Soos-middag dinsdag 6 november 2007 – Profgsvu.nl/GSVUaug2017.docx · Web viewNa de...

1

GSVU NieuwsAugustus 2017, nummer 103

Bij ouderen werkt de frontale lob minder goed waardoor ze vaak emotioneler zijn, legde hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder uit, tijdens zijn boeiende lezing ‘Muziek in het brein’

2

Van de bestuurstafelNa de hoogzomerperiode is onze eerste activiteit de traditionele dagtocht. Lees er in dit nummer meer over! Als de laatste lezingen van het semester niet bijgewoond konden worden, dan is er nog de mogelijkheid om er in dit nummer over te lezen. Nog eens het geheugen opfrissen kan trouwens ook geen kwaad – goed voor het brein. Alhoewel er ook in deze zomer door het bestuur en actieve leden werk wordt verzet, zullen we daar in het najaar over berichten, dan heeft iedereen weer meer aandacht voor dergelijke zaken.Ik hoop op zonnig weer begin september, geniet intussen van het mooie weer op vakantie of hier.

Oproep ter introductie van ons jubileumjaarVolgend jaar wordt ons gezelschap 25 jaar jong. Aan de vooravond van dat jubileumjaar zullen we in de decemberbijeenkomst terugblikken op ons verleden onder het motto: je moet het verleden kennen om de toekomst gestalte te kunnen geven. Voor de mensen die lang lid zijn, hopen we op een feest der herkenning en voor degenen die nog maar kort lid zijn, zal het een introductie in de historie zijn. Welke leden vinden het leuk om met ons hun blik op de laatste kwart eeuw te delen? We denken aan zes praatjes van een minuut of tien over dat wat u met het GSVU beleefde zoals bijzondere herinneringen aan een bepaalde periode. Wij stellen uw bijdrage zeer op prijs. Uw aanmelding kan persoonlijk, telefonisch of per mail, uiteraard ook als u nadere informatie wil. Ik zie graag uw reacties tegemoet, telefoon 020-6432377, e-mail [email protected].

An Greven, voorzitter

GSVU Nieuws – augustus 2017 – nummer 103

3

Bijeenkomsten najaar 2017De locatie van de lezing in oktober is wederom in het hoofdgebouw, dit keer op de elfde etage. Voor de maanden november en december is nog geen ruimte bekend. De inloop met koffie en thee en de borrel na afloop zijn op de begane grond van het hoofdgebouw. Bij de hoofdingang heet een bestuurslid u welkom en wijst u de weg. Dag en tijd blijven ongewijzigd. Dus iedere eerste dinsdag van de maand inloop met koffie en thee om 13.30 uur en een lezing van 14.00 tot 15.00 uur. Na afloop is er gelegenheid om onder het genot van een drankje wat na te praten.

5 september Dagtocht Urk en de Noordoostpolder: water, wind en ruimte.Welkom vanaf 7.45 uur, zie pagina 4.

3 oktober Lezing door ons eigen lid Jeike Biewenga met de titel ‘Met de boot langs Jan Mayen naar Spitsbergen’. In de voordracht combineert ze geologie en geschiedenis met een reisverslag. Locatie: HG 11A36.

7 november Gastenverblijf met rondleiding. Gastenverblijven VUmc is een bijzondere voorziening: een logeergelegenheid voor familie en vrienden van opgenomen patiënten en Familiekamers op vier afdelingen.

5 december Terugblik in verband met het 25-jarig jubileum in 2018.

Bestuursmededelingen

Nieuwe ledenHr. Kees (C.J.) Bos, Amstelveen, VUMw. Janny (J.) Gerrits, Diemen, VUHr. Peter (P.W.) Koffijberg, Amsterdam, VUHr. Ton (A.A.) van Lambalgen, Ugchelen, VUmcMw. Hilde (K.M.) Mattes, Amsterdam, VUmcMw. Rieky (H.S.) van Walraven, Uithoorn; VU

Wij heten hen van harte welkom


4

Dagtocht 5 septemberWe zijn blij dat we tot op heden 86 aanmeldingen hebben ontvangen, zodat we met twee bussen naar de Noordoostpolder op pad kunnen gaan. Het vroege tijdstip van vertrek (8.30 uur) heeft u gelukkig op de koop toe genomen. Naast alle culinaire heerlijkheden krijgen we een toeristische route naar Urk en een boottocht langs de kust van Urk en het windmolenpark aldaar. Tijdens het varen genieten we van onze lunch. In de middag bezoeken we het Windpark 11 Beaufort te Nagele.De instapplaats is op het parkeerterrein van de VU, achter de slagbomen bij de ingang van de Medische Faculteit, Van de Boechorststraat 7, 1081 BT Amsterdam (zie plattegrond op pagina 6). U kunt gebruik maken van een van de VU/VUmc parkeerterreinen/garages maar door alle verbouwingen is er weinig plaats en het is kostbaar voor een hele dag.Wilt u zich eerst binnen in het restaurant van de MF melden bij de reisorganisatie voor de presentielijst? Vanaf 7.45 uur staat er een kopje koffie voor u klaar en om 8.00 uur zal mevr. Harriët van Daal, hoofd alumni-relatie van de VU, ons uitzwaaien. U ontvangt daar ook de badge. Daarop staat tevens vermeld welke menukeuze u bij aanmelding heeft gemaakt.

De bus komt om 8.15 uur voorrijden, zodat wij precies om 8.30 uur kunnen vertrekken naar Harderwijk, waar wij omstreeks 10.00 uur bij partycentrum Slenkenhorst worden verwelkomd met koffie en gebak. Vandaar brengt de bus ons via een toeristische route naar het karakteristieke vissersdorp Urk. Daar schepen wij ons om 12.00 uur in voor een Zuiderzeecruise langs de kust van Urk en langs het grootste windmolenpark van het IJsselmeer.


5

Terug aan wal gaat de tocht per bus naar het bezoekerscentrum Windpark 11 Beaufort te Nagele, ook wel de Wind Experience genoemd.Ook aan uw eigen energiehuishouding wordt aandacht besteed, want bij ‘De Kluishof’ schenkt familie Renne heerlijke koffie of thee voor u in. Daar is tevens een boerderijwinkel met streekproducten en leuke souvenirs.Om 16.45 uur vertrekt de bus naar ons dineradres, restaurant ‘De Goede Aanloop’ te Tollebeek. Om 19.30 uur vertrekken we weer naar Amsterdam, waar we omstreeks 20.30 uur zullen aankomen bij de VU.

Aanmelden en annulerenBij verschijnen van dit GSVU nieuws is de aanmelddatum al verstreken. Mocht u toch nog heel graag meegaan, dan kunt tot 15 augustus contact opnemen met het secretariaat (bij voorkeur per e-mail).Het bestuur benadrukt dat afzeggen voor deelname aan deze dagtocht slechts mogelijk is tot uiterlijk drie weken voor de vertrekdatum. Indien er korter dan drie weken voor de vertrekdatum van 5 september wordt afgemeld, is alleen in uitzonderlijke gevallen teruggaaf van de reissom mogelijk.

KostenDe prijs voor deze dagtocht bedraagt voor leden 40 euro en voor de partner 60 euro. Voor een introducee is de prijs op 80 euro vastgesteld. Gelieve dit bedrag over te maken aan onze penningmeester op IBAN nr. NL64 INGB 0004 0530 80, ten name van Gezelschap Senioren VU, Amsterdam met vermelding ‘Bustocht 2017’. Deelname kan slechts plaatsvinden als de betaling vóór 15 augustus 2017 binnen is.

In geval van noodEr is op 5 september tot aan het vertrek van de bus om 8.30 uur een mobiel nummer beschikbaar: 06-33737377.Tijdens de dagtocht op 5 september zijn wij vanaf 8.30 tot 20.15 uur bereikbaar op mobiel nummer 06-49101998.

OproepIndien een deelnemer het leuk vindt om een verslag en/of foto’s van deze dagtocht te maken voor het komende GSVU Nieuws, dan wordt dat zeer op prijs gesteld. Graag op 5 september laten weten aan Annemarie Simonis-Bik.De reiscommissie


6


7

Ter walvisvaart met het walvisfabrieksschip ‘Willem Barensz.’Tijdens zijn presentatie op 4 april gaf dr. Jan Beiboer ons een overzicht van de geschiedenis van de Nederlandse walvisvaart van begin 17e eeuw tot 1964. Hij is in zijn leven zowel scheepsarts, tropenarts als anesthesist geweest, en liet een film zien over zijn eigen avontuur met de walvisvaart in 1956/1957.

Willem Barendz. was een beroemde zeeman uit de 16e eeuw, die drie jaar achtereen uitvoer om via het noorden een kortere weg naar Azië te vinden. Het laatste jaar bleef het schip in het ijs steken, waardoor men moest overwinteren op Nova Zembla. Een deel van de bemanning is daar overleden, onder andere aan scheurbuik. Zelf overleed hij op de terugweg in juni 1597. Tijdens de zoektochten naar een doorgang naar Azië werden grote aantallen walvissen ontdekt rond Spitsbergen en het Jan Mayen eiland. Twee eeuwen lang zijn hier toen veel walvissen gevangen. Begin 17e eeuw kreeg men door stijging van de levensstandaard meer behoefte aan olie. Nederland startte toen de walvisvangst met behulp van de Basken, die het al vier eeuwen deden. In 1614 werd de Noordsche Compagnie opgericht. Deze organiseerde de walvisvaart rond Spitsbergen en Jan Mayen met octrooi van de Staten Generaal. Er deden per jaar wel twintig Nederlandse schepen mee.

De walvisjacht ging met vier roeiers per sloep, een harpoenier en een stuurman. Men joeg op de Groenlandse walvis en de Noordkaper, wegens hun dikke speklaag, hun trage zwemmen en het niet zinken na gedood te zijn. De gedode walvis werd naar het landstation Smeerenburg gesleept om daar te worden geflenst (= ontspekt). Het spek of blubber werd uitgekookt tot traan


8

voor lampolie, zeep en als smeermiddel. De baleinen werden gebruikt voor hoepelrokken, korsetten, schilderijlijsten en andere zaken.De latere zeeheld Michiel Adriaensz. de Ruyter voer als stuurman van 26 jaar in 1633 en 1635 naar Jan Mayen en Spitsbergen en ving daarbij respectievelijk 47 en 41 walvissen. In 1635 raakten zij vast in het ijs.

Dramatische taferelenDe Noordsche Compagnie eindigde in 1642. Vanaf toen was de jacht vrij voor iedereen. Oorlogsschepen moesten soms mee wegens ruzie over zeegebieden en diefstal van gereedschap. Om alles te bewaken ging men daar overwinteren, doch veel mannen stierven aan scheurbuik. Daarnaast verongelukten walvisjagers door schipbreuk of ongelukken aan boord. Op oude prenten zijn dramatische taferelen afgebeeld, zoals lange voettochten door vastraken in het ijs. 1777 was een rampjaar: 14 schepen verloren en 300 man omgekomen. Nederland verminderde de walvisvaart eind 18de eeuw. Engelsen pakten 29 van onze schepen, Napoleon sloot onze havens, anderen bleven walvissen vangen.De Amerikanen vingen vooral potvissen, omdat de traan daarvan helderder licht gaf en minder walmde dan die van de baleinwalvissen. Met 5.000 lantaarns op potvisolie was Londen ‘de best verlichte stad in de wereld’. De potvis heeft speciale kwaliteiten. Hij duikt met 230 decibel geluid met grote snelheid naar meer dan 1000 meter diep en blijft daar een uur om er de door dat lawaai verdoofde reuzeninktvissen te eten. De potvis heeft een speciale fysiologie om het zolang in de diepte uit te houden: Een hoge hematocriet en in de spieren een speciaal myoglobine met sterke zuurstofbinding. De potvis kan zijn kop ook heel agressief gebruiken: mannetjes vechten onderling om wijfjes, maar ook walvissloepen of zelfs de walvisvaarder werden door de potvis aangevallen, zoals de Yankee whaler ‘Essex’ in 1820. Een deel van de bemanning redde zich met veel ellende, zelfs kannibalisme. Het voorval inspireerde Herman Melville tot het schrijven van Moby Dick. De walvisvangst was in 19de eeuw een grote industrie in Amerika, Engeland en Schotland.

HarpoengranaatIn 1864 werd het harpoenkanon met granaat op de kop bedacht. Hiermee kon men met de stoomjager op de snellere vinvissen jagen. Dit was het begin van de massale jacht, nu vooral op het zuidelijk halfrond. Op walvisvangst-landstation Deception Island zijn van 1911-1931 tienduizenden walvissen


9

verwerkt. Dit eiland, de caldera van een actieve vulkaan, is nu een trekpleister voor Antarctica Cruises omdat men in het warme vulkaan water kan baden. De laatste toevoeging aan het walvisvangstvernuft was in 1924 de bouw van de sleephelling in het achterschip van de walvisvaarder. Toen kon de hele verwerking op het fabrieksschip gebeuren en kreeg men een grotere actieradius.In 1946 hervatte Nederland de walvisvaart omdat er na de oorlog schaarste was aan oliën en vetten en geen deviezen. Een Zweedse tanker werd in Amsterdam omgebouwd tot een up-to-date walvisvaarder-fabrieksschip, gedoopt ‘Willem Barendsz.’. In oktober 1946 vertrok dit schip onder grote belangstelling van IJmuiden via Kaapstad naar Antarctica. We sloten ons aan bij de International Whaling Convention, die een duurzame walvisoogst als doel had. Nederland kreeg veel tegenwerking van vooral de Noren, die we nodig hadden om ons het vak van de jacht en de slacht te leren. Men wilde het aantal walvisvaarders beperken. Van 1946 tot 1964 namen zo’n twintig andere fabrieksschepen deel.Internationaal werden quota vastgesteld in blue whale units. (1 BWU = 1 blauwe vinvis of 2 gewone vinvissen of 2,5 bultrug). Dit was bedoeld om de walvisvoorraad in stand te houden. Wekelijkse werd de vangst geadministreerd door twee Nederlandse inspecteurs. Bij andere expedities werd vaak ernstig gefraudeerd. Het vangstquotum seizoen 1956/57 was 14.500 BWU voor alle fabrieksschepen samen.

In beeld gebrachtEen film over het werk aan boord van de ‘Willem Barendz.’, toen Jan Beiboer in 1956/57 als tweede man met scheepsarts Nico Teljer meeging, gaf een goede indruk over wat de walvisvangst inhoudt. Half november vertrok het schip uit Rotterdam. Op de uitreis werd de vangst voorbereid. Staartstroppen, lijnen splitsen en er werd een vurenhouten dek getimmerd op het bestaande dek om er met spike-laarzen te kunnen lopen. Medio december ging het vanuit Kaapstad naar het vangstgebied, zo’n 2000 mijl naar 60 graden zuiderbreedte. Met Kerstmis hadden ze de eerste potvissen aan dek, de zogenaamde voorvangst. Het hele beest verdwijnt in ongeveer 30 minuten in de kookketels. De walvis wordt eerst op het flensdek ontspekt, dan versleept naar het vleesdek. De wervelkolom wordt met grote stoomzagen in stukken gezaagd. Grote lappen spek worden in blokken gesneden voor de kookketels. De dikte van de speklaag groeit in het seizoen. De spieren werden verwerkt tot


10

vleesmeel, uit de lever werd vitamine A gehaald. Een onderkaak van de walvis zie je onder andere op Schiermonnikoog.

Gevaarlijk werkDe medische dienst had een goed geoutilleerde afdeling, met een spreekkamer, operatiekamer, röntgenruimte en ziekenboeg voor elf man. Er waren twee artsen en drie verplegers op 690 bemanningsleden, waarvan 253 op de 14 jagers of catchers. In Kaapstad keurden ze 297 Zuid-Afrikanen.Tijdens de vangst werd in twee shifts van twaalf uur gewerkt, daarom ook tweemaal daags spreekuur. De toeloop was afhankelijk van de vangst. Het dek was één groot openluchtabattoir, gevaarlijk werk tussen zware haken, stoomwinches, en stoomzagen om de grote botten te zagen. Dus zagen ze veel verwondingen. Bij slecht weer was er geen vangst en bracht verveling soms vechtpartijen met zich mee. Een lijstje kwalen, die ze tegenkwamen: snij- en prikwonden, peesletsel, fracturen, kiesextracties, oogverwondingen, spierpijn, KNO-problemen, longontsteking, eczeem, geslachtsziektes, ontsteking van urinewegen, bof, en buikklachten. Onderdeel van de dagindeling was het eten voorproeven. Na het spreekuur van 11 uur ging Jan Beiboer daarom naar de kombuis. Als hij het goedkeurde, was het goed. Dikwijls was het walvisvlees. Om 12 uur volgde het radiotelefonisch contact met de jagers, indien nodig kwam de patiënt naar hen toe. Elke tien dagen bunkerden de jagers bij de ‘Willem Barendz.’. Om 12.30 uur schonk de dokter de borrel voor de kapitein en de hoofdofficieren. ’s Middags hield hij inspectie van hutten, wasplaatsen, kombuis, bakkerij, slagerij en wasserij. Jan Beiboer had een extra karweitje. Hij zocht voor


11

dr. van Deinse, die hem had ingewijd in de walvisbiologie, tussen de blubber en spieren naar walvistestikels voor chromosoombepaling en een rudimentair bekkenbot, bewijs van de landherkomst van de walvis.

Mee op een jagerEen hoogtepunt van zijn reis waren de negen dagen op de jager AM 6. Vele uren op de open brug, de spanning van de jacht. In die tijd werden twee blauwe en eenentwintig gewone vinvissen geschoten. Als ze een walvis in het vizier hadden, ging het commando volle kracht: de twee Schotse vlampijpketels in de machinekamer leverden 2780 PK (18 knopen) op. Soms had men moeite de walvis in te halen. Vanuit het kraaiennest in de mast was het een fantastisch gezicht de walvis in de diepte te zien zwemmen en naar de oppervlakte te zien komen om te ademen. Als de harpoen in de walvis zat, wordt deze met een winch naar de jager getrokken en met lucht opgeblazen tegen het zinken.

De positie werd doorgegeven aan de ‘Willem Barendz.’ en door een speciale boeiboot naar het fabrieksschip gesleept, de jager ging achter de volgende walvis aan. Zo’n jager slingerde voortdurend, 's nachts moest je je schrap zetten tussen de zijkanten van je kooi. Soms hadden we spionage, nieuwsgierigheid van andere expedities. De vangst tijdens de gehele reis (van november 1956 tot mei 1957) was slecht: 1.434 walvissen totaal. Die lage opbrengst werd reden om te stoppen met de Nederlandse walvisvaart. De Nederlandse Maatschappij voor de Walvisvaart werd ontbonden in 1964. Jan Beiboer en Annemarie Simonis-Bik


12

Zin in je leven, positief ouder wordenTijdens zijn lezing op 2 mei beantwoordde André van Leijenhorst de vraag over wat een mens kan helpen om goed ouder te worden of, anders gesteld: hoe kan iemand zich als senior verder ontwikkelen?

André van Leijenhorst liet negen aspecten aan bod komen op welke manier mensen positief ouder kunnen worden en zin in het leven blijven houden.

1. Een richtingBelangrijk is het besef dat je zelf keuzes en plannen kunt maken om de kwaliteit van je seniorleven te vergroten. Goed plannen en een pad uitzetten loont, het maakt je rijker.

2. Een doelGoed kijken: wat past bij mij. Voegt wat ik doe wat toe aan de kwaliteit van mijn leven? Zo niet, laat het dan los. Doe niet zomaar iets dat op je pad komt, als het geen meerwaarde heeft.

3. OptimismeWaar zoem je op in: voor wat er wel goed gaat of voor wat er misgaat? Als iemand met een plan komt, reageer je dan met ‘maar’? Spreek naar je zelf als: wat wel kan, niet wat niet kan. Zie het boek van Elaine Fox: het positieve brein.

4. Een positief verhaal hebben of creërenVertel over jezelf, naar anderen toe over je leven. Probeer anderen te inspireren. Een oude zeur wil niemand worden.

5. Aandacht voor anderenDoor interesse te hebben in je omgeving en op tijd een netwerk op te bouwen. Dit netwerk ook goed onderhouden. De kerkgemeenschap en het verenigingsleven kunnen hierin veel betekenen.

6. De buitenkant op ordeHoe ga je je presenteren? Onderhoud je jezelf goed?


13

7. De binnenkant op ordeEen positief zelfbeeld hebben of creëren. Het gaat om een goede balans tussen genot en betekenis in de samenleving. Ze zijn beiden belangrijk en lopen door elkaar heen. Kun je ergens een betekenisvolle plek vinden volgens je eigen criteria?

8. Rust in je hoofdHoud zicht op prikkels, doseer die naar wat je aankan. Te weinig geeft vaak somberheid, teveel maakt onrustig.

9. Moeite doen, meer moeite doenAls oudere moet je voor veel dingen meer moeite doen, bijvoorbeeld om fit te blijven en om bij te blijven met ontwikkelingen op het gebied van techniek en communicatie. Meer doen en harder werken om dezelfde kwaliteit van leven te behouden. Het is moeilijk om ambitieuze ouderen en rolmodellen te vinden. Hoe hoog leg je de lat voor jezelf? Ouderen moeten vaak opboksen tegen vooroordelen / discriminatie. Annemarie Simonis-Bik

André van Leijenhorst heeft in de jaren 70 toegepaste sociale psychologie gestudeerd aan de VU en is daarna werkzaam geweest in Ermelo, Haarlem en Breda. Na zijn laatste baan als bedrijfspsycholoog heeft hij nog een particuliere psychologiepraktijk aangehouden in zijn woonplaats Rijsbergen.

Boek ideeënCornelis Verhoeven: inleiding tot de verwonderingJacqueline Voskuil: Dromen over de doodSimon Blackburn: De grote vragenAndré van Leijenhorst: Zin in je leven

Het boek ‘Zin in je leven’ is van de spreker en gaat over positief ouder worden. Bestellen kan via www.zininjeleven.com.


14

Tien geboden veur oldjesJeike Biewenga stuurde deze Groningse tekst, die ons een andere manier van oud worden voorspiegelt. Wat past het beste bij u?

Dij ien disted van veuroetgang van volksgezondheid en van verzekeren van n schiere verzörging, het grode veurrecht het om aal moar oller te worden, dij mout hom woaren veur oorzoaken, dij zien leven ontiedig bekorten kennen.(Wie in deze tijd van vooruitgang van volksgezondheid en verzekeren van een behoorlijke verzorging, het grote voorrecht heeft om steeds maar ouder te worden, die moet zich wachten voor oorzaken die zijn leven ontijdig kunnen bekorten.)

Eerste gebod: Leef tiedloos. Riek is dij mens, dij tied nait op hakken zit. Elke dag, dij joe geven wordt is ’n belevenis, as tied hom nait versplintert en hoast hom nait verrinnewaaiert!

(Leef tijdloos. Rijk is die mens, wie de tijd niet op de hielen zit. Elke dag die je gegeven wordt is een belevenis, als de tijd hem niet versplintert en haast hem niet doet verwaaien.)

Twijde gebod: Heb waark om hannen of broud wat oet. Gain moatwaark, moar wilwaark. Waark, doar ie gloeiend zin aan hemmen. Stilzitten is stoaregoan doodgoan, tenminsten nait meer mit doun. Verainzoamen begunt mit unneudige prakkezoaties.

(Heb werk om handen, of broedt iets uit. Geen maatwerk maar wenswerk. Werk waar je heel veel zin in hebt. Stilzitten is langzaamaan doodgaan, tenminste niet meer meedoen. Vereenzamen begint met onnodige kopzorgen.)

Daarde gebod: Zit nait ien over joen meleuren of gebreken. Leef dr desnoods overhen, den hei je dr ’t minste last van. Jeuzeln en jammern, poesten en stennen is ’n langzoame vorm van staarven. En Dood let hom noat dwingen. Dij komt toch maist’tied onverwachts en dat is den noch vrö genog.

(Zit niet in over je mankementen en gebreken. Leef er desnoods overheen, dan heb je er het minste last van. Zeuren en jammeren, hijgen en zuchten is een langzame vorm van sterven. En de Dood laat zich niet dwingen. Die komt toch meestal onverwachts en dat is dan nog vroeg genoeg.)

Vaaierde Gebod: Kiek nait aal achterom. Dat leven van waarken en willen, dat het west. Jongern tillen nou aan joen vreugere toak. Denk bie veurboat , dat zai ’t beter doun zellen as ie. Dat bespoart joe ’n bult unneudege aargenis


15

en zelfbedrog. Twij dingen, doar ’n ollere hom bespottelek en onmeugelek mit moaken ken. Joen tijd het west en hai komt gelukkeg nait weerom. Wie leven mit ’n kanner moar ’n toukomst tou en oldjes maggen toukieken.

(Kijk niet steeds achterom. Het leven van werken en willen is voorbij. Jongeren tillen nu aan jou vroegere taak. Denk bij voorbaat dat zij het beter zullen doen dan jij. Dat bespaart veel onnodige ergernis en zelfbedrog; de twee dingen waar een oudere zich bespottelijk en onmogelijk mee kan maken. Jou tijd is geweest en die komt gelukkig niet terug. We leven met elkaar naar een toekomst toe en oudjes mogen toezien.)

Viefde gebod: Vaal de jeugd nait haard, omdat ze joe op zietschoft en joe schuld geft van’n hail bult dingen, dij nait goud goan. Zai missen ien dizze tied van schienwelvoart meer , as dat ie in joen leven van haard waarken en ontberen ooit tekort kommen bennen. As ’t om dat welwezen gait, komen ze vanzulf weer dichter bie joe. Ain troost ien aalsgeval: Zai worren staregoan ook oller en ’t leven moakt heur wel wiezer, wil wie hopen.

(Val de jeugd niet hard omdat ze je opzij geschoven hebben en je de schuld geven van heel veel dingen, die niet goed gaan. Ze missen in deze tijd van schijnwelvaart meer, dan jij in je leven van hard werken en ontberingen ooit tekort bent gekomen. Als het om het welbevinden gaat, komen ze vanzelf weer dichter bij je. Eén troost in elk geval: Zij worden geleidelijk aan ook ouder en het leven maakt hen wel wijzer, zullen we hopen.)

Zesde gebod: Goa nait allain om mit joen evenolders. As oldjes bie ‘m kanner hokken en niks ains meer ienoamen as verleden tied, den leven ze in ’n schienwereld en bennen hoast al schiendood. Ze doun mie denken aan daaier nien ’n kooi, wezens dij allenneg nog miemern en doarale mor oet is. Oldjes heuren dr midden maank, oet aigen vrije wil, mit ogen en oren wied open. Hou meer ze heuren en zain, hou meer stof tot noadenken of ze mitkriegen noar heur stille hörntje, heur aigen vailege nustje.

(Ga niet alleen om met leeftijdgenoten. Als oudjes bij elkaar hokken en niets anders meer inademen dan verleden tijd, dan leven ze in een schijnwereld en zijn al bijna schijndood. Ze doen mij denken aan dieren in een kooi, wezens die alleen nog mijmeren, waar alle fut uit is. Oudjes horen er middenin te staan, uit eigen vrije wil, met ogen en oren wijd open. Hoe meer ze horen en zien, hoe meer stof tot nadenken ze meekrijgen naar hun stille eigen veilige nestje.)

Zeuvende gebod: Blief ien bewegen. Ie hemmen nou ja tijd om te veldjen en te schuren, doar ie vrouger nooit aan toe kwammen. Swaarven, ook boeten joen aigen lutje wereldje. Elke strunerstocht dij ie moaken, ook op aigen


16

haim, is ’n ontdekkingstocht en belangriekste schepsels dij ie tegenkommen, bennen mensen.

(Blijf in beweging. Je hebt nu toch tijd om te rennen en te wandelen, waar je vroeger niet aan toe kwam. Zwerven, ook buiten je eigen kleine wereldje. Elke wandeling , die je maakt, ook op eigen erf, is een ontdekkingstocht en de belangrijkste schepselen die je tegenkomen zijn mensen.)

Achtste gebod: Zuik de zun op woar of dij ook moar schient! Ook ien ’t oledoagse leve, dat vol zunschien wezen kan. Ain, dij eerlieks op zuik is niar lichtpuntjes, noar de lachende kaant van ’t leven dij holt ’n dokter van ’t lief. Laggen, schoedeln, gruilen en knipogen is zo gezond. Doar ken ie best op sloapen.

(Zoek de zon op, waar die ook maar schijnt. Ook in het alledaagse leven, dat vol zonneschijn kan zijn. Iemand die eerlijk op zoek is naar lichtpuntjes, naar de lachende kant van het leven, die houdt de dokter van het lijf. Lachen, brullen, gieren en knipogen is zo gezond. Daarop kun je het beste slapen.)

Negende gebod: Kiek nait te veul op kalender. Dij wait nair beter as dat dat de echte tijd wezen mot, mor joen leeftied wordt doar nait nair oetmetten. Ie bennen zo old as dat ie joe tieren. Gain mens mot joen woare leeftijd schatten kennen. Alleneg joen noastbestoanden en dij bennen joe wel ’n laank leven gund.

(Kijk niet teveel op de kalender. Die weet niet beter dan wat de echte tijd moet zijn, maar jouw leeftijd wordt daar niet aan afgemeten. Je bent zo oud als je je gedraagt. Geen mens moet je echte leeftijd kunnen schatten. Alleen je naasten, en die gunnen je wel een lang leven.)

Tiende gebod: Leef onopvallend, zodat mensen denken: “Goj, doar heb joe hom ook nog. Dij liekt wel onverslietboar” dat is hoogste lof dij ze joe touswoien kennen. Onverslietboar mit aal joen kwoalen en meleuren. Leven ien t verlengde ‘van joen aigen leven. Dankboar veur elke dag dij God joe nog geft. Old worren is ’n veurrecht veur de levenstaarsten onner ons. Doar ken ie ’t zulf noar tou sturen.

(Leef onopvallend, zo dat mensen denken: “He, daar heb je hem ook nog. Die lijkt wel onverslijtbaar”. Dat is de hoogste lof, die ze je kunnen toezwaaien. Onverslijtbaar met al je kwalen en mankementen. Leven in het verlengde van je eigen leven. Dankbaar voor elke dag die God je nog geeft. Oud worden is een voorrecht voor de levenssterksten onder ons. Daar kun je zelf op aan sturen.)


17

Muziek in het breinErik Scherder, hoogleraar neuropsychologie, hield op 6 juni een lezing over de unieke samenwerking tussen muziek en hersenen. Professor Scherder is een enthousiaste snelle spreker. Enkele onderwerpen uit zijn voordracht worden hier belicht.

De voordracht startte met een testje over cognitieve flexibiliteit. Er werd kortdurend een plaatje vertoond en men moest meteen zeggen wat het was. Plaatje1: men dacht een koe, maar het was een kalf, plaatje 2: men dacht een geit, maar het was een bok, plaatje 3: men dacht een kip maar het was een haan, plaatje 4: men dacht een konijn maar het was een haas. plaatje 5: men dacht een pen en dat was goed! Dat dit laatste antwoord goed was, gaf een blij gevoel. Erik legde uit dat op dat moment het beloningscircuit gaat werken. Op dat moment komt er meer dopamine in het brein. Dopamine hoort tot de neurotransmitters (stoffen die actief zijn in de prikkeloverdracht tussen de zenuwen) en zorgt er voor dat we het gevoel krijgen: ik wil meer, ik wil dit nog eens. Bij luisteren naar geliefde muziek is dit ook zo. Er wordt zo een verwachting gekweekt van wat er komen gaat. Als die verwachting ook in vervulling gaat, voelt dit aan als een beloning. We willen dit wel opnieuw meemaken.

Sterk verlangenHet vrijmaken van dopamine tijdens het luisteren naar plezierige muziek gebeurt in de hersenen in drie gebieden, onder andere de nucleus Accumbens. Dit is dé kern die actief wordt als we sterk naar iets verlangen. Ook de mediale prefrontale cortex wordt actief bij het luisteren naar plezierige muziek. Het belangrijkste bij de functie van de hersenen zijn de netwerken: De witte stof, die de gebieden met elkaar verbindt, via korte en lange banen. Als er bijvoorbeeld veel frontaal (= voorzijde) letsel is, heeft dit ook invloed op de geleiding verderop in het netwerk.De insula, die onder de slaapkwab zit, heeft een belangrijke rol bij diepe emoties zoals bij grote vreugde, bij genieten van muziek, bij intens verdriet, en pijn. Dit gebied is ook betrokken bij het waarnemen van ritme; het spoort het lichaam aan om te gaan bewegen bij het horen van een ritme.De frontale lob remt de gebieden die betrokken zijn bij stress af. Hoe beter die lob werkt, hoe betere remming op angst en stress. Muziek activeert de frontale lob en zorgt zo voor meer remming van negatieve emoties. Bij


18

ouderen werkt de frontale lob minder goed, daardoor minder remming. Ouderen zijn daarom vaak emotioneler.Het is het beste om muziekonderwijs zo vroeg mogelijk te beginnen, liefst vóór het 7e levensjaar. Dit is onderzocht met het oefenen van pinkbewegingen. Bij beginnen onder de 7 jaar ontstaan er wel 100.000 dendrieten. Begin tussen 5-10 jaar: veel minder en bij begin tussen 15-20 jaar nog minder, vrijwel niets. Muziek geeft een unieke verrijking van het brein. Daarom pleit hij voor meer muziek in de klas. Zij adagium is: 1 muziekleraar scheelt 20 agenten.Muziek heeft effect op leerprestaties. Bij een onderzoek presteerden leerlingen op alle vakken bij muziekbeoefening beter dan zij die geen muziek instrument bespeelden, behalve op de moedertaal. Dit komt waarschijnlijk door onvoldoende uitdaging bij de moedertaal.

Cognitieve reserveHet brein wordt steeds complexer in de groei; Hoe meer input in de jonge jaren, des te meer ben je op latere leeftijd beschermd tegen hersenziekten. Je wordt als het ware 60 jaar later ervoor beloond. Bij veel uitdagende studie ontstaat een cognitieve reserve. Bij een tweetalige opvoeding, treedt dementie gemiddeld vijf jaar later op. Alle activiteiten, die je mentale inspanning kosten, vergroten je reserve. Dit kan muziek maken zijn (geen te makkelijke stukken maar op- of net boven je niveau). Het is de uitdaging die het hem doet. Cognitieve reserve is altijd nog op te bouwen. Verbindingen van de witte stof kunnen tot 30 jaar toenemen in een verrijkte omgeving. Het bespelen van een muziekinstrument eist veel: combinatie van motoriek, luisteren, kijken (noten lezen), concentratie en genieten. Er is sprake van totale controle over het gedrag. Ook als ouderen boven de 70 jaar beginnen met pianospelen wordt de prefrontale cortex gestimuleerd. Bridge op uitdagend niveau heeft hetzelfde opbouwend effect, net als fotografie en quilten. Dit opbouwen vind je terug in andere functies. Sporten helpt ook.De fasciculus longitudinalis superior is de empathiebaan. Deze loopt van voor in de hersenen(= frontaal) naar helemaal achterin (occipitaal) en dan weer terug naar de slaapkwab (temporaal). Deze baan functioneert niet goed bij autisme. Doch: bij bespeling van een muziekinstrument (samen muziek maken) verbetert die baan. De functie van die baan is signaaloverdracht. Is de baan van goede kwaliteit, dan gaat de informatie overdracht sneller.


19

EmotionelerBij het ouder worden, word je emotioneler. Alles gaat dan langzamer omdat de kwaliteit van de witte stof achteruit gaat. De signaaloverdracht kost daardoor meer tijd. Bij pianospelen gaat er veel informatie via het corpus callosum, een hersenbalk die de linker en rechter hersenhelft verbindt. Omdat beide handen spelen is er een sterke relatie met de ontwikkeling van die balk. Bij veel pianospelen onder de 11 jaar neemt het volume van de balk aantoonbaar toe.Bij muziek is er geen verschil tussen actief luisteren en inbeelden. Bij inbeelden zijn veel gebieden actief, bij actief luisteren is met name de gehoorcortex actief. De violist Tabiti heeft onder cement gelegen bij een aardbeving en overleefde het door zich in te beelden dat hij op het podium stond en viool speelde. Bij inbeelding doen de hersenen (het motorisch gebied) mee. Bij parkinson zijn putamen en globus pallidus kapot, daardoor is er bewegingsarmoede. Als je bekende muziek aanbiedt door een koptelefoon, verbetert het ritme van het lopen.De fasciculus arcuatus is belangrijk voor taal. Aan de rechterkant is deze baan extra goed, dat is de taalkant. Muziek wordt van rechts naar links doorgestuurd. Soms is spreken niet meer mogelijk, maar zingen nog wel. Bij de ziekte van Alzheimer is er verlies en verschrompeling van de hersenen. Bij dementie wordt filteren moeilijk, alles is even belangrijk, dat geeft chaos. Het filtersysteem is belangrijk omdat het werkgeheugen beperkt is. Opslag van muziek en herinneringen gebeurt in heel oude gebieden van de hersenen en blijven daarom lang bewaard. Hier geldt: first in, last out. Het tastgebied blijft ook heel lang in tact.Zingen in een koor is heel gezond: het geeft een gevoel van verbondenheid en controle. Er komt onder andere endorfine bij vrij, dat het beloningssysteem activeert. Naar gezongen verzoeken worden ook beter naar geluisterd. Zingen in de zwangerschap zou positief werken op het ongeboren kind.

Annemarie Simonis-Bik

Meer weten: lees ‘Singing in the brain’ van Erik Schreuder, dat dit jaar is uitgekomen.


20

Gezelschap Senioren VUHet Gezelschap Senioren telt ruim 300 leden die de VU en VUmc door (vervroegde) pensionering hebben verlaten. De structuur van het Gezelschap Senioren is een vereniging die is opgericht in 1983. Het doel is onder andere 'aan de leden de gelegenheid bieden tot het behoud van contacten met medewerkers en collega's van de VU en haar gelieerde instellingen'. Daarnaast is er tijdens de bijeenkomsten van het Gezelschap Senioren gelegenheid om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen.Meer weten? Kijk op www.gsvu.nl.

Dagelijks bestuurVoorzitter An GrevenSecretariaat Inge Schadee-Eestermans

Heinz MassopPenningmeester Johann van Leeuwen

Ellie PauëlsenOverige bestuursleden Rob Meijer

ContactgegevensHet Gezelschap Senioren is bereikbaar via de eerste secretaris Inge Schadee-EestermansE-mail adres [email protected]

[email protected]: Gezelschap Senioren VU

De Boelelaan 11051081 HV AmsterdamIBAN-nummer: NL64 INGB 0004 0530 80

Privé adres Aalsmeerderdijk 6591435BX Rijsenhout

Telefoon 0297-329719 / 06-51625237

Colofon GSVU NieuwsRedactie Annemarie Simonis-BikLayout: Henk Kroese en Monique KrinkelsDruk & Bindwerk Huisdrukkerij der Vrije Universiteit


Soos-middag dinsdag 6 november 2007 – Profgsvu.nl/GSVUaug2017.docx · Web viewNa de...

Documents

Transcript of Soos-middag dinsdag 6 november 2007 – Profgsvu.nl/GSVUaug2017.docx · Web viewNa de...