 93. De_overheid_financiert_de_universiteit_van_de_onderzoekers_die_... 94. De_portier_staat_voor_de_poort_van_de_warenhuizen_die_... 95. De_piloot_bestuurde_de_helikopter_van_de_voetballers_die_... 96. Vandaag_verjaart_de_zus_van_de_jongens_die_... 97. De_artiest_bestudeerde_de_architectuur_van_de_oude_gebouwen_die_... 98. De_getuige_is_de_beste_vriend_van_de_verloofden_die_... 99. De_priester_sprak_met_de_leidster_van_de_scouts_die_... 100. De_gepensioneerde_beledigde_de_uitgeefster_van_de_brochures_die_... 101. De_expert_loofde_de_firma_van_de_jonge_ondernemers_die_... 102. De_huisbaas_herstelde_de_deurbel_van_de_huurders_die_... 103. De_vorst_vernielde_de_oogst_van_de_fruitboeren_die_... 104. De_commisie_verwees_naar_de_bron_van_de_donaties_die_... 105. De_geleerde_bestudeerde_de_taal_van_de_oerbewoners_die_... 106. De_mecanicien_controleerde_de_auto_van_de_diplomaten_die_... 107. De_chauffeur_poetste_de_limousine_van_de_staatsgasten_die_... 108. Het_sportnieuws_prees_de_defensieformatie_van_de_Rode_Duivels_die_... 109. Ik_bekeek_de_afbeelding_van_de_strijders_die_... 110. We_gingen_naar_de_openingsfuif_van_de_studenten_die_... 111. De_verkoper_overtuigde_de_eigenaar_van_de_koten_die... 112. De_toerist_kocht_de_kaart_van_de_straten_die... 113. De_artiest_schildert_de_schaduw_van_de_bomen_die... 114. De_piloot_bestuurt_de_helikopter_van_de_soldaten_die... 115. De_manager_beschuldigt_de_installateur_van_de_machines_die... 116. De_architect_looft_de_ontwerper_van_de_plannen_die... 117. De_kleermaker_bestelt_de_stof_van_de_kleren_die... 118. De_spion_verstopt_de_buit_van_de_soldaten_die... 119. Klara_bezocht_de_schrijver_van_de_composities_die_... 120. Kurt_controleerde_de_tuinman_van_de_parken_die…

29

Bijlage 2: Melodieën

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40