St Josephskerk Keent Gemeente Weert

Een kunst beschouwing in de Christelijke traditie

Kerkelijke kunst heeft vanaf het begin geleidt tot

theologische discussies Met name in de

middeleeuwen waren er hevige conflicten aangaande

het wel dan niet toelaten van beeldende kunst in de

kerken Vanaf het Concilie van Trente tot 1957 was er

een globale beleidslijn gebaseerd op de visie van

Thomas van Aquino Kerkelijke kunst was een biblia

pauperum ontstaan onder inspiratie van de Heilige

Geest en daarom als heilige bezigheid gekwalificeerd

Zij mocht geen theologische fouten bevatten en

verhevenheid en waardigheid uitstralen Het aanbidden

van objecten van kerkelijke kunst was nadrukkelijk

verboden

In de CIC (1917) werd vastgelegd dat voor kerkelijke

kunst de traditio christiana het uitgangspunt moest zijn Daar dit niet erg duidelijk was

vroegen kunstenaars tijdens het interbellum herhaaldelijk hoe dit op te vatten Met dat doel

werden er diocesane bouwcommissies aanbevolen door de Paus Deze moesten kennis

bezitten van de vormen der traditie en de wetten van de gewijde kunst Deze moesten in ieder

geval voldoen aan iconografische juistheid en met de liturgische functie In kerkelijke kringen

bestond met name een voorkeur voor de serene kunst uit de late Middeleeuwen De moderne

kunst werd verworpen omdat ze stond voor gebrek aan vakmanschap morele ontaarding

ketterij en atheiumlsme

Omstreeks 1957 kwam aan het primaat van de traditie in de religieuze kunst gericht op de

historie van de middeleeuwen een einde

In de periode 1919 -1940 de hoogtijdagen van het katholicisme in Nederland werden in het

bisdom Roermond 93 nieuwe kerken gebouwd Deze kerken werden meestal onder leiding

van de architect door kunstenaars voorzien van kruiswegen beelden (soms)

wandschilderingen en glas-in-loodramen Hierdoor was de katholieke kerk in Limburg tijdens

het interbellum de belangrijkste opdrachtgever op kunstgebied

De Neogotiek of te wel kathedraalstijl gold sinds het katholiek reveil van de 19e eeuw bij

uitstek als rooms-katholiek en verwees naar de wellicht grootste bloeiperiode van het

christendom Eind 19e begin 20

e eeuw werden er dan ook enkele tientallen kerken in Limburg

in neoromaanse eclectische en neogotische stijl gebouwd

De industrialisering bracht in Limburg oude structuren en gezagsverhoudingen in gevaar en

versterkte de afkeer van het modernisme De gelovigen moesten worden beschermd tegen de

vele gevaren van de moderne cultuur Om die reden mocht de kerkelijke kunst zich alleen

binnen een door het kerkelijk gezag bepaald kader ontwikkelen De l‟art pour l‟art opvatting

was taboe Hoewel de historische gotiek in Limburg rond 1910 voorbij was gaan bijna alle

tijdens het interbellum gebouwde kerken in Limburg morfologisch terug op de middeleeuwse

bouwstijlen En worden dan ook historisch getypeerd Invloeden van de Romaanse en

Gotische bouwstijlen kwamen in alle onderdelen van de kerken voor De Limburgse kerken

kregen daarnaast veelvuldige bouwkundige en iconografische verwijzingen in de kerkbouw

en versiering naar de oude Limburgse cultuur en architectuur en het Limburgse volkskarakter

Nader omschreven als het Limburgs vernacular of te wel een provinciaal dialect in de

architectuur

De Kerk stelde bij het plannen van een nieuwe kerk een bouwpastoor aan op speciale

aanwijzing van de bisschop Dit was geen sinecure maar weigeren mocht men niet De job

werd met name niet geambieerd omdat men veel moest bedelen De kerk kwam namelijk

altijd middelen tekort Aan deze pastoor dan ook de taak om de parochianen te paaien voor

inzet van geld materialen of arbeidskracht Deze regelneef onderhield de contacten met de

architect en was de belangrijkste gesprekspartner van de bouwcommissie Hij bezat een

zekere mate van deskundigheid op het gebied van de bouw en de kunsten Alhoewel dat in

hun opleiding pas na de oorlog mondjesmaat aan bod kwam De procedure welke de

bouwpastoor moest doorlopen was standaard Alleen de bisschop kon opdracht geven voor de

bouw van een kerk Na goedkeuring van de architect moest er met de gemeente worden

gepraat over de locatie De BBC bekeek de esthetische kanten van een ontwerp Dan volgde

er een plan van eisen en kon de architect aan de slag Het ontwerp werd veelal bekritiseerd en

de architect werd dan gedwongen tot aanpassingen Zo ook bij het ontwerp van de St

Josephskerk door Alphonse Boosten

Beschrijving exterieur St Josephskerk Keent

De St Josephskerk op Keent is in 1939 gebouwd naar

een ontwerp van Alphonse Boosten in de stijl van het

Neo-Romaans Het object werd gebouwd als

garnizoenskerk voor de nabijgelegen Van Horne

kazerne De kerk is gebouwd door de Firma gebr

Salimans uit Baexem voor 13440000 gulden

Het is een zogenaamde georieumlnteerde driebeukige

kruiskerk met apsis sacristie en twee oosttorens en een

westtoren onder zadel tent kegelvormige platte en

aankappende zadeldaken en ingesnoerde torenspitsen

met dakoverstek De plattegrond van een kruiskerk

heeft een kruisvorm dit komt door de aanwezigheid

van een dwarsbeuk (transept) tussen het schip en het

koor Het punt waar schip en dwarsbeuk samenkomen

wordt de kruising genoemd en wordt vaak bekroond

door een dakruiter of een viering- of kruisingtoren of-

koepel De kerk is vaak in samenhang gebracht met de

grote wijde wereld op basis van de zogenaamde

orieumlntering Dit houdt in het richten van een gebouw op een bepaald punt dat in religieus

opzicht belangrijk wordt gevonden Bij een kerk is dit de orieumlntatie op het oosten bij het

gebed Vanaf de 3e eeuw is deze gewoonte gebaseerd op Bijbels symbolische gronden

Christus als bdquolicht van de wereld‟ en de bdquozon der gerechtigheid‟ en de verwachting van de

wederkomst van Christus uit het oosten Vandaar dat het koor bijna altijd op het oosten is

gericht omdat hier de mis wordt gehouden

De daken van de St Josephskerk zijn belegd met Hollandse pannen voor de achtergevel en

de torenspitsen zijn bekroond met een smeedijzeren kruis Het gebouw heeft een opstand van

geel genuanceerde en gele baksteen met metselwerk in staand verband Het geheel wordt

verlevendigd met kalkzandstenen consoles en kalkzandstenen lateien boven de vierkante

vensters Het heeft rondboogvormige dubbele houten deuren en rondboogvormige vensters en

ronde stalen vensters Op de kopgevels van de kruisvensters bevinden zich twee rozetvensters

De zijbeuken hebben gemetselde steunberen De voorgevel heeft in de eerste bouwlaag een

entreerondboog met drie trapsgewijze vooruitspringende delen met 129 afbeeldingen in relieumlf

vervaardigd door Charles Vos In het portaal bevindt zich een dubbele rondboogvormige

houten deur aan weerszijden geflankeerd door een rondboogvormige houten deur

De entreerondboog wordt aan weerzijden geflankeerd door een eensteens gemetselde

uitspringende rondboog waarin zich aan elke zijde twee rondboogvormige vensters bevinden

In de 2e bouwlaag bevinden zich 5 rondboogvormige vensters waarvan het middelste venster

groter is dan de andere vier vensters Bovenin bevindt zich een topgevelvenster In de oksel

van de steunbeerachtige uitgebouwde entreepartij en het middenschip bevindt zich een

kubische toren In de voorgevel van deze toren bevindt zich in de eerste bouwlaag een

rondboogvormige deur in de tweede bouwlaag een rond venster en onder het dak bevinden

zich in elke gevel twee galmgaten Hierboven bevindt zich de klok De rechterzijgevel heeft

in de zijbeuk een rond venster en 5 rondboogvormige vensters In het schip bevinden zich 3

ronde vensters In de kopgevel van de kruisarm bevinden zich op de hoek 2 rondboogvormige

doorgangen met in het portaal een rondboogvormige deur Tevens bevinden zich in de

kopgevel 2 kleine rondboogvormige vensters een groot rozetvenster en een topgevelvenster

De achtergevel bestaat uit 2 oosttorens sacristie en apsis en heeft de volgende

gevelopeningen De toren links heeft in de eerste bouwlaag een rondboogvormige houten deur

waarboven een rondboogvormig dichtgezet venster en een rond venster waarboven 2 kleine

vierkante venster Onder de dakrand bevinden zich 4 galmgaten met daarboven rondom

kleine rondboogvormige vensters Daarnaast bevindt zich een uitbouw onder aankappend

zadeldak met een houten deur voorzien van glas De ronde apsis heeft onder de dakrand

rondom rechthoekig liggende vensters In de topgevel boven de apsis bevinden zich 3 kleine

Rondboogvormige vensters met daarboven een rond topgevelvenster Daarnaast bevindt zich

een uitbouw onder aankappend zadeldak met een houten deur voorzien van glas De oren

rechts heeft in de eerste bouwlaag een rond venster waarboven 4 kleine vierkante vensters

Onder de dakrand bevinden zich 4 galmgaten met daarboven rondom kleine

rondboogvormige vensters Daar tegenaan gebouwd bevind zich de sacristie met 2 vierkante

venster met roedenverdeling en een houten deur De linkerzijgevel heeft de volgende

gevelopeningen Links in de sacristie bevinden zich 3 vierkante vensters met

roedenverdeling een houten deur en een klein vierkant kruisvenster In de kopgevel van de

kruisarm bevinden zich op de hoek twee rondboogvormige doorgangen met in het portaal een

rondboogvormige deur Tevens bevinden zich in de kopgevel 2 kleine rondboogvormige

vensters een groot rozetvenster en een topgevelvenster De zijbeuk heeft 4 rondboogvormige

vensters In het schip bevinden zich 3 ronde vensters De kubisch toren heeft in de achtergevel

een rondboogvormig en een klein vierkant venster In de rechtezijgevel heeft de toren een

rond venster en 2 kleine vierkante vensters

Beschrijving bezienswaardigheden St

Josephskerk

In het hoofdportaal van de kerk zijn drie al

eerder genoemde trapsgewijze halve cirkels

aangebracht Daarop staan 129

beeldengroepen welke bijbelse en mystieke

taferelen uitbeelden Deze beeldengroepen zijn van de hand van Charles Vos

In het portiek bij de rechterzijdeur bevindt zich een betonrelieumlf van David met harp afkomstig

van een van de voormalige biechtstoelen en ontworpen door HA Martens

Naast de binnendeur een relieumlfafbeelding van de Goede Herder ook van HA Martens

In de rechterzijgang bevindt zich een eikenhouten altaar uit de voormalige Theuniskapel te

Weert Boven het altaar bevindt zich een schilderij dat de kruisiging van Christus uitbeeldt

Vermoedelijk uit de 18e eeuw

Aan de muur in de rechterzijingang zijn de kruiswegstaties VIII tm XIV aangebracht

geglazuurd terra cotta door Charles Vos

In de boognissen van de rechterzijgang

bevinden zich de volgende beelden St

Joseph Teresia van Lisieux Elisabeth

van Thuumlringen Martinus van Tours en

Gerardus

Op de biechtstoel bevindt zich een

betonmozaik ingelegd in betonplaat

met emblemen en figuren betreffende

de boetvaardigheid van HA Martens

Origineel in de kleurstelling blauw

later bruinrood geverfd

Boven het rechter zij-altaar is de beeltenis van St Jan de doper met kruisstaf in zijn

linkerhand en rond zijn hoofd een stralenkrans Gemaakt door de beeldhouwer Gegravene Eggen

G Eggen geboren in 1921 Ulestraten primair beeldhouwer maar in deze discipline

autodidact Opgeleid aan de Rijksacademie te Amsterdam als schildergraficus Hij maakte

veel monumentale opdrachten voor kerken

Op het priesterkoor staat een Godslamp een gevleugelde draak met krulstaart houdt de lamp

in zijn bek Deze lamp is in koper gedreven en gemaakt in het atelier van Brom te Utrecht

In de abscis het sacramentsaltaar met symbolische voorstellingen van Martens

Bronzen elevatieklokje aan de zijkant van het

priesterkoor

Twee koperen kandelaars bij het evangelieboek op

het priesterkoor

Eikenhouten beeld op console voorstellende Maria

staande op de wereldbol en maansikkel de slang

vertrappend met op haar rechterarm Jezus

Koperen lezenaar versierd met adelaar op bol

welke op zijn vleugels de leesplank draagt

Een Heilig Hartbeeld boven het linker zijaltaar

Op de linker zijmuren bevinden zich wederom panelen uit voormalige communiebanken met

eucharistiesymbolen van Martens

In de boognissen van de linkerzijingang bevinden zich de

volgende beelden H Gemma Ambrosius met bijenkorf

Franciscus van Asissieuml en Gerardus

Aan de muur in de linkerzijingang

zijn de kruiswegstaties I tm VII

van Vos

Op de biechtstoel een betonmozaik

met boetvaardigheidsymbool

De doopvont in de zijingang

Tegen de wand van de dagkapel

bevinden zich betonmozaiken

afkomstig van de voormalige biechtstoelen van Martens

In de dagkapel is een gebrandschilderd raam aangebracht met

afbeeldingen van de verloving van Joseph en Maria de vlucht naar

Egypte en de timmerwinkel te Nazareth Voorts afbeeldingen van de boodschap aan Maria en

de waarschuwing van een engel aan Joseph in een droom Dit raam wordt in het

Bisschoppelijk archief benoemd als origineel bedoeld voor de kerk

De andere gebrandschilderde ramen zijn het bekijken meer dan waard maar zijn in wezen een

allegaartje oorspronkelijk niet voor de St Josephkerk bedoelt En dus niet in het

oorspronkelijke ontwerp opgenomen Op de site van

glasmalerei evde zijn alle ramen te vinden met zover

als men weet de makers hiervan Zeker is dat de ramen

zijn samengesteld uit meerdere ramen naar inzichten

van de betreffende kunstenaars met verwijzingen naar

tijd Bijbelse voorstellingen parabels mysterieumln

engelen en met woorden daar de gelovigen in deze

tijden vrijwel allemaal konden lezen en dus niet alleen

volstaan hoefde te worden

met afbeeldingen

Eenmaal is er wel een ontwerp geweest van Martens speciaal

voor deze kerk maar vanwege het abstracte en voor die tijd niet

geaccepteerde karakter van dit ontwerp jammer genoeg niet

opgenomen in de renovatie

In een nis in de dagkapel staat een beeld van Maria met kind op de linkerarm van G Eggen

Een kruisbeeld aan de muur van de dagkapel in gegoten brons

Enige jaren geleden zijn er nog een drietal schilderijen aangekocht

van de Belgische kunstenaar Sjer Jacobs Met Bijbelse

voorstellingen in bladgoud

De navolgende

kunstwerken van

het kunstbezit van

de kerk bevinden

zich in de sacristie

of de pastorie

Processiekruis van geslagen geel koper met

gegoten corpus De kruisbalken zijn rond en

eindigen in een knop

Missarium et officia pro festivitatibus Ruraemundens 1683 Dit boek is afkomstig uit de

Teuniskapel

Missale Romanum 1694 Leren band met koperen beslag afkomstig uit de Antoniuskapel

Weert

Een zilveren kelk met een rond geprofileerde voet en een tulpvormige cuppa met vergulde

rand

Een verguld zilveren kelk met op de rand van de voet de volgende inscriptie ldquoCapella Sancti

Antoniirdquo uit de Antoniuskapel

Een zilveren kelk van de hand van A Witte te Aken Neoromaanse stijl en gemaakt in 1901

De kelk is op de voet voorzien van een zestal medaillons

Een verguld zilveren kelk met het meesterteken H Esser Op de voet zijn vier gedreven

voorstellingen aangebracht

Een ciborie van geperst plaat zilver Op de deksel staat ldquoGeschenk van den Heer en de

Juffrouwen E en L Starrenrdquo

Stralenmonstrans van verguld zilver van de hand van Esser uit Weert 1934 Inscriptie van de

schenkers onder de voet

Zes kandelaars van geel koper ca 1700 voorzien van een driezijdige voet op drie

bolklauwpeten

Reliekhouder met ronde voet en met reliek van St Joseph

Een eikenhouten kast Het onderste gedeelte heeft drie deuren het middelste gedeelte drie

kleine deuren en de bovenbouw twee grote deuren

Bouw en renovatie van de kerk

De kerk welke in 1940 gereed komt en eigenlijk op 5 mei 1940 ingezegend zou worden is

ontworpen zoals aangegeven door architect AJN Boosten uit Maastricht en biedt in die tijd

plaats aan ruim 1000 volwassenen en

500 kinderen

Het gebouw is opgetrokken uit sobere

lichtgele baksteen die hier en daar

onderbroken wordt door zwarte en

miskleurige exemplaren dit voor de

levendigheid

Het is een zogenoemde neo-romaanse

kruiskerk met inwendig een gewelfd

plafond steunend op zware zijmuren

waarin grote ronde bogen zijn

aangebracht Daardoor ontstaan de

typische zuilengalerijen De triomfboog

tussen het priesterkoor en de rest van het kerkgebouw is in dezelfde stijl ontworpen maar veel

groter Deze boog omspant in een strakke en krachtige lijn de gehele breedte van de kerk In

het middenschip valt het licht binnen door grote ronde ramen terwijl achter de zuilengalerijen

de buitenmuren hoge gerekte ramen met rondbogen zijn aangebracht

Links van het priesterkoor tegen de eerste pilaar is de preekstoel geplaatst De abscis waarin

zich het hoofdaltaar bevindt is naar buiten uitgebouwd Er zijn drie altaren In de twee

zijbeuken zitten rozetramen hier zijn ook de plaatsen voor de kinderen

Er is in het interieur van de kerk een grote ruimtewerking veroorzaakt door de rondbogen en

het flauw gebogen gewelf De kolommen waarop de forse muurbogen rustten zijn voorzien

van openingen die zich uitstekend lenen voor het plaatsen van beelden

De kerk is kaal door al het licht De oorspronkelijke bedoeling van Boosten was namelijk om

gebrandschilderd glas te plaatsen maar WO II

gooide roet in het eten Hier was dus absoluut

geen geld voor (het zou nog tot na 1982 duren

voordat er gebrandschilderd glas kwam)

Bij het gereed komen van de kerk is men al in

het bezit van een preekstoel en biechtstoelen

Deze waren overgenomen van de afgebroken

St

Dominicus

kerk te

Utrecht In

de laat barokke religieuze stijl uit het midden van 1700

aantrekkelijk van vorm en ornamiek en ze harmonieumlren

met het interieur

Alphonse Boosten werkte graag samen met kunstenaars de rondboog in de entree is dan ook

ontworpen en uitgevoerd door Carles Vos 129 Beeldjes (3x43) van grauwgele klei gebakken

in de fabrieken van Prosper en Eduard Regout te Maastricht Niet geglazuurd zodat de tand

des tijds de kleur kon wijzigen

Talloze heiligen bijbelse

taferelen en mystieke symbolen

zijn in beeld gebracht met veel

plastische bekoorlijkheid

Ondanks de oorlog en het

geldgebrek ziet men toch kans om

in 1941 een godlamp van Jan

Eloy en Leo Brom uit Utrecht aan

te schaffen De lamp verbeeldt het

motief uit van de draak welke

vlucht voor het licht maar er zich

tevens in vastbijt Ook had men

een elevatieklokje geschonken

gekregen door de familie Schroeten-Breukers ter nagedachtenis aan hun overleden kind

Pastoor MH Boonen liet in het volgende versje in het klokje graveren

ldquoTelkens als ge hoort het blijde klinken van deez‟ klokkeklanken zal Toke voor U dierbare

ouders God bidden en U innig dankenrdquo

In de nissen van het schip hebben ze twee beelden kunnen verwerven van pastoor Jean

Adams gekapt uit witte Savonniegravere steen voorstellende

Gemma Galgani en St Gerardus Majella

Pastoor Joumltten weet in de jaren 70 nog drie andere beelden te

bemachtigen samen met St Joseph en St Martinus

Ook werden er een viertal gebrandschilderde ramen geplaatst

van glazenier Henk van der Burgt maar deze zijn later

grotendeel vernietigd door vandalen

Charles Vos mag in 1948 de zeer ingetogen kruiswegstaties

ontwerpen en maken Hij zal er vier jaar op werken De staties

zijn in gepolychromeerd keramiek fors en haast schetsmatig

van opzet met een dynamiek van gedrongen figuren in een

breed gebaar Nadeel is dat ze veel lijken op de beroemde reeks

die hij destijds voor de kerk van de Husken kolonie te Heerlen

heeft gemaakt

Een andere grote aanwinst is een nieuw orgel gebouwd door de

Gebr Vermeulen in 1950 Het orgel is zodanig gebouwd dat het precies bij de kerk past Het

heeft een vrij hoge onderkast omdat het metselwerk van het kerkportaal uitstak boven de

tribunevloer daardoor kan men achter in de kerk de orgelpijpen al zijn Bovendien heeft het

een zeer doordachte wijze van opstelling tegenover de muurkolommen tussen de ramen van

de westgevel Waarbij de ramen zoveel mogelijk vrijgelaten werden Zo verkreeg men een

fraaie samenbouw van orgel en ramen

De eerste grote renovatie vindt plaats in 1959 Pastoor en kerkbestuur besluiten het

priesterkoor totaal te vernieuwen Er wordt een door HA Martens ontworpen modern en

monumentaal sacramentsaltaar geplaatst in de absis met daarvoor een vrijstaande mensa voor

het misoffer (ik kan me nog uit mijn jeugd herinneren dat vele parochianen hier schande van

spraken met hun geld een dusdanig modern en voor hen abstract werk aan te schaffen Dit

ging velen het verstand te boven)

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

kregen daarnaast veelvuldige bouwkundige en iconografische verwijzingen in de kerkbouw

en versiering naar de oude Limburgse cultuur en architectuur en het Limburgse volkskarakter

Nader omschreven als het Limburgs vernacular of te wel een provinciaal dialect in de

architectuur

De Kerk stelde bij het plannen van een nieuwe kerk een bouwpastoor aan op speciale

aanwijzing van de bisschop Dit was geen sinecure maar weigeren mocht men niet De job

werd met name niet geambieerd omdat men veel moest bedelen De kerk kwam namelijk

altijd middelen tekort Aan deze pastoor dan ook de taak om de parochianen te paaien voor

inzet van geld materialen of arbeidskracht Deze regelneef onderhield de contacten met de

architect en was de belangrijkste gesprekspartner van de bouwcommissie Hij bezat een

zekere mate van deskundigheid op het gebied van de bouw en de kunsten Alhoewel dat in

hun opleiding pas na de oorlog mondjesmaat aan bod kwam De procedure welke de

bouwpastoor moest doorlopen was standaard Alleen de bisschop kon opdracht geven voor de

bouw van een kerk Na goedkeuring van de architect moest er met de gemeente worden

gepraat over de locatie De BBC bekeek de esthetische kanten van een ontwerp Dan volgde

er een plan van eisen en kon de architect aan de slag Het ontwerp werd veelal bekritiseerd en

de architect werd dan gedwongen tot aanpassingen Zo ook bij het ontwerp van de St

Josephskerk door Alphonse Boosten

Beschrijving exterieur St Josephskerk Keent

De St Josephskerk op Keent is in 1939 gebouwd naar

een ontwerp van Alphonse Boosten in de stijl van het

Neo-Romaans Het object werd gebouwd als

garnizoenskerk voor de nabijgelegen Van Horne

kazerne De kerk is gebouwd door de Firma gebr

Salimans uit Baexem voor 13440000 gulden

Het is een zogenaamde georieumlnteerde driebeukige

kruiskerk met apsis sacristie en twee oosttorens en een

westtoren onder zadel tent kegelvormige platte en

aankappende zadeldaken en ingesnoerde torenspitsen

met dakoverstek De plattegrond van een kruiskerk

heeft een kruisvorm dit komt door de aanwezigheid

van een dwarsbeuk (transept) tussen het schip en het

koor Het punt waar schip en dwarsbeuk samenkomen

wordt de kruising genoemd en wordt vaak bekroond

door een dakruiter of een viering- of kruisingtoren of-

koepel De kerk is vaak in samenhang gebracht met de

grote wijde wereld op basis van de zogenaamde

orieumlntering Dit houdt in het richten van een gebouw op een bepaald punt dat in religieus

opzicht belangrijk wordt gevonden Bij een kerk is dit de orieumlntatie op het oosten bij het

gebed Vanaf de 3e eeuw is deze gewoonte gebaseerd op Bijbels symbolische gronden

Christus als bdquolicht van de wereld‟ en de bdquozon der gerechtigheid‟ en de verwachting van de

wederkomst van Christus uit het oosten Vandaar dat het koor bijna altijd op het oosten is

gericht omdat hier de mis wordt gehouden

De daken van de St Josephskerk zijn belegd met Hollandse pannen voor de achtergevel en

de torenspitsen zijn bekroond met een smeedijzeren kruis Het gebouw heeft een opstand van

geel genuanceerde en gele baksteen met metselwerk in staand verband Het geheel wordt

verlevendigd met kalkzandstenen consoles en kalkzandstenen lateien boven de vierkante

vensters Het heeft rondboogvormige dubbele houten deuren en rondboogvormige vensters en

ronde stalen vensters Op de kopgevels van de kruisvensters bevinden zich twee rozetvensters

De zijbeuken hebben gemetselde steunberen De voorgevel heeft in de eerste bouwlaag een

entreerondboog met drie trapsgewijze vooruitspringende delen met 129 afbeeldingen in relieumlf

vervaardigd door Charles Vos In het portaal bevindt zich een dubbele rondboogvormige

houten deur aan weerszijden geflankeerd door een rondboogvormige houten deur

De entreerondboog wordt aan weerzijden geflankeerd door een eensteens gemetselde

uitspringende rondboog waarin zich aan elke zijde twee rondboogvormige vensters bevinden

In de 2e bouwlaag bevinden zich 5 rondboogvormige vensters waarvan het middelste venster

groter is dan de andere vier vensters Bovenin bevindt zich een topgevelvenster In de oksel

van de steunbeerachtige uitgebouwde entreepartij en het middenschip bevindt zich een

kubische toren In de voorgevel van deze toren bevindt zich in de eerste bouwlaag een

rondboogvormige deur in de tweede bouwlaag een rond venster en onder het dak bevinden

zich in elke gevel twee galmgaten Hierboven bevindt zich de klok De rechterzijgevel heeft

in de zijbeuk een rond venster en 5 rondboogvormige vensters In het schip bevinden zich 3

ronde vensters In de kopgevel van de kruisarm bevinden zich op de hoek 2 rondboogvormige

doorgangen met in het portaal een rondboogvormige deur Tevens bevinden zich in de

kopgevel 2 kleine rondboogvormige vensters een groot rozetvenster en een topgevelvenster

De achtergevel bestaat uit 2 oosttorens sacristie en apsis en heeft de volgende

gevelopeningen De toren links heeft in de eerste bouwlaag een rondboogvormige houten deur

waarboven een rondboogvormig dichtgezet venster en een rond venster waarboven 2 kleine

vierkante venster Onder de dakrand bevinden zich 4 galmgaten met daarboven rondom

kleine rondboogvormige vensters Daarnaast bevindt zich een uitbouw onder aankappend

zadeldak met een houten deur voorzien van glas De ronde apsis heeft onder de dakrand

rondom rechthoekig liggende vensters In de topgevel boven de apsis bevinden zich 3 kleine

Rondboogvormige vensters met daarboven een rond topgevelvenster Daarnaast bevindt zich

een uitbouw onder aankappend zadeldak met een houten deur voorzien van glas De oren

rechts heeft in de eerste bouwlaag een rond venster waarboven 4 kleine vierkante vensters

Onder de dakrand bevinden zich 4 galmgaten met daarboven rondom kleine

rondboogvormige vensters Daar tegenaan gebouwd bevind zich de sacristie met 2 vierkante

venster met roedenverdeling en een houten deur De linkerzijgevel heeft de volgende

gevelopeningen Links in de sacristie bevinden zich 3 vierkante vensters met

roedenverdeling een houten deur en een klein vierkant kruisvenster In de kopgevel van de

kruisarm bevinden zich op de hoek twee rondboogvormige doorgangen met in het portaal een

rondboogvormige deur Tevens bevinden zich in de kopgevel 2 kleine rondboogvormige

vensters een groot rozetvenster en een topgevelvenster De zijbeuk heeft 4 rondboogvormige

vensters In het schip bevinden zich 3 ronde vensters De kubisch toren heeft in de achtergevel

een rondboogvormig en een klein vierkant venster In de rechtezijgevel heeft de toren een

rond venster en 2 kleine vierkante vensters

Beschrijving bezienswaardigheden St

Josephskerk

In het hoofdportaal van de kerk zijn drie al

eerder genoemde trapsgewijze halve cirkels

aangebracht Daarop staan 129

beeldengroepen welke bijbelse en mystieke

taferelen uitbeelden Deze beeldengroepen zijn van de hand van Charles Vos

In het portiek bij de rechterzijdeur bevindt zich een betonrelieumlf van David met harp afkomstig

van een van de voormalige biechtstoelen en ontworpen door HA Martens

Naast de binnendeur een relieumlfafbeelding van de Goede Herder ook van HA Martens

In de rechterzijgang bevindt zich een eikenhouten altaar uit de voormalige Theuniskapel te

Weert Boven het altaar bevindt zich een schilderij dat de kruisiging van Christus uitbeeldt

Vermoedelijk uit de 18e eeuw

Aan de muur in de rechterzijingang zijn de kruiswegstaties VIII tm XIV aangebracht

geglazuurd terra cotta door Charles Vos

In de boognissen van de rechterzijgang

bevinden zich de volgende beelden St

Joseph Teresia van Lisieux Elisabeth

van Thuumlringen Martinus van Tours en

Gerardus

Op de biechtstoel bevindt zich een

betonmozaik ingelegd in betonplaat

met emblemen en figuren betreffende

de boetvaardigheid van HA Martens

Origineel in de kleurstelling blauw

later bruinrood geverfd

Boven het rechter zij-altaar is de beeltenis van St Jan de doper met kruisstaf in zijn

linkerhand en rond zijn hoofd een stralenkrans Gemaakt door de beeldhouwer Gegravene Eggen

G Eggen geboren in 1921 Ulestraten primair beeldhouwer maar in deze discipline

autodidact Opgeleid aan de Rijksacademie te Amsterdam als schildergraficus Hij maakte

veel monumentale opdrachten voor kerken

Op het priesterkoor staat een Godslamp een gevleugelde draak met krulstaart houdt de lamp

in zijn bek Deze lamp is in koper gedreven en gemaakt in het atelier van Brom te Utrecht

In de abscis het sacramentsaltaar met symbolische voorstellingen van Martens

Bronzen elevatieklokje aan de zijkant van het

priesterkoor

Twee koperen kandelaars bij het evangelieboek op

het priesterkoor

Eikenhouten beeld op console voorstellende Maria

staande op de wereldbol en maansikkel de slang

vertrappend met op haar rechterarm Jezus

Koperen lezenaar versierd met adelaar op bol

welke op zijn vleugels de leesplank draagt

Een Heilig Hartbeeld boven het linker zijaltaar

Op de linker zijmuren bevinden zich wederom panelen uit voormalige communiebanken met

eucharistiesymbolen van Martens

In de boognissen van de linkerzijingang bevinden zich de

volgende beelden H Gemma Ambrosius met bijenkorf

Franciscus van Asissieuml en Gerardus

Aan de muur in de linkerzijingang

zijn de kruiswegstaties I tm VII

van Vos

Op de biechtstoel een betonmozaik

met boetvaardigheidsymbool

De doopvont in de zijingang

Tegen de wand van de dagkapel

bevinden zich betonmozaiken

afkomstig van de voormalige biechtstoelen van Martens

In de dagkapel is een gebrandschilderd raam aangebracht met

afbeeldingen van de verloving van Joseph en Maria de vlucht naar

Egypte en de timmerwinkel te Nazareth Voorts afbeeldingen van de boodschap aan Maria en

de waarschuwing van een engel aan Joseph in een droom Dit raam wordt in het

Bisschoppelijk archief benoemd als origineel bedoeld voor de kerk

De andere gebrandschilderde ramen zijn het bekijken meer dan waard maar zijn in wezen een

allegaartje oorspronkelijk niet voor de St Josephkerk bedoelt En dus niet in het

oorspronkelijke ontwerp opgenomen Op de site van

glasmalerei evde zijn alle ramen te vinden met zover

als men weet de makers hiervan Zeker is dat de ramen

zijn samengesteld uit meerdere ramen naar inzichten

van de betreffende kunstenaars met verwijzingen naar

tijd Bijbelse voorstellingen parabels mysterieumln

engelen en met woorden daar de gelovigen in deze

tijden vrijwel allemaal konden lezen en dus niet alleen

volstaan hoefde te worden

met afbeeldingen

Eenmaal is er wel een ontwerp geweest van Martens speciaal

voor deze kerk maar vanwege het abstracte en voor die tijd niet

geaccepteerde karakter van dit ontwerp jammer genoeg niet

opgenomen in de renovatie

In een nis in de dagkapel staat een beeld van Maria met kind op de linkerarm van G Eggen

Een kruisbeeld aan de muur van de dagkapel in gegoten brons

Enige jaren geleden zijn er nog een drietal schilderijen aangekocht

van de Belgische kunstenaar Sjer Jacobs Met Bijbelse

voorstellingen in bladgoud

De navolgende

kunstwerken van

het kunstbezit van

de kerk bevinden

zich in de sacristie

of de pastorie

Processiekruis van geslagen geel koper met

gegoten corpus De kruisbalken zijn rond en

eindigen in een knop

Missarium et officia pro festivitatibus Ruraemundens 1683 Dit boek is afkomstig uit de

Teuniskapel

Missale Romanum 1694 Leren band met koperen beslag afkomstig uit de Antoniuskapel

Weert

Een zilveren kelk met een rond geprofileerde voet en een tulpvormige cuppa met vergulde

rand

Een verguld zilveren kelk met op de rand van de voet de volgende inscriptie ldquoCapella Sancti

Antoniirdquo uit de Antoniuskapel

Een zilveren kelk van de hand van A Witte te Aken Neoromaanse stijl en gemaakt in 1901

De kelk is op de voet voorzien van een zestal medaillons

Een verguld zilveren kelk met het meesterteken H Esser Op de voet zijn vier gedreven

voorstellingen aangebracht

Een ciborie van geperst plaat zilver Op de deksel staat ldquoGeschenk van den Heer en de

Juffrouwen E en L Starrenrdquo

Stralenmonstrans van verguld zilver van de hand van Esser uit Weert 1934 Inscriptie van de

schenkers onder de voet

Zes kandelaars van geel koper ca 1700 voorzien van een driezijdige voet op drie

bolklauwpeten

Reliekhouder met ronde voet en met reliek van St Joseph

Een eikenhouten kast Het onderste gedeelte heeft drie deuren het middelste gedeelte drie

kleine deuren en de bovenbouw twee grote deuren

Bouw en renovatie van de kerk

De kerk welke in 1940 gereed komt en eigenlijk op 5 mei 1940 ingezegend zou worden is

ontworpen zoals aangegeven door architect AJN Boosten uit Maastricht en biedt in die tijd

plaats aan ruim 1000 volwassenen en

500 kinderen

Het gebouw is opgetrokken uit sobere

lichtgele baksteen die hier en daar

onderbroken wordt door zwarte en

miskleurige exemplaren dit voor de

levendigheid

Het is een zogenoemde neo-romaanse

kruiskerk met inwendig een gewelfd

plafond steunend op zware zijmuren

waarin grote ronde bogen zijn

aangebracht Daardoor ontstaan de

typische zuilengalerijen De triomfboog

tussen het priesterkoor en de rest van het kerkgebouw is in dezelfde stijl ontworpen maar veel

groter Deze boog omspant in een strakke en krachtige lijn de gehele breedte van de kerk In

het middenschip valt het licht binnen door grote ronde ramen terwijl achter de zuilengalerijen

de buitenmuren hoge gerekte ramen met rondbogen zijn aangebracht

Links van het priesterkoor tegen de eerste pilaar is de preekstoel geplaatst De abscis waarin

zich het hoofdaltaar bevindt is naar buiten uitgebouwd Er zijn drie altaren In de twee

zijbeuken zitten rozetramen hier zijn ook de plaatsen voor de kinderen

Er is in het interieur van de kerk een grote ruimtewerking veroorzaakt door de rondbogen en

het flauw gebogen gewelf De kolommen waarop de forse muurbogen rustten zijn voorzien

van openingen die zich uitstekend lenen voor het plaatsen van beelden

De kerk is kaal door al het licht De oorspronkelijke bedoeling van Boosten was namelijk om

gebrandschilderd glas te plaatsen maar WO II

gooide roet in het eten Hier was dus absoluut

geen geld voor (het zou nog tot na 1982 duren

voordat er gebrandschilderd glas kwam)

Bij het gereed komen van de kerk is men al in

het bezit van een preekstoel en biechtstoelen

Deze waren overgenomen van de afgebroken

St

Dominicus

kerk te

Utrecht In

de laat barokke religieuze stijl uit het midden van 1700

aantrekkelijk van vorm en ornamiek en ze harmonieumlren

met het interieur

Alphonse Boosten werkte graag samen met kunstenaars de rondboog in de entree is dan ook

ontworpen en uitgevoerd door Carles Vos 129 Beeldjes (3x43) van grauwgele klei gebakken

in de fabrieken van Prosper en Eduard Regout te Maastricht Niet geglazuurd zodat de tand

des tijds de kleur kon wijzigen

Talloze heiligen bijbelse

taferelen en mystieke symbolen

zijn in beeld gebracht met veel

plastische bekoorlijkheid

Ondanks de oorlog en het

geldgebrek ziet men toch kans om

in 1941 een godlamp van Jan

Eloy en Leo Brom uit Utrecht aan

te schaffen De lamp verbeeldt het

motief uit van de draak welke

vlucht voor het licht maar er zich

tevens in vastbijt Ook had men

een elevatieklokje geschonken

gekregen door de familie Schroeten-Breukers ter nagedachtenis aan hun overleden kind

Pastoor MH Boonen liet in het volgende versje in het klokje graveren

ldquoTelkens als ge hoort het blijde klinken van deez‟ klokkeklanken zal Toke voor U dierbare

ouders God bidden en U innig dankenrdquo

In de nissen van het schip hebben ze twee beelden kunnen verwerven van pastoor Jean

Adams gekapt uit witte Savonniegravere steen voorstellende

Gemma Galgani en St Gerardus Majella

Pastoor Joumltten weet in de jaren 70 nog drie andere beelden te

bemachtigen samen met St Joseph en St Martinus

Ook werden er een viertal gebrandschilderde ramen geplaatst

van glazenier Henk van der Burgt maar deze zijn later

grotendeel vernietigd door vandalen

Charles Vos mag in 1948 de zeer ingetogen kruiswegstaties

ontwerpen en maken Hij zal er vier jaar op werken De staties

zijn in gepolychromeerd keramiek fors en haast schetsmatig

van opzet met een dynamiek van gedrongen figuren in een

breed gebaar Nadeel is dat ze veel lijken op de beroemde reeks

die hij destijds voor de kerk van de Husken kolonie te Heerlen

heeft gemaakt

Een andere grote aanwinst is een nieuw orgel gebouwd door de

Gebr Vermeulen in 1950 Het orgel is zodanig gebouwd dat het precies bij de kerk past Het

heeft een vrij hoge onderkast omdat het metselwerk van het kerkportaal uitstak boven de

tribunevloer daardoor kan men achter in de kerk de orgelpijpen al zijn Bovendien heeft het

een zeer doordachte wijze van opstelling tegenover de muurkolommen tussen de ramen van

de westgevel Waarbij de ramen zoveel mogelijk vrijgelaten werden Zo verkreeg men een

fraaie samenbouw van orgel en ramen

De eerste grote renovatie vindt plaats in 1959 Pastoor en kerkbestuur besluiten het

priesterkoor totaal te vernieuwen Er wordt een door HA Martens ontworpen modern en

monumentaal sacramentsaltaar geplaatst in de absis met daarvoor een vrijstaande mensa voor

het misoffer (ik kan me nog uit mijn jeugd herinneren dat vele parochianen hier schande van

spraken met hun geld een dusdanig modern en voor hen abstract werk aan te schaffen Dit

ging velen het verstand te boven)

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

geel genuanceerde en gele baksteen met metselwerk in staand verband Het geheel wordt

verlevendigd met kalkzandstenen consoles en kalkzandstenen lateien boven de vierkante

vensters Het heeft rondboogvormige dubbele houten deuren en rondboogvormige vensters en

ronde stalen vensters Op de kopgevels van de kruisvensters bevinden zich twee rozetvensters

De zijbeuken hebben gemetselde steunberen De voorgevel heeft in de eerste bouwlaag een

entreerondboog met drie trapsgewijze vooruitspringende delen met 129 afbeeldingen in relieumlf

vervaardigd door Charles Vos In het portaal bevindt zich een dubbele rondboogvormige

houten deur aan weerszijden geflankeerd door een rondboogvormige houten deur

De entreerondboog wordt aan weerzijden geflankeerd door een eensteens gemetselde

uitspringende rondboog waarin zich aan elke zijde twee rondboogvormige vensters bevinden

In de 2e bouwlaag bevinden zich 5 rondboogvormige vensters waarvan het middelste venster

groter is dan de andere vier vensters Bovenin bevindt zich een topgevelvenster In de oksel

van de steunbeerachtige uitgebouwde entreepartij en het middenschip bevindt zich een

kubische toren In de voorgevel van deze toren bevindt zich in de eerste bouwlaag een

rondboogvormige deur in de tweede bouwlaag een rond venster en onder het dak bevinden

zich in elke gevel twee galmgaten Hierboven bevindt zich de klok De rechterzijgevel heeft

in de zijbeuk een rond venster en 5 rondboogvormige vensters In het schip bevinden zich 3

ronde vensters In de kopgevel van de kruisarm bevinden zich op de hoek 2 rondboogvormige

doorgangen met in het portaal een rondboogvormige deur Tevens bevinden zich in de

kopgevel 2 kleine rondboogvormige vensters een groot rozetvenster en een topgevelvenster

De achtergevel bestaat uit 2 oosttorens sacristie en apsis en heeft de volgende

gevelopeningen De toren links heeft in de eerste bouwlaag een rondboogvormige houten deur

waarboven een rondboogvormig dichtgezet venster en een rond venster waarboven 2 kleine

vierkante venster Onder de dakrand bevinden zich 4 galmgaten met daarboven rondom

kleine rondboogvormige vensters Daarnaast bevindt zich een uitbouw onder aankappend

zadeldak met een houten deur voorzien van glas De ronde apsis heeft onder de dakrand

rondom rechthoekig liggende vensters In de topgevel boven de apsis bevinden zich 3 kleine

Rondboogvormige vensters met daarboven een rond topgevelvenster Daarnaast bevindt zich

een uitbouw onder aankappend zadeldak met een houten deur voorzien van glas De oren

rechts heeft in de eerste bouwlaag een rond venster waarboven 4 kleine vierkante vensters

Onder de dakrand bevinden zich 4 galmgaten met daarboven rondom kleine

rondboogvormige vensters Daar tegenaan gebouwd bevind zich de sacristie met 2 vierkante

venster met roedenverdeling en een houten deur De linkerzijgevel heeft de volgende

gevelopeningen Links in de sacristie bevinden zich 3 vierkante vensters met

roedenverdeling een houten deur en een klein vierkant kruisvenster In de kopgevel van de

kruisarm bevinden zich op de hoek twee rondboogvormige doorgangen met in het portaal een

rondboogvormige deur Tevens bevinden zich in de kopgevel 2 kleine rondboogvormige

vensters een groot rozetvenster en een topgevelvenster De zijbeuk heeft 4 rondboogvormige

vensters In het schip bevinden zich 3 ronde vensters De kubisch toren heeft in de achtergevel

een rondboogvormig en een klein vierkant venster In de rechtezijgevel heeft de toren een

rond venster en 2 kleine vierkante vensters

Beschrijving bezienswaardigheden St

Josephskerk

In het hoofdportaal van de kerk zijn drie al

eerder genoemde trapsgewijze halve cirkels

aangebracht Daarop staan 129

beeldengroepen welke bijbelse en mystieke

taferelen uitbeelden Deze beeldengroepen zijn van de hand van Charles Vos

In het portiek bij de rechterzijdeur bevindt zich een betonrelieumlf van David met harp afkomstig

van een van de voormalige biechtstoelen en ontworpen door HA Martens

Naast de binnendeur een relieumlfafbeelding van de Goede Herder ook van HA Martens

In de rechterzijgang bevindt zich een eikenhouten altaar uit de voormalige Theuniskapel te

Weert Boven het altaar bevindt zich een schilderij dat de kruisiging van Christus uitbeeldt

Vermoedelijk uit de 18e eeuw

Aan de muur in de rechterzijingang zijn de kruiswegstaties VIII tm XIV aangebracht

geglazuurd terra cotta door Charles Vos

In de boognissen van de rechterzijgang

bevinden zich de volgende beelden St

Joseph Teresia van Lisieux Elisabeth

van Thuumlringen Martinus van Tours en

Gerardus

Op de biechtstoel bevindt zich een

betonmozaik ingelegd in betonplaat

met emblemen en figuren betreffende

de boetvaardigheid van HA Martens

Origineel in de kleurstelling blauw

later bruinrood geverfd

Boven het rechter zij-altaar is de beeltenis van St Jan de doper met kruisstaf in zijn

linkerhand en rond zijn hoofd een stralenkrans Gemaakt door de beeldhouwer Gegravene Eggen

G Eggen geboren in 1921 Ulestraten primair beeldhouwer maar in deze discipline

autodidact Opgeleid aan de Rijksacademie te Amsterdam als schildergraficus Hij maakte

veel monumentale opdrachten voor kerken

Op het priesterkoor staat een Godslamp een gevleugelde draak met krulstaart houdt de lamp

in zijn bek Deze lamp is in koper gedreven en gemaakt in het atelier van Brom te Utrecht

In de abscis het sacramentsaltaar met symbolische voorstellingen van Martens

Bronzen elevatieklokje aan de zijkant van het

priesterkoor

Twee koperen kandelaars bij het evangelieboek op

het priesterkoor

Eikenhouten beeld op console voorstellende Maria

staande op de wereldbol en maansikkel de slang

vertrappend met op haar rechterarm Jezus

Koperen lezenaar versierd met adelaar op bol

welke op zijn vleugels de leesplank draagt

Een Heilig Hartbeeld boven het linker zijaltaar

Op de linker zijmuren bevinden zich wederom panelen uit voormalige communiebanken met

eucharistiesymbolen van Martens

In de boognissen van de linkerzijingang bevinden zich de

volgende beelden H Gemma Ambrosius met bijenkorf

Franciscus van Asissieuml en Gerardus

Aan de muur in de linkerzijingang

zijn de kruiswegstaties I tm VII

van Vos

Op de biechtstoel een betonmozaik

met boetvaardigheidsymbool

De doopvont in de zijingang

Tegen de wand van de dagkapel

bevinden zich betonmozaiken

afkomstig van de voormalige biechtstoelen van Martens

In de dagkapel is een gebrandschilderd raam aangebracht met

afbeeldingen van de verloving van Joseph en Maria de vlucht naar

Egypte en de timmerwinkel te Nazareth Voorts afbeeldingen van de boodschap aan Maria en

de waarschuwing van een engel aan Joseph in een droom Dit raam wordt in het

Bisschoppelijk archief benoemd als origineel bedoeld voor de kerk

De andere gebrandschilderde ramen zijn het bekijken meer dan waard maar zijn in wezen een

allegaartje oorspronkelijk niet voor de St Josephkerk bedoelt En dus niet in het

oorspronkelijke ontwerp opgenomen Op de site van

glasmalerei evde zijn alle ramen te vinden met zover

als men weet de makers hiervan Zeker is dat de ramen

zijn samengesteld uit meerdere ramen naar inzichten

van de betreffende kunstenaars met verwijzingen naar

tijd Bijbelse voorstellingen parabels mysterieumln

engelen en met woorden daar de gelovigen in deze

tijden vrijwel allemaal konden lezen en dus niet alleen

volstaan hoefde te worden

met afbeeldingen

Eenmaal is er wel een ontwerp geweest van Martens speciaal

voor deze kerk maar vanwege het abstracte en voor die tijd niet

geaccepteerde karakter van dit ontwerp jammer genoeg niet

opgenomen in de renovatie

In een nis in de dagkapel staat een beeld van Maria met kind op de linkerarm van G Eggen

Een kruisbeeld aan de muur van de dagkapel in gegoten brons

Enige jaren geleden zijn er nog een drietal schilderijen aangekocht

van de Belgische kunstenaar Sjer Jacobs Met Bijbelse

voorstellingen in bladgoud

De navolgende

kunstwerken van

het kunstbezit van

de kerk bevinden

zich in de sacristie

of de pastorie

Processiekruis van geslagen geel koper met

gegoten corpus De kruisbalken zijn rond en

eindigen in een knop

Missarium et officia pro festivitatibus Ruraemundens 1683 Dit boek is afkomstig uit de

Teuniskapel

Missale Romanum 1694 Leren band met koperen beslag afkomstig uit de Antoniuskapel

Weert

Een zilveren kelk met een rond geprofileerde voet en een tulpvormige cuppa met vergulde

rand

Een verguld zilveren kelk met op de rand van de voet de volgende inscriptie ldquoCapella Sancti

Antoniirdquo uit de Antoniuskapel

Een zilveren kelk van de hand van A Witte te Aken Neoromaanse stijl en gemaakt in 1901

De kelk is op de voet voorzien van een zestal medaillons

Een verguld zilveren kelk met het meesterteken H Esser Op de voet zijn vier gedreven

voorstellingen aangebracht

Een ciborie van geperst plaat zilver Op de deksel staat ldquoGeschenk van den Heer en de

Juffrouwen E en L Starrenrdquo

Stralenmonstrans van verguld zilver van de hand van Esser uit Weert 1934 Inscriptie van de

schenkers onder de voet

Zes kandelaars van geel koper ca 1700 voorzien van een driezijdige voet op drie

bolklauwpeten

Reliekhouder met ronde voet en met reliek van St Joseph

Een eikenhouten kast Het onderste gedeelte heeft drie deuren het middelste gedeelte drie

kleine deuren en de bovenbouw twee grote deuren

Bouw en renovatie van de kerk

De kerk welke in 1940 gereed komt en eigenlijk op 5 mei 1940 ingezegend zou worden is

ontworpen zoals aangegeven door architect AJN Boosten uit Maastricht en biedt in die tijd

plaats aan ruim 1000 volwassenen en

500 kinderen

Het gebouw is opgetrokken uit sobere

lichtgele baksteen die hier en daar

onderbroken wordt door zwarte en

miskleurige exemplaren dit voor de

levendigheid

Het is een zogenoemde neo-romaanse

kruiskerk met inwendig een gewelfd

plafond steunend op zware zijmuren

waarin grote ronde bogen zijn

aangebracht Daardoor ontstaan de

typische zuilengalerijen De triomfboog

tussen het priesterkoor en de rest van het kerkgebouw is in dezelfde stijl ontworpen maar veel

groter Deze boog omspant in een strakke en krachtige lijn de gehele breedte van de kerk In

het middenschip valt het licht binnen door grote ronde ramen terwijl achter de zuilengalerijen

de buitenmuren hoge gerekte ramen met rondbogen zijn aangebracht

Links van het priesterkoor tegen de eerste pilaar is de preekstoel geplaatst De abscis waarin

zich het hoofdaltaar bevindt is naar buiten uitgebouwd Er zijn drie altaren In de twee

zijbeuken zitten rozetramen hier zijn ook de plaatsen voor de kinderen

Er is in het interieur van de kerk een grote ruimtewerking veroorzaakt door de rondbogen en

het flauw gebogen gewelf De kolommen waarop de forse muurbogen rustten zijn voorzien

van openingen die zich uitstekend lenen voor het plaatsen van beelden

De kerk is kaal door al het licht De oorspronkelijke bedoeling van Boosten was namelijk om

gebrandschilderd glas te plaatsen maar WO II

gooide roet in het eten Hier was dus absoluut

geen geld voor (het zou nog tot na 1982 duren

voordat er gebrandschilderd glas kwam)

Bij het gereed komen van de kerk is men al in

het bezit van een preekstoel en biechtstoelen

Deze waren overgenomen van de afgebroken

St

Dominicus

kerk te

Utrecht In

de laat barokke religieuze stijl uit het midden van 1700

aantrekkelijk van vorm en ornamiek en ze harmonieumlren

met het interieur

Alphonse Boosten werkte graag samen met kunstenaars de rondboog in de entree is dan ook

ontworpen en uitgevoerd door Carles Vos 129 Beeldjes (3x43) van grauwgele klei gebakken

in de fabrieken van Prosper en Eduard Regout te Maastricht Niet geglazuurd zodat de tand

des tijds de kleur kon wijzigen

Talloze heiligen bijbelse

taferelen en mystieke symbolen

zijn in beeld gebracht met veel

plastische bekoorlijkheid

Ondanks de oorlog en het

geldgebrek ziet men toch kans om

in 1941 een godlamp van Jan

Eloy en Leo Brom uit Utrecht aan

te schaffen De lamp verbeeldt het

motief uit van de draak welke

vlucht voor het licht maar er zich

tevens in vastbijt Ook had men

een elevatieklokje geschonken

gekregen door de familie Schroeten-Breukers ter nagedachtenis aan hun overleden kind

Pastoor MH Boonen liet in het volgende versje in het klokje graveren

ldquoTelkens als ge hoort het blijde klinken van deez‟ klokkeklanken zal Toke voor U dierbare

ouders God bidden en U innig dankenrdquo

In de nissen van het schip hebben ze twee beelden kunnen verwerven van pastoor Jean

Adams gekapt uit witte Savonniegravere steen voorstellende

Gemma Galgani en St Gerardus Majella

Pastoor Joumltten weet in de jaren 70 nog drie andere beelden te

bemachtigen samen met St Joseph en St Martinus

Ook werden er een viertal gebrandschilderde ramen geplaatst

van glazenier Henk van der Burgt maar deze zijn later

grotendeel vernietigd door vandalen

Charles Vos mag in 1948 de zeer ingetogen kruiswegstaties

ontwerpen en maken Hij zal er vier jaar op werken De staties

zijn in gepolychromeerd keramiek fors en haast schetsmatig

van opzet met een dynamiek van gedrongen figuren in een

breed gebaar Nadeel is dat ze veel lijken op de beroemde reeks

die hij destijds voor de kerk van de Husken kolonie te Heerlen

heeft gemaakt

Een andere grote aanwinst is een nieuw orgel gebouwd door de

Gebr Vermeulen in 1950 Het orgel is zodanig gebouwd dat het precies bij de kerk past Het

heeft een vrij hoge onderkast omdat het metselwerk van het kerkportaal uitstak boven de

tribunevloer daardoor kan men achter in de kerk de orgelpijpen al zijn Bovendien heeft het

een zeer doordachte wijze van opstelling tegenover de muurkolommen tussen de ramen van

de westgevel Waarbij de ramen zoveel mogelijk vrijgelaten werden Zo verkreeg men een

fraaie samenbouw van orgel en ramen

De eerste grote renovatie vindt plaats in 1959 Pastoor en kerkbestuur besluiten het

priesterkoor totaal te vernieuwen Er wordt een door HA Martens ontworpen modern en

monumentaal sacramentsaltaar geplaatst in de absis met daarvoor een vrijstaande mensa voor

het misoffer (ik kan me nog uit mijn jeugd herinneren dat vele parochianen hier schande van

spraken met hun geld een dusdanig modern en voor hen abstract werk aan te schaffen Dit

ging velen het verstand te boven)

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

taferelen uitbeelden Deze beeldengroepen zijn van de hand van Charles Vos

In het portiek bij de rechterzijdeur bevindt zich een betonrelieumlf van David met harp afkomstig

van een van de voormalige biechtstoelen en ontworpen door HA Martens

Naast de binnendeur een relieumlfafbeelding van de Goede Herder ook van HA Martens

In de rechterzijgang bevindt zich een eikenhouten altaar uit de voormalige Theuniskapel te

Weert Boven het altaar bevindt zich een schilderij dat de kruisiging van Christus uitbeeldt

Vermoedelijk uit de 18e eeuw

Aan de muur in de rechterzijingang zijn de kruiswegstaties VIII tm XIV aangebracht

geglazuurd terra cotta door Charles Vos

In de boognissen van de rechterzijgang

bevinden zich de volgende beelden St

Joseph Teresia van Lisieux Elisabeth

van Thuumlringen Martinus van Tours en

Gerardus

Op de biechtstoel bevindt zich een

betonmozaik ingelegd in betonplaat

met emblemen en figuren betreffende

de boetvaardigheid van HA Martens

Origineel in de kleurstelling blauw

later bruinrood geverfd

Boven het rechter zij-altaar is de beeltenis van St Jan de doper met kruisstaf in zijn

linkerhand en rond zijn hoofd een stralenkrans Gemaakt door de beeldhouwer Gegravene Eggen

G Eggen geboren in 1921 Ulestraten primair beeldhouwer maar in deze discipline

autodidact Opgeleid aan de Rijksacademie te Amsterdam als schildergraficus Hij maakte

veel monumentale opdrachten voor kerken

Op het priesterkoor staat een Godslamp een gevleugelde draak met krulstaart houdt de lamp

in zijn bek Deze lamp is in koper gedreven en gemaakt in het atelier van Brom te Utrecht

In de abscis het sacramentsaltaar met symbolische voorstellingen van Martens

Bronzen elevatieklokje aan de zijkant van het

priesterkoor

Twee koperen kandelaars bij het evangelieboek op

het priesterkoor

Eikenhouten beeld op console voorstellende Maria

staande op de wereldbol en maansikkel de slang

vertrappend met op haar rechterarm Jezus

Koperen lezenaar versierd met adelaar op bol

welke op zijn vleugels de leesplank draagt

Een Heilig Hartbeeld boven het linker zijaltaar

Op de linker zijmuren bevinden zich wederom panelen uit voormalige communiebanken met

eucharistiesymbolen van Martens

In de boognissen van de linkerzijingang bevinden zich de

volgende beelden H Gemma Ambrosius met bijenkorf

Franciscus van Asissieuml en Gerardus

Aan de muur in de linkerzijingang

zijn de kruiswegstaties I tm VII

van Vos

Op de biechtstoel een betonmozaik

met boetvaardigheidsymbool

De doopvont in de zijingang

Tegen de wand van de dagkapel

bevinden zich betonmozaiken

afkomstig van de voormalige biechtstoelen van Martens

In de dagkapel is een gebrandschilderd raam aangebracht met

afbeeldingen van de verloving van Joseph en Maria de vlucht naar

Egypte en de timmerwinkel te Nazareth Voorts afbeeldingen van de boodschap aan Maria en

de waarschuwing van een engel aan Joseph in een droom Dit raam wordt in het

Bisschoppelijk archief benoemd als origineel bedoeld voor de kerk

De andere gebrandschilderde ramen zijn het bekijken meer dan waard maar zijn in wezen een

allegaartje oorspronkelijk niet voor de St Josephkerk bedoelt En dus niet in het

oorspronkelijke ontwerp opgenomen Op de site van

glasmalerei evde zijn alle ramen te vinden met zover

als men weet de makers hiervan Zeker is dat de ramen

zijn samengesteld uit meerdere ramen naar inzichten

van de betreffende kunstenaars met verwijzingen naar

tijd Bijbelse voorstellingen parabels mysterieumln

engelen en met woorden daar de gelovigen in deze

tijden vrijwel allemaal konden lezen en dus niet alleen

volstaan hoefde te worden

met afbeeldingen

Eenmaal is er wel een ontwerp geweest van Martens speciaal

voor deze kerk maar vanwege het abstracte en voor die tijd niet

geaccepteerde karakter van dit ontwerp jammer genoeg niet

opgenomen in de renovatie

In een nis in de dagkapel staat een beeld van Maria met kind op de linkerarm van G Eggen

Een kruisbeeld aan de muur van de dagkapel in gegoten brons

Enige jaren geleden zijn er nog een drietal schilderijen aangekocht

van de Belgische kunstenaar Sjer Jacobs Met Bijbelse

voorstellingen in bladgoud

De navolgende

kunstwerken van

het kunstbezit van

de kerk bevinden

zich in de sacristie

of de pastorie

Processiekruis van geslagen geel koper met

gegoten corpus De kruisbalken zijn rond en

eindigen in een knop

Missarium et officia pro festivitatibus Ruraemundens 1683 Dit boek is afkomstig uit de

Teuniskapel

Missale Romanum 1694 Leren band met koperen beslag afkomstig uit de Antoniuskapel

Weert

Een zilveren kelk met een rond geprofileerde voet en een tulpvormige cuppa met vergulde

rand

Een verguld zilveren kelk met op de rand van de voet de volgende inscriptie ldquoCapella Sancti

Antoniirdquo uit de Antoniuskapel

Een zilveren kelk van de hand van A Witte te Aken Neoromaanse stijl en gemaakt in 1901

De kelk is op de voet voorzien van een zestal medaillons

Een verguld zilveren kelk met het meesterteken H Esser Op de voet zijn vier gedreven

voorstellingen aangebracht

Een ciborie van geperst plaat zilver Op de deksel staat ldquoGeschenk van den Heer en de

Juffrouwen E en L Starrenrdquo

Stralenmonstrans van verguld zilver van de hand van Esser uit Weert 1934 Inscriptie van de

schenkers onder de voet

Zes kandelaars van geel koper ca 1700 voorzien van een driezijdige voet op drie

bolklauwpeten

Reliekhouder met ronde voet en met reliek van St Joseph

Een eikenhouten kast Het onderste gedeelte heeft drie deuren het middelste gedeelte drie

kleine deuren en de bovenbouw twee grote deuren

Bouw en renovatie van de kerk

De kerk welke in 1940 gereed komt en eigenlijk op 5 mei 1940 ingezegend zou worden is

ontworpen zoals aangegeven door architect AJN Boosten uit Maastricht en biedt in die tijd

plaats aan ruim 1000 volwassenen en

500 kinderen

Het gebouw is opgetrokken uit sobere

lichtgele baksteen die hier en daar

onderbroken wordt door zwarte en

miskleurige exemplaren dit voor de

levendigheid

Het is een zogenoemde neo-romaanse

kruiskerk met inwendig een gewelfd

plafond steunend op zware zijmuren

waarin grote ronde bogen zijn

aangebracht Daardoor ontstaan de

typische zuilengalerijen De triomfboog

tussen het priesterkoor en de rest van het kerkgebouw is in dezelfde stijl ontworpen maar veel

groter Deze boog omspant in een strakke en krachtige lijn de gehele breedte van de kerk In

het middenschip valt het licht binnen door grote ronde ramen terwijl achter de zuilengalerijen

de buitenmuren hoge gerekte ramen met rondbogen zijn aangebracht

Links van het priesterkoor tegen de eerste pilaar is de preekstoel geplaatst De abscis waarin

zich het hoofdaltaar bevindt is naar buiten uitgebouwd Er zijn drie altaren In de twee

zijbeuken zitten rozetramen hier zijn ook de plaatsen voor de kinderen

Er is in het interieur van de kerk een grote ruimtewerking veroorzaakt door de rondbogen en

het flauw gebogen gewelf De kolommen waarop de forse muurbogen rustten zijn voorzien

van openingen die zich uitstekend lenen voor het plaatsen van beelden

De kerk is kaal door al het licht De oorspronkelijke bedoeling van Boosten was namelijk om

gebrandschilderd glas te plaatsen maar WO II

gooide roet in het eten Hier was dus absoluut

geen geld voor (het zou nog tot na 1982 duren

voordat er gebrandschilderd glas kwam)

Bij het gereed komen van de kerk is men al in

het bezit van een preekstoel en biechtstoelen

Deze waren overgenomen van de afgebroken

St

Dominicus

kerk te

Utrecht In

de laat barokke religieuze stijl uit het midden van 1700

aantrekkelijk van vorm en ornamiek en ze harmonieumlren

met het interieur

Alphonse Boosten werkte graag samen met kunstenaars de rondboog in de entree is dan ook

ontworpen en uitgevoerd door Carles Vos 129 Beeldjes (3x43) van grauwgele klei gebakken

in de fabrieken van Prosper en Eduard Regout te Maastricht Niet geglazuurd zodat de tand

des tijds de kleur kon wijzigen

Talloze heiligen bijbelse

taferelen en mystieke symbolen

zijn in beeld gebracht met veel

plastische bekoorlijkheid

Ondanks de oorlog en het

geldgebrek ziet men toch kans om

in 1941 een godlamp van Jan

Eloy en Leo Brom uit Utrecht aan

te schaffen De lamp verbeeldt het

motief uit van de draak welke

vlucht voor het licht maar er zich

tevens in vastbijt Ook had men

een elevatieklokje geschonken

gekregen door de familie Schroeten-Breukers ter nagedachtenis aan hun overleden kind

Pastoor MH Boonen liet in het volgende versje in het klokje graveren

ldquoTelkens als ge hoort het blijde klinken van deez‟ klokkeklanken zal Toke voor U dierbare

ouders God bidden en U innig dankenrdquo

In de nissen van het schip hebben ze twee beelden kunnen verwerven van pastoor Jean

Adams gekapt uit witte Savonniegravere steen voorstellende

Gemma Galgani en St Gerardus Majella

Pastoor Joumltten weet in de jaren 70 nog drie andere beelden te

bemachtigen samen met St Joseph en St Martinus

Ook werden er een viertal gebrandschilderde ramen geplaatst

van glazenier Henk van der Burgt maar deze zijn later

grotendeel vernietigd door vandalen

Charles Vos mag in 1948 de zeer ingetogen kruiswegstaties

ontwerpen en maken Hij zal er vier jaar op werken De staties

zijn in gepolychromeerd keramiek fors en haast schetsmatig

van opzet met een dynamiek van gedrongen figuren in een

breed gebaar Nadeel is dat ze veel lijken op de beroemde reeks

die hij destijds voor de kerk van de Husken kolonie te Heerlen

heeft gemaakt

Een andere grote aanwinst is een nieuw orgel gebouwd door de

Gebr Vermeulen in 1950 Het orgel is zodanig gebouwd dat het precies bij de kerk past Het

heeft een vrij hoge onderkast omdat het metselwerk van het kerkportaal uitstak boven de

tribunevloer daardoor kan men achter in de kerk de orgelpijpen al zijn Bovendien heeft het

een zeer doordachte wijze van opstelling tegenover de muurkolommen tussen de ramen van

de westgevel Waarbij de ramen zoveel mogelijk vrijgelaten werden Zo verkreeg men een

fraaie samenbouw van orgel en ramen

De eerste grote renovatie vindt plaats in 1959 Pastoor en kerkbestuur besluiten het

priesterkoor totaal te vernieuwen Er wordt een door HA Martens ontworpen modern en

monumentaal sacramentsaltaar geplaatst in de absis met daarvoor een vrijstaande mensa voor

het misoffer (ik kan me nog uit mijn jeugd herinneren dat vele parochianen hier schande van

spraken met hun geld een dusdanig modern en voor hen abstract werk aan te schaffen Dit

ging velen het verstand te boven)

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

Een Heilig Hartbeeld boven het linker zijaltaar

Op de linker zijmuren bevinden zich wederom panelen uit voormalige communiebanken met

eucharistiesymbolen van Martens

In de boognissen van de linkerzijingang bevinden zich de

volgende beelden H Gemma Ambrosius met bijenkorf

Franciscus van Asissieuml en Gerardus

Aan de muur in de linkerzijingang

zijn de kruiswegstaties I tm VII

van Vos

Op de biechtstoel een betonmozaik

met boetvaardigheidsymbool

De doopvont in de zijingang

Tegen de wand van de dagkapel

bevinden zich betonmozaiken

afkomstig van de voormalige biechtstoelen van Martens

In de dagkapel is een gebrandschilderd raam aangebracht met

afbeeldingen van de verloving van Joseph en Maria de vlucht naar

Egypte en de timmerwinkel te Nazareth Voorts afbeeldingen van de boodschap aan Maria en

de waarschuwing van een engel aan Joseph in een droom Dit raam wordt in het

Bisschoppelijk archief benoemd als origineel bedoeld voor de kerk

De andere gebrandschilderde ramen zijn het bekijken meer dan waard maar zijn in wezen een

allegaartje oorspronkelijk niet voor de St Josephkerk bedoelt En dus niet in het

oorspronkelijke ontwerp opgenomen Op de site van

glasmalerei evde zijn alle ramen te vinden met zover

als men weet de makers hiervan Zeker is dat de ramen

zijn samengesteld uit meerdere ramen naar inzichten

van de betreffende kunstenaars met verwijzingen naar

tijd Bijbelse voorstellingen parabels mysterieumln

engelen en met woorden daar de gelovigen in deze

tijden vrijwel allemaal konden lezen en dus niet alleen

volstaan hoefde te worden

met afbeeldingen

Eenmaal is er wel een ontwerp geweest van Martens speciaal

voor deze kerk maar vanwege het abstracte en voor die tijd niet

geaccepteerde karakter van dit ontwerp jammer genoeg niet

opgenomen in de renovatie

In een nis in de dagkapel staat een beeld van Maria met kind op de linkerarm van G Eggen

Een kruisbeeld aan de muur van de dagkapel in gegoten brons

Enige jaren geleden zijn er nog een drietal schilderijen aangekocht

van de Belgische kunstenaar Sjer Jacobs Met Bijbelse

voorstellingen in bladgoud

De navolgende

kunstwerken van

het kunstbezit van

de kerk bevinden

zich in de sacristie

of de pastorie

Processiekruis van geslagen geel koper met

gegoten corpus De kruisbalken zijn rond en

eindigen in een knop

Missarium et officia pro festivitatibus Ruraemundens 1683 Dit boek is afkomstig uit de

Teuniskapel

Missale Romanum 1694 Leren band met koperen beslag afkomstig uit de Antoniuskapel

Weert

Een zilveren kelk met een rond geprofileerde voet en een tulpvormige cuppa met vergulde

rand

Een verguld zilveren kelk met op de rand van de voet de volgende inscriptie ldquoCapella Sancti

Antoniirdquo uit de Antoniuskapel

Een zilveren kelk van de hand van A Witte te Aken Neoromaanse stijl en gemaakt in 1901

De kelk is op de voet voorzien van een zestal medaillons

Een verguld zilveren kelk met het meesterteken H Esser Op de voet zijn vier gedreven

voorstellingen aangebracht

Een ciborie van geperst plaat zilver Op de deksel staat ldquoGeschenk van den Heer en de

Juffrouwen E en L Starrenrdquo

Stralenmonstrans van verguld zilver van de hand van Esser uit Weert 1934 Inscriptie van de

schenkers onder de voet

Zes kandelaars van geel koper ca 1700 voorzien van een driezijdige voet op drie

bolklauwpeten

Reliekhouder met ronde voet en met reliek van St Joseph

Een eikenhouten kast Het onderste gedeelte heeft drie deuren het middelste gedeelte drie

kleine deuren en de bovenbouw twee grote deuren

Bouw en renovatie van de kerk

De kerk welke in 1940 gereed komt en eigenlijk op 5 mei 1940 ingezegend zou worden is

ontworpen zoals aangegeven door architect AJN Boosten uit Maastricht en biedt in die tijd

plaats aan ruim 1000 volwassenen en

500 kinderen

Het gebouw is opgetrokken uit sobere

lichtgele baksteen die hier en daar

onderbroken wordt door zwarte en

miskleurige exemplaren dit voor de

levendigheid

Het is een zogenoemde neo-romaanse

kruiskerk met inwendig een gewelfd

plafond steunend op zware zijmuren

waarin grote ronde bogen zijn

aangebracht Daardoor ontstaan de

typische zuilengalerijen De triomfboog

tussen het priesterkoor en de rest van het kerkgebouw is in dezelfde stijl ontworpen maar veel

groter Deze boog omspant in een strakke en krachtige lijn de gehele breedte van de kerk In

het middenschip valt het licht binnen door grote ronde ramen terwijl achter de zuilengalerijen

de buitenmuren hoge gerekte ramen met rondbogen zijn aangebracht

Links van het priesterkoor tegen de eerste pilaar is de preekstoel geplaatst De abscis waarin

zich het hoofdaltaar bevindt is naar buiten uitgebouwd Er zijn drie altaren In de twee

zijbeuken zitten rozetramen hier zijn ook de plaatsen voor de kinderen

Er is in het interieur van de kerk een grote ruimtewerking veroorzaakt door de rondbogen en

het flauw gebogen gewelf De kolommen waarop de forse muurbogen rustten zijn voorzien

van openingen die zich uitstekend lenen voor het plaatsen van beelden

De kerk is kaal door al het licht De oorspronkelijke bedoeling van Boosten was namelijk om

gebrandschilderd glas te plaatsen maar WO II

gooide roet in het eten Hier was dus absoluut

geen geld voor (het zou nog tot na 1982 duren

voordat er gebrandschilderd glas kwam)

Bij het gereed komen van de kerk is men al in

het bezit van een preekstoel en biechtstoelen

Deze waren overgenomen van de afgebroken

St

Dominicus

kerk te

Utrecht In

de laat barokke religieuze stijl uit het midden van 1700

aantrekkelijk van vorm en ornamiek en ze harmonieumlren

met het interieur

Alphonse Boosten werkte graag samen met kunstenaars de rondboog in de entree is dan ook

ontworpen en uitgevoerd door Carles Vos 129 Beeldjes (3x43) van grauwgele klei gebakken

in de fabrieken van Prosper en Eduard Regout te Maastricht Niet geglazuurd zodat de tand

des tijds de kleur kon wijzigen

Talloze heiligen bijbelse

taferelen en mystieke symbolen

zijn in beeld gebracht met veel

plastische bekoorlijkheid

Ondanks de oorlog en het

geldgebrek ziet men toch kans om

in 1941 een godlamp van Jan

Eloy en Leo Brom uit Utrecht aan

te schaffen De lamp verbeeldt het

motief uit van de draak welke

vlucht voor het licht maar er zich

tevens in vastbijt Ook had men

een elevatieklokje geschonken

gekregen door de familie Schroeten-Breukers ter nagedachtenis aan hun overleden kind

Pastoor MH Boonen liet in het volgende versje in het klokje graveren

ldquoTelkens als ge hoort het blijde klinken van deez‟ klokkeklanken zal Toke voor U dierbare

ouders God bidden en U innig dankenrdquo

In de nissen van het schip hebben ze twee beelden kunnen verwerven van pastoor Jean

Adams gekapt uit witte Savonniegravere steen voorstellende

Gemma Galgani en St Gerardus Majella

Pastoor Joumltten weet in de jaren 70 nog drie andere beelden te

bemachtigen samen met St Joseph en St Martinus

Ook werden er een viertal gebrandschilderde ramen geplaatst

van glazenier Henk van der Burgt maar deze zijn later

grotendeel vernietigd door vandalen

Charles Vos mag in 1948 de zeer ingetogen kruiswegstaties

ontwerpen en maken Hij zal er vier jaar op werken De staties

zijn in gepolychromeerd keramiek fors en haast schetsmatig

van opzet met een dynamiek van gedrongen figuren in een

breed gebaar Nadeel is dat ze veel lijken op de beroemde reeks

die hij destijds voor de kerk van de Husken kolonie te Heerlen

heeft gemaakt

Een andere grote aanwinst is een nieuw orgel gebouwd door de

Gebr Vermeulen in 1950 Het orgel is zodanig gebouwd dat het precies bij de kerk past Het

heeft een vrij hoge onderkast omdat het metselwerk van het kerkportaal uitstak boven de

tribunevloer daardoor kan men achter in de kerk de orgelpijpen al zijn Bovendien heeft het

een zeer doordachte wijze van opstelling tegenover de muurkolommen tussen de ramen van

de westgevel Waarbij de ramen zoveel mogelijk vrijgelaten werden Zo verkreeg men een

fraaie samenbouw van orgel en ramen

De eerste grote renovatie vindt plaats in 1959 Pastoor en kerkbestuur besluiten het

priesterkoor totaal te vernieuwen Er wordt een door HA Martens ontworpen modern en

monumentaal sacramentsaltaar geplaatst in de absis met daarvoor een vrijstaande mensa voor

het misoffer (ik kan me nog uit mijn jeugd herinneren dat vele parochianen hier schande van

spraken met hun geld een dusdanig modern en voor hen abstract werk aan te schaffen Dit

ging velen het verstand te boven)

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

In een nis in de dagkapel staat een beeld van Maria met kind op de linkerarm van G Eggen

Een kruisbeeld aan de muur van de dagkapel in gegoten brons

Enige jaren geleden zijn er nog een drietal schilderijen aangekocht

van de Belgische kunstenaar Sjer Jacobs Met Bijbelse

voorstellingen in bladgoud

De navolgende

kunstwerken van

het kunstbezit van

de kerk bevinden

zich in de sacristie

of de pastorie

Processiekruis van geslagen geel koper met

gegoten corpus De kruisbalken zijn rond en

eindigen in een knop

Missarium et officia pro festivitatibus Ruraemundens 1683 Dit boek is afkomstig uit de

Teuniskapel

Missale Romanum 1694 Leren band met koperen beslag afkomstig uit de Antoniuskapel

Weert

Een zilveren kelk met een rond geprofileerde voet en een tulpvormige cuppa met vergulde

rand

Een verguld zilveren kelk met op de rand van de voet de volgende inscriptie ldquoCapella Sancti

Antoniirdquo uit de Antoniuskapel

Een zilveren kelk van de hand van A Witte te Aken Neoromaanse stijl en gemaakt in 1901

De kelk is op de voet voorzien van een zestal medaillons

Een verguld zilveren kelk met het meesterteken H Esser Op de voet zijn vier gedreven

voorstellingen aangebracht

Een ciborie van geperst plaat zilver Op de deksel staat ldquoGeschenk van den Heer en de

Juffrouwen E en L Starrenrdquo

Stralenmonstrans van verguld zilver van de hand van Esser uit Weert 1934 Inscriptie van de

schenkers onder de voet

Zes kandelaars van geel koper ca 1700 voorzien van een driezijdige voet op drie

bolklauwpeten

Reliekhouder met ronde voet en met reliek van St Joseph

Een eikenhouten kast Het onderste gedeelte heeft drie deuren het middelste gedeelte drie

kleine deuren en de bovenbouw twee grote deuren

Bouw en renovatie van de kerk

De kerk welke in 1940 gereed komt en eigenlijk op 5 mei 1940 ingezegend zou worden is

ontworpen zoals aangegeven door architect AJN Boosten uit Maastricht en biedt in die tijd

plaats aan ruim 1000 volwassenen en

500 kinderen

Het gebouw is opgetrokken uit sobere

lichtgele baksteen die hier en daar

onderbroken wordt door zwarte en

miskleurige exemplaren dit voor de

levendigheid

Het is een zogenoemde neo-romaanse

kruiskerk met inwendig een gewelfd

plafond steunend op zware zijmuren

waarin grote ronde bogen zijn

aangebracht Daardoor ontstaan de

typische zuilengalerijen De triomfboog

tussen het priesterkoor en de rest van het kerkgebouw is in dezelfde stijl ontworpen maar veel

groter Deze boog omspant in een strakke en krachtige lijn de gehele breedte van de kerk In

het middenschip valt het licht binnen door grote ronde ramen terwijl achter de zuilengalerijen

de buitenmuren hoge gerekte ramen met rondbogen zijn aangebracht

Links van het priesterkoor tegen de eerste pilaar is de preekstoel geplaatst De abscis waarin

zich het hoofdaltaar bevindt is naar buiten uitgebouwd Er zijn drie altaren In de twee

zijbeuken zitten rozetramen hier zijn ook de plaatsen voor de kinderen

Er is in het interieur van de kerk een grote ruimtewerking veroorzaakt door de rondbogen en

het flauw gebogen gewelf De kolommen waarop de forse muurbogen rustten zijn voorzien

van openingen die zich uitstekend lenen voor het plaatsen van beelden

De kerk is kaal door al het licht De oorspronkelijke bedoeling van Boosten was namelijk om

gebrandschilderd glas te plaatsen maar WO II

gooide roet in het eten Hier was dus absoluut

geen geld voor (het zou nog tot na 1982 duren

voordat er gebrandschilderd glas kwam)

Bij het gereed komen van de kerk is men al in

het bezit van een preekstoel en biechtstoelen

Deze waren overgenomen van de afgebroken

St

Dominicus

kerk te

Utrecht In

de laat barokke religieuze stijl uit het midden van 1700

aantrekkelijk van vorm en ornamiek en ze harmonieumlren

met het interieur

Alphonse Boosten werkte graag samen met kunstenaars de rondboog in de entree is dan ook

ontworpen en uitgevoerd door Carles Vos 129 Beeldjes (3x43) van grauwgele klei gebakken

in de fabrieken van Prosper en Eduard Regout te Maastricht Niet geglazuurd zodat de tand

des tijds de kleur kon wijzigen

Talloze heiligen bijbelse

taferelen en mystieke symbolen

zijn in beeld gebracht met veel

plastische bekoorlijkheid

Ondanks de oorlog en het

geldgebrek ziet men toch kans om

in 1941 een godlamp van Jan

Eloy en Leo Brom uit Utrecht aan

te schaffen De lamp verbeeldt het

motief uit van de draak welke

vlucht voor het licht maar er zich

tevens in vastbijt Ook had men

een elevatieklokje geschonken

gekregen door de familie Schroeten-Breukers ter nagedachtenis aan hun overleden kind

Pastoor MH Boonen liet in het volgende versje in het klokje graveren

ldquoTelkens als ge hoort het blijde klinken van deez‟ klokkeklanken zal Toke voor U dierbare

ouders God bidden en U innig dankenrdquo

In de nissen van het schip hebben ze twee beelden kunnen verwerven van pastoor Jean

Adams gekapt uit witte Savonniegravere steen voorstellende

Gemma Galgani en St Gerardus Majella

Pastoor Joumltten weet in de jaren 70 nog drie andere beelden te

bemachtigen samen met St Joseph en St Martinus

Ook werden er een viertal gebrandschilderde ramen geplaatst

van glazenier Henk van der Burgt maar deze zijn later

grotendeel vernietigd door vandalen

Charles Vos mag in 1948 de zeer ingetogen kruiswegstaties

ontwerpen en maken Hij zal er vier jaar op werken De staties

zijn in gepolychromeerd keramiek fors en haast schetsmatig

van opzet met een dynamiek van gedrongen figuren in een

breed gebaar Nadeel is dat ze veel lijken op de beroemde reeks

die hij destijds voor de kerk van de Husken kolonie te Heerlen

heeft gemaakt

Een andere grote aanwinst is een nieuw orgel gebouwd door de

Gebr Vermeulen in 1950 Het orgel is zodanig gebouwd dat het precies bij de kerk past Het

heeft een vrij hoge onderkast omdat het metselwerk van het kerkportaal uitstak boven de

tribunevloer daardoor kan men achter in de kerk de orgelpijpen al zijn Bovendien heeft het

een zeer doordachte wijze van opstelling tegenover de muurkolommen tussen de ramen van

de westgevel Waarbij de ramen zoveel mogelijk vrijgelaten werden Zo verkreeg men een

fraaie samenbouw van orgel en ramen

De eerste grote renovatie vindt plaats in 1959 Pastoor en kerkbestuur besluiten het

priesterkoor totaal te vernieuwen Er wordt een door HA Martens ontworpen modern en

monumentaal sacramentsaltaar geplaatst in de absis met daarvoor een vrijstaande mensa voor

het misoffer (ik kan me nog uit mijn jeugd herinneren dat vele parochianen hier schande van

spraken met hun geld een dusdanig modern en voor hen abstract werk aan te schaffen Dit

ging velen het verstand te boven)

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

Bouw en renovatie van de kerk

De kerk welke in 1940 gereed komt en eigenlijk op 5 mei 1940 ingezegend zou worden is

ontworpen zoals aangegeven door architect AJN Boosten uit Maastricht en biedt in die tijd

plaats aan ruim 1000 volwassenen en

500 kinderen

Het gebouw is opgetrokken uit sobere

lichtgele baksteen die hier en daar

onderbroken wordt door zwarte en

miskleurige exemplaren dit voor de

levendigheid

Het is een zogenoemde neo-romaanse

kruiskerk met inwendig een gewelfd

plafond steunend op zware zijmuren

waarin grote ronde bogen zijn

aangebracht Daardoor ontstaan de

typische zuilengalerijen De triomfboog

tussen het priesterkoor en de rest van het kerkgebouw is in dezelfde stijl ontworpen maar veel

groter Deze boog omspant in een strakke en krachtige lijn de gehele breedte van de kerk In

het middenschip valt het licht binnen door grote ronde ramen terwijl achter de zuilengalerijen

de buitenmuren hoge gerekte ramen met rondbogen zijn aangebracht

Links van het priesterkoor tegen de eerste pilaar is de preekstoel geplaatst De abscis waarin

zich het hoofdaltaar bevindt is naar buiten uitgebouwd Er zijn drie altaren In de twee

zijbeuken zitten rozetramen hier zijn ook de plaatsen voor de kinderen

Er is in het interieur van de kerk een grote ruimtewerking veroorzaakt door de rondbogen en

het flauw gebogen gewelf De kolommen waarop de forse muurbogen rustten zijn voorzien

van openingen die zich uitstekend lenen voor het plaatsen van beelden

De kerk is kaal door al het licht De oorspronkelijke bedoeling van Boosten was namelijk om

gebrandschilderd glas te plaatsen maar WO II

gooide roet in het eten Hier was dus absoluut

geen geld voor (het zou nog tot na 1982 duren

voordat er gebrandschilderd glas kwam)

Bij het gereed komen van de kerk is men al in

het bezit van een preekstoel en biechtstoelen

Deze waren overgenomen van de afgebroken

St

Dominicus

kerk te

Utrecht In

de laat barokke religieuze stijl uit het midden van 1700

aantrekkelijk van vorm en ornamiek en ze harmonieumlren

met het interieur

Alphonse Boosten werkte graag samen met kunstenaars de rondboog in de entree is dan ook

ontworpen en uitgevoerd door Carles Vos 129 Beeldjes (3x43) van grauwgele klei gebakken

in de fabrieken van Prosper en Eduard Regout te Maastricht Niet geglazuurd zodat de tand

des tijds de kleur kon wijzigen

Talloze heiligen bijbelse

taferelen en mystieke symbolen

zijn in beeld gebracht met veel

plastische bekoorlijkheid

Ondanks de oorlog en het

geldgebrek ziet men toch kans om

in 1941 een godlamp van Jan

Eloy en Leo Brom uit Utrecht aan

te schaffen De lamp verbeeldt het

motief uit van de draak welke

vlucht voor het licht maar er zich

tevens in vastbijt Ook had men

een elevatieklokje geschonken

gekregen door de familie Schroeten-Breukers ter nagedachtenis aan hun overleden kind

Pastoor MH Boonen liet in het volgende versje in het klokje graveren

ldquoTelkens als ge hoort het blijde klinken van deez‟ klokkeklanken zal Toke voor U dierbare

ouders God bidden en U innig dankenrdquo

In de nissen van het schip hebben ze twee beelden kunnen verwerven van pastoor Jean

Adams gekapt uit witte Savonniegravere steen voorstellende

Gemma Galgani en St Gerardus Majella

Pastoor Joumltten weet in de jaren 70 nog drie andere beelden te

bemachtigen samen met St Joseph en St Martinus

Ook werden er een viertal gebrandschilderde ramen geplaatst

van glazenier Henk van der Burgt maar deze zijn later

grotendeel vernietigd door vandalen

Charles Vos mag in 1948 de zeer ingetogen kruiswegstaties

ontwerpen en maken Hij zal er vier jaar op werken De staties

zijn in gepolychromeerd keramiek fors en haast schetsmatig

van opzet met een dynamiek van gedrongen figuren in een

breed gebaar Nadeel is dat ze veel lijken op de beroemde reeks

die hij destijds voor de kerk van de Husken kolonie te Heerlen

heeft gemaakt

Een andere grote aanwinst is een nieuw orgel gebouwd door de

Gebr Vermeulen in 1950 Het orgel is zodanig gebouwd dat het precies bij de kerk past Het

heeft een vrij hoge onderkast omdat het metselwerk van het kerkportaal uitstak boven de

tribunevloer daardoor kan men achter in de kerk de orgelpijpen al zijn Bovendien heeft het

een zeer doordachte wijze van opstelling tegenover de muurkolommen tussen de ramen van

de westgevel Waarbij de ramen zoveel mogelijk vrijgelaten werden Zo verkreeg men een

fraaie samenbouw van orgel en ramen

De eerste grote renovatie vindt plaats in 1959 Pastoor en kerkbestuur besluiten het

priesterkoor totaal te vernieuwen Er wordt een door HA Martens ontworpen modern en

monumentaal sacramentsaltaar geplaatst in de absis met daarvoor een vrijstaande mensa voor

het misoffer (ik kan me nog uit mijn jeugd herinneren dat vele parochianen hier schande van

spraken met hun geld een dusdanig modern en voor hen abstract werk aan te schaffen Dit

ging velen het verstand te boven)

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

Alphonse Boosten werkte graag samen met kunstenaars de rondboog in de entree is dan ook

ontworpen en uitgevoerd door Carles Vos 129 Beeldjes (3x43) van grauwgele klei gebakken

in de fabrieken van Prosper en Eduard Regout te Maastricht Niet geglazuurd zodat de tand

des tijds de kleur kon wijzigen

Talloze heiligen bijbelse

taferelen en mystieke symbolen

zijn in beeld gebracht met veel

plastische bekoorlijkheid

Ondanks de oorlog en het

geldgebrek ziet men toch kans om

in 1941 een godlamp van Jan

Eloy en Leo Brom uit Utrecht aan

te schaffen De lamp verbeeldt het

motief uit van de draak welke

vlucht voor het licht maar er zich

tevens in vastbijt Ook had men

een elevatieklokje geschonken

gekregen door de familie Schroeten-Breukers ter nagedachtenis aan hun overleden kind

Pastoor MH Boonen liet in het volgende versje in het klokje graveren

ldquoTelkens als ge hoort het blijde klinken van deez‟ klokkeklanken zal Toke voor U dierbare

ouders God bidden en U innig dankenrdquo

In de nissen van het schip hebben ze twee beelden kunnen verwerven van pastoor Jean

Adams gekapt uit witte Savonniegravere steen voorstellende

Gemma Galgani en St Gerardus Majella

Pastoor Joumltten weet in de jaren 70 nog drie andere beelden te

bemachtigen samen met St Joseph en St Martinus

Ook werden er een viertal gebrandschilderde ramen geplaatst

van glazenier Henk van der Burgt maar deze zijn later

grotendeel vernietigd door vandalen

Charles Vos mag in 1948 de zeer ingetogen kruiswegstaties

ontwerpen en maken Hij zal er vier jaar op werken De staties

zijn in gepolychromeerd keramiek fors en haast schetsmatig

van opzet met een dynamiek van gedrongen figuren in een

breed gebaar Nadeel is dat ze veel lijken op de beroemde reeks

die hij destijds voor de kerk van de Husken kolonie te Heerlen

heeft gemaakt

Een andere grote aanwinst is een nieuw orgel gebouwd door de

Gebr Vermeulen in 1950 Het orgel is zodanig gebouwd dat het precies bij de kerk past Het

heeft een vrij hoge onderkast omdat het metselwerk van het kerkportaal uitstak boven de

tribunevloer daardoor kan men achter in de kerk de orgelpijpen al zijn Bovendien heeft het

een zeer doordachte wijze van opstelling tegenover de muurkolommen tussen de ramen van

de westgevel Waarbij de ramen zoveel mogelijk vrijgelaten werden Zo verkreeg men een

fraaie samenbouw van orgel en ramen

De eerste grote renovatie vindt plaats in 1959 Pastoor en kerkbestuur besluiten het

priesterkoor totaal te vernieuwen Er wordt een door HA Martens ontworpen modern en

monumentaal sacramentsaltaar geplaatst in de absis met daarvoor een vrijstaande mensa voor

het misoffer (ik kan me nog uit mijn jeugd herinneren dat vele parochianen hier schande van

spraken met hun geld een dusdanig modern en voor hen abstract werk aan te schaffen Dit

ging velen het verstand te boven)

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

Het sacramentsaltaar is gevat in een symbolische voorstelling genomen uit de Apocalyps of

het boek der Openbaring Het visioen van Johannes wordt hierop uitgebeeld ldquoTerwijl ik

toezag hoorde ik de stem van vele engelen rondom de troon rondom de dieren en de oudsten

En ze riepen met machtige stem waardig is het Lam dat geslacht isrdquo

Net als het sacamentsaltaar en de mensa zijn ook de ambo‟s uitgevoerd in gekleurd

betonrelieumlf met toepassing van smeedijzer Het priesterkoor wordt aan de drie zijden omgeven

door communiebanken voorzien van vel symbolische voorstellingen oa een vis vis met

broodkorf en broden op de rug korenaren en een kelk

Verder kwamen er twee zijaltaren en vier nieuwe biechtstoelen alle van Martens

De ronde ramen terzijde van het hoofdaltaar werden vervangen door glas in beton De

barokke preekstoel werd verkocht aan een kerk in Oirsbeek

In verband met het teruggelopen aantal kerkgangers wordt er in 1974 een dagkapel ontworpen

door architect Coenders achter in de kerk De kapel is 84 m2 met een verlaagd plafond Zij

blijft verbinding houden met de kerk door wanden van hout en

steen met glasstrips

In 1978 gaat men over tot een nieuwe inrichting en indeling

ingegeven door achterstallig onderhoud en gewijzigde

opvattingen over liturgie en misviering De meubilering wordt

in overleg met Martens deels aangepast en deels verwijderd en

elders in de kerk gestald De kleurstelling gaat van koel blauw

naar warm bruinrood Er komt een rood bruine tegelvloer en

het plafond wordt tevens in deze kleur geschilderd De banken

worden in rijen van drie opgesteld zodat er twee middenpaden

ontstaan De verlichting wordt aangepast en omdat er nog

steeds geen geld voor gebrandschilderd glas was worden er

bomen voor de ramen geplant Deze renovatie staat op naam

van architect Mertens uit Hoensbroek

In de jaren ‟80 is er uiteindelijk geld om gebrandschilderde

ramen te plaatsen welke uit Amby Maastricht komen

Momenteel is deze kerk een monument en van algemeen belang De kerk heeft

cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van

het rooms-katholicisme aan het begin van de 20e eeuw Ook vanwege het feit dat ze

garnizoenskerk voor de Van Hornekazerne is geweest

De kerk neemt een bijzonder belang in de geschiedenis van de architectuur vanwege de

prominente plaats binnen het oeuvre van architect AJN Boosten Vanwege de hoogwaardige

esthetische kwaliteiten van het ontwerp door gebruik van geometrische vormen

De kerk is beeldbepalend voor de wijk Keent architectonisch gaaf en belangrijk ivm de

verbonden kunstenaren in deze

Alphonse Boosten (1893-1951)

Geboren in 1893 Maastricht zijn vader was boekdrukker en geassocieerd met de bekende

typograaf A Stols Na enkele jaren HBS ging Alphonse bij een meubelmaker werken

Gelijktijdig volgde hij een cursus bouwkundig tekenen aan het Stadstekeninstituut van

Maastricht Gelijktijdig met de vervulling van zijn militaire dienstplicht studeerde hij

bouwkunde aan de School voor Voortgezet en Hoger Bouwkunstonderwijs te Amsterdam

In 1920 vestigde hij zich in Maastricht als architect Tot 1924 was hij geassocieerd met de

Heerlense architect Jos Ritzen Alphonse had een op culturele vernieuwing gerichte visie

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

binnen het overwegend katholieke kamp De periode 1931 ndash 1940 was een vruchtbare tijd

tevens was hij toen politiek actief als lid van de gemeenteraad van Maastricht namens de RK

Staatspartij Samen met BBC-lid Leo Linssen was hij in 1948 oprichter van de Jan van Eyck-

Academie in Maastricht En vanaf 1947 tot aan zijn dood in 1951 was hij lid van de

Werkgemeenschap van Architecten voor het Bisdom Roermond adviesorgaan van de

Bouwcommissie Daarnaast had hij zitting in nog een aantal bouw gerelateerde organisaties

Alphonse Boosten overleed op 2 januari 1951 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van een

longembolie

Al vanaf zijn eerste kerkontwerp wenste Alphonse te breken met de Neogothiek en het

eclecticisme welke de Limburgse kerkenbouw aan het begin van de 20e eeuw nog

overheersten

Het eclecticisme verenigt een aantal neostijlen binnen een ontwerp en de nieuwe gotiek is

afgeleid van de gotiek

Kenmerken van de Gotische bouwstijl zijn Het grondplan is een Latijns kruis met zijbeuken

De kerken zijn vooral in de hoogte gebouwd en daardoor overheersen de verticale lijnen Ze

hebben veel lichtinval door gebrandschilderde ramen De gewelven werden langs buiten

opgevangen en versterkt met luchtbogen en steunberen De luchtbogen stutten en steunen

Spitsbogen en kruisribben waren noodzakelijk omdat het gewicht van de gewelven afgeleid

werd door de luchtbogen naar het voetpunt en opgevangen werd met zuilen en steunberen

Het portaal werd uitgerust met heiligenbeelden De laat Gotiek werd gekenmerkt door

overdadige versieringen

Kenmerken van de Romaanse bouwstijl het grondplan was in de vorm van een kruis en het

koor was altijd naar het oosten gericht naar het heilig land Palistina De zuilen waren zwaar

en monumentaal Een tongewelf zorgde voor de overspanning van de kerk Op de kapitelen

zijn vele beelden te zien met voornamelijk bijbelse verhalen De timpanen waren

beeldhouwwerken boven de portalen van de kerk Deze brachten Bijbelse verhalen op een

visuele manier aan de gelovigen over De rondbogen boven de ramen waren typisch voor

Romaanse kerken De kleine ramen maakten dat het in de kerk erg donker en koud was

De Romaanse bouwkunst was ook erg symmetrisch en de horizontale lijnen overheersen

Zijn eerste kerken samen met Ritzen zijn de dorpkerk van Eygelshoven en de revolutionaire

koepelkerk in Maastricht Daarna was het althans voor enige jaren afgelopen de koepelkerk

was te revolutionair en te radicaal Velen zagen er een moskee in Vanaf 1929 komt Boosten

weer in beeld wat betreft de kerkbouw Hij ontwikkelde min of meer een eigen stijl waarin hij

traditie en materiaal probeerde te verzoenen met het moderne Onder invloed van de moderne

kerkbouw in het Duitse Rijnland en romaanse bouwstijl van het middeleeuwse maasdal

ontwierp hij een grote serie in vormgeving aan elkaar verwante kerken Ze vallen op door hun

uitbundige artistieke aankleding en visuele rijkdom Boosten had een voorkeur voor baksteen

plastische vormen wijde rondbogen vlakke muren smalle hoge ramen in combinatie met

forse roosvensters een kooromgang asymmetrische frontgevels en een monumentaal silhouet

met diverse torens en dakvormen Zijn kerken hebben een schilderachtig silhouet maar stralen

door de grote muurvlakken en romaanse vormen een zekere rust uit Wel was hij vaak op

effectbejag uit en dit leidde tot nepconstructies Een ander kenmerk is het samengaan met

Limburgse kunstenaars waar hij bevriend mee was Met name Henri Jonas Charles Eyck en

Charles Vos De artistieke gedrevenheid en gevoelige vormentaal van Alphonse sluiten aan

bij het expressionisme in de Duitse sacrale architectuur Ook zocht hij inspiratie in de

romaanse bouwstijl van NW-Europa

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

De meningen over het werk van Boosten waren nogal verdeeld Van de ene kant werd hij

geprezen om de weelderige romantische bouwstijl van de andere kant verguisd om zijn

halfslachtig gebruik van moderne materialen

Na WO II valt de grootste activiteit van Boosten als kerkarchitect zijn grootste werk de

Lambertuskerk van Horst kwam toen tot stand Maar hij kon ook vele ontwerpen niet

uitvoeren vanwege geldgebrek en wijzigingen door de BBC Deze hanteerden met name in

deze tijd veelvuldig het rode potlood De verhouding met BBC lid Pieter Everts verliep in

deze zeer stroef Nu ging Boosten veel experimenteren met vormgeving en inrichting van

kerken waarbij hij niet tot overtuigende oplossingen kwam wat hem op veel kritiek kwam te

staan

Na zijn dood werd hij door zowel de Bouwcommissie als de Werkgemeenschap van

Architecten letterlijk de hemel in geprezen Hij was de ware Limburgse mens fantasierijk

kinderlijk een man van het volk een gevoelsmens puur katholiek en levend volgens de

Limburgse traditie

Charles Hubert Marie Vos (1888-1954)

Charles Vos is onder een gelukkig gesternte geboren temeer daar hij stamde uit een artistiek

veelzijdig geslacht Hij heeft namelijk van zowel de sterk ambachtelijk beoefende kunst als de

meer vrije expressie van de individuele kunstenaar gebruik kunnen maken

Geboren op 8 september Te Maastricht als 6e en jongste kind van Marie Virginie Stille en

Jaques Vos Zijn vader was boekhandelaar Omdat Charles vanaf het begin van zijn

schoolcarriegravere liever tekende dan huiswerk te maken werd deze afgebroken en kon hij

vertrekken naar Roermond Hier werd hij volontair in de ateliers van Pierre en Joseph

Cuypers

Dit was een werkplaats voor kerkelijke kunst opgericht door Pierre Cuypers en Francois

Stoltzenberg Behalve voor de veelal neogotische katholieke kerkgebouwen werd er later ook

beeldhouwwerk en houtsnijwerk geleverd ter decoratie van profane gebouwen

Na 3 jaar zette hij zijn studie voort in Antwerpen aan de Koninklijke Academie van Schone

Kunsten Hier won hij een aantal prijzen ter afsluiting ontving hij het getuigschrift en de

verguld zilveren Staatsmedaille

In 1915 begon hij zijn studie aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam

Hier behaalde hij in 1917 de Prix de Rome Dit betekende een gouden medaille en een

jaargeld gedurende 4 jaar waarin jaarlijks een studieopdracht ingeleverd moest worden Ook

mocht hij studiereizen naar Italieuml en Frankrijk maken

In 1919 trouwde hij met Henriette den Breejen In 1920 vestigde hij zich voorgoed in

Maastricht

Van 1926 tot 1929 was hij vormgever bij de Sphinx waar hij serviesgoed en kleinplastieken

ontwierp

Van 1926 tot oktober 1953 was hij leraar beeldhouwen aan de Middelbare

Kunstnijverheidsschool naderhand de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten te Maastricht

Over het algemeen was Charles een zeer zwijgzame man die echter een vrolijke natuur bezat

Hij maakte dan ook graag grappige acutekunstwerkenacute er gelegenheid van feesten binnen de

familie Hij was een fervent carnavalist en zette zich ten behoeve van de carnaval op meerdere

fronten in Hij had ook een grote voorkeur voor het grillige en groteske element waarvan met

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

name zijn schetsbladen met faunen getuigen In deze rake tekeningen met een krachtige

lijnvoering en toch speels karakter openbaart zich zijn artistiek talent het meest Deze zijn

dan ook spontane uitingen van zijn hart en ziel waar geen opdrachtgever aan te pas kwam

De portretten in verschillende technieken gips brons en gebakken klei waren met grote

kundigheid en charme gemaakt Veel portretten heeft hij ook van zijn drie kinderen gemaakt

Hij was dusdanig op zijn dochters gesteld dat deze te herkennen zijn in talloze beelden van

Maria dan wel Christus

In de loop van de 30 kreeg hij steeds meer opdrachten wat in de jaren 4050 zelfs uitliep op

een ware stroom Dit was mede te danken aan de Rooms-katholieke Kerk In deze tijd gaf hij

gestalte aan een zeer groot aantal religieuze voorstellingen te weten Maria voorstellingen

heiligenbeelden en de kruiswegstaties Duidelijk te herkennen door de beweeglijke

lijnvoering met een dynamisch respectievelijk speels karakter Vaak is er een verrassend

detail in de iconografie verwerkt of te wel een originele compositie gemaakt

De figuratie is realistisch emotioneel geladen in houding en gebaar met gewaden in

beweeglijke lijnvoering In dit alles domineert het bdquobarokke‟ element waardoor hij wordt

aangemerkt als een bdquoneo-barokke‟ beeldhouwer

Ook stond Charles open voor expressionistische tendensen

Toen de Jan van Eyckacademie in september 1948 te Maastricht werd geopend viel hem de

eer te beurt om benoemd te worden als eerste hoogleraar beeldhouwen en boetseren

Op 65 jarige leeftijd overleed Charles te Maastricht in 1954 hij staat te boek als de

belangrijkste Limburgse beeldhouwer uit de eerste helft van de 20e eeuw Zowel zijn oeuvre

als zijn docentschappen rechtvaardigen deze erkenning

De rondboog in de toegang tot de St Jozefkerk bestaat uit 129 relieumlfs van Charles Vos Alle

Bijbelse en mystieke voorstellingen

In de 11e eeuw werden er al relieumlfvoorstellingen gekapt in de spitsbogen van Gotische kerken

In de 12e eeuw kwamen deze tot volle rijpheid van vlakrelieumlf tot hoogrelieumlf Meestal werden

er apocalyptische visioenen van de 2e komst van Christus in uitgebeeld of het laatste oordeel

of Hemelvaart en het Pinksterwonder In het boogvlak was altijd het hoofdmotief met de

triomferende Christus Maiestas Domini

Dat de rondboog van Charles Vos hierop gebaseerd is duidelijk alleen hij pakt totaal anders

uit Er is geen hoofdmotief er zijn wel Bijbelse en mystieke voorstellingen in losse beeldjes

van grauwgele klei Het is dus geen uitgekapt relieumlf De boog is rond volgens Romaans

principe en niet volgens Gotische vormgeving Zie ter vergelijking een foto van een portaal

van de Notre Dame te Chartres Het bekendste portaal van de kathedraal is het

Koningsportaal dat al voor 1194 was gebouwd Het bevat beelden van de grondleggers van

de wetenschap Pythagoras Euclides en Aristoteles en allegorische figuren die de Vrije

Kunsten voorstelden muziek astronomie rekenkunde meetkunde en dialectiek De moeder

van God zwaaide hier zelf de scepter over In het midden zetelt de zegende Christus

geflankeerd door Matteuumls een adelaar Johannes een leeuw Marcus en de os Lucas

Gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes det hij op Patmos kreeg

Het andere kunstwerk de kruiswegstatie van Charles Vos is in vergelijking met de meest

complete en vroegst bekende Aaltense kruisweg in Nederland van een totaal andere

vormgeving De kruiswegstatie van Charles is grof en schetsmatig met een grote dynamiek

Een zeker expressionisme waardoor hij geiumlnspireerd was kan men hierin bespeuren De

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

Aaltense statie 13 relieumlfs begint met de EcceHomovoorstelling en niet met de handwassing

De statie is van Baumberger zandsteen met resten van polychromie Herkomst tot ca 1600

waarschijnlijk in de kerkhofmuur of langs een toegangsweg van de Helena kerk te Aalten

Gebruikt als een keukenvloer in Aalten welke door een fabrikant in 1870 is gesloopt waarbij

de relieumlfs ontdekt werden Vanaf 1870 in het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht+ vanaf

1976 Rijksmuseum Het Catharijneconvent

De statie heeft Duitse invloeden uit Westfalen Aan de taferelen hebben waarschijnlijk

gravures uit Munster ten grondslag gelegen De stijl is een overgang tussen de Renaissance en

de gotiek De relieumlfs zijn half relieumlfs de afbeeldingen uitgekapt uit vierkante tableauacutes Ze

komen erg statisch over

Harrie Martens ( 1928- )

Bij de eerste renovatie in 1959 van de St Josephkerk wordt aan Harrie Martens de opdracht

om een nieuw priesterkoor te ontwerpen verleend Hij levert een totaal concept af wat

tamelijk revolutionair is binnen de Rooms katholieke ontwerpen tot dan toe Mede doordat de

Bisschoppelijk bouwcommissies ook van de provinciale Katholieke truttigheid van

gordijntjes en prularia af willen haalt het plan het op een facet na en dat is een abstract

ontwerp voor een glas in lood raam Dit voerde zelfs de BBC te ver Hij komt met een

monumentaal deels figuratief abstract concept wat de kerk een groot ruimtelijk aanzicht geeft

Wat betreft kleurstelling in sober afgewogen kleuren van grijstinten naar koelblauw in scherf

beton

Mooi afgestemd op de omgeving helaas is daar nu niets meer van over De blauwe tinten

hebben plaats moeten maken voor roestbruin Het Altaar is totaal uit elkaar genomen en van

een totaal concept is geen sprake meer De communiebanken zijn naar elders in de kerk

verhuist Het tafereel achter het altaar is uit elkaar genomen het driedelig tafereel is

gereduceerd tot een deel Met andere woorden de truttigheid is via de achterdeur weer de kerk

ingeslopen De provinciaalse mentaliteit heeft weer voorrang gekregen

Harrie Martens werd geboren op 10 augustus 1928 en in de periode ‟54-‟68 verbonden aan het

BC te Weert als tekenleraar beeldend kunstenaar en adviseur Doordat hij zijn tijd vrij kon

indelen kon hij zich ontwikkelen als beeldend kunstenaar Er is geen uitputtend

kunsthistorisch onderzoek verricht naar Martens‟ kunst Hij kreeg zijn opleiding aan de HTS

te Den Bosch de Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag de Academie voor

Beeldende Kunst te Rotterdam en de Rijksacademie te Amsterdam In de periode dat hij

geschoold werd maakte de monumentale kunst als kunstvorm een belangrijke ontwikkeling

door Een belangrijke rol in deze emancipatie speelde Heinrich Campendonk (1889-1957)

Campendonk was een expressionist van Duitse komaf die tussen 1906 en 1909 lessen had

gevolgd van Johan Thorn Prikker een Nederlandse hoogleraar aan de Staatliche

Kunstgewerbeschule in Duumlsseldorf Campendonk was vanaf 1911 lid van Der Blauwe Reiter

en onderhield contacten met Paul Klee en Wassily Kandinsky Campendonks werk kenmerkt

zich door een stevig coloriet en een krachtig lijnenspel wat resulteert in een bepaalde

monumentaliteit Tegelijkertijd gaat er een grote eenvoud van uit Een kenmerkende uitspraak

geuit tijdens de lessen aan de Rijksacademie te Amsterdam was bdquoOp de muur wordt niet

gelachen en niet gehuild‟ Wat zoveel wil zeggen als dat een kunstenaar zich bezig moet

houden met vormgeving en niet met uiting van gevoel en gedachte middels de kunst Harrie

Martens werd fundamenteel beiumlnvloed door de vernieuwing die Campendonk teweeg bracht

Zelf vindt Martens dat Martine Schipper een fundamentele invloed op hem had Schipper zag

Martens‟ aanleg voor monumentale kunst en stimuleerde hem zich hierin te ontwikkelen

Onder Schippers begeleiding ontwikkelde Martens een zeer eigen visie op de monumentale

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

kunst in relatie tot de architectuur en de omgeving In deze visie benadrukt Martens de

bdquovormsoort‟ te weten de werking van kleuren en materialen de maatvoering de licht- en

ruimtewerking de orieumlntatie (horizontaal of verticaal) en de iconografische betekenis in

samenhang met de architectuur

In groter verband moet de vormsoort van de kunst en de architectuur overeenkomen met de

omgeving De omgeving van de monumentale kunst is een tweedimensionaal muurvlak De

monumentale kunst moet dus tweedimensionaal zijn en opgeroepen worden door kleur- en

vormgebruik Dat wil niet zeggen dat er geen ruimtelijkheid gecreeumlerd mag worden juist door

middel van kleur kan levendigheid en ruimtewerking ontstaan Daarnaast moet een

monumentalist over een uitputtende kennis over (bouw)materialen en (bouw)techniek

beschikken zodat er in samenwerking een eenheid in ontwerp kan ontstaan

Te vergelijken is de aanpak van Martens met de aanpak in de zogenaamde bdquoShake-hands‟

architectuur waarin een ware eenheid tussen kunst en architectuur werd bereikt Een

voorbeeld hiervan is de Gereformeerde Pinksterkerk te Heemstede van de architecten J Spruit

en Chr Nielsen uit 1956 met daarin glas-in-betonwanden van Berend Hendriks In de sobere

architectuur vormen de ramen een krachtig en kleurrijk element Ook de Heilige

Norbertuskerk te Horst aan de Maas van architect H Koldewij die voorzien is van abstracte

glas-in-loodwanden naar ontwerp van glazenier Jaques Frencken uit 1963 is in deze

vergelijkbaar Architect H Koldewey bleek een architect van de progressieve richting die

zich beijverde moderne kunstenaars opdrachten te geven Hij bezat de overtuigingskracht om

van een aantal katholieke kerkbesturen de vrije hand te krijgen voor zijn totale kerkontwerp

Zijn kerken ontwierp hij als bdquobetonnen dozen‟ gekenmerkt door een grote eenvoud waar des

te meer ruimte en mogelijkheden voor de kunstenaar aanwezig waren De eenvoud van deze

kerken functioneerden als een blanco vel waarbij kunstenaars geen rekening hoefden te

houden met ingewikkelde vormen Architectuur en beeldende kunst zijn hier onlosmakelijk

verbonden Voor zijn Heilige Norbertuskerk in Horst aan de Maas gaf Koldewey Jacques

Frenken (1929) de opdracht Deze katholieke glazenier ontwierp meerdere abstracte glas-in-

loodwanden De voorgevel wordt bepaald door de ritmiek van de slanke kolommen en is

verder door de glas-in-loodvensters vrijwel transparant Frenkens compositie bestaat uit drie

grote wolkachtige vormen met in het midden een witte vorm geflankeerd door een zwart en

een rood kleurvlak De andere gevels zijn blind en werken als contrasten 143

Een ander voorbeeld binnen onze eigen gemeente is van Hugo Brouwer (1913-1986) Hij

ontwierp in 1959 achttien abstracte ramen voor de katholieke Fatimakerk (1955) van architect

Pierre Weegels in Weert De kunstwerken in de getoogde vensters hebben heldere primaire

kleuren die gevat zijn in slingerende loodlijnen De architect werd geroemd om de opvallende

waaiervormige plattegronden In de punt van de waaier bevindt zich het koor dat in 1965

door Hugo Brouwer voorzien werd van een gedeeltelijk geabstraheerd figuratief mozaiumlek

Ook Martens werkte vaak samen met Pierre Weegels en deelde diens progressieve en open

houding tov monumentale kunst en architectuur Beiden hadden veel sympathie voor sacrale

ruimte gecreeumlerd door vereenvoudiging en abstractie

De Limburgse School

Daar zowel Vos als Boosten onder de Limburgse school gekenmerkt worden even een korte

noot hierover

De betiteling school moet in deze betracht worden aan de hand van cultuurhistorische criteria

en niet volgens kunst criteria

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers

De bloeitijd lag in het interbellum en bestreek de gehele provincie Limburg met als

zwaartepunt Zuid-Limburg met name Maastricht Talrijke kerken en andere gebouwen

voornamelijk van katholieke signatuur werden van kunstwerken voorzien

Men bezigde een geheel eigen stijl omschreven als picturaal barok decoratief en figuratief

beter bekend onder de benaming Limburgse barokstijl

Gematigd figuratief expressionistisch een regionale versie wel te verstaan Ambachtelijkheid

en authenticiteit werden heel belangrijk gevonden

Voor het religieuze monumentale werk waren bijbelse motieven uit de katholieke iconografie

het belangrijkste Deze katholiek expressionisten waren gericht op het behoud van traditionele

waarden Ze gaven uitdrukking aan huiselijk en religieus engagement waarin het gezinsleven

en het platteland werden geromantiseerd

Het was met name opdrachtkunst met een beperking van de artistieke vrijheid

Het moet gezegd worden dat een economisch factor zeer zeker meespeelde in het aannemen

van kerkelijke opdrachten De kerk had veel kerken te decoreren en was in Limburg de

grootste opdrachtgever op het gebied van de Kunsten

Bronvermelding

Interview met John van Cauteren conservator musea Gemeente Weert

Interview met George Doumllle medeschrijver van nog te publiceren historisch boek over de St

Josephskerk Weert

Publicatie ter gelegenheid van de tentoonstelling bdquoCharles Vos 1888-1954‟ in Weert

Scriptie van Eva Wetsteijn De Lichtenberg te Weert

Archief Gemeente Weert

Ware schoonheid of louter praal Jos H Pouls

httpwwwkerkgebouwen-in-limburgnl

httpnwikipediaorg

httpwwwglasmalerei-evde Stichting Wetenschapinstituut Glasschilderkunst twintigste

eeuw (Beelden van alle ramen van de St Josephskerk en door wie ze gemaakt zijn)

httpwwwWeertnl knop organisatie gemeentearchief beeldbank Alle foto‟s van de St

Josephskerk door de jaren heen gemaakt door de burgerij en professionele fotografen

httpwwwmonumentale-wandkunstnl

Bijlagen

Fotografie door araemaekers

Met dank aan de heer John van Cauteren en de heer George Doumllle voor het beschikbaar stellen

van hun tijd en het inzichtelijk maken van een stukje historie in mijn geboorteplaats

Anki Raemaekers