Spiritueel georiënteerde Spiritueel georiënteerde psychotherapie psychotherapie

22 november 2007 Geel22 november 2007 Geel

Mia Leijssen Mia Leijssen Psychotherapeut en Hoogleraar aan de K.U.Leuven in het Psychotherapeut en Hoogleraar aan de K.U.Leuven in het

Departement Psychologie. Departement Psychologie. mia.leijssen@psy.kuleuven.bemia.leijssen@psy.kuleuven.be

I. InleidingI. Inleiding

20jaar geleden ondenkbaar!20jaar geleden ondenkbaar!

OnderzoeksevidentieOnderzoeksevidentie Cruciale ontbreektCruciale ontbreekt Betekenis van ‘mens zijn’Betekenis van ‘mens zijn’

MaslovMaslov Basisbehoeften: Basisbehoeften: fysieke overleving, voedsel, fysieke overleving, voedsel,

onderdak, veiligheid en sociale relaties onderdak, veiligheid en sociale relaties

Hogere behoeften, ‘zijnswaarden’: Hogere behoeften, ‘zijnswaarden’: waarheid, schoonheid, goedheid en liefdewaarheid, schoonheid, goedheid en liefde

Metapathologie: Metapathologie: depressie, angst, depressie, angst, rusteloosheid, eetstoornissen, geweld rusteloosheid, eetstoornissen, geweld

Nieuwe fase vanNieuwe fase van religieus bewustzijn religieus bewustzijn

‘‘Inspiratie’ wordt minder Inspiratie’ wordt minder doorgegeven via kerkelijke traditiesdoorgegeven via kerkelijke tradities

Psychologische invalshoek wint meer Psychologische invalshoek wint meer terrein: relatie – zelfs dialoog – met terrein: relatie – zelfs dialoog – met transpersoonlijke niveaus van transpersoonlijke niveaus van bewustzijnbewustzijn

Chronos: meetbare tijdChronos: meetbare tijdKairos: tijd waarin de ziel gevoed Kairos: tijd waarin de ziel gevoed

wordtwordt

Leijssen, M. (2007). Leijssen, M. (2007). Tijd voor de Tijd voor de ziel.ziel. Tielt: Lannoo.Tielt: Lannoo.

Spiritueel georiënteerde psychotherapieSpiritueel georiënteerde psychotherapie

Therapeut helpt actief om Therapeut helpt actief om spiritualiteit van cliënt te versterkenspiritualiteit van cliënt te versterken

Lijden wordt benaderd met behulp Lijden wordt benaderd met behulp van exploratie, voeding en heling van van exploratie, voeding en heling van de zielde ziel

Spiritualiteit Spiritualiteit

1.1. Ervaring van een transcendente dimensie. Ervaring van een transcendente dimensie. 2.2. Leven krijgt betekenis en zin vanuit de Leven krijgt betekenis en zin vanuit de

authenticiteit waarmee het geleefd wordt.authenticiteit waarmee het geleefd wordt.3.3. Geroepen het beste van zichzelf te investeren.Geroepen het beste van zichzelf te investeren.4.4. Sacraliteit van het leven nodigt uit tot Sacraliteit van het leven nodigt uit tot

verwondering en eerbied.verwondering en eerbied.5.5. Tragiek, pijn, lijden en dood behoren tot het Tragiek, pijn, lijden en dood behoren tot het

leven. leven. 6.6. Lijden van anderen roept op tot dienstbaarheid, Lijden van anderen roept op tot dienstbaarheid,

ervaring deel te zijn van een groter geheel wekt ervaring deel te zijn van een groter geheel wekt sociale rechtvaardigheid.sociale rechtvaardigheid.

Spiritualiteit – ReligieSpiritualiteit – Religie

““Religieus zijn suggereert het behoren Religieus zijn suggereert het behoren tot een religieuze traditie die men tot een religieuze traditie die men ook praktiseert. Spiritueel zijn ook praktiseert. Spiritueel zijn suggereert een persoonlijke suggereert een persoonlijke betrokkenheid bij een proces van betrokkenheid bij een proces van innerlijke ontwikkeling dat al ons innerlijke ontwikkeling dat al ons doen en laten bepaalt.” doen en laten bepaalt.” Teasdale (2001)Teasdale (2001)

Spiritualiteit: meer in de persoonlijke Spiritualiteit: meer in de persoonlijke sfeer; ervaring van verbondenheid met sfeer; ervaring van verbondenheid met zelfoverstijgende, groter geheelzelfoverstijgende, groter geheel

Religie: expressie meer met anderen Religie: expressie meer met anderen gedeeld; collectieve erediensten ‘god-gedeeld; collectieve erediensten ‘god-gecentreerd’ . Inhoud: door God gegevengecentreerd’ . Inhoud: door God gegeven

Onderscheid vervalt in domein van Onderscheid vervalt in domein van (toegang tot) expressie van ervaringen: (toegang tot) expressie van ervaringen: spirituele oefeningen, rituelen, metaforenspirituele oefeningen, rituelen, metaforen

Verschil:Verschil:psychotherapeut – andere ‘zielzorgers’psychotherapeut – andere ‘zielzorgers’

Expert: proces – inhoudExpert: proces – inhoud Te kaderen in: Te kaderen in:

problematiek/existentiële crisis – problematiek/existentiële crisis – geloofscrisisgeloofscrisis

II. Tijdloze filosofieII. Tijdloze filosofie

SStellingen over de realiteit en de tellingen over de realiteit en de aard van de mens aard van de mens

IInzichten al eeuwen lang over gans nzichten al eeuwen lang over gans de wereld door beoefenaars van de wereld door beoefenaars van spiritualiteit geformuleerd, op basis spiritualiteit geformuleerd, op basis van steeds weerkerende observaties van steeds weerkerende observaties en ervaringenen ervaringen

Transcendente werkelijkheidTranscendente werkelijkheid

Alledaagse werkelijkheid: Alledaagse werkelijkheid: waarneembaarwaarneembaar doorheen de doorheen de zintuigen, te objectiverenzintuigen, te objectiveren

SSubtielere werkelijkheidubtielere werkelijkheid:: niet niet zichtbaar, niet begrensd, zichtbaar, niet begrensd, indirect te indirect te kennen via innerlijke reflectiekennen via innerlijke reflectie

‘‘Meta-fysica’Meta-fysica’

ZielZiel

TTranscendent bewustzijn, Zelf, Spirit, ranscendent bewustzijn, Zelf, Spirit, Boeddha, goddelijke vonk… Boeddha, goddelijke vonk…

Organiserend en vormgevend Organiserend en vormgevend principeprincipe

PPersoonsgebonden en ersoonsgebonden en transpersoonlijtranspersoonlijkk

Mystieke dimensie van menselijke Mystieke dimensie van menselijke belevingbeleving

‘‘Heel-ing’Heel-ing’

Rechtstreekse ervaringRechtstreekse ervaring

Lichamelijk gevoelde vibratieLichamelijk gevoelde vibratie Geraakt zijn, verwondering, Geraakt zijn, verwondering,

ontroering, vreugde, ontzag, diepte, ontroering, vreugde, ontzag, diepte, verbondenheidverbondenheid

Aandacht en oefening Aandacht en oefening Opmerkzaamheid, waakzaamheid Opmerkzaamheid, waakzaamheid Volheid van het nu-momentVolheid van het nu-moment

Geen intellectuele theorieGeen intellectuele theorie Innerlijk wetenInnerlijk weten ‘‘Gnosis’: kennis van het hart, intuïtief Gnosis’: kennis van het hart, intuïtief

weten, weten, kennen door observatie of kennen door observatie of ervaringervaring

III.III. SSacrale ervaringenacrale ervaringen

Bestaan wordt ‘heilig’ door aandacht Bestaan wordt ‘heilig’ door aandacht te geven aan de zielte geven aan de ziel

Momenten van bezieling zijn overal Momenten van bezieling zijn overal te vindente vinden

Ook problemen of crisis kunnen Ook problemen of crisis kunnen verbinding met ziel herstellenverbinding met ziel herstellen

Zorgzaam omgaan met vertrouwen Zorgzaam omgaan met vertrouwen van cliënt maakt van therapie een van cliënt maakt van therapie een sacrale ervaringsacrale ervaring

SSacrale ervaringenacrale ervaringen continuüm van intensiteitcontinuüm van intensiteit

Lage intensiteit: eruit springende Lage intensiteit: eruit springende ervaringenervaringen

Middelmatige intensiteit: piekervaringenMiddelmatige intensiteit: piekervaringen Hoge intensiteit: numineuze ervaringen en Hoge intensiteit: numineuze ervaringen en

mystieke ontmoetingenmystieke ontmoetingen

IV. De ziel uitnodigenIV. De ziel uitnodigen

Condities creërenCondities creëren Expliciete stimulansen gevenExpliciete stimulansen geven

Aansluiten bij Aansluiten bij VoorkeurpadenVoorkeurpaden van spiritualiteitvan spiritualiteit

1.1. DenkeDenkenn; ; pad van inzicht en wijsheidpad van inzicht en wijsheid2.2. Gevoel; padGevoel; pad van het hart van het hart/lichaam/lichaam3.3. ActiviteitActiviteit; ; pad van het handelenpad van het handelen4.4. StilteStilte;; pad van pad van spirituele oefeningenspirituele oefeningen

Verschillende vormen zijn onderling Verschillende vormen zijn onderling verbondenverbonden

Toegang tot de ziel vindenToegang tot de ziel vinden

Spirituele ‘voelsprieten’Spirituele ‘voelsprieten’ CasusCasus vliegangst vliegangst

Vragen naar:Vragen naar: BronnenBronnen BestemmingBestemming DieptepuntenDieptepunten TransformatiemomentenTransformatiemomenten

Aandacht voor subtielere lichamelijk Aandacht voor subtielere lichamelijk gevoelde wereld van bewustzijn: gevoelde wereld van bewustzijn:

FOCUSINGFOCUSING

CasusCasus Ernstige jeugdtrauma’sErnstige jeugdtrauma’s Elke ochtend in paniek wakker Elke ochtend in paniek wakker

FocusingFocusinguitbreiding van het ervaringsgebieduitbreiding van het ervaringsgebied

Lichamelijk gevoelde betekenis Lichamelijk gevoelde betekenis ZelfoverstijgendZelfoverstijgend Toegang tot bronnen in universumToegang tot bronnen in universum Zelfoverstijgende realiteit kan vele Zelfoverstijgende realiteit kan vele

namen krijgennamen krijgen

Vergelijkbare introspectieve disciplinesVergelijkbare introspectieve disciplines

Niet-veroordelend gericht blijven op Niet-veroordelend gericht blijven op wat hier-en-nu te ervaren is in het wat hier-en-nu te ervaren is in het lichaam: gedachten, gevoelens, lichaam: gedachten, gevoelens, sensaties…sensaties…

Bijvoorbeeld: MindfulnessBijvoorbeeld: Mindfulness

Landkaarten om het sacrale te vindenLandkaarten om het sacrale te vinden

Casus:Casus: FaalangstFaalangst

Fysieke dimensie: ‘kunnen’Fysieke dimensie: ‘kunnen’ Sociale dimensie: ‘moeten’Sociale dimensie: ‘moeten’ Psychische dimensie: ‘willen’Psychische dimensie: ‘willen’ Spirituele dimensie: ‘mogen’ Spirituele dimensie: ‘mogen’

Therapeutische relatie Therapeutische relatie als sacrale ruimteals sacrale ruimte

Empathie,Empathie, mededogen mededogen Aanvaarding,Aanvaarding, liefdevolle aandacht liefdevolle aandacht Echtheid,Echtheid, het juiste spreken en het juiste spreken en

handelenhandelen

‘‘I-Thou relationship’ I-Thou relationship’ (Buber)(Buber)

Diepe momenten van ontmoetingDiepe momenten van ontmoeting ““Waar twee of meer verenigd zijn in Waar twee of meer verenigd zijn in

mijn naam, ben ik in hun midden.” mijn naam, ben ik in hun midden.” Zelfoverstijgende ervaringZelfoverstijgende ervaring

ZielzorgprogrammaZielzorgprogramma

Dromen: ‘gewone’ en ‘grote’ dromenDromen: ‘gewone’ en ‘grote’ dromen Synchroniciteit: zinvolle coïncidentie van Synchroniciteit: zinvolle coïncidentie van

gebeurtenissengebeurtenissen Rituelen: verbinding, transformatieRituelen: verbinding, transformatie Verschil magie, bijgeloofVerschil magie, bijgeloof Lichaamswerk: het lichaam is spiritueel, Lichaamswerk: het lichaam is spiritueel,

anders is het een lijkanders is het een lijk Wetmatigheden in de kosmos die we (nog) Wetmatigheden in de kosmos die we (nog)

niet kennen.niet kennen.

V. BesluitV. Besluit

Persoonlijke kant: spirituele autobiografiePersoonlijke kant: spirituele autobiografie Leven op verschillende lagen van Leven op verschillende lagen van

bewustzijnbewustzijn Multiculturele samenleving: Multiculturele samenleving: Wat is Wat is

authentieke expressie van iemands ziel?authentieke expressie van iemands ziel? Overleving van de menselijke soort? Overleving van de menselijke soort?

ZijnswaardenZijnswaarden