Strategische wegwijzer naar duurzaamheid

Leefmilieu Brussel (BIM) 18 Februari 2010

Doelstelling

Het begeleiden bij: • het opstellen en uitwerken van een

duurzaamheidsstrategie die coherent is met de algemene strategie van de onderneming

DuurzaamheidsstrategieDeel I

Belangrijkste trends

Klimaats-verandering

ITrevolutie

Demografie monetairecrisis

Dalingvan

BiodiversiteitEnergiecrisis

Uitputtingvan

grondstoffenConvergentie

Evolutie van

'waarden'

Het situeren van bedrijven op lange termijn

“Deel uit maken

van 'duurzame'

groep die de

duurzame

oplossingen

toepast?”

of “erbuiten

staan?”

Duurzaamheidsleercurve

Voor 1970Onvoorbereid

Geen

Reactie van het bedrijf

INDUSTRIELEDOEL-

STELLINGEN

Bron: Industrial’s sustainability learning curve, Brian Nattrass & Mary Altomare (1999)

4de stromingDUURZAAMHEID

2000Integratie

Expliciete inbreng van duurzaamheid in

bedrijfsstrategie

Ontwerp voor duurzaamheid,evolutionair leerproces

1ste stroming REACTIVITEIT

1970Reactief

Officiële limieten &

standaarden

Preventie van verontreiniging / Afvalvermindering

Controle van de verontreiniging / Reglementen

3de stromingECO-

EFFICIËNTIE

1990Proactief

Zoektocht naar opbrengsten

Geïntegreerde managementsystemen

Environmental Cost Accounting

MVO

Product Stewardship/DFE/LCA

2de stroming MEER DAN

CONFORMITEIT

1980Anticiperend

Kost en impact vermindering

Medewerking belanghebbende partijenTQEM / Milieumanagementsysteem

Formulering en uitwerking van een duurzaamheidsstrategie

Voorbereid ertegenaan:

• Belang van een expliciete « business case »• Als de nood het hoogst is..• Een zaak van leadership; • Waarmee van start gaan?• Voortbouwen op wat reeds bestaat • Informeren, verdelen en betrekken • Beheer op korte en lange termijn• Zich niet blindstaren op details

Bestaansredenen Waarden

Backcasting

Duurzaamheids-trechter

Beschikbare voorraad natuurlijke hulpbronnen

Vraag van de onderneming naar natuurlijke bronnenDuurzaamheids-trechter

A2 – duurzaamheidsmodel opmaken en delen

B – Een visie uitwerken van de onderneming in een 100% duurzame status

C – Strategische planning (de meest rendabele weg vinden)

D –Uitwerking- elke actie is visiegericht- prioritair quick-wins zoeken- een werkomgeving scheppen waar samenwerking en

leergierigheid centraal staan (bron van initiatief en innovatie)

A1 – Status

Adapted from TNS by Greenloop (2009)

De grote krijtlijnen van de methodologie

De verschillende etappes (1 à 9)

= A1 / Status

= A2 / Een duurzaamheidsmodel opstellen en delen

= B / Visie onderneming in 100% duurzame status

= C / Strategische planning

= D / Implementatie van de acties

Stap 8Een

duurzaamheidszorgsysteem uitwerken & KPI’s

Stap 6De acties plannen

Stap 2Analyse van de

ecologische en sociale impacts

Stap 1De inhoud van

de opdracht bepalen

Stap 3De " business case

voor duurzaamheid " ontwerpen en

verdelen

Stap 4Een

duurzaamheidsmodel

kiezen

Stap 5Oefening uitdenken van

de 100% duurzame onderneming

Stap 7Het management bijsturen

Stap 9 Sensibilisering en continue vorming

Duurzaam-heidsplan en rapport van

de onderneming

Maand 1 Maand 2 Maand 3

Stap 1: De inhoud van de opdracht bepalen Incubatiefase Eco-efficiëntiefase Einde eco-efficiëntiefase

We krijgen geringe steun van de directie die van de initiatieven op de hoogte is, maar zich afzijdig houdt.

We krijgen steun van de directie.

De meeste duurzaam-heidsinitiatieven zitten in de organisatorische processen vervat (vorming nieuwe personeelsleden, duurzame criteria in de contracten met leveranciers,…)

Het management begrijpt duurzaamheid niet echt en heeft nauwelijks een idee waar het voor de organisatie om draait.

De geleverde duurzaam-heidsinspanningen worden erkend en geformaliseerd en zijn vooral op eco-efficiëntie gericht.

In onze cultuur is duurzame ontwikkeling een evidentie ; je ziet en hoort het constant.

We hebben één of twee kleine projecten op het touw gezet. Voor de meeste personeelsleden is de inspanning onzichtbaar.

We zijn voornemens de hele organisatie erbij te betrekken.

Duurzame ontwikkeling maakt deel uit van het imago van de organisatie.

Een tijdelijke structuur (Green Teams, Steering Committee,…) is uitgebouwd.

Zonder de steun van de directie Met de steun van de directie

Einde eco-efficiëntiefase Begin duur-zaamheidsfase

Een risicoloos project vinden met snel economisch potentieel (quick-wins). Impactevaluatiegegevens verzamelen.

De meest kansrijke acties bepalen (eco-efficiëntie).

Eco-efficiënte acties en quick-wins systematiseren.

De hele methodologie volgen en er alle resultaten, instrumenten, … uit het verleden in opnemen.

Gebruik maken van informele netwerken om een pilootproject te voeren.

Pilootprojecten lanceren.

De resultaten meedelen. Werknemers opleiden en inzetten.

De resultaten in € uitdrukken. Samen met het management de kwestie aansnijden op basis van de resultaten van het project. de kansrijke acties wijzen

De eerste resultaten direct meedelen. opleiden en inzetten.

De stappen 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9 dieper uitwerken in het licht van de resultaten van stap 4.

De stappen 2, 3 dieper uitwerken.

Een 'Steering Committee oprichten.

De stappen 2, 3, 6, 8, 9 dieper uitwerken.

Stap 1: De inhoud van de opdracht bepalen

Stap 2: Analyse van de socio-ecologische impact

• Doelstelling:

– Analyse en evaluatie van de positieve en negatieve ecologisch en maatschappelijke impact om de duurzaamheidsprioriteiten op te sporen;

– en lijst opmaken van referenties (« base line » = vergelijkingsbasis voor vooruitgang) en indicatoren om de vorderingen te meten;

– Duidelijke ideeën « aan het licht brengen » die concrete acties inhouden.

Vereenvoudigd voorbeeld van een bedieningsproces in een grootkeuken: stoffen- en energiestroom

Stap 2: Analyse van de socio-ecologische impact

DE VERPAKKING HALEN, WASSEN &

SNIJDEN

VERVOER PERSONEELTRANSPORT

INTRANTS

LOKAAL DRAAGVLAK

INgrondstoffen

energie, water

OUTafval,

afvalwater, emissies

IN energie

OUTemissie

IN energie

OUTemissies

IN energie,water

OUTemissies,groene afval +

anderen

IN energie

OUTemissies

RECEPTIE

VOORRAADkamertemp, koud 4°C, neg. koude < 0°C

IN energiewater

OUTemissies,

lekken koelvloeist

DIRECT PRODUCTIE

PRODUCTIE IN WARME LIJN

PRODUCTIE IN WARME/KOUDE LIJN

CRYOGENISATIE

VOORRAAD pos. Koude 4°C

VERPAKKING

VERPAKKING

DAGELIJKS WEKELIJKS MAANDELIJKS & TRIMESTRIEEL

OUT emissies,

groene afval & andere,

koelvloeistoffen

TRANSPORT

IN energie

WASSERIJVoor werkkleding,

tafelkleden en serviettenIN energie,

water, zeep, chemische producten

OUTemissies,

afvalwater, allerlei afval

INenergie, water,

plastic- en alufolie,

hygiënische handschoenen, keukenpapier

IN energie,

schoonmaakproducten & -

materiaal, zout waterverzachters

OUTemissies, groene afval, vloeibare & vaste vetten,

afvalwater, allerlei afval

PRODUCTIE

AFWAS & SCHOONMAAK

OUTemissies

Voorbeeld :

CO2-balans voor de gebouwen en mobiliteit van culturele organisatie

Stap 2: Analyse van de socio-ecologische impact

Impact van de gebouwen

0

50

100

150

200

250

300

350

Ton C

O2eq/j

aar

Koeling

Ventilatoren

Andere

Liften

Keuken

Bureau-apparatuur

Verlichting

Ventilatie

Isolatie

Mobiliteitsimpact

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Prospection Artistes &décor

Personnel Publique

Ton C

O2eq/j

aar

Vliegtuig

MIVB

Trein

Bus / camionettes

Brommer

Auto

Stap 3 : de « business case » voor duurzaamheid ontwerpen en bekend maken

De 7 krachten in de buitenomgeving van de onderneming – een blik naar buiten

bepalen welke druk vanuit de buitenwereld op de onderneming al dan niet een interne duurzaamheidsaanpak bevordert

Missie

Structuur & organisatie

OrganisatieConcurrenten

Leveran -ciers

NGO

VervangingNieuwe marktspelers

NieuwegroeneTechnologie

Klanten

Wetten

Buitenomgeving

Strategie

HR,Competentiesé

technologieën

Voorbeeld

voor een KMO

in de

“Facility Management”-sector

Stap 3 : de business case voor duurzaamheid ontwerpen en bekend maken Invloed

A = sterke invloed, weinig onzekerheid

C = weinig invloed, weinig onzekerheid

C = sterke invloed, hoge onzekerheid

D = sterke invloed, hoge onzekerheid

Onzerkerheid

Wetgeving KlantenNieuwe technologieën SubstitutenBelanghebbend

e partijen Leveranciers Concurrenten

De nieuwe generatie

werknemers is gevoeliger voor

arbeidsomstandigheden in een

gezonde omgeving

Toekomstige wetgeving over

de concentraties COV in gebouwen

Meer homeworking

De meerprijs voor het ontwerp van een

duurzaam gebouw

EU-richtlijn Energieprestatie van gebouwen

(EPB)

Certification standards,

HQE, BREEAM, LEED

Voor verzekeringspoliss

en is een milieuvriendelijk

facility management

vereist

Meer afvalregeling

en

Beïnvloeding initiële en onderhoudskosten van

gebouwen mogelijk

Stijging energiekosten

Duurzaam " Facility

Management " gaat de markt

domineren

Groene gebouwen zijn aantrekkelijker

voor kopers

Projectplanning is bepalend voor

de kosten op lange termijn

De eindgebruikers aan FM-onderneming de

levering van milieubeheerdiensten

" Groen " design bevordert de

gezondheid en de

productiviteit van werknemers

Gebouwen hebben

gemakkelijk identificeerbare

levenscycli

De onderaannemers

missen de bekwaamheid om de werken uit te voeren

De onderaannemers

vrezen voor gebrekkige

uitrustingen aansprakelijk te worden gesteld

Bepaalde " groene "

uitrustingen bewijzen dat ze inefficiënt zijn

Klimaatverandering (druk om de gevolgen te milderen)

CEO

COM RH Quality Supply ChainFinanceOpérations

Négociation

Logistique

Bureau Engineer

Quality systems

Marketing

DevOpérations

Usine 2

Usine 1

Usine 3

Clients

Formations internes

Médias

Inventaris van wat voorhanden is – een blik naar binnen:Weet wie in de organisatie (de groene punten in onderstaand fictief voorbeeld)« Al duurzaamheidsacties heeft gevoerd » en « enorm door het onderwerp geboeid is ».

Stap 3 : de « business case » voor duurzaamheid ontwerpen en bekend maken

Stap 4: Een duurzaamheidsmodel kiezenVoordelen :

• De wetenschappelijke benadering strookt met de rationaliteit nodig in een onderneming

• Beslissingen inzake duurzaamheid worden snel genomen als naar de duurzaamheidsbeginselen (die iedereen in de onderneming kent en deelt) verwezen wordt

• Een gedeeld concept van duurzame ontwikkeling en van de onderliggende wetenschappelijke principes bevordert de samenwerking tussen de departementen

Nadelen:De invoering van een concept van duurzame ontwikkeling als basis voor

analyses en beslissingen vergt informatie en vorming van deskundige personen. Deze nieuwe opleidingen moeten geïntegreerd worden aan de dagelijkse taken van de personen om het « lerend proces » van de organisatie te versnellen..

Stap 4: Een duurzaamheidsmodel kiezen

Economy

Social sphere

Biosphere

Economie

Social sfeer

Biosfeer

S

versus

Planet

Profit

PeopleLiveable

FairSD

Viable

Natuurlijke cycliEen gesloten systeem voor materialen

Trage geologische cycli : de stoffen uit de lithosfeer worden niet in grote

hoeveelheden in de snelle biologische cycli binnengebracht.

Open systeem voor energie

Duurzaamheid is het vermogen van natuurlijke cycli om hun werkingen en prestaties in stand te houden

De fotosynthese ‘betaalt’ de rekening

1) Niets gaat verloren

2) Entropiewet

Stap 4: Een duurzaamheidsmodel kiezen

Stap 4: Een duurzaamheidsmodel kiezen

LITOSFEER

ATMOSFEER

ECONOMIE

BIOSFEER

Grondstof

MAATSCHAPPIJ

Transport &

Verwerking(heat, beat, treat)

Grondstof Producten

LITOSFEER

ATMOSFEER

ECONOMIE

BIOSFEER

Grondstof

MAATSCHAPPIJ

Transport &

Verwerking(heat, beat, treat)

Grondstof Producten

Afval

Afval

Emissies

Emissies

Emissies

Stap 5 : Visiescheppende oefening: het uitdenken van de 100% duurzame onderneming

Doelstellingen:

* Eenstemmigheid nastreven tussen de verschillende departementen die op weg naar duurzaamheid samen zullen moeten werken.

* Een 100% duurzame versie van de onderneming suggereren die in en buiten de onderneming enthousiasme wekt.

* onder toegevingen polsen naar de duurzaamheidsprestaties van het « businessmodel » dat wordt gehanteerd.

* Een eerste lijst van concrete acties opmaken.

Stap 5: Visiescheppende oefening: het uitdenken van de 100% duurzame onderneming

Voorbeeld van een model en de visie bij Interface:“Nature has some fundamental operating principles: 1/ It runs on sunlight and other renewable energy sources, 2/ it fits form to function, 3/ it recycles everything and 4/ it is extremely efficient — never creating excess or wasting — and, 5/ finally, it rewards cooperation.

Our job is to translate these principles into a new model for business.” [1] - Ray Anderson, CEO Interface Inc

De duurzaamheidsvisie van Interface:“To begin with, it meant that we would become a business that runs on renewable energy. We would carefully eliminate waste from all areas of our operations and recycle and then reuse the materials from our products and those that support our business. We would find a use for everything we use and waste nothing. And finally, we, too, would reward cooperation — with suppliers, customers, investors and our communities” - Ray Anderson, CEO Interface Inc [1]

[1] Ray C. Anderson (1998), Mid-Course Correction, Towards a Sustainable Enterprise: The Interface Model, Chelsea Green Publishing Company

Stap 5: Visiescheppende oefening: het uitdenken van de 100% duurzame onderneming

Stap 6: De acties plannenRenovatie met

quick-winsEcologisch

beheerIdeale

verlichtingGedeeltelijke

renovatie

Nieuw gebouw en integratie

van de functies van gebouw 2

Gebouw 1Progressieve evolutie naar een duurzaam

complex

Gebouw 2Efficiënt beheer en

transfer naar gebouw 1

Stap 1 - tussentellers- eco-teams- sensibilisering- betere verlichting voor repetities

Stap AEfficiëntere afstelling verwarming

Stap 4Verlichting podium met Power LEDs

Stap CVerlichting podium met Power LEDs

Stap 8Isolering zaal & installatie zonnewarmtepanelen

Stap BIsolering zaal en achteraan

Stap 3 Renovatie loges voor artiesten

Stap 2 Waterdichtheid van de zaal en ventilatie

Stap 7Nieuw gebouw westen en warmtepomp

Stap DRenovatie dak en gevel

Stap 6Windturbine

Stap 5Renovatie achteraan gebouw 1 en veranda

Stap 7 : Het managment bijsturen

Duurzaamheidsdirecteur

Thematische groep

"communicatie"

Thematische groep " opleiding "

Thematische groep “process”

Thematische groep " groene

aankopen "

Thematische groep "

uitrustingen "

Thematische groep "afval"

Thematische groep

« energie »

Beheerscomité

Algemeen directeur

Het beheerscomité is samengesteld uit de verantwoordelijken van de verschillende

functies in de onderneming

De werkgroepen zijn samengesteld uit

personeelsleden met de vereiste

bekwaamheid voor het thema

Zit het comité voor

Brengt rechtstreeks verslag bij de algemeen directeur uit

Stap 8 : Een duurzaamheidszorgsysteem uitwerlen

Doelstellingen:* Garanderen dat het initiatief los van de personen standhoudt;* Informatie en indicatoren verstrekken voor de follow-up en de communicatie;* Een systematisch en streng kader uitwerken dat voert naar een 100% duurzame onderneming; * Plaats maken voor een veeleer proactief dan reactief beleid;* De uit projecten geputte ervaring bewaren en benutten; * Situaties met een hoog, juridisch risicogehalte voorkomen;* Verwarring uitsluiten bij het stellen van prioriteiten; * En vooral een financiële follow-up van de aanpak verzekeren.

Stap 9 : Sensibilisering en continue vorming

* Een sensibiliserings- en opleidingsplan stoelt op drie pijlers

* Gedeelde informatie;

* Opleiding van bedienden/werknemers;

* Betrokkenheid van bedienden/werknemers.