CKV Muziek Lesbrief 1Tijdens het maken van de lessen theater ben je al een keer een opera en een musical tegen gekomen. Tijdens deze lesbrief gaan we daar wat dieper op in. Beluister fragment 1. http://www.youtube.com/watch?v=5ofaoLKPz7c Het komt uit de opera Madame Butterfly.

1.

Zoek op internet op waar deze opera over gaat en geef hieronder een samenvatting.

Eerste bedrijf Luitenant B.F. Pinkerton is een Amerikaanse marineofficier met een schip. Hij huwt de vijftien jaar oude Japanse geisha Cio-Cio-San, die hij Butterfly noemt. De huwelijksmakelaar Goro, die het huwelijk heeft gearrangeerd, heeft een huisje op de heuvel gehuurd voor de pasgehuwden. De Amerikaanse consul Sharpless, een aardige man, smeekt Pinkerton om het huwelijksvoornemen op te geven, als hij erachter komt hoe de onschuldige Butterfly dit huwelijk serieus neemt, terwijl de Amerikaan het als een tijdverdrijf opvat. (In die tijd kon in Japan aan het einde van een maand een huwelijk worden opgezegd, net als de huur van een huis.) De luitenant lacht om de bezorgdheid van Sharpless. De stoet verschijnt met de vrienden en de bruid, statig en glimlachend. Sharpless komt erachter dat Butterfly afscheid van haar voorouders heeft genomen, om haar vertrouwen in Pinkerton te tonen. Zodoende kan ze niet meer terugkeren naar haar. Pinkerton komt er ook achter dat ze de dochter is van een in ongenade gevallen samurai die 'seppuku' (zelfmoord) pleegde. Daarom werd ze als klein meisje verkocht en opgeleid tot geisha. Het huwelijkscontract wordt getekend en de gasten brengen een toast uit op het paar als de bonze, een Boeddhistische monnik en oom van Cio-Cio-San, binnenkomt. Hij uit verwensingen aan haar adres wegens haar aanhankelijkheid en het vertrouwen in een vreemde. De vloek van de bonze dwingt haar vrienden en verwanten ertoe het feest te verlaten. Pinkerton is gepikeerd en jaagt de andere gasten weg, en ze vertrekken boos. Met lieve woordjes troost hij de huilende bruid, en samen beginnen zij aan een nieuw gelukkig leven. Tweede bedrijf Pinkertons dienstreis naar Japan is voorbij, en hij is teruggekeerd naar de Verenigde Staten, nadat hij Butterfly heeft beloofd terug te zullen keren als "de roodborstjes weer nestelen". Drie jaar gaan voorbij. Butterfly's trouwe dienares Suzuki veronderstelt terecht dat hij hen aan hun lot heeft overgelaten, maar krijgt het verwijt dat ze het vertrouwen van haar meesteres beschaamt Ondertussen is Sharpless door Pinkerton naar Butterfly gestuurd met een brief waarin staat dat hij is gehuwd met een Amerikaanse. Butterfly (die geen Engels kan lezen) is verrukt door het zien van de brief van haar geliefde en kan niet bevatten dat er iets anders in staat dan een uitdrukking van zijn liefde voor haar. Als hij Butterfly's vreugde ziet, kan Sharpless het niet over zijn hart verkrijgen om de waarheid te vertellen. Als Goro langskomt met Prince Yamadori, een rijke minnaar, om Butterfly te ontmoeten, weigert ze zijn aanzoek in overweging te nemen, en vertelt met veel overtuiging dat ze al is gehuwd met Pinkerton. Goro legt uit dat een verlaten vrouw een gescheiden vrouw is, maar Butterfly verklaart uitdagend: "Dat is misschien een Japanse gewoonte maar ik ben nu een Amerikaanse vrouw." Sharpless kan haar niet overtuigen. Ten slotte wil Butterfly een eind maken aan alle twijfels, en toont ze trots haar blonde kind. "Kan mijn man dit vergeten?" daagt ze hem uit. Butterfly legt uit dat de naam van de jongen Sorrow is, maar als zijn vader terugkomt zal hij Joy heten. De consul vertrekt vol droefenis. Butterfly is allang het onderwerp van roddel geweest, en Suzuki betrapt de dubbelhartige Goro op nog meer roddels. Net als ze denken dat het niet erger kan worden, horen ze de saluutschoten bij de aankomst van het oorlogsschip, de Abraham Lincoln, Pinkertons schip. Butterfly en Suzuki, erg opgewonden, versieren het huis met bloemen, en trekken zichzelf en het kind feestkleding aan. Alle drie kijken door de shoji-deuren om Pinkerton te zien aankomen. Als het avond wordt, trekt er een lange stoet voorbij die koralen neuriet. Suzuki en het kind vallen na elkaar in slaap - maar Butterfly is alert en slapeloos, en beweegt niet... Derde bedrijf Het derde bedrijf begint bij de dageraad als Butterfly nog steeds strak voor zich uit staart. Suzuki wordt wakker en brengt haar het kind. Suzuki overreedt de oververmoeide Butterfly om te gaan rusten. Pinkerton en Sharpless komen aan en vertellen Suzuki de verschrikkelijke waarheid: Pinkerton is gescheiden van Butterfly voor een Amerikaanse die Kate heet. De luitenant is vol van schaamte en schuld, maar is een te grote lafaard om het zelf aan Butterfly te zeggen. Suzuki, eerst enorm boos, wordt ten slotte overgehaald om te luisteren als Sharpless haar verzekert dat mevrouw Pinkerton voor het kind wil zorgen als Butterfly hem afstaat. Pinkerton vertrekt. Suzuki komt met Butterfly in de kamer. Ze straalt, omdat ze haar man verwacht, maar wordt geconfronteerd met Pinkertons vrouw in plaats van met hem. Als Sharpless stil toekijkt, vraagt Kate aan Butterfly om vergiffenis en belooft voor het kind te zorgen als ze het aan Pinkerton wil afgeven. Butterfly luistert met apathische kalmte, groet beleefd haar vervangster, en vraagt Kate haar man te vertellen dat hij binnen een half uur hier moet zijn, en dan kan hij Sorrow krijgen, wiens naam zal zijn veranderd in Joy. Zij zelf zal "vrede vinden". Ze laat haar bezoek buiten, en wordt alleen gelaten met de kleine Sorrow. Ze zegt haar kind pathetisch vaarwel, blinddoekt het, en stopt een pop en een Amerikaanse vlag in zijn handen. Ze neemt haar vaders dolk het wapen waarmee hij zelfmoord pleegde - en leest de inscriptie: "Sterf eervol, als je niet langer eervol kunt leven". Ze neemt het zwaard en een witte sjaal vanachter een scherm, en verschijnt even later met de sjaal om haar nek. Ze omhelst haar kind voor de laatste keer en zakt op de vloer. Pinkerton en Sharpless komen aangesneld en zien het stervende meisje. De luitenant roept Butterfly's naam vol pijn en het gordijn valt.

2. Door wie is het geschreven en wanneer werd het voor het eerst opgevoerd? Giacomo Puccini

3. De volgende termen komen uit de opera wereld. Zoek op wat ze betekenen.

Bas Tenor Sopraan Mezzosopraan Bariton

Mannenstem Lage stem Vrouwenstem Laagste stem Vrouwenstem Hoge stem Vrouwenstem Middenstem Mannenstem Diep zware stem

4. Wat is een libretto?de gangbare benaming voor het tekstboekje van een opera, operette of musical. In wijdere zin is een libretto de tekst, bestaande uit dialogen en regieaanwijzingen, die ten grondslag ligt aan een theatrale opvoering met muziek.

Malcolm McLaren (1946) is een Engelse kunstenaar, muziekproducent en muzikant, vooral bekend als manager van de punkband the Sex Pistols. Eind jaren zestig begint hij met het ontwerpen van kleding en in 1972 opent hij, samen met levensgezellin Vivienne Westwood, in Londen een kledingboetiek. The Sex Pistols is een groep, die in 1975 uit klanten en personeel van zijn inmiddels tot 'SEX' omgedoopte kledingboetiek wordt samengesteld. De band groeit uit tot de belichaming van de punk en McLaren maakt naam als behendig manipulator van de media. Ook begint hij als ex-manager naderhand muziek uit te brengen onder zijn eigen naam: in 1983 speelt hij met de single 'Buffalo Gals' handig in op de juist ontluikende hiphoprage en hij koppelt in 1984 delen van Puccini's 'Madame

Butterfly' aan een sexy discobeat. Beluister fragment 2: http://www.youtube.com/watch? v=H2Drw2_HmK0&feature=player_embedded#at=88

5. Waarin hoor je nog terug dat McLaren geinspireerd werd door Puccinis opera?Hij heeft dat erin terug laten komen.

6. Ga op internet op zoek naar nog zon crossover tussen opera en popmuziek.Roza T. Song of India by N. Rimsky-Korsakov (Opera Sadko). Roza Tulyaganova, Soprano. Mix by Ivan Kit. "Bare Soul" album, (crossover opera/pop)

7. Wat vind je van het verhaal van Puccini? En van de muziek? Ik vind het verhaal niet erg aangrijpend, en de muziek is ook niet echt mijn smaak.

We bekijken nu de musical Miss Saigon. Bekijk fragment 3 http://www.youtube.com/watch?v=GIocsoaKF5o en 4 http://www.youtube.com/watch?v=i_ZQ1bd2U0Q&feature=related.

8. Zoek op internet op waar deze musical over gaat en geef hieronder een samenvatting.

Act I De actie begint op een vrijdag avond in Saigon in april 1975. Backstage bij Dreamland, een after-hours club die wordt bezocht door Amerikaanse mariniers, een groep van bar-girls bereidt zich voor om uit te voeren. De Ingenieur, die eigenaar is van de club, laat ze kennismaken met een nieuw meisje, Kim, een 17-jarige wees die

het platteland ontvlucht na het zien van haar familie verwoest. Bang dat de vijandelijke troepen van de Viet Cong hen zal doden als ze worden achtergelaten bij het Saigon valt, de bar-girls staan te popelen om verbinding te maken met een Amerikaanse GI, die kan je ze het land uit. De Ingenieur wil zijn handen op een visum, zodat hij kan ontsnappen toen de Amerikanen eruit te trekken. Hij stuurt de meisjes op het podium voor een schijnvertoning schoonheidswedstrijd het selecteren van een "Miss Saigon". Een groep mariniers komt de bar zingen The Heat Is On In Saigon. Onder hen zijn twee vrienden, Chris en John. Hoewel Chris is terughoudend, John benadrukt dat een nacht in de club is wat ze nodig hebben om het toenemend gevoel van gevaar te ontsnappen uit de naderende vijand, de Viet Cong. Chris is verbaasd door de onschuld van Kim toen de Ingenieur duwt haar uit naar een beroep doen op menigte. Terwijl de andere meisjes te bieden provocerende uitnodigingen, ze spreekt van een "hart als de zee 'en' een miljoen dromen zijn in mij." Gigi, een van de ervaren bar-girls, is gekozen voor "Miss Saigon". Ze is "gewonnen" door een Marine en begint te dansen met hem. De scne bevriest als Gigi zingt The Movie In My Mind, waarin de droom van een nieuw leven in Amerika dat ze voor ogen elke keer dat ze zich in de armen van een GI Kim zingt van de film in haar hoofd - een droom van een man die niet doden en zal haar veilig te houden. Sensing dat Chris genteresseerd is in Kim, John koopjes met de Ingenieur veilige haar voor zijn vriend. Kim en Chris dansen als een Marine speelt de saxofoon. Chris neemt Kim naar een klein kamertje met uitzicht op de maanverlichte stad. Chris, diep geraakt door wat hij heeft gedeeld met Kim, laat rustig de kamer terwijl ze ligt te slapen. Wandelend door de straat, zingt hij waarom God Why? Vragen waarom hij heeft deze diepe ervaring had toen hij op het punt naar Saigon te verlaten. Hij is terug getrokken naar de kamer en probeert te geven Kim geld. Kim weigert te nemen en vertelt hem dat ze heeft gezien haar ouders sterven in vlammen op. Ze was verloofd met een man van wie ze hield niet voor haar dorp werd vernietigd. Nu heeft ze geen toekomst, behalve om zichzelf te verkopen op Dreamland. Chris vraagt haar om met hem te leven en ze uiten hun liefde voor elkaar (Zon en Maan). Als ze deel, zegt ze dat ze vrienden mee naar hun kamer met papier eenhoorns en parfum zegenen in overeenstemming met haar tradities. Chris noemt John bij de ambassade, waar ze beiden werken, om hem te vertellen dat hij de tijd door te brengen met Kim behoeften. John zegt dat Saigon is uit elkaar te vallen en dringt er bij hem om te komen tot de ambassade meteen. Chris koopjes met de Engineer voor een nacht met Kim. Gigi en de andere bar-meisjes helpen Kim bewegen met Chris. Ze zetten een klein heiligdom met foto's van Kim's ouders. Kim leidt Dju Vui Vai, een lied waarin ze vertelt Chris is traditioneel gezongen op bruiloften. In het midden van de viering, de deur vliegt open en Thuy, Kim's verloofde, verschijnt. Hij is gekomen om Kim claimen en haar te redden uit de schande van het zijn een bar-meisje. Toen hij Chris en het heiligdom aan haar ouders ziet, is hij woedend. Kim vertelt hem dat haar ouders stierven belooft met hen. Kim weigert om te gaan met Thuy. Hij laat, zegt dat ze hem tot ze sterft. Hij voorspelt dat "Saigon zal vallen en zo zal je GI" Chris vertelt Kim dat hij heeft besloten om haar te brengen met hem naar Amerika. Ze zingen The Last Night of the World, herinnerend aan de saxofoon die werd gespeeld bij hun eerste ontmoeting. Het eenzame geluid is nu een 'schreeuw die ons vertelt liefde gaat maar door. " Kim en Chris beloven elkaar dat hun "leven zal veranderen wanneer morgen komt." Drie jaar zijn verstreken waarin de Viet Cong hebben overgenomen Saigon (De Morgen van de draak). De Ingenieur wordt gebracht door twee soldaten. We leren dat hij werd gevangen genomen door de Viet Cong en is gedwongen te werken in rijstvelden. Hoewel zijn ontvoerders probeerde hem te hersenspoelen, zijn ze in het ongelijk gesteld. Hij wordt geleid voor Thuy, die nu een Commissar. Thuy eisen van de Ingenieur van de hulp bij het vinden van Kim en geeft hem 48 uur te volbrengen deze akte. Kim woont in een kleine ruimte die ze deelt met een groep Vietnamese. Ze zingt I Still Believe, herinnerde haar nachten met Chris. In Amerika, op hetzelfde moment, Ellen, die nu is getrouwd met Chris, zit naast haar slapende man in hun bed, zingen hetzelfde liedje. Ellen weet dat Chris wordt gekweld door geheimen die hij niet kan delen met haar, maar zij zweert zijn vrouw voor het leven. Een wereld weg, Kim, alleen in een kamer vol vreemden, maakt dezelfde gelofte. De Ingenieur verschijnt met Thuy. Thuy wil Kim's overtreding te vergeten en met haar te trouwen als hun ouders verordend. Ze zegt dat ze is nog steeds gebonden aan Chris. Thuy noemt haar een dwaas en roept zijn mannen in de kamer, waar ze bedreigen Kim en de Ingenieur. Thuy eist weer dat Kim akkoord gaat met zijn

wensen. De Ingenieur wordt verstuurd uit de kamer en Kim onthult haar geheim aan Thuy: haar twee jaar oude zoon, Tam. Thuy zegt dat ze kan niet het kind te houden, omdat hij wil met haar trouwen. Hij noemt het kind zijn vijand en trekt hij zijn mes om de kleine jongen te doden. Kim trekt een pistool en dreigt om te schieten hem. Hij zal niet vermurwen. Ze doodt hem. Kim is met afschuw vervuld door haar actie, maar besluit dat zij en Tam moet een manier vinden om Chris te bereiken in Amerika. De Ingenieur is het maken zijn weg door de stad (If You Want To Die In Bed). Hij vindt zijn weg naar de resten van Dreamland en opent een luik. Daar vindt hij een doos met nagemaakte horloges die hij had verborgen. Van plan om deze te verkopen in Bangkok en vervolgens naar de Verenigde Staten te reizen, is hij het punt te vertrekken toen Kim verschijnt. Ze smeekt om zijn hulp, en beseft hij dat de baby is hun paspoort naar Amerika. Hij laat hun passage te kopen op een boot naar Bangkok. Kim consoles Tam en belooft hem dat zij er alles aan risico's voor hem (ik had My Life For You Give). De Ingenieur, Kim, en Tam zich aansluiten bij een groep Vietnamese bootvluchtelingen die zingen "Geen plaats, geen huis. Geen leven, geen hoop. Geen kans, geen verandering. Geen spijt, geen terugkeer, geen vaarwel." Act II John werkt nu in opdracht van Bui-Doi kinderen, de kinderen van de Amerikaanse en Vietnamese verwekt tijdens de oorlog. Hij toont een film over het lot van deze kinderen op een conferentie in Atlanta (Bui-Doi). De beelden in de film van de kleine vergeten slachtoffers uit te reiken naar de veteranen van de oorlog, waaronder Chris, die is om de conferentie opgeroepen door John achtervolgen. Chris leert dat Kim is ontsnapt naar Bangkok en dat hij de vader van haar twee jaar oude zoon. Chris is radeloos. Te geloven dat hij nooit meer zou Kim weer te zien, heeft hij getrouwd Ellen. John suggereert dat Chris vertelt Ellen de waarheid. Dan kunnen ze samen naar Bangkok om de situatie gezicht. In Bangkok heeft de Ingenieur landde een baan als de portier en Barker in een sleazy nachtclub genaamd "Le Moulin Rouge '(What a Waste). John komt, en de Ingenieur leidt hem naar Kim. John probeert haar de waarheid vertellen over Chris, maar ze staat erop pronken met haar zoon. John is verscheurd tussen haar vertellen van de waarheid zelf en waardoor Chris om Kim te vertellen over zijn huwelijk (Gelieve). Hij vertelt haar dat Chris is in Bangkok en dat hij zal komen om haar te zien. Toen John bladeren, de Ingenieur vertelt Kim niet te wachten op Chris om te komen tot haar, maar naar zijn hotel in een keer. Ze vraagt haar ouders foto's voor hun zegen en de Ingenieur bladeren om te zien waar Chris verblijft. Terwijl ze wacht op de Ingenieur, Kim in slaap valt. Thuy's geest lijkt te achtervolgen haar. Hij vraagt haar waar Chris was de nacht Saigon viel. Reizen we terug naar het verleden herinnert zij zich. Na het krijgen van haar een visum, zodat ze kon naar de Verenigde Staten terug te keren met hem, Chris liet haar in hun kamer met een pistool en gingen aan het werk op de ambassade. Hij verzekert haar dat ze genoeg heeft gewaarschuwd wanneer het tijd is om te ontsnappen. Echter, toen hij de ambassade bereikt is het een wilde scne, met mobs van de Vietnamese stampende bij de poorten, smeken om te worden gevacueerd. Kim komt naar de poort net zoals het bevel wordt uitgevaardigd dat er niet meer Vietnamezen kunnen het terrein betreden. Hoewel Chris en Kim strijd om elkaar te bereiken, hun inspanningen tevergeefs (De val van Saigon). Hij wordt gedwongen om de laatste helikopter bord om Saigon te verlaten. Ze is al huilend bij de poort, zingt: "Mijn hart, tegen alle verwachtingen in, is nog steeds" als hun liefdesrelatie is opgeslokt en de oude stad verdwijnt voorgoed. Kim wordt wakker en zingt van haar onwankelbare liefde voor Chris. De Engineer brengt het adres van het hotel, en Kim loopt door de stad om hem te vinden. Op hetzelfde moment, is John brengt Chris door de straten om haar te vinden. In het hotel, Ellen fouten Kim voor een meid. Kim gaat ervan uit dat Ellen is John's vrouw. Ellen, het realiseren van die Kim moet zijn, vertelt haar dat ze is Chris 'vrouw. Kim is verbijsterd. Als de waarheid zinkt in, ze staat erop dat Ellen en Chris moeten Tam terug te nemen naar Amerika met hen. Ellen weigert, zegt dat Tam behoort met Kim. Kim zegt dat Ellen en Chris niet kan haar kind te veroordelen om een deel van het stof van het leven. Ellen is erg boos op hebben voldaan Kim en vindt dat een deel van Chris zal altijd liefde Kim. Chris en John terugkeren, en Ellen confronteert Chris met haar twijfels over zijn liefde voor haar (Nu ik haar gezien). Hij legt uit dat zijn relatie met Kim gebeurde toen hij een ander en diep verwarde man. Kim hem in contact met zijn gevoelens in een zeer complexe tijd. Maar alleen met Ellen deed zijn leven opnieuw te beginnen. Zij herbevestigen hun liefde voor elkaar. John herinnert hen eraan dat ze moeten oplossen Tam's toekomst. Chris zegt dat Kim en Tam moet in Bangkok blijven met zijn financile steun, omdat Ellen niet kon aanvaarden het idee van Kim in de Verenigde Staten. John weet dat Kim niet zal accepteren het idee van Tam verblijf in Bangkok en waarschuwt hen te heroverwegen (de confrontatie). Buiten is Kim veelbelovend Tam dat hij een nieuw leven in Amerika hebben. Ze weet dat Chris zal komen voor

zijn zoon. Ze gaat terug naar de club en ligt aan de Ingenieur, te zeggen dat Chris komt voor hen die nacht. Ze zegt dat de Ingenieur moet zijn spullen pakken en voor te bereiden op de reis naar Amerika. De Ingenieur zingt over The American Dream en deelt zijn visie op Amerika. Kim jurken Tam in zijn beste kleren. Ze vertelt hem dat zijn vader komt om hem naar huis. Ze kussen Tam en hoort Chris en de Ingenieur nadert. Ze geeft Tam een stuk speelgoed en stuurt hem uit te nodigen de Ingenieur. Ze neemt Chris 'pistool uit haar nachtkastje en verdwijnt achter het bed gordijn. Een schot is gehoord. Chris loopt in de kamer. Kim's lichaam valt van achter het gordijn, en Chris wiegen haar in zijn armen sterft zij, zingend: "Hoe in het licht van een nacht hebben we tot nu toe? '

Miss Saigon is een musicall van Claude-Michel Schnberg en Alain Boublil , met teksten van Boublil en Richard Maltby, Jr . Het is gebaseerd op Giacomo Puccini 's opera Madame Butterfly De musical in premire in het Theatre Royal, Drury Lane , in Londen op 20 september 1989

9. Door wie is het geschreven en wanneer werd het voor het eerst opgevoerd?

In het najaar van 2011 komt Miss Saigon weer naar Nederland. Lees het onderstaande artikel en bekijk het filmpje http://www.telegraaf.nl/filmenuitgaan/musicals/8766357/__Nieuw_talent_in_Miss_ Saigon__.html

10.Zou jij naar deze musical toe gaan? Waarom wel/niet? Gebruik goede argumenten!Ik zou er niet naar toe gaan, omdat ik niet van musicals houd, en mij lijkt de musical zelf ook niet leuk.

11.Welke overeenkomsten zie/hoor je tussen de opera Miss Butterfly en de musical Miss Saigon?(geen koptelefoon)

12.Welke verschillen zie/hoor je?Miss Saigon is meer in de moderne tijd dan Madame Butterfly.

13.Zou je na het zien van de musical de opera leuker vinden om te bekijken? Of maakt dat niets uit? Geef argumenten

Dat maakt niet uit, ik houd er niet van.

Het nummer Good Night Saigon van Billy Joel gaat ook over de Vietnamoorlog. Luister naar het nummer en lees de tekst hieronder http://www.youtube.com/watch?v=j6gZefW4yEA&feature=related Billy Joel Good Night Saigon We met as soul mates on Parris Island We left as inmates from an asylum And we were sharp, as sharp as knives And we were so gung ho to lay down our lives We came in spastic like tameless horses We left in plastic as numbered corpses And we learned fast to travel light Our arms were heavy but our bellies were tight We had no home front, we had no soft soap They sent us Playboy, they gave us Bob Hope We dug in deep and shot on sight And prayed to Jesus Christ with all of our might We had no cameras to shoot the landscape We passed the hash pipe and played our Doors tapes And it was dark, so dark at night And we held on to each other Like brother to brother We promised our mothers we'd write And we would all go down together We said we'd all go down together Yes we would all go down together Remember Charlie, remember Baker They left their childhood on every acre And who was wrong? And who was right? It didn't matter in the thick of the fights We held the day in the palm of our hands They ruled the nights, and the nights Seemed to last as long as six weeks... ...On Parris Island We held the coastline, they held the highlands And they were sharp, as sharp as knives They heard the hum of our motors

They counted the rotors And waited for us to arrive And we would all go down together We said we'd all go down together Yes we would all go down together

14.Zoek op wat Parris Island is.Een marine korps.

15.Uit couplet 2 en 3 spreekt een dubbel gevoel over de oorlog. Leg dit uitHij vind het wild en lomp, maar hij doet het zelf ook.

In 1969 werd Richard Nixon de opvolger van Lyndon Johnson en daarmee president van de Verenigde Staten. Hij kreeg van zijn voorgangers het probleem van de Vietnamoorlog mee: een grote oorlog waarin ruim een half miljoen Amerikaanse mannen en vrouwen betrokken waren en die op alle punten vastliep. Deze situatie en de hoog oplopende Amerikaanse verliezen leidden ertoe dat het moraal van de Amerikaanse troepen erg laag was; desertie en verzuim vierden hoogtij. Aan het thuisfront was het ook al niet veel beter: de roep van het publiek om de Vietnamoorlog te beindigen werd steeds luider. Nixon beloofde tijdens zijn verkiezingscampagne dan ook "eerzame vrede", iets waar lang niet alle Amerikanen in geloofden, maar het waren er genoeg om hem de overwinning te geven. Pas in 1975 kwam er een einde aan de oorlog. Op 30 april tekende Zuid-Vietnam de capitulatie; Vietnam was weer herenigd. De Vietnamoorlog was voorbij, maar de kosten in mensenlevens waren hoog: 47.244 Amerikaanse doden, 153.329 gewonden, 2.483 vermisten. 365.000 Vietnamese burgers hadden het leven verloren, het Zuid-Vietnamese leger had bijna 224.000 doden en 570.000 gewonden te betreuren, het Noord-Vietnamese leger ruim 660.000 doden en een onbekend aantal gewonden.

16.Waar in de songtekst vind je een verwijzing naar al de doden die vielen?

...On Parris Island We held the coastline, they held the highlands And they were sharp, as sharp as knives They heard the hum of our motors They counted the rotors And waited for us to arrive

17.In couplet 1 en 8 gebruikt Joel bijna dezelfde zin. Leg uit waarom hij dit doet.Voor een versterkt gevoel.

And we would all go down together We said we'd all go down together Yes we would all go down together 18.Leg uit hoe de muziek hier de tekst versterkt.(geen koptelefoon)

Beluister het volgende fragment. http://www.youtube.com/watch?v=EUQEqvxdBnk 19.De Doors gebruiken naast tekst nog andere middelen om het beklemmende gevoel van de oorlog over te brengen. Welke?De beelden en de gebruikte instrumenten.

http://www.youtube.com/watch?v=1b26BD5KjH0

This is the end Beautiful friend This is the end My only friend, the end Of our elaborate plans, the end Of everything that stands, the end No safety or surprise, the end I'll never look into your eyes...again Can you picture what will be So limitless and free

Desperately in need...of some...stranger's hand In a...desperate land Lost in a Roman...wilderness of pain And all the children are insane All the children are insane Waiting for the summer rain, yeah There's danger on the edge of town Ride the King's highway, baby Weird scenes inside the gold mine Ride the highway west, baby Ride the snake, ride the snake To the lake, the ancient lake, baby The snake is long, seven miles Ride the snake...he's old, and his skin is cold The west is the best The west is the best Get here, and we'll do the rest The blue bus is callin' us The blue bus is callin' us Driver, where you taken' us The killer awoke before dawn, he put his boots on He took a face from the ancient gallery And he walked on down the hall He went into the room where his sister lived, and...then he Paid a visit to his brother, and then he He walked on down the hall, and And he came to a door...and he looked inside Father, yes son, I want to kill you Mother...I want to...WAAAAAA C'mon baby,--------- No "take a chance with us" C'mon baby, take a chance with us C'mon baby, take a chance with us And meet me at the back of the blue bus Doin' a blue rock On a blue bus Doin' a blue rock C'mon, yeah Kill, kill, kill, kill, kill, kill This is the end Beautiful friend

This is the end My only friend, the end It hurts to set you free But you'll never follow me The end of laughter and soft lies The end of nights we tried to die This is the end

20. Voor de film Apocolyspe now werd het nummer The End van de doors gekozen als introsong. Bekijk/beluister het fragment , lees de tekst en zoek op waar de film over gaat. Vind jij dit een goede keuze? Waarom wel/niet?

Ik vind het een goede keuze, omdat het goed aansluit bij het onderwerp van de film.

21.Leg uit hoe deze drie nummers ook vandaag de dag nog actueel zijn. Je zou echter ook kunnen zeggen dat de nummers gedateerd zijn. Geef voor beide standpunten argumenten.voor: Mensen luisteren ze nog iedere dag. tegen: Het is al heel lang geleden gemaakt.

22.Welk nummer spreekt je het meest aan? Waarom?Het nummer Billy Joel Good saigon, omdat ik die het mooist vond.

23.Ga op zoek naar nog een nummer dat geschreven werd als protest tegen oorlog.Linoel Richie We Are the World.

CKV Muziek Lesbrief 2: Mozart

1. Ga naar het Internet en schrijf aan de hand van de volgende en eventueel andere websites de biografie van Mozart. http://nl.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart www.tova.nl/Componisten/Biografien/mozart.htm www.klassiekemuziekgids.net/componisten/mozart www.maurice-abravanel.com/mozart_nederlands.html

1. Geboren?

27-januari-1756

2. Voor het eerst bekend geworden?

Juni-1763

3. Wat was (waren) zijn lievelingsinstrument(en)?

Viool

4. Reizen?

Beieren, Zwaben, Wrttemberg, Palts, Rijnland, Luik, Tienen, Leuven, Brussel, Parijs, Londen, Gent, Antwerpen, Rottrdam, Den Haag, Rome.

5. Mozart was ook in Nederland. Waar? Wanneer?

Enschede en Amsterdam 1904, 1908.

Ja met Costanze.

6. Problemen met de liefde?

Karl Thomas (1784 1858), Franz Xaver Wolfgang (1791 1844).

7. Kinderen?In zijn korte leven componeerde hij meer dan 600 werken, waaronder 21 stukken voor toneel of opera, 15 missen, meer dan 50 symfonien, 25 pianoconcerten, 12 vioolconcerten, 27 concert-arias, 17 pianosonates en 26 strijkkwartetten.

8. Grote successen?

9. Ruzies?

Hij was grote concurrent met Armadeus.

10. Geld?

Hij was niet zo rijk, maar leefde wel als een rijk man. Eigenlijk had die daar niet genoeg geld voor. Goed, ze waardeerden hem.

11. Verhouding met de machthebbers?

12. Gestorven?Wenen, 5 december 1791

Over Mozart bestaan veel anekdotes die een beeld geven van de persoon die hij was. Veel van deze anekdotes kun je vinden op de website http://www.anecdotage.com1. Mozart laat een wind Op een dag in 1777 schreef Mozart (die toen 21 jaar oud was) een brief aan zijn zus Anna. Mama zei tegen me, Ik denk dat jij een wind hebt gelaten. Ik zei dat het absoluut niet waar was. Maar ik ben er zeker van, hield ze vol. Ik dacht toen: Misschien had Mama had toch gelijk. Ik bracht toen mijn vinger naar mijn kont en rook er aan. En ja hoor, dat was het bewijs! 2. Ambitie Een jonge man vroeg ooit advies aan Mozart over het componeren van een symfonie. Mozart zei, dat hij het beste met ballades kon beginnen, omdat hij nog zo jong was. Maar zelf schreef u al symfonien, toen u tien was, wierp de jongen tegen. Ja, antwoordde Mozart, maar ik hoefde dan ook niet om advies te vragen! 3. Inktvissymphonie? Mozart wedde een keer met Haydn om een kist champagne dat deze het stuk dat Mozart eerder op die dag had gecomponeerd niet zou kunnen spelen. Haydn nam de weddenschap aan en de muzieknoten werden op de piano gezet. Na een paar seconden stopte hij. De muziek was zo geschreven dat terwijl de handen links en rechts op het toetsenbord waren er ook een toets in het midden aangeslagen moest worden. Haydn gaf op, daarna ging Mozart aan de piano zitten. Toen hij bij de onmogelijke noot kwam boog hij voorover en speelde de noot met zijn neus.. 4. Zerlinaaa! Bij de eerste repetitie van Don Giovanni in Praag, was Mozart erg teleurgesteld door de jonge zangeres die de rol van Zerlina had. Toen ze moest schreeuwen op het moment dat Don Giovanni haar probeerde te versieren, deed ze dat ondanks Mozarts herhaalde aanwijzingen niet overtuigend genoeg. Tenslotte verloor hij zijn geduld en verliet het dirigentenpodium. Hij kroop het donkere toneel op, verscheen heel plotseling voor de zangeres en kneep haar in haar arm. Zoals te verwachten was, schreeuwde ze als een mager speenvarken. Fantastisch, riep Mozart, denk eraan! Vanavond net zo! 5. Mozart's kapper Mozart's kapper klaagde voortdurend over zijn beroemde klant. Niet Mozarts haar vormde het probleem, dat was makkelijk te knippen. Het lastige was dat Mozart nooit stil kon blijven zitten. Iedere keer, als Mozart een nieuw idee had (en dat was nogal vaak!) sprong hij op en rende naar de piano, waardoor de kapper gedwongen was om met het haarlint achter hem aan te lopen.

2. Lees de vijf anekdotes hierboven en kruis daarna aan welke karaktereigenschappen Mozart volgens jou had. Mozart was (meerdere antwoorden mogelijk) saai vol ideen zelfbewust humoristisch levendig ordinair brutaal verwaand dom

3. Ga nu naar de bovengenoemde (Engelstalige) website en lees ook andere anekdotes over Mozart. Schrijf de anekdote die je het leukst vindt, hieronder in het Nederlands op:Mozart's kapper klaagde voortdurend over zijn beroemde klant. Niet Mozarts haar vormde het probleem, dat was makkelijk te knippen. Het lastige was dat Mozart nooit stil kon blijven zitten. Iedere keer, als Mozart een nieuw idee had (en dat was nogal vaak!) sprong hij op en rende naar de piano, waardoor de kapper gedwongen was om met het haarlint achter hem aan te lopen.

4. Over Mozart zijn veel films gemaakt. De beroemdste is wel Amadeus van regisseur Milos Forman. Bekijk de fragmenten, lees de recensie van de film en beantwoord daarna de vragen. http://www.youtube.com/watch?v=Du-rD2QL1Pc http://www.youtube.com/watch?v=9A0a7QCLTcE&feature=related

Amad e u sregie genre tijdsduur jaar acteurs Milos Forman drama, musical - filmhuisfilm 180 minuten 1984 F. Murray Abraham, Elizabeth Berridge, Tom Hulce, Simon Callow, Rou Dotrice, Jeffrey Jones, Christine Ebersole

samenvatting

De Italiaanse componist Antonio Salieri (F. Murray Abraham) is ervan overtuigd dat de muziek van Wolfgang Amadeus Mozart (Tom Hulce) goddelijk is. Zijn grootste wens is zelf zo goed te kunnen componeren, zodat hij de Heer kan eren via zijn muziek. Salieri heeft echter van nature niet het vermogen gekregen om briljante composities te maken. Hij kan dan ook maar niet begrijpen waarom God juist voor het walgelijke schepsel Mozart koos als Zijn instrument. Salieri's jaloezie kent geen grenzen en hij besluit wraak te nemen op God n Mozart. recensie 'Amadeus' van Milos Forman is een biografische film. Maar iedereen die normaal gesproken spontaan jeuk krijgt van dit genre waar 'normale' mensen uitgroeien tot helden, moet deze film zeker niet zomaar afschrijven van hun 'to watch-lijstje'. Milos Forman heeft een uitstekende, strak geregisseerde film gemaakt die alle ingredinten in zich heeft die een goede film behoort te hebben. Van sterke dramatiek tot aan een steengoede soundtrack: 'Amadeus' heeft het allemaal. Het verhaal van 'Amadeus' begint met de introductie van Antonio Salieri (F. Murray Abraham). Na een mislukte zelfmoordpoging is de Italiaan in een gesticht geplaatst. Als een jonge priester toenadering zoekt tot de oude man, vertelt Salieri zijn levensverhaal. Een verhaal vol wrok, wanhoop en verbittering. In tegenstelling tot de titel je doet vermoeden, gaat 'Amadeus' niet zozeer over de persoon Wolfgang Amadeus Mozart. De film focust meer op Salieri, de tegenpool van Mozart. Aan de hand van Salieri's anekdotes kom je meer te weten over Mozart en Salieri's persoontje zelf uiteraard. Het zal je al snel duidelijk worden dat de verteller van het verhaal een nogal vreemde blik heeft op de geschiedenis. In de film haat Salieri Mozart hartgrondig en dat steekt hij niet onder stoelen of banken. Of het verhaal achter 'Amadeus' nu wel of niet geheel historisch correct is doet dan ook niet ter zake. Regisseur Forman is meer genteresseerd in het in beeld brengen van een tragisch verlopen verhaal dan in het neerzetten van een keurig, chronologisch opgebouwd geschiedenislesje. Een benadering die zoals gezegd erg goed uitpakt. De film concentreert zich op menselijke fouten en tekortkomingen die in ieder van ons schuilen. In dit verhaal zijn geen stoere helden en boosaardige schurken: integendeel geen enkel personage is overwegend goed of slecht. Forman heeft echte mensen neergezet, waarvan je gaat houden. Zo lijkt Salieri aanvankelijk een nare, afstandelijke man, maar langzaamaan kan je steeds meer begrip voor hem opbrengen. Voor Mozart geldt juist het omgekeerde: in eerste instantie zie je een onbezorgde, vrolijke jongeman, maar met het verstrijken van de film zie je steeds meer slechte randjes van zijn karakter bovendrijven. De moeilijke rollen in 'Amadeus' bieden een mooie uitdaging voor alle acteurs. De casting van 'Amadeus' is dan ook essentieel voor het slagen van de film. Gelukkig heeft Forman er juist aan gedaan om wat minder bekende acteurs voor zijn film aan te trekken. Zo is de vrijwel onbekende Tom Hulce een verademing als de jonge Amadeus Mozart. Op geheel eigen wijze zet hij een vrolijke, levensgenieter neer, die over enkele onhebbelijke eigenschappen beschikt. Het knappe van Hulce's prestatie is dat hij ondanks Mozart's arrogantie, overspelige gedrag en leugenachtige natuur, toch nog sympathiek en charismatisch blijft overkomen. De argeloze flair waarmee Hulce acteert is erg aanstekelijk en zijn beroemde schaterlachje zal nog dagenlang in je geheugen rond blijven zweven. De ware ster van 'Amadeus' is uiteindelijk F. Murray Abraham. Wat deze acteur hier neerzet getuigt van ware klasse. Abraham etaleert in zijn rol een ware scala aan emoties: van intense haat tot wanhoop. Vooral de scnes waarin Salieri getuige is van Mozart's opmerkelijke, muzikale talent zijn fantastisch om te zien. Je kunt de haat en jaloezie in Abraham's ogen bijna voelen. Als kijker word je meegesleurd in de tragische geschiedenis van een man die beseft dat hij eigenlijk een talentloze, verbitterde oude man is geworden die nooit zal kunnen opboksen tegen de genialiteit van een schijnbaar, zorgeloze, puberale jongeman. Naast het sterke spel van de cast, is de muziek ook onovertroffen. Uiteraard putte Forman voor de soundtrack uit het rijke oeuvre van Wolfgang Amadeus Mozart en Salieri. De composities van Mozart verhogen de sfeer en intensiteit van de film. Zelfs als je totaal niet houdt van klassieke muziek, dan nog zul je snel geheel ondergedompeld worden in de melancholieke sfeer van de film. Forman heeft een knappe eenheid gesmeed tussen beeld en geluid. Naarmate de film vordert verandert de muziek ook van luchtige deuntjes in wat meer moeilijker en, zwaarmoedige composities. Desondanks wordt 'Amadeus' nooit topzwaar, zoals je misschien wel gewend bent van andere biografische films. Met name Hulce's luchtige spel voorkomt dat de film je somber maakt. Wat overigens niet wil zeggen dat dat de dramatische momenten verzwakt. De nieuwsgierigen onder ons zullen wel hebben gezien dat de totale speelduur van 'Amadeus' een niet misselijke 180 minuten bedraagt: een dikke drie uur dus. En inderdaad je zult heel wat zitvlees moeten kweken om de film uit te zitten. Maar ondanks de niet geringe lengte van de film, verveelt deze productie geen moment. Dat komt omdat Forman zijn film erg goed heeft opgebouwd. De regisseur neemt de tijd om zijn karakters goed uit te diepen, zodat de plotselinge ommezwaai van de film juist extra hard aankomt. De film begint rustig, maar halverwege wordt het tempo flink opgeschroefd zodat je meegesleept wordt in de langzame lichamelijke en geestelijke aftakeling van zowel Mozart als Salieri. Wat startte als een luchtig drama, verandert in een spannende, mysterieuze thrillerachtige rolprent. Een geheimzinnig figuur biedt Mozart veel geld voor het schrijven van een requiem, Mozart die in geldnood zit accepteert dit aanbod, maar wordt later zo opgeslokt door zijn werk dat dat ten koste gaat van zijn huwelijk en gezondheid. De plotwendingen zorgen voor een verhaal waarbij je je steeds betrokken voelt en waarvan je de afloop maar wat graag wilt weten. Iedereen die ook maar een beetje genteresseerd is in films, mag deze unieke film eigenlijk niet missen. De

acteerprestaties zijn geweldig, de muziek is ijzersterk en het verhaal is verrassend en meeslepend. Tussen al het domme bioscoopgeweld waarmee je tegenwoordig wordt doodgegooid is deze 'Amadeus' een verademing. recensent Frank v.d. Ven - redactie@movie2movie.nl

5. Wat lijkt je leuk in de film, wat lijkt je minder leuk?

Leuk casting

Minder leuk Lange speelduur

6. Hier zie je een foto uit Amadeus. Wie is dit? Mozart of

Salieri? Hoe weet je dat?

Saleiri, mozart zit op de achtergrond.

7. Hier is een moderne Mozartpop uit onze eigen tijd te zien. Wat denk je zag hij er echt zo uit? Bewijs je antwoord met wat je allemaal over hem aan de weet bent gekomen.

Ik denk het wel, met kleding en haar.

Lees de volgende tekst.

Een voorstellingsgeschiedenis De opera's die Mozart (1756-1791) in zijn Weense jaren (na 1780) schreef, werden spoedig in de Amsterdamse theaters vertoond. Al vr 1790 nam de Hoogduitsche Toneelsociteit Die Entfhrung aus dem Serail in het repertoire op. Die eerste Mozart beviel het publiek zo goed dat spoedig andere titels volgden: Die Zauberflte, Don Juan en Die Hochzeit des Figaro. De belangstelling voor opera in het algemeen groeide en daarom werd er besloten tot de bouw van een nieuw, voor Amsterdamse begrippen groot theater dat begin 1791 werd geopend. Het telde 519 plaatsen en het stond aan de Amstelstraat. Ter vergelijking: het huidige Muziektheater tegenover die Amstelstraat, dat werd geopend in 1986, telt 1600 plaatsen.

Tentoonstelling: Scene-foto's van verschillende Mozart-opera producties, vanaf de 2e helft van de 20e eeuw tot nu.

Mozart klonk niet alleen in het Duits, maar ook in het Nederlands en zelfs in het Frans. Amsterdam ontwikkelde zich tegen het einde van de achttiende eeuw snel als theaterstad. Aan het Leidseplein stond de Stadsschouwburg, waar gesproken en gezongen toneel in het Nederlands ging. Mozart werd er gekoesterd onder titels als De Schaaking uit het Serail en De Tooverfluit. De theaterkritiek uit die tijd hekelde 'de dwaze tekst' van laatstgenoemd werk en sprak van een 'vod' en een 'moffengedrocht'. Maar de muziek vond men prachtig. Ook het gezelschap van de Franse schouwburg (in het theatergebouw dat nog steeds bestaat als de Kleine Komedie) ontdekte Mozart als kassucces: La flte enchante en L'Enlvement du Srail waren het populairst. Ng een gezelschap droeg bij aan de enorme belangstelling: het Joods Hoogduits Toneelgezelschap. Als gastensemble in de nieuwe Hoogduitse Opera trokken de joodse producenten vanaf 1795 volle zalen met de vier hierboven al genoemde topstukken. Een oud affiche geeft aan dat op 29 september 1795 De Tooverfluit tot leven kwam op muziek 'van de beroemde Mozard'. Een stevig fundament was gelegd voor een rijke opvoeringsgeschiedenis van Mozarts opera's, vooralsnog in Amsterdam. De muzikale basis werd gevormd door behoorlijke orkesten; dat van de Stadsschouwburg bestond uit zo'n 35 musici, dat van de Hoogduitse Opera telde 28 tot 30 musici. De faam van het muziektheaterleven moet niet gering zijn geweest, want niemand minder dan Louise Lange was tussen 1798 en 1801 verbonden aan de Hoogduitse Opera. Als Aloysia Weber komen we haar tegen in het leven van Mozart. Op haar had Wolfgang zijn zinnen gezet. Niet zij, maar haar jongere zus Konstanze werd uiteindelijk Mozarts bruid. Aloysia was de sopraan met het soepele keeltje ('gelafige Gurgel' naar Mozarts woorden) die in talloze uitvoeringen onder leiding van de componist zong. Het Amsterdamse publiek luisterde dus naar een authentieke Mozart-interpretatie. Haar voordracht aria's als 'Ach, ich liebte' uit 'Die Entfhrung' bracht de toehoorders volgens overlevering in vervoering.

Lang teerde Mozarts succes op de vier bovengenoemde stukken. Pas rond 1820 kwam het tot opvoering van zijn laatste opera La clemenza di Tito (uit 1791), uiteraard in het Duits gezongen en aangekondigd als Titus. Pas in 1824 maakte het Amsterdamse publiek kennis met Cos fan tutte. Maar de nieuwe Italianen, Rossini voorop, de opkomende Duitsromantische stukken (zoals Der Freischtz van Von Weber) en het nieuwe Franse repertoire, drukten Mozart nogal weg. Ook inhoudelijk werden Mozarts komedies met het vrijpostig liefdesbedrog als in Cos niet gewaardeerd in de steeds preutser wordende maatschappij.Tentoonstelling: Kostuum voor Susan Patterson/Lilian Watson als Aspasia in Mitridate, r di Ponto De Nederlandse Opera, regie Pierre Audi, 1992 Ontwerp Jorge Jara Bruikleen De Nederlandse Opera

In 'Annalen', het naslagwerk over de operagezelschappen in Nederland tussen 1886 en 1995, valt uit de lijsten met opvoeringsdata goed te zien dat pas na 1950 de belangstelling voor Mozart flink stijgt. Van de aanvankelijk zo geliefde Zauberflte staan tussen 1886 en 1950 slechts negen opvoeringsperiodes vermeld. Don Giovanni (doorgaans Don Juan genoemd) kreeg iets meer opvoeringen. Steeds in het Duits gezongen. Pas in 1926 maakte Nederland kennis met de oorspronkelijke Italiaanse tekst dank zij de befaamde 'Italiaansche Opera'. De renaissance van Mozart op de Nederlandse planken werd bevorderd door de promotie vanuit Mozart-stad Salzburg met zijn Mozarteum en de Festspiele. Tussen 1920 en 1940 speelde de Wagnervereeniging hierop in met modeluitvoeringen van ondermeer Don Juan in 1926 en Die Zauberflte in 1931, waarvoor grote dirigenten werden gecontracteerd als Karl Muck en Bruno Walter en theatervormgever Oskar Strnad. Van belang was ook de groeiende faam van Mozart-opvoeringen door de Weense Staatsopera. Diepe indruk maakte dat gezelschap met zijn gastvoorstellingen in het Holland Festival van 1949 toen zowel Don Giovanni (in het Duits gezongen!), Die Entfhrung als Le nozze di Figaro werden opgevoerd met topzangers als Elisabeth Schwarzkopf , Irmgard Seefried, Anton Dermota en Erich Kunz. D Mozart-dirigenten van toen leidden die voorstellingen: Josef Krips en Karl Bhm. Geen wonder dat de nog jonge Nederlandsche Opera het Mozart-succes in 1952 oppakte met een eigen Don Giovanni gedirigeerd door Josef Krips, en met Scipio Colombo (titelrol), Erich Kunz (Leporello), Gr Brouwenstijn (Donna Anna) en Greet Koeman (Donna Elvira), meteen gevolgd door Le nozze di Figaro (met Colombo en Brouwenstijn als de Graaf en de Gravin). Daarna kwamen Die Zauberflte in 1954 (met Josef Krips), en Cos in 1955 aan de beurt. Bijna het kwartet aan titels waar Mozart eind achttiende eeuw in Amsterdam een vliegende start mee maakte. Die Entfhrung moest wachten tot 1960. In de

jaren zeventig en tachtig zorgde de Nederlandse Operastichting voor enkele krachtige Mozart-producties in regie van Gtz Friedrich; zijn Don Giovanni- met-de-bloedvlek werd legendarisch. Een opera-seizoen was niet meer compleet zonder Mozart. Het gezelschap dat vanaf 1955 als Opera Forum tot mei 1993 vanuit Enschede werkzaam was, begon het bestaan zelfs met Figaros Hochzeit. In de laatste vijf jaar van haar activiteiten bouwde Opera Forum een Mozart-cyclus op in regie en aankleding van Vittorio Patan. Opvallend was dat daarin ook n van de zogeheten jeugdopera's aan bod kwam, de opera buffa La finta semplice (De geveinsde eenvoud) uit 1769. Dit type luchtige pastorale liefdeskomedies (Mozart schreef ook La finta giardiniera/ De geveinsde tuinierster uit 1775), maar eveneens de strak vormgegeven klassieke drama's (naar de vorm opera seria genoemd) als Mitridate uit 1770 of het herdersspel Il re pastore uit 1775 vonden geen genade in de ogen en oren van de Mozart-kenners. Pas met het aantreden van Pierre Audi als artistiek directeur kwamen bij De Nederlandse Opera Mitridate en Il re pastore in diens regie kortstondig op het speelplan. In opera is zingen belangrijk. In het Nederlandse Mozart-verhaal blijft het spetterende debuut in 1962 van Cristina Deutekom als Koningin van de Nacht een memorabel moment; de laaiend-erotische Don Giovanni die John Brcheler zong n acteerde in 1980 en 1984 zindert nog na. Het expressieve 'Per piet' door Charlotte Margiono in Cos uit de jaren negentig onder leiding van Nikolaus Harnoncourt bevestigt de kwaliteit van Mozart op Nederlandse planken. Heinz Khnen. Copyright 2002-2003 Theater Instituut Nederland

8. Zoek op internet op waar de operas Die Zauberflte, Don Juan en Die Hochzeit des Figaro over gaan en beschrijf kort hieronder.

Die Zauberflte

Het verhaal speelt zich af in een gefantaseerd oud Egypte. De prins Tamino wordt aangevallen door een slang. Hij bezwijmt maar wordt gered doordat de drie dames van de "Koningin van de Nacht" de slang doden. De drie dames vinden Tamino zo knap dat ze aan de Koningin van de Nacht gaan melden dat ze hem hebben gezien. Als Tamino weer bijkomt is de vogelvanger Papageno bij hem. Hij speelt op een panfluit om vogels te lokken. Papageno beweert de slang gedood te hebben omdat hij reuzenkracht bezit, en vanwege deze leugen straffen de dames hem. Zijn mond wordt met een gouden hangslot vergrendeld. De drie dames tonen Tamino het portret van Pamina, de dochter van de Koningin van de Nacht, die door de boze tovenaar Sarastro is ontvoerd. Tamino wordt verliefd op Pamina en belooft haar te bevrijden. Hiervoor krijgt hij van de Koningin van de Nacht een toverfluit. Papageno wordt van het hangslot bevrijd en krijgt een toverklokkenspel. Hij wordt verplicht Tamino te begeleiden naar het paleis van Sarastro. Ze krijgen als hulp drie wijze knapen die rond hen zweven en

zullen helpen op hun weg. Bij Sarastro hoort een zwarte Moor met de naam Monostatos, als hoofd van een aantal slaven. Ze houden Pamina gevangen en Monostatos probeert haar te verkrachten. Ze valt flauw en op dat moment komt Papageno op het toneel. Monostatos en Papageno schrikken heftig van elkaar. Ze denken ieder dat de andere de duivel is en vluchten weg. Na een tijdje keert Papageno terug in het vertrek waar Pamina gevangen wordt gehouden. Hij vertelt haar dat een prins Tamino verliefd op haar is en haar komt bevrijden en dat hijzelf zijn helper is. Ze wordt onmiddellijk verliefd op Tamino en ontsnapt samen met Papageno om Tamino te zoeken. Papageno speelt op zijn panfluit en Tamino antwoordt met zijn toverfluit. Helaas wordt dat korte fluit-contact even later verbroken wanneer Papageno en Pamina door Monostatos en zijn slaven gevangen worden genomen. Maar dan laat Papageno zijn toverklokkenspel horen: Monostatos en zijn slaven worden betoverd en dansen op de maat van de muziek weg. Tijdens deze belevenissen van Papageno zoekt Tamino alleen en zonder resultaat Pamina. Op zijn zoektocht komt Tamino aan bij de Isistempel. Twee deuren zijn op slot, de 'Rede' en de 'Natuur', n deur is niet op slot de wijsheid. Tamino klopt aan en er wordt opengedaan. Een priester vertelt dat Sarastro geen boosaardige tovenaar is. Hij is de heerser over de tempel van de 'Wijsheid'. Hij wil Pamina aan de negatieve invloed van haar moeder onttrekken. Tamino wordt geplaagd door twijfel en vraagt zich af of Pamina nog leeft. Dan hoort hij stemmen om zich heen die hem ervan verzekeren dat Pamina nog leeft: hij wordt ontroerd en speelt als dank vol liefde op zijn toverfluit. Dat is het moment dat hij even kort in contact komt met Pamina middels het panfluitspel van Papageno. Alle dieren dansen en zelfs wilde dieren voelen dan vrede. In het volgend toneel komt Sarastro op. Het is indrukwekkend en Papageno wenste dat hij zo klein als een muis was. Hij weet niet wat hij zou moeten zeggen, maar Pamina zingt: "De waarheid al zou het het opbiechten van een misdaad zijn." Pamina verklaart aan Sarastro dat ze hem wilde ontvluchten omdat Monostatos haar liefde verlangde. Ze wil terug naar haar moeder. Sarastro geeft aan dat hij Pamina niet tot liefde zal dwingen maar dat ze toch niet de vrijheid krijgt: ze zou er beter aan doen haar hart aan een man dan aan haar moeder te geven. Op dat moment brengt Monostatos de prins Tamino op. Pamina en Tamino zien elkaar nu voor het eerst en vallen in elkaars armen. Iedereen is ontzet: Sarastro, Monostatos, de slaven en het koor. Ze worden uit elkaar gehaald. Ze moeten eerst bewijzen dat ze edel genoeg zijn om zich met elkaar te kunnen verbinden. Ook wordt Papageno een vrouw in het vooruitzicht gesteld: Papagena. Tamino en Papageno moeten twee proeven doorstaan met zwijgen, eerst worden ze beproefd door emoties en angsten vanwege de roddels door de drie dames van de Koningin van de Nacht. Tamino slaagt maar Papageno faalt. Dan worden ze beproefd middels hun vrouwelijke wederhelft, Pamina en Papagena. De laatste, Papagena, in de gedaante van een oude vrouw van achttien jaar en twee minuten. De liefde vlamt op maar Tamino beheerst zich en blijft zwijgen doch Papageno faalt weer. Daarna belooft Papageno eeuwig trouw aan die oude vrouw, die daarop in een aantrekkelijke jonge vrouw, Papagena, verandert. Tamino en Pamina gaan uiteindelijk met behulp van de toverfluit door de poorten der doods: door water en vuur. De Koningin van de Nacht voelt zich verraden en wil tezamen met Monostatos, Sarastro vermoorden. Maar boven hen in de tempel worden Tamino en Pamina verenigd en de zon komt op. Het Licht verdrijft de Duisternis een aardbeving splijt de aarde open en Monostatos en de Koningin van de Nacht verdwijnen met haar drie dames in de duisternis van de kloof. Sarastro en zijn priesters en in hun midden Tamino en Pamina vieren de geslaagde inwijding: de overwinning van het licht op de duisternis.

Don Juan

Acte I Het verhaal begint met een gesprek tussen Sganarelle en Gusman, ze zijn allebei knechten, over Don Juan en Dona Elvire. Don Juan heeft Dona Elvire uit het klooster gehaald, is in het geheim met haar getrouwd en nu laat hij haar in de steek. Hij is alweer met een volgende verovering bezig en zegt tegen Sganarelle dat hij zijn koffers moet pakken voor een zeereisje. Acte II Don Juan en Sganarelle hebben schipbreuk geleden en zijn gered

Die Hochzeit des Figaro

door Pierrot, een goedaardige maar simpele boerenzoon. Als Pierrot het verhaal aan zijn verloofde, Charlotte, vertelt is zij erg gentegreerd door de knappe edelman. Dom Juan versierd Charlotte, tot verdriet van Pierrot. Maar Don Juan had al eerder geprobeerd de vriendin van Charlotte, Mathurine, te versieren. Hij weet ze beiden voor hem te winnen. Maar dan verneemt Don Juan dat een aantal gewapende mannen hem achtervolgt, hij verdwijnt met Sganarelle en laat de meisjes achter. Acte III Don Juan en Sganarelle hebben zich voor de zekerheid verkleed. Als een arme bedelaar hun de weg wijst probeert Don Juan hem te laten vloeken voor een goudstuk. De man weigert. Uiteindelijk geeft Don Juan hem wel het goudstuk, maar niet uit liefde voor God maar uit liefde voor de mensheid. Als ze zien dat een edelman wordt aangevallen door een overmacht aan rovers, gaat hij hem helpen. Het blijkt een zekere Don Carlos te zijn, een broer van Dona Elvire, en hij zit achter Don Juan aan maar kent hem niet. Dan komt er een andere broer van Dona Elvire, Don Alonse, hij wil de familie-eer wreken en herkent hem wel. De edelmoedigheid van Carlos redt Don Juan het leven, maar hij moet opnieuw vluchten. Op zijn tocht komt hij bij een grafmonument voor de Commandeur die hij niet lang geleden in het duel heeft gedood. Zelfs voor de doden heeft hij geen respect en hij nodigt het standbeeld van de Commandeur uit om bij hem te komen eten. Acte IV Don Juan krijgt verschillende bezoekjes van mensen. De eerste is Monsieur Dimanche, een van zijn schuldeisers, die hij op een komische manier afpoeiert. Ook komt zijn vader langs. Die vertelt hem dat hij erg teleurgesteld is in zijn zoon en vind dat hij de adel ten schande maakt. Ook vindt zijn vader het bijna erg dat Don Juan zijn zoon is. Maar zoals gewoonlijk trekt Don Juan zich nergens wat van aan en wenst zijn vader een spoedige dood toe. Dan komt Dona Elvire langs, ze wil niet langer meer zijn vrouw zijn en vertelt dat ze weer het klooster in gaat. Het enige wat ze eigenlijk nog wil is de ziel van haar vroegere minnaar redden. Maar het enige dat ze bereikt is dat Don Juan zijn gevoelens voor haar weer terug krijgt. Dan komt het standbeeld van de Commandeur. Don Juan drinkt hem toe en wordt voor een tegenbezoek, de volgende dag, uitgenodigd bij de Commandeur. Acte V Sganarelle is opgetogen als Don Juan aan zijn vader, Don Louis, vertelt dat hij serieus spijt heeft. Maar later is Sganarelle teleurgesteld als blijkt dat zijn meester er niets van meende. Don Juan verklaart dat hij bekeerd is en voortaan als heilige wil leven. Don Carlos wil duelleren. Sganarelle wanhoopt nu echt aan de redding van zijn meester. Een geestverschijning zet Don Juan nog een laatste keer aan tot berouw, maar het is alles vergeefs. Dan komt het standbeeld van de Commandeur. Hij pakt Don Juan bij de hand pakt en hem onder bliksemflitsen en donderslagen meesleurt naar de hel. Sganarelle blijft alleen achter en roept om het achterstallige loon dat hij erbij inschiet. Duett: Cinque, dieci, venti, trenta Fnf, zehn, zwanzig, dreiig: Ein Zimmer im Schloss. Figaro misst den Raum, den er nach der Hochzeit mit seiner Braut Susanna bewohnen will, aus, um die Mbel zu stellen. Susanna probiert vor dem Spiegel einen Hut an (heutzutage wird, um der franzsischen Vorlage nher zu kommen, der Hut meist durch einen Brautschleier ersetzt). Duett: Se a caso madama la notte ti chiama. Sollt einstens die Grfin des Nachts dir schellen: Figaro hlt es fr einen Vorteil, dass das Zimmer neben den grflichen Gemchern liegt. Susanna klrt ihn darber auf, dass Graf Almaviva ihr gegenber seine eigenen Plne verfolgen knnte und dem Brautpaar deshalb gerade diesen Raum angewiesen hat. Arie: Se vuol ballare, Signor Contino Will einst das Grflein ein Tnzchen wagen: Figaro will die Absichten des adeligen Verfhrers vereiteln. Arie (Bartolo): La vendetta, oh, la vendetta! Ssse Rache, du gewhrest hohe Freuden; Duett (Marcellina und Susanna): Via resti servita, Madama brillante Nur vorwrts, ich bitte, Sie Muster von Schnheit): Dr. Bartolo tritt auf, der von Marcellina, der Haushlterin, engagiert wurde, um Klage gegen Figaro vorzubringen, der ihr zuvor die Ehe versprochen habe, um eine Schuld abzulsen. Arie: Non so pi cosa son, cosa faccio Neue Freuden, neue Schmerzen: Cherubino erscheint und bittet Susanna um Frsprache beim Grafen, weil er das Schloss nicht verlassen will.

(Illustration des nebenstehenden Textes): Cherubino versteckt sich auf Susannas Sessel, als der Graf eintritt.Terzett: Cosa sento! Tosto andate, e scacciate il seduttor Wie? Was hr' ich? Unverzglich geh' und jage den Bsewicht gleich fort: Als der Graf und Basilio auftreten, versteckt sich Cherubino und Susanna tuscht eine Ohnmacht vor; in dem Durcheinander springt der Page auf einen Stuhl und verbirgt sich unter einem Kleid. Chor: Giovani liete, fiori spargete Muntere Jugend, streue ihm Blumen: Der von Susanna bisher abgewiesene Graf entdeckt ihn[Anm. 2] , und er wird nur durch den Auftritt der Landleute von einer Bestrafung des eiferschtigen Schlossherrn verschont. Arie: Non pi andrai, farfallone amoroso Dort vergiss leises Flehn, ses Kosen: Der Graf zwingt Cherubino, sich auf den Weg zur Armee zu machen, und Figaro, der auch auf ihn eiferschtig ist, gibt ihm gute Ratschlge mit auf den Weg. (Dies ist eine der berhmtesten Arien der Oper. Sie war innerhalb weniger Monate so volkstmlich geworden, dass sie von Mozart selbst im Schlussakt des Don Giovanni zu einer von Blsern wiedergegebenen und als "ziemlich bekannt" angesprochenen Festmusik verfremdet wurde.) Zweiter Akt [Bearbeiten]Arie: Porgi, amor, qualche ristoro Heilge Quelle reiner Triebe: Zimmer der Grfin. Die Grfin beklagt des Grafen Untreue. Arie (Cherubino): Voi che sapete che cosa amor Ihr, die ihr Triebe des Herzens kennt: Susanna lsst Cherubino herein, und sie fahren fort, ihn in Frauenkleider zu stecken, damit er so die Hochzeit abwarten kann. Arie (Susanna) : Venite, inginocchiatevi Komm nher, knie vor mir): Sie frisieren seine Haare. Terzett: Susanna, or via, sortite, sortite, io cos vo Nun, nun, wirds bald geschehen? Susanna, komm heraus, Duett: Consorte mia, giudizio Frau Grfin, darf ich bitten?: Der Graf kommt an, Cherubino flieht in das Nachbarzimmer, in das der Graf ebenfalls hinein will, nachdem er jemanden darin gehrt hat. Die Grfin sagt, es sei nur Susanna, und der Graf verlsst mit der Grfin die Bhne, nachdem er alle Tren abgeschlossen hat, um auf einem anderen Weg ins Nachbarzimmer zu gelangen. Duett: Aprite, presto, aprite; aprite, la Susanna Geschwind die Tr geffnet, geschwind, ich bin Susanna!: Susanna befreit Cherubino, der aus dem Fenster springt, und sie betritt den Raum, aus dem er geflohen ist. Finale: Esci omai, garzon malnato, sciagurato, non tardar Komm heraus, verworfner Knabe! Unglckselger, zaudre nicht!: Graf und Grfin kommen zurck. Der erzrnte Graf denkt, Cherubino habe sich versteckt, findet aber zum allgemeinen Erstaunen stattdessen Susanna vor. In der Zwischenzeit versucht Figaro, der die Zudringlichkeiten des Grafen frchtet, ihn durch einen anonymen Brief vom Erscheinen auf seiner Hochzeit abzuhalten, aber von der Grfin befragt, gesteht er, der Verfasser zu sein. Als Antonio, der Grtner, seinerseits einen Brief bringt, von dem er sagt, er sei von einem Mann fallen gelassen worden, der aus dem Fenster gesprungen wre, behauptet Figaro, dass er bei Susanna gewesen sei. Das Dokument erweist sich jedoch als Cherubinos Ernennung zum Offizier, und Figaro gelangt aus der Klemme, indem er es dem Grafen prsentiert, damit dieser sein noch fehlendes Siegel anbringen knne. Marcellina, Bartolo und Basilio treten auf und Marcellina bringt ihre Klage ber Figaro vor. Die Hochzeit wird verschoben, damit der Graf den Vorwurf untersuchen kann. (Dieses Finale endet am Schluss mit einem lauten und turbulenten Ensemblesatz, an dem sieben(!) Personen beteiligt sind laut und turbulent, obwohl immer wieder deutlich und vernehmbar gesungen wird: Silencio, silencio, silencio, .) Duett: Crudel! Perch finora farmi languir cos? So lang' hab' ich geschmachtet: Der Festsaal. Der Graf ist aufgrund der vorangegangenen Ereignisse verwirrt, und auf Bitte der Grfin stimmt Susanna zu, ihn im Garten zu treffen. Zuvor jedoch will sie mit der Grfin die Kleidung tauschen. Susanna flstert Figaro zu, dass der Erfolg nun sicher sei und sein Rechtsstreit gewonnen. Rezitativ und Arie: Vedr mentre io sospiro Ich soll ein Glck entbehren: Der Graf whnt sich von Susanna und Figaro hintergangen und steigert sich in Rachefantasien gegen seinen Diener. Rezitativ und Sextett: Almaviva, Figaro, Don Curzio, Bartolo, Marcellina und Susanna: Riconosci in questo amplesso Lass mein liebes Kind dich nennen: Es stellt sich heraus, dass Figaro Rafaello, der einst von Rubern entfhrte uneheliche Sohn von Marcellina und Bartolo ist, so dass er die Haushlterin gar nicht heiraten kann. Rezitativ und Arie: E Susanna non vien ...

Dove sono i bei momenti Und Susanna kommt nicht? ... Nur zu flchtig bist du verschwunden: Die Grfin wartet auf Susanna. Sie klagt ber ihr verlorenes Glck mit ihrem Mann, bekennt sich aber zu ihrer Liebe zu ihm. Duett: Sull'aria... Nun, soll ich?: Susanna berichtet von ihrer vagen Verabredung mit dem Grafen. Die Grfin diktiert einen Liebesbrief, den das Mdchen dem Grafen zustecken soll. Der Graf soll die Nadel zurcksenden, die den Brief zusammenhlt, um den Empfang zu besttigen. Chor: Ricevete, oh padroncina Gnd'ge Grfin, diese Rosen: Ein Chor von jungen Bauernmdchen, unter ihnen der verkleidetet Cherubino, singt der Grfin ein Lied. Marsch und Finale: Ecco la marcia, andiamo Lasst uns marschieren! In Ordnung!: Der Graf tritt mit Antonio auf, entdeckt den frheren Pagen, braust auf, wird aber durch Susannas Brief beruhigt. Er verletzt sich seinen Finger mit der Nadel, was ihn weiter rgert. Chor: Amanti costanti, seguaci d'onor Ihr treuen Geliebten, mit Krnzen geschmckt: Der Akt schliet mit einer Einladung zum abendlichen Fest. Ein Kabinett. Arie: L'ho perduta... me meschina Unglcksel'ge kleine Nadel: Den Anweisungen im Brief folgend, hat der Graf Barbarina mit der Nadel geschickt, die sie aber verloren hat. Figaro erfhrt dessen Bedeutung von Barbarina. Aus Eifersucht bringt er Bartolo und Marcellina dazu, auch in den Garten zu kommen, um bei dem Gesprch zwischen dem Grafen und Susanna anwesend zu sein. Rezitativ und Arie: Giunse alfin il momento Deh, vieni, non tardar, oh gioia bella, Endlich naht die Stunde O sume lnger nicht, geliebte Seele: Marcellina informiert Susanna ber diesen Plan. Im Garten. Die Grfin erscheint in Susannas Kleid; Cherubino versucht die vermeintliche Susanna zu kssen, wird aber zurckgehalten durch die Intervention des Grafen, der mit der Hand nach Cherubino zielt, aber irgendwie den immer prsenten Figaro trifft. Der Graf verfolgt die vermeintliche Susanna, die ihm geschickt aus dem Weg geht, als die richtige Susanna in den Kleidern der Grfin auftritt. Figaro berichtet ihr von des Grafen Absichten und erkennt seine Braut. Er spielt die Komdie mit, indem er ihr Ehre als Grfin erweist, und bekommt erneut eins auf die Ohren. Die beiden schlieen Frieden und er spielt weiterhin seine Rolle. Als der Graf erscheint, erklrt er seine Liebe und sinkt vor ihr auf die Knie. Der Graf ruft nach Waffen und seinen Leuten. Lichter werden angezndet und ein allgemeines Wiedererkennen lst die Verwirrung des Grafen ab, der eine Entschuldigung vorbringt und dem von der Grfin verziehen wird. Finale: Pian pianin le andr pi presso Still, nur still, ich will mich nhern

9. Wat vond het Nederlands publiek volgens deze tekst van Die Zauberflte? Ga in op zowel tekst als muziek.Het was ze goed gevallen, ze vonden het erg mooi..

De voorstelling van Pierre Audi en Karel Appel - uit een bespreking door Joke van der Weij

(zie: http://stopera.nl/educatie/PDF/DNO_Zauberflote_0203.pdf)Deze opera is niet nieuw. Die Zauberflte ging in 1995 bij De Nederlandse Opera in premire en maakte een geweldige indruk: dit leek op geen enkele andere opera: dit was een bewegend schilderij met knaleffecten. De regie was van Pierre Audi, de artistiek directeur van De Nederlandse Opera; het decor was van de Nederlandse beeldend kunstenaar Karel Appel. Appel is beroemd geworden met de CoBrA groep uit 1948, die hij oprichtte onder andere samen met de schilder Corneille. Zij kregen met hun kleurrijke, naeve kunstwerken bekendheid over de hele wereld.

Appel en Audi zijn met deze voorstelling heel dicht bij het sprookje gebleven. Hun Zauberflte is een feest om naar te kijken. Het is een stripverhaalachtige voorstelling met hoge rijdende bergen, een vrolijke stoet van gigantische sprookjesdieren en dansende vogels die in een soort carnavalsoptocht voorbijtrekken.

De drie kleine jongetjes dragen lange vliegeniersjassen en vliegen in speelgoedvliegtuigjes. De drie dames zijn pinnige types met jagershoedjes en rokbroeken. De slang die Tamino bijt is een reusachtig monster met zwaailichten. Knalgele bosnimfen waggelen door het bos. De tuin heeft wellustige bloemkelken met lichtgevende bloemen. Papageno rijdt in een lelijke eend het podium op. De priesterorde en de tempel zijn voorzien van felle heldere kleuren, die doet denken aan het werk van Mondriaan. De priesters en slaven dansen op een oosterse manier.

Hoe verschillend hij er ook uitziet: deze Zauberflte lijkt op de oorspronkelijke uitvoering uit de 18e eeuw: het sprookje wordt dicht bij het libretto uitgevoerd. De grote hoeveelheid changementen doet herinneren aan de Zauberflte van Mozart en Schikaneder. Zo druk als het hier op het toneel is, zo moet het toen ook geweest zijn. Het is onmogelijk om alles te volgen, zoveel gebeurt er tegelijkertijd!

Deze Mozart-opera is vanwege de verschillende sferen waarin de opeenvolgende scnes zich afspelen, altijd een hele klus geweest voor de decorontwerpers. Want in Die Zauberflte komen zowel de wereld van het sprookjesachtige volkstheater (met Papageno, Tamino en Pamina) aan bod, als de mysterieuze wereld van Sarastro en het duistere rijk van de Koningin van de Nacht. Bovendien vragen de opeenvolgende scnes ook om snelle decorwisselingen en een creatief gebruik van de toneelmachinerie. Een enorme uitdaging voor vormgevers en decorontwerpers! En niet te vergeten voor de mensen achter het toneel!

Maar om dezelfde redenen en natuurlijk om de mooie, leuke muziek is deze opera altijd heel populair geweest. In de loop van de tijd zijn er dan ook veel verschillende ensceneringen geweest. Toevallig weten we zelfs hoe de allereerste opvoering uit 1791, die van Schikaneder, eruit gezien heeft, want er zijn gravures bewaard gebleven van de decors. Deze Appel-Zauberflte ziet er heel anders uit, maar de grote afwisseling van sfeer en decors, en ook de plezierige hoeveelheid trucs is dezelfde als die van ruim twee eeuwen geleden. En het plezier van het publiek ook!

De in bovenstaande tekst besproken Zauberflte-voorstelling van het Amsterdamse Muziektheater in 2003 baarde behoorlijk wat opzien. Dat kwam o.a. doordat de bekende schilder Karel Appel tekende voor het decorontwerp. Uit een achtergrondtekst vind je hierover de nodige informatie. 10. Lees deze door en vul de onderstaande tabel in.

Info over Karel Appel

Christiaan Karel Appel werd geboren op 25 april 1921 in zijn ouderlijk huis op Dapperstraat 7 in Amsterdam, Nederland. Op de begane grond, zijn vader, Jan Appel, had een kapper. Zijn moeder, geboren Johanna Chevalier, was een afstammeling van de Franse Hugenoten. Karel Appel had drie broers. Bij veertien, Appel produceerde zijn eerste echte schilderij op doek, een stilleven van een fruitmand. Voor zijn vijftiende verjaardag, zijn rijke oom Karel Chevalier gaf hem een verf set en een ezel. Een fervent amateur-schilder zelf, Chevalier gaf zijn naamgenoot een aantal lessen in de schilderkunst.

Wat is er zo bijzonder aan Karel Appels decor? (minstens 3 punten noemen!)

a) Artestiek

b) Vrolijk

c) BewegelijkHoe verhoudt zich deze Amsterdamse versie tot de originele van Mozart zelf?De grote hoeveelheid changementen doet herinneren aan de Zauberflte van Mozart en Schikaneder. Zo druk als het hier op het toneel is, zo moet het toen ook geweest zijn. Het is onmogelijk om alles te volgen, zoveel gebeurt er tegelijkertijd!

Is het decor gemakkelijk te realiseren geweest? Waarom (niet)?

Nee, het is heel erg artesiek en grootst.

11.Als je dit zo leest lijkt je de voorstelling van het Muziektheater leuk? Waarom (niet)? Nee, ik hou niet van theater, dus weet zeker dat ik deze ook niet leuk zou vinden.

Maschienenkomdie of opra maonnique?Da Mozarts Schpfung die an seine Arbeit gestellten Anforderungen so unverhltnism ig bertraf, da hier nicht ein Individuum, sondern ein ganzes Genus von berraschendster Neuheit geboren schien, mssen wir als den Grund davon betrachten, da dieses Werk einsam dasteht und keiner Zeit recht angeeignet werden kann. Hier ist das Ewige, fr alle Zeit und Menschheit Gltige.(1)

Deze lofrede op Mozarts Zauberflte vloeide uit de pen van niemand minder dan Richard Wagner. Omstreeks 1840 wees Wagner op de vereisten ('Anforderungen') van Mozarts compositieopdracht, die hij van Emanuel Schikaneder (1751-1812) ontving. Mozart overtrof Schikaneders verwachtingen en leverde een volkomen nieuw, geniaal, tijdloos en universeel kunstwerk, een ideale Duitse opera, dus. Ongetwijfeld probeerde Wagner hiermee de liefhebbers van Mozarts populaire Singspiel voor zijn idealen (het Gesamtkunstwerk) te winnen. Wagners romantische uitspraken als "ewig" en "fr alle Zeit und Menschheit gltig" beschouwen, zou daarom een zware misstap betekenen ten opzichte van d Toverfluit van Mozart en Schikaneder, de 'authentieke' Zauberflte die op 30 september 1791 in premire ging. De kwestie 'authenticiteit' moeten we echter onmiddellijk in vraag stellen. Over welke Toverfluit hebben we het dan? Over een volksopera, een sprookje met leuke deuntjes, of een esoterisch bouwstuk van de vrijmetselarij? In dit essay proberen we het n en ander te verduidelijken.

Een vroege iconografische bron voor Die Zauberflte: een reeks aquarellen van Josef Quaglio voor een opvoering in het Mnchense Hoftheater (1793). Op deze afbeelding zien we het decor voor de vuur- en waterproeven. (Mnchen, Theatermuseum)

Theaterimpresario X wandelt naar Librettist Y (hier toevallig gelijk aan X, Schikaneder), vraagt Y om een libretto, dat door Componist Z getoonzet wordt en door een theaterquipe op de planken wordt gebracht. Ziedaar een uiterst simplistische benadering van het operabedrijf zoals het in Mozarts tijd (1756-1791) functioneerde. Ondertussen zijn de productiegroepen van het muziektheater reusachtig aangegroeid. Regisseurs, dramaturgen, lichtontwerpers en PR-verantwoordelijken waren de laatachttiende-eeuwse homme de thtre vreemd, enkele uitzonderingen (Goethe, bijvoorbeeld) buiten beschouwing gelaten. Wagner was op de hoogte van het bescheiden ontstaanskader van Die Zauberflte: in een ander fragment heeft hij het over een "nederig theater voor Weense pleziermakers". Hij refereert daarmee aan het (Starhembergische) Theater auf der Wieden, dat de Weners ook onder de naam FreyhausTheater kenden. Het maakte namelijk deel uit van het Freyhaus (sic), een gebouwencomplex in de Weense voorstad dat zijn naam dankte aan het feit dat het op adellijke grond stond en daarom vrijgesteld was van belasting. Sinds 1789 werd dit theatertje door Emanuel Schikaneder [ps. Johann Joseph Schickeneder] geleid, die voor Mozart zeker geen onbekende was. In september 1780 streek de impresario in Salzburg neer, waar hij de winter doorbracht met zijn (toen nog) rondreizende toneelgroep. Hij bracht er een gemengd repertoire met enkele subversieve stukken: Die Ruber (Schiller), Le mariage de Figaro (Beaumarchais) en Hamlet (Shakespeare).

Blik op de Weense voorstad met in het midden het Freyhaus.

Jaren later stapte Schikaneder opnieuw in Mozarts leefwereld. Na een poos gezongen te hebben in

het Burgtheater nam hij het roer over van het Freyhaus-Theater, dat als volgt werd beschreven:Het [theater] bood plaats aan duizend mensen, was dertig meter lang en vijftien meter breed, het toneel was twaalf meter diep en van alle gemakken, rekwisieten, toneelmachinerien en dergelijke voorzien. Het theater had een dubbele rij loges, een parterre in twee delen en, in Mozarts tijd, twee galerijen. Aangezien er in dit enorme complex geen gebrek was aan woonruimte, woonden de directeur en de meeste leden van het gezelschap in het Freyhaus.(2)

Schikaneder beschikte over een meer dan behoorlijke groep uitvoerders om zijn producties te realiseren.(3) Het orkest telde vijfendertig leden en een veelkleurige instrumentatie (vijf eerste violen, vier tweede violen, vier altviolen, drie cellos, drie contrabassen, twee fluiten, hobos, klarinetten, fagotten, hoorns en trompetten, drie trombones en pauken).(4) Een eigen kapelmeester, Johann Baptist Henneberg, was er aangesteld om het orkestrale peil nauwlettend in het oog te houden. Daarnaast werkten enkele uitstekende zangers en zangeressen voor Schikaneder: de bas Franz Xaver Gerl (Sarastro), de tenor-fluitist Benedikt Schack (Tamino) en Mozarts schoonzus, coloratuursopraan Josepha Hofer-Weber (Koningin van de Nacht). Over het Freyhauskoor bezitten we weinig gegevens, maar uit iconografische bronnen en aanplakbiljetten kunnen we opmaken dat Schikaneder een voorkeur had voor massagroepen. Ondanks deze aantrekkelijke eigenschappen bezat het Theater auf der Wieden een volks imago. Iedereen - uit welke bevolkingsklasse ook - die er een kaartje kocht, kreeg toegang tot de parterre (17 kreuzer), de loges of de galerijen (7 kreuzer). Wie een goede plaats wilde, moest maar op tijd aanwezig zijn en zich vooral niet te veel aan details storen. Wat deze precies inhielden, lezen we in de memoires van Ignaz Franz Castelli:Nadat het theater open was gegaan [...] moest ik drie uur zitten wachten, badend in hitte en zweet en doortrokken van de knoflookstank van de worsten die verorberd werden.(5)

Niet alleen binnenin het theater, maar ook erbuiten heerste een woelig sfeertje als we Egon Komorzynski mogen geloven:Op de grote binnenplaats bevond zich een tuin met lanen, bloembedden en een houten paviljoen: daar kwamen Schikaneders mensen na de repetities en na de voorstelling bij elkaar en maakten er een dolle boel van tot diep in de nacht, onder leiding van de joviale baas, die de acteurs en actrices zijn kinderen noemde en goedmoedig de scepter zwaaide.

In datzelfde paviljoen zagen verschillende nummers van Die Zauberflte het licht. Voor de componist was dit praktisch: hij kon zijn muzikale ideen meteen uitproberen in het gezelschap van enkele frivole dames, onder wie Barbara Gerl-Reisinger (Papagena) en de zeventienjarige Marianne Gottlieb (Pamina en tevens de oervertolkster van Barbarina in Le nozze di Figaro). Dit laatste wist hij aan zijn vrouw Constanze, destijds aan het kuren in Baden, in een brief (25 juni 1791) mooi te praten: "Het is niet goed voor mij om alleen te zijn wanneer ik iets in mijn hoofd heb.[...] Waar ik geslapen heb? Thuis, natuurlijk!" Hoewel soms gezegd wordt dat Schikaneder in financile problemen zat toen hij Mozart de opdracht voor Die Zauberflte gaf, genoten zijn 'machinekomedies' veel bijval. De eerste daarvan, Der dumme Grtner aus dem Gebirge, oder die zween Anton (1789)(6), was een hit: het spektakel werd in hetzelfde jaar tweendertig keer opgevoerd en stimuleerde zes vervolgafleveringen. Mozart componeerde een set klaviervariaties op een ariathema uit de 'sequel' Die verdeckten Sachen (Ein Weib ist das herrlichste Ding auf der Welt, KV 613, 1797).(7) Onmiddellijk na Der dumme Grtner ontstond Oberon, Knig der Elfen van Karl Ludwig Gieseke (ps. Johann Georg Metzler, de Eerste Slaaf) en Paul Wranitzky. Dat het libretto een onrechtstreekse bewerking was van Christoph Martin Wielands (17331812) heldendicht Oberon,(8) zal Mozart extra gemotiveerd hebben om de premire bij te wonen. Zowel vader als zoon Mozart waren Wielandfanaten; Mozart jr. ontmoette hem persoonlijk in Mannheim (1778)

en had een exemplaar van Oberon in zijn boekenkast staan. Voor de twee volgende opera's - Der Stein der Weisen, oder der Zauber-Insel (1790) en Die Zauberflte (1791) - werd opnieuw uit het oeuvre van Wieland geput. Deze keer diende zijn orintaalse sprookjesverzameling Dschinnistan oder auserlesene Feen- und Geistermrchen (Winterthur, 1786-1789) als bron.(9) In 1996 deed de eerstgenoemde opera heel wat stof opwaaien. Mozartfanaten werden toen plots opgeschrikt door het bericht dat er nieuwe muziek van Mozart zou ontdekt zijn, operamuziek dan nog wel! Nu ja, nieuw: Alfred Einstein maakte al in 1945 gewag van Benedikt Schacks Stein der Weisen met daarin Mozarts instrumentatie voor het zogenaamde kattenduet' Nun, liebes Weibchen.(10) Wat echter opschudding veroorzaakte, was David Buchs ontdekking van een manuscript uit een voormalige Sovjetbibliotheek, waarin de kopist boven verschillende nummers "von Mozart" had geschreven. Dit veranderde eensklaps de blik op Die Zauberflte, want er bestond nu een onmiskenbaar precedent voor de zogezegd 'nieuwe' Toverfluit.(11) Der Stein der Weisen vat aan met een offer dat Sadik, priester en leider van de gemeenschap, aan de god Astromonte (vgl. met Sarastro), brengt. Het ritueel wordt bijgewoond door het jonge paar Nadir en Nadine (Tamino en Pamina), maar ook door de pasgetrouwde natuurmensen Lubano en Lubanara (Papageno en Papagena). Omdat enkel maagden dergelijke offers mogen meemaken, wordt Lubano's jachtuitrusting ontnomen. Astromonte brengt via een boodschapper, de Genius (Drie Knapen), een tovervogel die enkel voor de meest deugdelijke maagd zal zingen. Onderwijl zeurt Lubanara over haar echtelijk leven, dat ze met de hulp van Astromontes boosaardige broer, Eutifronte (Koningin der Nacht), nieuw leven poogt in te blazen. Eutifronte beantwoordt Lubanara's oproep, neemt haar mee onder de grond en tovert Lubano een gouden gewei op het hoofd (vgl. slot op Papageno's mond). Ondertussen vreest Nadir dat Astromonte Nadine als zuiverste maagd zal wegnemen nadat de vogel voor haar zal gezongen hebben. De jongeren plannen hun vlucht, wat Sadiks (Nadines vaders) hart breekt. Uiteindelijk doet Nadine toch mee aan de wedstrijd die ze wint, tot grote nijd van Vier Dames (Drie Dames). Nadirs vrees wordt bewaarheid: Astromonte ontvoert haar. In het tweede bedrijf begint de zoektocht naar Nadine en Lubanara. Als Nadir Astromonte in zijn droom vervloekt, wordt dit door Eutifronte opgevangen. Hij zal (zoals de Koningin) de jongeman voor zijn kar proberen te spannen: hij belooft dat hij hem Nadine zal teruggeven in ruil voor Astromontes dood. Eutifronte jaagt namelijk op de almachtige Steen der Wijzen (Zonnekrans van Sarastro, ooit eigendom van Pamina's vader), die eerder werd toegewezen aan Astromontes toekomstige zoon. Intussen moppert Lubano over zijn lot. Een Genius brengt hem een groot stuk fruit met daarin, tot zijn ontgoocheling, een boek met wijze woorden. Acht huppelende dwergen, in dienst van Eutifronte, leiden hem tot bij Lubanara, die uiteraard van Eutifrontes plannen met Nadir afweet. Ze besluit de waarheid aan het licht te brengen, maar wordt nu ook gestraft: de enige woorden die ze nog weet uit te brengen zijn "miauw, miauw". Nadir krijgt van Eutifronte een magisch zwaard (vgl. dolk die Pamina krijgt) waarmee hij Astromonte zal vermoorden. Alsof dat nog niet genoeg was, wordt hem ook nog een toverpijl overhandigd om Astromontes vogel te doden. Dit is een list van Eutifronte, die Nadine in vogel heeft omgetoverd. Tegen beter weten in doodt Nadir dus zijn eigen verloofde. Eutifronte tovert vervolgens Lubano in de kooi, zodat Nadir opnieuw denkt de vogel voor zich te hebben. Gelukkig komt een oude man op de proppen met de chte vogel n de verlossende waarheid: Nadir is Astromontes zoon en dus erfgenaam van de Steen der Wijzen. De knaap overhandigt Eutifrontes zwaard aan zijn vader, waarna een adelaar de Steen brengt. Alles eindigt goed: Nadine herrijst uit de dood en belooft met Nadir de jaarlijkse tempelrituelen in ere te zullen houden. Vergelijken we dit gegeven met De Toverfluit, dan kunnen we niet om enkele gelijkenissen heen. Spirituele machten (Astromonte/Sarastro vs. Eutifronte/Koningin der Nacht) bekampen elkaar met behulp van vertegenwoordigers (Sadik en de herders/Priesters vs. Demonen en Dwergen/Drie Dames en Monostatos). Als pionnen gebruiken zij aardse mensen van zowel hoge als lage afkomst (respectievelijk Nadir/Tamino-Nadine/Pamina en Lubano/Papageno-Lubanara/Papagena). Magische

objecten (vogel, zwaard en pijl/toverfluit en -klokjes) suggereren een ferieke sfeer, terwijl bovennatuurlijke boodschappers (Genius/Drie Knapen) af en toe uit de lucht neerdalen. Koren worden in beide operas doeltreffend aangewend: bijvoorbeeld achtervolgen in Der Stein der Weisen jagers Lubano (Seht doch! Mit goldnem Geweih) en bejubelt de Arcadische bevolking haar leider (Herr Astromonte, wir danken euch). Beide Singspiele moraliseren de vrouw, de liefde, het huwelijk (cf. Lubanos Den Mdchen trauet nicht zu viel en Die Lieb ist wohl ein nrrisch Ding), deugd en ondeugd. Ook Der Stein is niet van enkele racistische uitspraken gespeend: Eutifronte wordt door Lubano als 'schwarzer Kerl' en 'Teufel' aangesproken, wat sterk doet denken aan Papagenos eerste ontmoeting met Monostatos ("Hu, das ist der Teufel sicherlich!"). Hoewel slechts enkele (drie?) fragmenten uit Der Stein der Weisen van Mozarts hand zijn, vertoont de muziek van beide toveroperas sterke parallellen.(12) Beide Singspiele werden op scne gebracht door dezelfde groep mensen wier stemsoort en acteerstijl voor de rolverdeling doorslaggevend moet geweest zijn. Zo nam de charmante Emanuel Schikaneder de hansworstrollen voor zich (Anton, Lubano en Papageno): zijn aria's zijn dan ook voornamelijk strofische meezingers voor jan-enalleman. Emanuels broer, Urban, specialiseerde zich in ernstige priesterrollen, terwijl Urbans dochtertje, Anna, de engeltypes (Genius en Eerste Knaap) vertolkte. Franz Xaver Gerls basstem leende zich dan weer tot huiveringwekkende rollen (Eutifronte en Sarastro), deze van echtgenote Barbara tot de frivole partijen (Lubanara en Papagena). Benedikt Schack (Tamino) was in Der Stein der Weisen niet prins Nadir, maar toch valt het op hoezeer Nadirs partijen (veelal door Schack gecomponeerd) naast deze van Tamino gelegd kunnen worden. Over de vertolkers heen kan men dus ook verbanden blootleggen. De grondig uitgewerkte scnes waarin Astromonte figureert, bezitten dezelfde structuur als deze van de Koningin van de Nacht (een inleidend begeleid recitatief, gevolgd door vocaal vuurwerk in onvervalste belcantostijl). Ten slotte kunnen we het nog even hebben over het scenische aspect van deze toveroperas. Schikaneders 'Zauberoper' heeft zijn wortels in de barokopera en de voorliefde voor wonderbaarlijke effecten, zoals vlugge scnewisselingen, machinerien, donder- en bliksemgeluiden. Alhoewel vele achttiende-eeuwse librettisten, met name Metastasio, een grondige afkeer hadden van visueel hocuspocus, verdween het nooit uit het operalibretto. Het was dan ook een vast onderdeel van de opera geworden. Vanaf het prilste stadium van de operageschiedenis bevolkten goden van de boven(Apollo, Astromonte) en onderwereld (Pluto, Eutifronte) de Europese theaterpodia. Een bekende vertegenwoordiger van de toveropera is Hndel die, naast herosche, ook dergelijke libretti toonzette. Van deze laatste kan Orlando (1732/3) het meest de vergelijking met de Toverfluit doorstaan. In deze opera wordt tovenaar Zoroastro (Sarastro!) eveneens door een bas gezongen.(13) Zijn obscure taalgebruik alludeert naar de Egyptische mysteries ("Gieroglifici eterni, che in zifre luminose ognor splendete / Ah! Che alla mente umana altro che belle oscurit non siete.") en evenzeer naar de Toverfluit, waarin de Isis en Osiris-cultus centraal staat (zie verder). Kende Mozart deze traditie? Op zijn minst was hij ermee vertrouwd. Tijdens de Engelse concertreis van 1764 hoorde hij Hndels muziek voor het eerst; als volwassene herontdekte Mozart de hndeliaanse stijl op de zondagmatineeconcerten van Gottfried van Swieten. Voor diens Gesellschaft stopte hij Acis and Galatea (KV 566), Messiah (KV 572), Ode for St Cecilias Day (KV 591) en Alexanders Feast (KV 592) in een nieuw orkestraal kleedje. Vele fragmenten uit Die Zauberflte, waaronder de (Franse) ouverture, bezitten ondubbelzinnige Hndel-kenmerken. Dit alles brengt ons tot een kernprobleem van Die Zauberflte. Waarom kende deze opera, die een 'samenraapsel'(14) is van ingredinten uit verschillende keukens, een ononderbroken, succesvolle opvoeringsgeschiedenis? Wat brachten Wagner en vele anderen (b.v. Beethoven) ertoe om precies deze opera zo sterk te prijzen? "So ist denn alles Heuchelei?" De receptie van deze 'gro e Oper' wordt - zoals deze van Cos fan tutte belemmerd door de kritiek op het libretto. Over de kwaliteiten en betekenis van Schikaneders drama werd al zoveel geschreven en gediscussieerd dat men tegenwoordig nog moeilijk waarheid van mythe kan onderscheiden.

Wie is trouwens de geestelijke vader van Die Zauberflte: Schikaneder, Gieseke of Mozart zelf? Misschien kan men zich beter afvragen wie het libretto 'samenstelde'. De 'firma Schikaneder' heeft immers - conform de achttiende-eeuwse traditie - gezocht, samengeraapt en geadapteerd. De bronnen van dit tekstuele knip- en plakwerk zijn goed gekend door studies van Edward J. Dent, Hermann Abert, Alfons Rosenberg en Peter Branscombe.(15) Twee negentiende-eeuwse bronnen worden steevast aangehaald: de ongedateerde brief van Schikaneders (latere) concertmeester, Ignaz von Seyfried, aan journalist Friedrich Treitschke, en een anoniem artikel in het Weense 'Monatschrift fr Theater und Musik' (1857).(16) We volgden even deze bronnen als leidraad en kwamen op de volgende hypothese uit. Schikaneder zoekt in 1790 naar een waardige opvolger voor Der Stein der Weisen.(17) Hij (her)leest enkele sprookjes uit Wielands Dschinnistan en ontleent de titel van het 'nieuwe' libretto aan een sprookje van Jakob Liebeskind: Lulu oder die Zauberflte. Hierin vraagt de fee Perifirime (Koningin van de Nacht) aan prins Sidi (Tamino) om haar tovertondeldoos terug te halen uit de burcht van de tovenaar Dilsenghuin. Als talisman krijgt hij van Perifirime een toverfluit mee. Sidi slaagt glansrijk in zijn queeste: hij brengt niet alleen het magische object terug, maar bevrijdt ook Perifirimes dochter, Lulu. Als beloning mag hij met Lulu trouwen. De verhaalstof (magische instrumenten en objecten, bevrijding enz.) vertoont alweer heel wat gelijkenissen met Der Stein der Weisen n met Oberon, Knig der Elfen. In de laatste opera redt een ridder, Hon von Bordeaux, een prinses, Rezia, uit de handen van een oosterse despoot, hierbij gebruik makend van een toverhoorn die elfenkoning Oberon hem geschonken heeft. Wielands verzameling bracht mogelijk nog andere ideen aan voor Die Zauberflte, bijvoorbeeld het motief van de Drie Knapen (Die klugen Knaben), de Moor (Adis und Daghy), de held die verliefd wordt op een portret (Neangir und seine Brder)...(18) Schikaneders schatplichtigheid is daarmee nog slechts gedeeltelijk besproken. De openingsscne waarin Tamino achtervolgd wordt door een slang (of een leeuw), gered wordt door de Drie Dames en dan een 'vreemde vogel' (Papageno) ontmoet, lijkt verdacht veel op een passage uit Chrtien de Troyes' ridderroman Yvain, ou Le Chevalier au Lion (ca. 1177).(19) Mogelijk heeft Schikaneder Mozart al in november 1790 over Die Zauberflte gesproken: in deze periode vernoemt hij een 'Pa pa pa-duet' (Papageno en Papagena) in een brief aan de componist. Wanneer Mozart effectief aan de partituur is beginnen werken, blijft een raadsel. Gebeurde dit pas in maart 1791, met de bedoeling tegen het eind van de zomer de opera te voltooien? Ondertussen komt Schikaneders grootste concurrent, Karl Marinelli van het Leopoldstadt Theater, met een succesvolle voorstelling op de proppen: Die Zauberzither, oder Kaspar der Fagottist. Het libretto van Joachim Perinet is gebaseerd op... Lulu oder die Zauberflte. Mozart gaat er op 11 juni een voorstelling van bijwonen om zich te amuseren, maar vindt het maar niks (brief aan Constanze, 12 juni). Schikaneder zal er minder gerust in geweest zijn: hij wil steeds nieuwe spektakels op poten zetten, het publiek verrassen en de kassa gevuld zien. In de inleiding tot zijn libretto Der Spiegel von Arkadien (muziek van Sssmayr, 1794) geeft hij dit zonder schroom toe:Ik schrijf om het publiek te amuseren en wil mij niet geleerd voordoen. Ik ben acteur - directeur - en werk voor de kassa: maar niet om het publiek op te lichten, want een intelligent mens laat zich maar n keer beetnemen.(20)

Uit het oorspronkelijke aanplakbiljet van de premire komt een tweede aanwijzing voor Schikaneders spektakeldrift naar voor. De affiche verzwijgt twee elementen: de naam Papag