1 van 6

Stofvrij werken in de bouw: waarom en hoe

Vanaf 1 januari 2014 controleert de Inspectie SZW strenger op het vrijkomen van kwartsstof bij werkzaamheden

in de bouw. Stofvrij werken is de norm. In dit whitepaper leggen wij u uit waarom het zo belangrijk is om bloot-

stelling aan kwartstof te voorkomen en hoe u dit aanpakt.

Bij de bewerking van kwartshoudende materialen komt schadelijk kwartsstof vrij

Fijnstof is heel fijn stof, dat niet of nauwelijks te zien is. Het bestaat uit hele kleine onoplosbare stofdeeltjes die

diep in de longen terechtkomen en daar onherstelbare gezondheidsschade aanrichten. Als u en uw medewerkers

alert zijn en adequate maatregelen nemen, is blootstelling aan kwartsstof te voorkomen.

Stofvrij werken is de norm. Op overschrijding van de norm staan hoge boetes

Als werkgever bent u verantwoordelijk voor een veilige en gezonde werkomgeving voor uw medewerkers. Toch

constateert TNO dat de toegestane grenswaarde van 0,075 mg/m3 per dag in de bouw in 60% van de gevallen

wordt overschreden. Sinds 1 januari 2014 controleert de Inspectie SZW daarom strenger op stofvrij werken. Wie

voortaan de norm overschrijdt, krijgt een boete die kan oplopen tot wel € 18.000,-.

In dit whitepaper leest u alles over kwartstof en stofvrij werken

U leest wat de risico’s van blootstelling aan kwartsstof zijn, hoe u stofvrij werken kunt invoeren en hoe u uw

medewerkers beschermt tegen kwartsstof. Zo helpen wij u om een verantwoorde, veilige en gezonde werkplek

te creëren voor uw medewerkers.

Wilt u meer weten over risico’s in de bouw, lees dan onze andere whitepapers en risico-informatie.

Kwartsstof in de bouwKwarts zit in zand en in de meeste natuurlijke gesteenten. U vindt het terug in veelgebruikte grondstoffen in

de bouw, zoals betonsteen, cellenbeton, (kalk)zandsteen, sommige natuurstenen (zoals kwartsiet, graniet en

leisteen), bakstenen en tegels.

Kwartshoudende materialen zijn op zich niet gevaarlijk voor de gezondheid, alleen het fijne kwartsstof dat

vrijkomt bij de bewerking van deze materialen brengt de gezondheid schade toe.

De blootstelling aan kwartsstof op de werkplek hangt af van:

• het gekozen materiaal

• de bewerkingsmethode

• de schoonmaakmethode

Hoe hoger het kwartsgehalte van het materiaal, hoe hoger de concentratie kwartsstof die bij bewerking vrijkomt.

Deze materialen hebben bijvoorbeeld een hoog kwartsgehalte:

1

2 van 6

• zandsteen (50-90%)

• kalkzandsteen (30-83%)

• cellenbeton (12-44%)

• betonsteen (23-40%)

Bij het mechanisch bewerken van harde steensoorten komt meer stof vrij dan bij het bewerken van zachtere

materialen. Ook de wijze van schoonmaken (vegen, nat schoonmaken, perslucht of zuigen) is van invloed op de

hoogte van de concentratie kwartsstof op de werkplek.

Vooral bij mechanische bewerking komt veel kwartsstof vrij

De grondstoffen om betonmortel te maken, bevatten kwartsstof. Dit betekent dat kwartsstof niet alleen kan

vrijkomen bij het bewerken van uitgehard beton, maar ook al bij het vervoeren, afwegen en mengen van de droge

grondstoffen van beton. Toch komt de meeste kwartsstof vrij bij de bewerking van kwartshoudende materialen.

Vooral een mechanische bewerkingsmethode zorgt voor het vrijkomen van fijn kwartstof. Denk u daarbij aan:

• beton zagen

• sleuven frezen in bouwblokken

• stenen en tegels doorslijpen

• gaten boren in steen of beton

• natuursteen boucharderen

Vinden deze bewerkingen plaats in slecht geventileerde binnenruimten, dan loopt de concentratie kwartsstof al

snel hoog op.

Kwartsstof is zeer schadelijk voor de gezondheid

De fijne, onoplosbare stofdeeltjes die vrijkomen bij de bewerking van steenachtige bouwmaterialen verspreiden

zich door de lucht en dringen door inademing diep in de longen door en blijven daar zitten. Uiteindelijk kunnen

deze stofdeeltjes stoflongen en longkanker veroorzaken. Hoe meer stof er is ingeademd, hoe meer schade er

ontstaat. Het verraderlijke is, dat dit gebeurt zonder dat je het merkt. De schade die ontstaat is onherstelbaar.

Kwartsstof is dus een echte sluipmoordenaar.

De risico’s van kwartsstof: stoflongen, hartfalen en tuberculose

Het inademen van grof stof is veel minder schadelijk dan het inademen van fijne stofdeeltjes. Grof stof komt bij

inademing terecht op de wanden van de luchtwegen, gaat naar de mond en wordt vervolgens ingeslikt of weer

uitgespuugd. Fijn kwartsstof (met een doorsnede van minder dan 10 micrometer) blijft echter vaak jarenlang in

de longen zweven. Het respirabele stof dringt door tot in de bronchiën en longblaasjes en veroorzaakt daar

ernstige beschadigingen aan de longen.

Ademt uw medewerker langer dan 20 jaar kwartsstof in, dan ontstaan stoflongen (silicose). Dit is de oudst

bekende beroepsziekte aan de longen. Door de beschadiging van de longen moet ook het hart zich extra

inspannen, met mogelijk hartfalen als gevolg. Bovendien ontstaat een groter risico op tuberculose.

Stoflongen kunnen niet worden genezen. Zelfs in de eerste 5 jaar nadat men is gestopt met werken − en de

blootstelling aan kwartsstof is gestopt − verslechtert de afwijking aan de longen. Alleen als men de stoflongen

in een vroeg stadium ontdekt en de blootstelling aan kwartsstof stopt, bestaat de kans dat de ziekte zich niet

verder uitbreidt.

3 van 6

Bijna iedereen in de bouw heeft te maken met kwartsstof

Sommige specialisten, zoals asfaltfrezers, blokkenstellers ruwbouw, koppensnellers, slopers, terrazzowerkers,

metselaars, tegelzetters, vloerenleggers en wand- en plafondmonteurs, komen dagelijks in aanraking met

kwartsstof. Zij lopen dus een groot gezondheidsrisico als er onvoldoende maatregelen worden genomen.

Let op: Niet alleen degene die zelf kwartshoudend materiaal bewerkt wordt blootgesteld aan kwartsstof, maar

ook de collega’s in de directe omgeving.

WetgevingVoor de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) beoordeelt de werkgever de blootstelling aan kwartsstof. Tij-

dens een 8-urige werkdag mag een medewerker aan maximaal 0,075 mg/m3 kwartsstof worden blootgesteld.

Deze grenswaarde betekent dat een medewerker 40 jaar lang 40 uur per week 8 uur per dag kan worden bloot-

gesteld aan 0,075 milligram kwartsstof per kubieke meter zonder gezondheidsschade.

Dat is bijna niets: ongeveer een koffiebekertje stof dat wordt uitgestrooid boven de Amsterdam Arena. De grens-

waarde is zo laag, dat zelfs de eenvoudigste activiteit als vegen de norm al 13x overschrijdt:

Activiteit Vrijkomend kwartstof (mg/m3)

Zagen 15 (200x te veel)

Schuren/slijpen van vlakken 15 (200x te veel)

Frezen (sleuven of vlakken) 15 (200x te veel)

Boren 2,5 (33x te veel)

Vegen 1 (13x te veel)

Strengere controles en sancties vanaf 2014

Omdat de Arbeidsomstandighedenwet op dit punt door zo’n 60% van de bedrijven niet goed wordt nageleefd,

worden de controles en sancties aangescherpt. De Inspectie richt zich op alle gebruikers van handgereedschap-

pen waarmee op de bouwplaats kwartshoudende materialen worden bewerkt. Het gaat om werknemers van

hoofd- of onderaannemers, installateurs en tegelzetters, maar ook om zzp’ers die actief zijn op dit terrein, zoals

voegenhakkers, sleuvenfrezers en stratenmakers.

De inspecteurs kijken vooral naar de toepassing van bronmaatregelen op de apparatuur, zoals afzuiging en

verneveling op het handgereedschap. Neem u geen enkele bronmaatregel om blootstelling aan kwartsstof

te voorkomen? Dan kan de boete voor het overschrijden van de grenswaarde oplopen tot een bedrag van

€ 18.000,-. De boete kan lager uitvallen voor kleine bedrijven. Zzp’ers kunnen een boete van maximaal € 1.800,-

krijgen als ze de grenswaarde overschrijden.

Laat de blootstelling aan kwartsstof meten door een specialist

Om een goed beeld te krijgen van de blootstelling moet u metingen laten uitvoeren of schattingen doen. Raad-

2

4 van 6

pleeg hiervoor een gespecialiseerd arbo-adviesbureau of een arbodienst.

Handhavingsregel van de Inspectie:

Is er bij het bewerken van steenachtige materialen stof te zien in de lucht? Dan wordt de grenswaarde zeker

overschreden. Pak de verspreiding van kwartsstof dus aan bij de bron.

Stofvrij werken: plan van aanpakOm gezondheidsrisico’s te voorkomen, neemt u bij het bewerken van kwartshoudende bouwmaterialen samen

met uw medewerkers maatregelen om blootstelling aan stof te verminderen. Hiervoor neemt u de 4 stappen van

de arbeidshygiënische strategie.

1. Neem bronmaatregelen

Als werkgever bent u verplicht zoveel mogelijk de oorzaak van het probleem aan te pakken. Kies materialen die

minder of geen kwarts bevatten, kies stofvrije werkmethodes of gereedschappen met geïntegreerde stof afzuiging

of watertoevoer. Bijvoorbeeld:

• Kies andere materialen:

- gipsblokken in plaats van cellenbeton

- gipsplaten in plaats van kalkzandsteen

- kwartsvrije in plaats van kwartshoudende natuursteen

• Gebruik prefab-wanden met uitsparingen voor de leidingen. Frezen is dan niet nodig.

• Laat materialen zoveel mogelijk op maat afleveren. Minder zagen betekent minder stof.

• Kies voor een andere werkmethode zodat er minder stof vrijkomt:

- Laat stenen knippen in plaats van zagen.

- Kies voor geschoten montage als bevestigingsmethode, hierbij komt geen stof vrij.

• Gebruik emissie-arm gereedschap voorzien van lokale stofafzuiging om de verspreiding van stof te voorkomen.

Zorg er wel voor dat de stofafzuiging goed aansluit op het werkvlak.

• Kies voor gereedschap met watertoevoer.

Stap 1:Bronmaatregelen

Stap 2:Collectievemaatregelen

Stap 3:Individuelemaatregelen

Stap 4:Persoonlijkebeschermings-maatregelen

Zijn bronmaatregelen nietmogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 2.

Zijn collectieve maatregelen niet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 3.

Zijn individuele maatregelenniet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 4.

Stap 1:Bronmaatregelen

Stap 2:Collectievemaatregelen

Stap 3:Individuelemaatregelen

Stap 4:Persoonlijkebeschermings-maatregelen

Zijn bronmaatregelen nietmogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 2.

Zijn collectieve maatregelen niet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 3.

Zijn individuele maatregelenniet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 4.

3

5 van 6

2. Neem collectieve maatregelen

Deze stap neemt u als bronmaatregelen geen oplossing zijn. Denk hierbij aan afzuiging, omsluiting en ventilatie

van de bron. Meer tips:

• Geef voorlichting, onderricht en instructie aan uw medewerkers.

• Ruim stof en gruis regelmatig op. Blaas of veeg het bewerkte oppervlak niet schoon. Gebruik een industrie-

stofzuiger voorzien van fijnstoffilter (HEPA: High Efficiency Particulate Air).

• Zorg voor goede, zo nodig mechanische, ventilatie van de ruimte.

• Laat beton en steen nat boren, zagen of slijpen om de verspreiding van kwartsstof te beperken. Degene die de

werkzaamheden uitvoert, moet wel een persoonlijk beschermingsmiddel dragen, zoals een half gelaatsmasker.

3. Neem individuele maatregelen

Hebben de maatregelen van stap 1 en 2 niet het gewenste effect, dan neemt u individuele maatregelen. Hiermee

zorgt u ervoor dat het aantal blootgestelde werknemers en de blootstellingsduur worden beperkt.

• Zorg voor taakroulatie, waardoor de blootstelling aan stof per persoon afneemt.

• Richt schoon-/vuilzones in om stoffige werkzaamheden en stofarme/stofvrije werkzaamheden zoveel mogelijk

te scheiden.

• Laat de stoffige werkzaamheden verrichten op een moment dat er zo weinig mogelijk mensen aan het stof

worden blootgesteld.

• Met scherp en goed gereedschap werken uw medewerkers sneller en staan zij minder lang bloot aan kwarts-

stof.

4. Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen

Zijn de eerste 3 stappen niet mogelijk of onvoldoende, laat dan uw medewerkers persoonlijke beschermings-

middelen gebruiken. Zoals adembescherming om het inademen van stofdeeltjes te beperken. Let op dat u het

juiste type stofmasker kiest: een stofmasker met P3-filter bij droog werken en een stofmasker met P2-filter bij

nat werken of met afzuiging. Gebruik steeds stofmaskers met uitademventiel.

Stap 1:Bronmaatregelen

Stap 2:Collectievemaatregelen

Stap 3:Individuelemaatregelen

Stap 4:Persoonlijkebeschermings-maatregelen

Zijn bronmaatregelen nietmogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 2.

Zijn collectieve maatregelen niet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 3.

Zijn individuele maatregelenniet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 4.

Stap 1:Bronmaatregelen

Stap 2:Collectievemaatregelen

Stap 3:Individuelemaatregelen

Stap 4:Persoonlijkebeschermings-maatregelen

Zijn bronmaatregelen nietmogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 2.

Zijn collectieve maatregelen niet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 3.

Zijn individuele maatregelenniet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 4.

Stap 1:Bronmaatregelen

Stap 2:Collectievemaatregelen

Stap 3:Individuelemaatregelen

Stap 4:Persoonlijkebeschermings-maatregelen

Zijn bronmaatregelen nietmogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 2.

Zijn collectieve maatregelen niet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 3.

Zijn individuele maatregelenniet mogelijk of onvoldoende?Ga dan naar stap 4.

6 van 6

Medewerkers zijn zelf ook verantwoordelijk voor stofvrij werken

Uw medewerker is ook (deels) verantwoordelijk voor het goed uitvoeren van het Arbobeleid. De SZW kan bij een

controle ook de werknemer beboeten. Informeer uw medewerkers, bijvoorbeeld tijdens een toolboxmeeting,

over de risico’s en preventiemaatregelen.

Wij zetten een aantal tips op een rij voor uw medewerkers:

• Vermijd stof. Kies in overleg andere materialen of bewerkingsmethoden.

• Is dat niet mogelijk, vermijd dan het inademen van stof en het contact met uw huid.

• Hoeft u er niet per se te zijn, vermijd dan ruimtes en installaties waar met kwartsstof wordt gewerkt.

• Zet ramen en deuren open als u binnen werkt.

• Houd uw werkruimte goed en regelmatig schoon. Gebruik geen bezem, maar een industriestofzuiger met

fijnstoffilter.

• Volg de werkinstructies op om blootstelling aan kwartsstof te voorkomen en te vermijden.

Gebruik de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen.

Interpolis gelooft in preventieOmdat voorkomen beter is dan verzekeren, zeker bij gezondheidsrisico’s, steekt Interpolis veel energie in

het voorkomen van schade, letsel en beroepsziekten. De kennis die wij in huis hebben over de gezondheids-

risico’s en de preventiemogelijkheden gebruiken we graag in uw en ons voordeel. Want met de juiste preventie-

maatregelen kunt u gezondheidsschade voorkomen of beperken. En uw bedrijf gezond houden!

Investeren in uw medewerkers is investeren in uw bedrijf

Neemt u de gezondheid van uw medewerkers serieus, dan draagt dat zeker bij aan hun motivatie. Gezond en

gemotiveerd personeel zit beter in zijn vel en presteert beter. Dat merkt u aan lagere verzuimcijfers en fout-

percentages en aan een hogere medewerkertevredenheid. En aan uw omzet. Want uw klanten ervaren dit ook!

Kortom, met gezonde, energieke en vitale medewerkers onderneemt u rendabeler.

Alles verzekeren is geen oplossing

Veilig werken begint met zich bewust te zijn van mogelijke gevaren. Zeker als u werkt met gevaarlijke stoffen

zoals kwartsstof. Een gewaarschuwd mens telt nog altijd voor twee! Onze risicodeskundigen helpen u graag bij

het inventariseren van uw risico’s en brengen samen met u uw preventiemogelijkheden in kaart.

Wilt u meer weten?Meer informatie vindt u op www.interpolis.nl/bedrijfsrisico, www.stofvrijwerken.tno.nl of www.stofvrijwerken.nl.

U kunt ook contact opnemen met de Interpolis Preventiedesk via e-mail: preventiedesk@interpolis.nl.

4

5