Succes of catastrofe ?de huisspitsmuis (op eilanden)

Richard WitteWWW.NOZOS.NL @NOZOS_NH

spitsmuizen• Bosspitsmuizen Geslacht Sorex (11 (3) srt)

– Tandpunten donkerrood, onderste snijtand gelobd

• Waterspitsmuizen Geslacht Neomys (2 (1) srt)– Tandpunten donkerroood, niet gelobd

• Wittandspitsmuizen – Geslacht Crocidura en Suncus (8 (2) srt)– Witte tandpunten, duidelijke oren, verspreide lange haren op priemvormige staart

HuisspitssmuisSociaal levend, ♂ verzorgt de jongen ook. Dichtheden tot 100 / haHalfopen tot open gebieden, komt voor in droge rietvelden.

HuisspitssmuisSociaal levend, ♂ verzorgt de jongen ook. Dichtheden tot 100 / haHalfopen tot open gebieden, komt voor in droge rietvelden.

Gran Canaria (Osorio spitsmuis)

VeldspitsmuisC. leucodon Sociaal levendOpen (cultuur)landschappen, wordt in oost Europa verdrongen door tuinspitsmuis.

TuinspitsmuisC. suaveolens. Sterk lijkend op huisspitsmuis. Geïntroduceerd op Corsica en Kreta.Max 375 / haBij zachte winters kan voortplanting al in januari beginnen.

Zimmermanns’spitsmuisC. zimmermanni Endemisch voor Kreta. Iets groter dan de tuinspitsmuis (C. suaveolens canae) die ook op Kreta voorkomt en de endeem wegconcurreert van meest optimale habitat.

Verder komt de wimperspitsmuis (Suncus etruscus) op Kreta voor.

Siciliaanse spitsmuisC. sicula. Endemisch voor Sicilië, Egadi eilanden, Malta en Gozo. Enige voorkomende soort C. Op Ustica melanistische vormIn randstedelijk en landbouwgebieden. Relatief veel in vochtige biotopen

C. esuae als voorouder

Noord‐Afrikaanse huisspitsmuis

Ibiza (Spanje), Sardinië & Pantellaria ‘85 (Italië) 

C. pachyura. Alleen op grond van chromosomen te onderscheiden van huisspitsmuis. 

Canarische spitsmuisC. canariensis. Steenachtige woestijngebieden en lavavelden. Fuertuventura, Lanzarote, Lobos, Graciosa en Mt. ClaraKan hagedissen met giftig speeksel immobiliseren. Wordt bedreigd door insecticiden en predatie door katten en ratten.

C. esuae als voorouder

WimperspitsmuisSuncus etruscus Kleinste zoogdier 1‐3 (10) gr met 4 ipv 3 valse kiezen in bovenkaak. Geïntroduceerd op Tenerife en CorsicaExtensief cultuurlandschap zoals olijfboomgaarden en wijngaarden met muurtjes

Huisspitsmuis in Nederland

• Bennet & van Olivier (1822)– Een ‘verscheidenheid van de bosspitsmuis’

• Schlegel (1862)– Voorkomen Gelderland en Holland

• Van Bemmelen (1864)– Waarschijnlijk heel Nederland: NH, ZH, Utrecht, Gelderland Overijssel, Groningen

• Ritzema Bos (1879)– Overal in Nederland, niet zeldzaam

Verspreiding Nederland

• ‘50

Schreuder (1945): niet algemeen, niet bekend van Gron, Fries, Drenthe en Waddeneilanden

1958 Vindplaats Knardijk en Lelystad

Verspreiding Nederland

• ‘60

Noordgrens: Wieringen – Wolvega –Weerselo

NO Polder: Schokland

In 1966 nieuw bekend voor Flakkee

Verspreiding Nederland

• ‘70

Laag Holland, Zuid‐Holland en west Noord‐Brabant lijkt vrij leeg. 

1e melding Schier (‘76)Schokland verdwenen ‘77 (?)

Algemeen verspreid in Drenthe en Oost‐Groningen

Verspreiding Nederland

• ‘80

Nieuw voor Borkum ‘80

Schiermonnikoog ‘82 bevestiging, aldaar ‘85 stapelvoer Kerkuil

Langzaam vullen Kop Noord‐Holland, ZH en west NB, Expansie areaal in zeeklei‐ en laagveengebieden. Nieuw bij Petten en Schagen.

Schouwen en kop Goeree

Verspreiding Nederland

• ‘90

Sterke uitbreiding in NN en ZH. N‐B, Flevopolder en NO‐polder blijven nog achter 

Verspreiding Nederland

• 2012

Vanaf 2006 op Texel en Ameland.

Sterke verdichting kustzone, Limburg en Achterhoek.

SpitsmuizenNL 6 soorten; WAD 4 soorten

waterspitsmuis dwergspitsmuis

huisspitsmuis gew. bosspitsmuis

Voedsel: spinnen, slakken, 1000-poten, milj. poten, vlinders etc. Per dag eigen gewicht

6-15 g 6-13 g

2½ -5½ g9-25 g

Nieuwkomers op WadTexel Vlieland Terschelling Ameland Schiermonnikoog

Bosspitsmuis x x 1937 1997 xDwergspitsmuis x x 1945 1957 xHuisspitsmuis 2006 x x 2006 1982 (1976)*

Veldmuis (1996)* (1988)* x 1870-72 2003Aardmuis 1985 x x 1984 xRosse woelmuis 1998 x 1987 x x

Bruine rat <1700 1992Dwergmuis 1956 x 1982 1962 (1999)*

* (alleen bekend uit braakballen) 

Waterspitsmuis

Komt met lage dichtheden voor op Texel (3‐5 / ha).

waterspits is solitair, i.t.t. huisspits

Vroeger vooral in de natte duinen en duinrellen

∆ < 1987, O = 1987‐2006, [ ] 2007‐2012

Historisch natte duinenVoordien tijd stonden in den winter en ook in eenigszins regenrijke zomers al die duinvalleien vol water, duinmeertje aan duinmeertje en het moet fabelachtig mooi zijn geweest (Thijsse ca 1895).

Fonteins‐nol zonder FonteinDe Fonteinsnol was een wonder, een hoog duin. Een eindje tegen de helling op ontsprong een bron, een holte in witte zand waaruit het klare water opwelde en dat stroomde omlaag, zich telkens vertakkend door kussens van veenmos (Thijsse ca 1895)

Met droogvallen duinen leerde waterspitsmuis te overleven door voedsel op drogere (wordende) grond te bemachtigen, dankzij ontbreken van concurrenten.

Komst huisspitsmuis2006

Komst huisspitsmuis2008

Huisspitsmuis als voedselbron2009

Bron: Werkgroep Kerkuil Texel

Broedparen Kerkuil Texel

0

2

4

6

8

10

12

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Huisspitsmuis aantallen2006‐2012 Oppervlak Texel: 16.000 ha

HSM 100 / ha  op TXL 1.600.000♀:♂ = 50:50

1 paar HSM, maximaal 32 mnd oud  25 worpen met gem. 4 jongen per jaar  20♀ 1e worp, zelfde jaar 2 worpen♀ 2e worp, zelfde jaar 1 worp  44

2e jaar (2007):  1.000 HSM (40)3e jaar (2008):  22.000 HSM (1650)4e jaar (2009):  484.000 HSM (72.000)5e jaar (2010):  10.000.000 HSM (1.6 milj)

1,6 milj HSM eten 16.000 kg slakken, spinnen, insecten etc. per dag !

Dieet kerkuil

Bron: Schermer 2013N = 310 prooi

Bron: Schreuder 1945N = 88 prooi

Bron: Witte 2008N = 90 prooi

ConcurrentieDe huidige klimaatverandering lijkt in het voordeel te werken van de huisspitsmuis waardoor zijn leefgebied toeneemt (Vogel et al. 2002)

Op Texel wordt waterspitsmuis “overlopen” door huisspitsmuis (hoge dichtheden) en daardoor  eveneens enorme voedselconcurrentie.  WSM heeft een passieve (‘wait‐and‐see’ ) conflict (vermijdende) strategie en HSM een actieve.

Gevolg zal zijn dat waterspitsmuis op Texel teruggedrongen wordt naar natte duinen met hoge dichtheden macrofauna,  en misschien wel verdwijnt. 

Dank voor uw aandacht !

WWW.NOZOS.NL

@NOZOS_NH

INFO@NOZOS.NL

Dank aan Zoogdiervereniging voor gebruik data