SOOOGmagazine

Stichting Openbaar Onderwijs Oost Groningen

Jaar

gang

3 . N

umm

er 2

. Okt

ober

201

6

De Bibliotheek op schoolAnti pestprogramma KiVaScholen met succes

Veilige, gezonde en duurzame scholenPraat er samen over!

Stichting Openbaar Onderwijs Oost Groningen (SOOOG)Bellingwedde - Oldambt - Pekela

www.sooog.nl

Redactie Saffira Rijkee

Fotografie Klaas Ketelaar, Saffira Rijkee, Lemniscaat, Querido,Gottmer, Moon, Clavis Books, Leopold, Sanne van Renesse

Vormgeving Puntgaaf Reclame & Vormgeving

Aan dit SOOOG Magazine werkten mee:Carlien Dubben, Hilda Kroeze, Ina Gils, Jaap Hansen, Ted HulstManon Sissing, Map Schepers, Wilma Heetland, Gonny Gerritsma

Druk Scholma Druk Bedum

SOOOG Magazine verschijnt twee keer per jaar en is een uitgave van Stichting Openbaar Onderwijs Oost Groningen

Suggesties of leuke nieuwtjes voor SOOOG Magazine?info@saffirarijkee.nl

Op de voorkant: Leesplezier in de Bibliotheek op schoolOp de achterkant: ‘Oude Statenzijl’, door Klaas KetelaarCo

lofon

Inhoud 13

SOOOG nieuws

14 Een fijne school met KiVaAnti pest programma KiVa zet in op een fijne sfeer op school, waar iedereen aan bijdraagt.

16De Bibliotheek op schoolGeen Bibliobus? Geen probleem. De Bibliotheek op school is een prima oplossing.

18Gezond en veilig op scholen die zo duurzaam mogelijk zijnSOOOG investeert de komende jaren flink in haar schoolgebouwen.

11Dagboek van een invaller

12 Scholen met Succes Simpele aanpassingen van de schoolomgeving kunnen grootse effecten hebben.

14Emowijzer, samen praten over gevoelensJe kind op een gemakkelijke en mooie manier helpenmet gevoelens om te gaan.

17Klacht? Praat er samen over!Wanneer er problemen zijn kan een goed gesprek vaak al heel wat doen.

19Heerlijk (voor)lezenDe leukste kinderboeken.

23Van alles watLeuke tips, uitjes en apps

Veiligheid enVoorzieningenGoed onderwijs begint met een sociaal veilige omgeving. Eenomgeving waarin kinderen, personeel en ouders zich binnenonze scholen en organisatie veilig voelen. Een sociaal veilige om-geving zorgt immers voor een klimaat waarin we ons prettig voe-len en waarin we goed functioneren en presteren.

Naast een veilige omgeving zijn goede voorzieningen van grootbelang. Voorzieningen, waarbij je kunt denken aan goed onder-houden schoolgebouwen, een goed ingerichte ICT omgeving,een moderne (school)bibliotheek en ga zo maar door.

Wij – SOOOG – blijven ons op alle scholen inzetten voor eenoptimaal veilig klimaat en de best mogelijke duurzame voorzie-ningen. We blijven ons inzetten om die voorzieningen in standte houden en continu te verbeteren.

Met trots presenteren wij deze nieuwe uitgave van ons SOOOGMagazine waarin een sociaal veilige omgeving en goede voor-zieningen centraal staan. U kunt in dit magazine onder andereeen artikel lezen over de bibliotheek op school, Scholen metSucces, maar ook over sociale veiligheid waarbij we ingaan ophet anti pestprogramma KiVa.

We wensen u weer veel leesplezier.

Het College van BestuurTed HulstJaap Hansen

Huningaweg 8, 9682 PB OOSTWOLDTelefoon: 0597-453980 Mail: info@sooog.nl

SOOOG NieuwsSOOOG in een nieuw jasje

Na tien jaar SOOOG zijn we toe aan een nieuw logo en eengrondige update van onze huisstijl en website. SOOOG blijft ge-woon SOOOG: onze naam is inmiddels voor iedereen bekend.Maar we gaan verder in een nieuw jasje. Ons nieuwe logo staatvoor ons gevoel voor een warm welkom, voor iedereen.

AED’s op alle scholen Wij hechten veel waarde aan de gezondheid en veiligheid vanonze medewerkers, ouders, leerlingen en gasten die onze schoolbezoeken. Een AED kan bij een plotselinge hartstilstand waarbij“elke seconde telt” levens redden. Alle scholen zijn nu van eenAED te voorzien. Een AED (Automatische Externe Defibrillator)is een draagbaar apparaat dat het hartritme en dus bloedcirculatieweer kan herstellen bij een hartstilstand. De aanwezigheid vaneen AED in de school laten we ook registreren bij HartslagNu.nlDe geregistreerde burgerhulpverleners weten dan dat er eenAED in de school aanwezig is en kunnen deze voor gebruik bijeen bloedcirculatiestilstand ophalen.

‘Hoofdluis op basisschoolniet uit te roeien’Het aantal gevallen van hoofdluis lijkt niet af te nemen in Ne-derland, ondanks dat er betere bestrijdingsmiddelen op de marktkomen. Volgens Ingrid Ligthart van het Landelijk SteunpuntHoofdluis (LSH), krijgt jaarlijks zo'n tien procent van de kinderenop basisscholen last van hoofdluis. “De verkoopcijfers van hoofd-luisproducten blijven dan ook hoog”, zegt Lighart. Dat het aantalluisbesmettingen niet afneemt komt volgens haar doordat luizenresistent worden voor bestrijdingsmiddelen. Het Rijksinstituutvoor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) doet op dit momentonderzoek naar hoofdluis.

Het onderzoek 'Luis thuis?' is gericht op ouders. Zij kunnen aanhet RIVM melden of ze thuis hoofdluis hebben of niet. Met ditonderzoek kan het RIVM kijken of de huidige richtlijnen voorde bestrijding van hoofdluis passen bij de praktijk. Aanmeldenvoor het onderzoek kan via rivm.nl. het RIVM hoort ook graagvan gezinnen waar geen hoofdluis heerst.(Bron: ANP)

33

4

Een fijne school met KiVa

KiVa is de afkorting van de Finse woorden ‘Kiusaamista Vastu-stava’: Fins voor ‘het is goed om hier te zijn’. In Finland bleekhet anti-pestprogramma bijzonder effectief. En na een tweejaar durend empirisch onderzoek door de RijksuniversiteitGroningen (RuG) op 99 scholen, bleken de resultaten ook inNederland heel goed. Kinderen op KiVa-scholen die eerderaangaven maandelijks te worden gepest werden na twee jaar58 procent minder gepest, kinderen die wekelijks werden ge-pest 54 procent minder en dagelijks pesten was na twee jaarmet 71 procent teruggedrongen. Schoolbegeleider Freek Vel-thausz was vanaf het begin bij het onderzoek en de voorbe-reiding daarvan betrokken. Nu traint hij in opdracht van deuniversiteit meesters en juffen in het lesgeven volgens KiVa.Hij noemt KiVa een mooie samenwerking tussen praktijk entheorie. “Het is prachtig dat we elkaars talenten gebruiken omgoed onderwijs bij kinderen te krijgen op het gebied van soci-aal-emotionele ontwikkeling.”

StofzuigerKiVa is een schoolbreed programma voor groep 1 tot en met8. Het gaat uit van een positieve sfeer in de groep en daarmeeook in de school. Dat KiVa wetenschappelijk bewezen helpttegen pesten is mooi. Maar het zijn niet de boekjes die hetdoen, zegt Freek. “Het zijn de meesters en juffen. De juf voorde klas is en blijft de bepalende factor. Ik zeg altijd: KiVa is neteen stofzuiger. Een hele krachtige. Maar als je slechts opper-vlakkig zuigt gaat het stof nog niet weg. Degene die de stof-zuiger bedient bepaalt of het goed gaat of niet. En de metafoorgaat nog verder want je kunt het je niet veroorloven om eenmaand niet te stofzuigen. Dat is ook de kracht van KiVa denkik, dat je er structureel mee werkt. Niet pas als er iets mis is,maar vanaf de eerste week van het schooljaar. Je moet gewooniedere dag stofzuigen. En dan de laatste manier waarop demetafoor werkt: het houdt nooit op. Je moet altijd blijven stof-zuigen.

Op obs Beukenlaan in Winschoten werd afgelopen schooljaar voor het eerst gewerkt metanti pestprogramma KiVa. En dat bevalt heel goed. “Eén interventie werkte zo goed dat het kind

dat gepest werd nu vriendjes is met degene die hem pestte.”

5

Pesten is nooit helemaal weg te krijgen. Maar met KiVa heeftde juf in ieder geval goed materiaal in handen. Ze kan nietmeer zeggen dat ze een slechte stofzuiger heeft”.

SteungroepOp obs Beukenlaan zijn schoolcoördinator Eva Schipper enleerkracht Petra Holderer enthousiast na één jaar KiVa. Viercollega’s, waaronder Petra, vormen samen de ‘KiVa-groep’ dieals er problemen zijn kinderen kan begeleiden. Afgelopenschooljaar heeft de KiVa-groep twee interventies gepleegd. Inbeide gevallen meldden ouders zich omdat hun kind gepestwerd. Met behulp van KiVa werd stap voor stap naar een op-lossing toegewerkt. Petra: “Wat heel fijn is is dat je er alsgroepsleerkracht niet meer alleen voor staat als er in je groepwordt gepest. Als er signalen zijn kun je het overdragen aande KiVa-groep. Met KiVa heb je een heel duidelijke leidraad.

Eerst praat je alleen met het kind. Je geeft duidelijk aan dat jeniets doet zonder dat het kind dat wil, dat wij als school ab-soluut niet willen dat het kind zich naar voelt en dat we ersamen voor gaan zorgen dat het zich weer prettig gaat voelen.Vervolgens besluit je met het team of je een steungroeprondom het kind gaat opzetten.” In zo’n steungroep zittenkinderen uit de klas: dat kunnen sociale kinderen zijn, vriend-jes of vriendinnetjes van het kind, maar ook de pester kan eringeplaatst worden. Aan de steungroep wordt gevraagd hoe ergezorgd kan worden dat het kind zich weer fijn voelt opschool. Eva: “Je krijgt hele concrete antwoorden zoals: ik gain de pauze een keer vragen of ‘ie mee wil doen, of: ik ga zeg-gen dat zij leuke kleren aan heeft. Kinderen mogen heel openzijn over wat besproken wordt in de steungroep. Je wilt graagdat ze het voor elkaar krijgen dat het kind weer mee kandoen, ze hebben een voortrekkersrol in de groep”.

Iedereen helpt meeGeen interventies op individuele kinderen, maar de nadrukleggen op de groep: dat past goed bij de Beukenlaan, zegt Eva.“KiVa maakt gebruik van de ‘no blame’ aanpak: je wijst nietmet z’n allen naar het kind dat pest om te zeggen: jij doet hetniet goed. Je probeert er op een andere manier voor te zorgendat dat kind niet meer doet wat hij doet. En daar betrek je dehele groep bij, inclusief de pester.” Om pesten te voorkomenen alle kinderen in een groep te activeren, is inzicht in degroepsdynamiek heel belangrijk. Freek: “Het is een illusie omte denken dat het bij pesten alleen maar gaat om een pesteren een slachtoffer. Want er is altijd iemand die de pester aan-

moedigt: de zogenaamde versterker. En er is altijd een assis-tent die niet alleen aanmoedigt maar ook actief meedoet: maakjij de voorband leeg, dan doe ik de achterband. Er is ook altijdeen verdediger die het slachtoffer helpt, vaak net iets te laat ofheel klein. Dan heb je dus al vijf rollen. De zesde rol is voor debuitenstaanders. Dat is niet alleen de grootste groep, maar ookde meest interessante groep om te activeren om dingen beterte maken. Dit inzicht bieden we de meesters en juffen maarook de kinderen, want in iedere groep zijn die rollen terug tevinden. Het is belangrijk dat iedereen actie onderneemt, ookdie hele rustige kinderen die nooit een vlieg kwaaddoen. Ieder-een moet meehelpen om een fijne sfeer te maken”.

In oplossingen denkenVoordat op obs Beukenlaan met KiVa werd gewerkt verzand-den interventies al snel in een welles-nietes verhaal, zegt Petra.“Met KiVa voorkom je dat. Wie het gedaan heeft, wat er is ge-beurd: dat is allemaal niet belangrijk. Het gaat om de toe-komst.” Freek beaamt dit volkomen. “Ik train meesters enjuffen om te stoppen met uitpluizen wie waar schuld aan heeften energie te steken in de toekomst. Die kun je nog beïnvloe-den, het verleden niet meer. Dus KiVa is oplossingsgericht,maar wil kinderen ook activeren. Stop met oplossingen voor-leggen. Je moet kinderen zo activeren dat ze zelf in oplossingengaan denken. Want voor je eigen plan loop je het hardst”. Datbleek ook in de steungroepen op de Beukenlaan: kinderenwaren zeer enthousiast en voelden zich erg betrokken. Inbeide gevallen hebben de interventies op de Beukenlaan ge-werkt. Petra: “Eén keer zelfs zo goed dat het kind dat gepestwerd nu vriendjes is met degene die hem pestte”. Pesten zalnooit verdwijnen zegt Freek en die illusie bestaat op de Beu-kenlaan ook niet. Maar het team is blij dat het voor KiVa geko-zen heeft. Petra: “Juist om die zwijgende meerderheid sterkerte maken werkt KiVa goed. Je hoopt dat je door de KiVa-lessenkinderen wat assertiever maakt: dat ze naar de leerkracht gaanom het te melden en dat ze opstaan tegen pesten”

KiVa-trainingBinnen SOOOG werken tot nu toe drie scholen metKiVa: obs Beukenlaan, De Uilenburcht en De Tweemas-ter. KiVa-trainers blijven contact houden met de scholendie ze getraind hebben en zijn altijd beschikbaar voor vra-gen en advies. Twee keer per jaar zijn er ervaringsgroeps-bijeenkomsten van scholen die met KiVa werken. Freekbegeleidt deze bijeenkomsten. Daarnaast zijn er tweekeer per jaar facultatieve studiedagen van KiVa in Gro-ningen en Amersfoort, met sprekers, workshops en trai-ningen voor nieuwkomers.

MonitorTwee keer per jaar krijgen de kinderen in groep 5 tot enmet 8 op KiVa-scholen een online vragenlijst over pestendie ze anoniem kunnen invullen. Zo krijgen leerkrachteneen nog beter en objectief inzicht in de groepsdynamiekop dat moment.

.

6

De Bibliotheek op school

De Bibliotheek op school is een samenwerking tussen eenschool en de bibliotheek. School zorgt voor een ruimte, debieb zorgt voor de boeken. Vijf jaar geleden waren er zeventigbasisscholen in Nederland met een Bibliotheek op school, nuzijn dat er al zo’n 2400. Een goede ontwikkeling als je be-denkt dat veel kleuters op de basisschool al beginnen met eentaalachterstand van 2000 woorden. En dat bij het verlatenvan de basisschool 25 procent van de leerlingen een taalach-terstand heeft van tweeënhalf jaar. Ook voor de bibliotheek zelf is de Bibliotheek op school eenuitkomst. In veel plaatsen moesten bibliotheken de laatstejaren sluiten omdat de bibliotheek steeds minder geld krijgt.Voor een Bibliotheek op school maakt de Bibliotheek geenkosten voor een eigen gebouw.

Uitgebreide collectieOp sws de Driesprong in Vriescheloo heeft lezen altijd een be-langrijke plek gehad, dus toen de Bibliobus verdween moest

er iets gebeuren. Sinds een jaar heeft de samenwerkingsschooleen Bibliotheek op school, waaruit alle kinderen van groepéén tot en met acht boeken mogen lenen. En een leescoördi-nator die onder andere voor elk schooljaar leesdoelen stelt.Schoolcoördinator Nicky Remie: “Kinderen vonden het ont-zettend leuk om elke week nieuwe boekjes te halen bij de Bi-bliobus. Terug in de klas dóken ze in die boeken. Dus wewisten al dat het belangrijk is om een goede collectie op schoolte hebben en hadden wel wat boeken. Maar toen we samengingen werken met de bibliotheek is onze collectie uitgebreiden hebben we een leuke ruimte speciaal ingericht”. Kasten werden aangeschaft, ouders beschilderden de murenmet leuke kleuren en richtten de ruimte in en de bieb werdfeestelijk geopend. Nicky: “Ouders hebben de ruggen van alleboeken beplakt zodat ze in het systeem vindbaar zijn. En eenleerling uit de bovenbouw is verantwoordelijk voor de uitleenvan de boeken. Die zit elke week als een echte bibliothecarismet zo’n scanapparaatje in de hand alle boeken te scannen”.

Nadat de Bibliobus voorgoed uit het Groningse straatbeeld verdween nam een aantal scholenbinnen SOOOG het heft in eigen hand door een Bibliotheek op school te openen.

7

OuderhulpOp obs De Vlonder werd de dreiging van het verdwijnen vande Bibliobus omgebogen naar een kans voor de school. School-coördinator Ruud Zwinkels: “Oost-Groningen kan op het ge-bied van leesbevordering positieve stimulans gebruiken. Datde Bibliobus weg ging zagen we als een bedreiging voor onzeschool. Met een Bibliotheek op school zorgen we dat kinderentoch voldoende leesaanbod krijgen”. Afgelopen schooljaarwerd de Bibliotheek op school feestelijk geopend door de bur-gemeester van Bellingwedde. Ook op De Vlonder warenouders meer dan bereid om te helpen, zegt Ruud. “We hebbensamen ongelooflijk veel werk verzet door het labelen en scan-nen van alle boeken in het computersysteem: we hebben echtmet elkaar de bieb vormgegeven. De bereidwilligheid vanouders is heel groot. We hebben een moeder die hier elkedinsdagochtend op school is en groep voor groep bij langsgaatom boeken in te nemen en kinderen weer te voorzien vaneen nieuw boek.”

Mooie kansSinds De Vlonder een Bibliotheek op school heeft, heeft lezenhier een nog centralere plek gekregen zegt Ruud. Onlangskwam een binnenhuisarchitect op school om tips voor de in-richting van de bieb te geven, zodat de bieb nog meer totlezen uitnodigt. En met de opening van de bieb werd een lees-coördinator aangesteld: Engelina Reininga. Zij begeleidt allesrondom de bieb en houdt in de gaten hoe het bijvoorbeeldmet boekpromotie in de klassen gaat. Eén keer per jaar krijgtDe Vlonder nieuwe boeken in de collectie, de school kan zelfaangeven wat voor soort boeken ze graag wil hebben. Enge-lina: “We mogen bij de bieb in Groningen ook altijd boekenbestellen, passend bij bijvoorbeeld een thema, en deze wordendan rechtstreeks aan ons uitgeleend. Die lijnen zijn heel kort”.Voor het dorp is het niet leuk dat er geen Bibliobus meer is,zegt Engelina. “Maar voor de school was dit echt iets mooisom in te stappen. Anders hadden we helemaal geen biebmeer.” Ruud: “Dat was inderdaad eeuwig zonde geweest, danlaat je echt een kans liggen”.

Verschillende SOOOGscholen hebben inmiddelseen Bibliotheek op school,onder andere: obs De Noordkaap, obs Houwingaham,obs De Hendrik Westerschool, sws De Driesprong en obsDe Vlonder. De Bibliotheek op school is ontwikkeld doorStichting Lezen en het voormalige Sectorinstituut Open-bare Bibliotheken (SIOB) in samenwerking met Biblio-theek.nl en de Stichting Samenwerkende ProvincialeOndersteuningsinstellingen Nederland (SPN). Het is on-derdeel van het programma Kunst van Lezen en wordtgefinancierd door het ministerie van OCW en de SPN(Samenwerkende POI’s Nederland).

8

Gezond en veilig op scholendie zo duurzaam mogelijk zijn

De komende jaren investeert SOOOG onder andere in eengezonder binnenklimaat van haar scholen. Op obs De Bouw-steen in Finsterwolde werd onlangs door adviesbureau Syploneen duurzaam klimaatsysteem geïnstalleerd. Björn Ingenhut,als projectbegeleider bij Syplon onder andere verantwoordelijkvoor het beheer en onderhoud van vele scholen, waaronderdie van SOOOG: “Het is een klimaatsysteem van Klimaat-groep Holland dat uit een marktonderzoek als beste naarvoren kwam. Dit systeem voldoet aan het programma vaneisen voor een Frisse School, klasse B (zie kader, red.) dat doorde overheid is opgesteld en dat wij als leidraad gebruiken. Hetgaat om mechanische ventilatie in het gebouw die er perruimte voor zorgt dat kinderen en leerkrachten in een ge-zonde omgeving zitten zonder dat we daarmee hele hoge

energiekosten creëren: het systeem zorgt zelfs voor lagereenergiekosten”.

Gezond binnenklimaatEen gezond binnenklimaat, denk aan temperatuur, luchtvoch-tigheid, fijnstof en CO2, is erg belangrijk op school: leerpres-taties worden er in belangrijke mate door beïnvloed. Eenongezond binnenklimaat kan leiden tot gezondheidsklachten.Volgens de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)is in 70 tot 80 procent van de klaslokalen voor het basison-derwijs en het voortgezet onderwijs de CO2-concentratie tehoog. Andere veelvoorkomende problemen zijn te lage tem-peraturen, tochtklachten in de winter, oververhitting in dezomer en problemen met daglicht en verlichting.

Goed beheer van gebouwen en schoolomgeving, investeringen in duurzame energie encreatieve manieren van energie besparen: SOOOG zorgt er op allerlei manieren voor dat

haar scholen zo veilig, gezond en duurzaam mogelijk zijn.

Leerlingen van obs Hendrik Wester doen mee aan de Energy Challengesen promoten energiebewust gedrag en besparende maatregelen

9

Een gezond binnenmilieu zorgt voor minder gezondheids-klachten en ziekteverzuim bij leerlingen en personeel en eenverbetering van leer- en werkprestaties.

Beheer en onderhoudAlle SOOOG schoolgebouwen worden onderhouden door ad-viesbureau Syplon: een bureau dat bouw- en verbouwprojec-ten coördineert en begeleidt, meerjarenonderhoudsplannenmaakt en gespecialiseerd is in energie-, gebouw- en contract-beheer. Voor een gezond en veilig leefklimaat in en rondomeen schoolgebouw is goed beheer en onderhoud essentieel,zegt Björn. Obs De Bouwsteen kwam als eerste in aanmerking voor kli-maatverbetering omdat het binnenklimaat er niet goed was.En het gebouw moet nog even mee, want het is relatief nieuwten opzichte van andere gebouwen. Björn: “Daarnaast liep detemperatuur op de verdieping heel snel op, daar waren veelklachten over”. Op het dak van obs De Bouwsteen werddaarom witte reflecterende dakbedekking aangebracht, waar-mee de temperatuur op de verdieping 4 tot 5 graden lagerblijft dan voorheen.

ZonnepanelenOok in duurzame energie wordt door SOOOG geïnvesteerd.Syplon plaatste deze zomer in totaal zo’n zeshonderd zonne-panelen op de daken van obs Feiko Clockschool, obs TheoThijssen, obs De Letterwies, obs Heiligerlee en obs Houwing-aham. Vanaf nu produceert SOOOG dus eigen energie. In to-taal gaan de panelen 97.500 kWh per jaar opwekken watgelijk staat aan het verbruik van ongeveer 26 huishoudens.

Hierdoor draagt SOOOG jaarlijks bij aan het verminderen vande CO2-uitstoot met 57.000 kilo. Dit staat gelijk aan 285bomen die een jaar lang groeien.

Energie besparenOm energieverbruik bewust te verminderen investeertSOOOG in zowel techniek als gedrag. Het energieverbruik opSOOOG-scholen wordt online in de gaten gehouden zodatstoringen en onnodig verbruik snel gesignaleerd worden. Uit-eindelijk wil SOOOG graag ‘webbased gestuurde regelingen’in haar scholen, zodat installaties op afstand kunnen wordenaangepast. Op obs De Bouwsteen is dat dankzij het nieuweklimaatsysteem al mogelijk.

Sommige SOOOG-scholen doen mee aan Energy Challenges:onder andere obs De Tweemaster en obs Hendrik Wester-school. Deze scholen proberen met energiebewust gedragenergie te besparen. Leerlingen kunnen online het energie-verbruik en het geld dat ze bespaard hebben zien. Het bedragdat ze besparen is tijdens het project voor de scholen zelf. Zekunnen het geld gebruiken voor nieuwe energiebesparingenof voor het mooier maken van de schoolomgeving.

Energiebewuste leerlingenObs Hendrik Wester doet voor het derde jaar achtereen meeaan Energy Challenges. Leerkracht en Intern Begeleider Ma-riska ter Veer is de afgelopen twee jaar coach geweest van hetgroepje bovenbouwleerlingen dat Energy Challenges opschool leidt. Deze leerlingen zijn de Energizers van de school.Ze zijn elk schooljaar een half jaar lang bezig hun school duur-zamer te maken door energiebewust gedrag en besparendemaatregelen te promoten bij schoolgenoten en hun omgeving.Mariska: “Ze maken dingen van duurzame materialen, bloe-menbakjes van petflessen bijvoorbeeld die ze op de Konings-dagmarkt verkochten. Ze delen flyers uit en maken roosterswaarmee ze om de beurt aan het eind van de dag alle klassenlangslopen om te kijken of de Digiborden en lichten uit zijn.

10

Ze schrijven stukjes in de nieuwsbrief om ouders en omgevingop de hoogte te houden en ze hebben een PowerPointpresen-tatie gemaakt over energie die ze aan de verschillende klassenhebben gepresenteerd. Er zijn warmtefoto’s gemaakt van deschool om te kijken waar het minder goed geïsoleerd is. Metde Energizers werd besproken waar winst kan worden be-haald. Ik fungeer als coach, maar de kinderen doen alles zelf.

Het afgelopen jaar was het een groepje van zeven kinderendat de boel leidde”. Energy Challenges is erg leuk en heelbreed, zegt Mariska, je kunt er op heel veel manieren iets meedoen. “We worden daar ook goed in begeleid. Er zijn bijeen-komsten in Groningen: in januari is daar de aftrap waar deEnergizers naartoe mogen en waar ze verschillende work-shops volgen.

In juni presenteren ze op een creatieve manier wat ze het af-gelopen schooljaar hebben gedaan, samen met de anderescholen die aan dit project hebben gewerkt.”

De Hendrik Wester bevindt zich in het gebouw de Groenlingin Oude Pekela, samen met twee andere scholen. De afgelo-pen twee schooljaren deed de Hendrik Wester alleen mee aanEnergy Challenges, maar vanaf dit schooljaar doen ook de an-dere twee scholen mee. Mariska: “We kijken nu verder danonze eigen school. Samen met de andere gebruikers van hetgebouw willen we kijken of we nog meer kunnen bereiken,het gebouw nog duurzamer kunnen maken en de leerlingennog bewuster met energie kunnen laten omgaan”.

Frisse ScholenEen Frisse School is een schoolgebouw met een laag energieverbruiken een gezond binnenmilieu. Soms zijn die twee met elkaar in strijd.Voor een gezond binnenklimaat heb je genoeg frisse lucht nodig,maar ventileren kost ook energie. Toch streeft SOOOG zoveel mo-gelijk naar Frisse Scholen. Samen met gemeenten wordt de komendejaren geïnvesteerd in de klimaatverbetering van vooral die scholendie nog lang niet zijn afgeschreven.).

S

‘SOOOG draagt jaarlijks bij aanhet verminderen van de

CO2-uitstoot met 57.000 kilo’

Dagboek van een invaller...Ik open mijn mail en zie een vacature staan voor de Nieuwkomers. Het betreft meer uren dan ik nu werk. Na wikken en wegenbesluit ik te solliciteren en na een korte wachttijd krijg ik het positieve bericht dat ik ben aangenomen! Nou ja, wederom eentijdelijk contract van een jaar. Maar ik ben niet anders gewend.

De eerste week heb ik maar vier leerlingen in de groep. We roeien met de riemen die we hebben. Ik neem toetsen bij de leer-lingen af en er wordt heel wat gekleurd en getekend. Praten doe ik met handen en voeten, want echt goed Nederlands sprekende leerlingen niet. Gedurende de weken komen er gelukkig steeds meer leerlingen bij. Maar helaas, er gaan ook telkens leerlingenweg. Ik geniet van mijn werk, maar zie ook dingen waar niemand vrolijk van wordt. De harde werkelijkheid.

Het is middenin de winter. Het centrum staat op een weiland. De koude wind waait hard. Wanneer we buitenstaan tijdens de pauze, waait het zo hard, dat de tranen mij in de ogen springen. Ik probeer mijn jasnog hoger dicht te ritsen en nestel mij dieper in mijn sjaal. Ik kijk rond en zie dat de helft van de leer-lingen niet eens een jas draagt. De directrice heeft mij verteld dat ik dit soort dingen zoveel mogelijknaast me neer moet leggen. “Wij zijn er alleen voor het verzorgen van het onderwijs. Meer niet.”Maar toch raakt het me en ga ik in gedachten mijn kledingkast bij langs of er wellicht iets over is.Ook na schooltijd word ik weer gewezen op het feit hoe slecht sommige mensen er aan toe zijn. Deschoonmaakster is een oude vrouw. Ze loopt iedere dag in dezelfde kleding. Een lange grijze winterjas,donkere broek en een hoofddoek. Ze spreekt geen woord Engels of Nederlands. Ze houdt me aan enmet gebaren probeert ze me iets duidelijk te maken. Ze wijst naar haar voeten en ik zie dat ze opslippers loopt…en blote voeten. Ze vraagt dus of ik misschien schoenen voor haar heb. Met tra-nen in mijn ogen zeg ik tegen de mevrouw dat ik geen schoeisel voor haar heb en datze zich maar moet melden bij COA.

Na een aantal weken vertrekken er ook weer een aantal leerlingen. Het is een komenen gaan op het centrum. Tijdens pauzes zien de leerlingen weer een busje staanwaarin ze dierbaren zien zitten. Ze rennen direct naar het busje om maar te kun-nen zien wie er in zit. Het schoolplein is de andere kantop, maar we laten de leerlingen uiteraard afscheidnemen van familie en vrienden. Telkens zien weweer tranen en iedere week missen we weereen aantal leerlingen uit de groep. Het is triest,diep triest.

Dit zijn zaken die het werken met nieuw-komers zo anders maakt. Maar dit zijnook de zaken waardoor je de kleine din-gen meer gaat waarderen. Een leerling dietijdens het zelfstandig werken loopt te zin-gen, twee heren met beide een totaal andergeloof die ontzettend goed samenwerken tijdens een bouwopdracht, een leerling diemijn woorden voor een andere leerling ver-taald en bovenal de knuffels die ik iedereochtend en middag weer kreeg. Een leerlingvergeet ik sowieso nooit meer. Iedere ochtendkwam ze stipt op tijd en de hele dag een prach-tige brede glimlach op haar gezicht metstralende ogen. Blij met alles wat haaraangeboden werd.

11

12

Scholen met Succes

Obs De Waterlelie begon twee jaar geleden als eerste schoolbinnen SOOOG met Scholen met Succes: een traject waarinscholen onder leiding van een binnenhuisarchitect aanpassin-gen doen binnen en buiten school, zodat hun profiel duidelij-ker zichtbaar wordt. Met kleine aanpassingen kan al veelworden bereikt. Op De Waterlelie brachten de veranderingenvooral meer rust, vertelt Pieky Jansen, clusterdirecteur vanonder andere De Waterlelie. “Als je al jaren door zo’n schoolloopt zie je het zelf niet meer, maar het is echt onderwijseigen:hier ligt wat, daar ligt wat…” Nynke Jelles, als architect enadviseur stedenbouwkundig ontwerp verbonden aan Scholenmet Succes keek met een frisse blik naar de inrichting van DeWaterlelie en kwam met vele suggesties. Verrassend simpeledingen vaak, zegt Pieky, waar je zelf niet aan denkt. “Demuren in lokalen niet meer tot aan het plafond volhangen metwerkjes bijvoorbeeld, maar tot een bepaalde hoogte zodat je

bovenin rust houdt. Alles groeperen. Geen losse planken maardichte kasten. De ramen niet volplakken en de gangen vrij-houden. De patio kwam niet meer tot zijn recht door de kas-ten die ervoor geplaatst waren. En de vensterbanken: daardenk je niet over na, maar kinderen en ook leerkrachten leg-gen daar altijd van alles neer. Op de vensterbanken moet jealleen planten neerzetten, of werkjes van leerlingen: je moetze niet als opslagruimte gebruiken”.

Minder prikkelsScholen met Succes is een gespecialiseerd onderzoeks- encommunicatiebureau voor het onderwijs. Volgens het bureauworden het gedrag en de prestaties van kinderen mede be-paald door hun schoolomgeving. Kleur, licht, de inrichting ennetheid van school en groen: allemaal zijn ze van invloed ophet welbevinden van kinderen en daarmee op hun gedrag,

De groene patio is niet langer verstopt achter kasten, de entree niet langer volgeplakt enrommelig. De deuren en muren hebben niet meer alle kleuren van de regenboog,

de vensterbanken zijn niet langer een opslagplaats. Op obs De waterlelie heerst meer rust,sinds de school advies kreeg – en opvolgde – van Scholen met Succes.

13

communicatie en leerprestaties. De opgeruimde versie van DeWaterlelie geeft de leerlingen inderdaad meer rust, denktPieky. “Als je alles helemaal vol hebt hangen geeft dat veelprikkels en je hebt hier – net als op andere scholen – toch weleen redelijk groot percentage aan leerlingen met gedragsmoei-lijkheden. Als het dan heel druk is krijgen ze nog meer prik-kels. Ik heb het idee dat dit meer rust geeft.”

TeamworkOp termijn krijgen alle SOOOG-scholen de mogelijkheid metScholen met Succes aan de slag te gaan. De Waterlelie begonmet Scholen met Succes nadat het bestuur van SOOOG Piekyvroeg of het haar leuk leek. Pieky zag het direct zitten. Hetteam van De Waterlelie heeft de school zelf opgeknapt aan dehand van de adviezen van Jelles. Zij kwam de school tweejaar geleden bezoeken om alle ruimtes en de directe omgevingvan de school te bekijken. Vervolgens maakte ze een analyseen gaf uitgebreide adviezen en aanbevelingen tot verbeterin-gen die ze presenteerde aan het hele team. Pieky: “Het is aande school wat je er vervolgens mee doet. We zijn begonnenmet een hele grote container en hebben gezamenlijk alle over-bodige spullen opgeruimd. De gekleurde deuren werden witgeverfd en we hebben bergruimte op advies van de architecteveel beter benut. Een ouder die heel veel helpt op school heeftde klaslokalen geschilderd, alle losse kabels netjes weggewerkten door de hele school lijnen gespannen waaraan werkjes kun-nen hangen. Verder kwam overal gelijke zonwering”.

Duidelijk profielVoor scholen is het volgens Scholen met Succes steeds belang-rijker een duidelijk profiel te hebben. Want ouders kiezen be-wust voor bijvoorbeeld een ‘groene school’ of een‘sportschool’. Door een opeenstapeling van veranderingen entoevoegingen wordt het totaalbeeld van scholen in de loopder jaren vaak rommelig.

14Gerald Bonsema en Silvie de Vries

Samen met Scholen met Succes bedacht Jelles het traject datDe Waterlelie doorlopen heeft. Doel ervan is meer samenhangen rust binnen en buiten de school creëren en het profiel vande school duidelijker tot uitdrukking laten komen. Op De Wa-terlelie is dat gelukt, zegt Pieky. Uit het motto ‘De Waterlelie,SCOORT’ (Sprankelend, Creatief, Onderwijskundig, Open,Respect, Toegankelijk) wilde de school vooral dat spranke-lende en de open- en toegankelijkheid meer naar voren latenkomen. Jelles gaf voor deze punten onder andere als advieskunst- en daglicht op een bepaalde manier toe te passen en tezorgen voor veel transparantie.

SchoolpleinHet afgelopen schooljaar werd het meubilair op De Waterlelievolledig vervangen, dus de school voelt helemaal fris en op-geschoond. Alle meubels zijn nu gelijk en dat oogt een stukrustiger. De volgende stap is de herinrichting van het plein,zodat ook de buitenomgeving nog beter aansluit bij het profielvan De Waterlelie. Een eigen werkgroepje is daar al over aanhet brainstormen. De herinrichting van het schoolplein ge-beurt niet onder begeleiding van Scholen met Succes, al op-perde Jelles in haar advies al wel wat ideeën: onder anderemeer groen aanbrengen, de creatieve identiteit laten zien ophet plein en losse verstopborden verwijderen.

Rustig binnenkomenDe entree van een school is heel belangrijk, schreef Jelles in2014 in haar advies. Het is de eerste kennismaking met eenschool en de eerste indruk beïnvloedt de schoolkeuze van ou-ders. Pieky: “We hebben een mooi kunstwerk in de hal, maarde veelkleurige deuren leidden daar vanaf. Ook konden wede aankondigingen en posters beter groeperen en zo min mo-gelijk losse elementen plaatsen. De school oogt en voelt nuopen en rustig, direct bij de ingang al. Ik vond wel dat het hier

geen ziekenhuis moest worden, het is toch een basisschoolen het moet een leerrijke omgeving blijven. En van sommigeoude spullen, een mooie oude schoolkast bijvoorbeeld kondenwe geen afstand doen. Maar de suggesties die we kregen vondik heel prettig en met de dingen die we gerealiseerd hebbenzijn we heel tevreden”.

15

Emowijzer, samen pratenover wat je voelt

Kinderen laten vaak door gedrag of emoties zien hoe ze zichvoelen, want gevoelens onder woorden brengen is meestalnog erg lastig. Praten over gevoelens wordt gemakkelijker metde Emowijzer, zegt schrijfster Yvonne Franssen. En dat is eengroot goed. “Als je met je kind kunt praten over wat het voelt,waarom het zich zo voelt of waarom het zich op een bepaaldemanier gedraagt, dan voelt je kind zich door jou gezien en er-kend. Dat geeft een kind rust. En jou als opvoeder ook.”

Schommelen‘Emowijzer, samen praten over wat je voelt’ is een praktischboek dat toch heel intuïtief geschreven lijkt en ook zo te ge-bruiken is. Het bevat tips om een gesprek op gang te brengen

en duidelijk beschreven valkuilen. Op de Emowijzer in hetmidden van het boek staan 16 poppetjes die emoties uitdruk-ken die voor kinderen goed herkenbaar zijn. In het boek ziteen leeslint waaraan je zelf een schommeltje kunt maken vankarton (Franssen legt uit hoe je dat doet). Met je vinger schom-mel je het schommeltje naar het poppetje dat voelt wat jijvoelt. Je kind doet hetzelfde. Zo kan je kind gemakkelijkervertellen wat hem dwarszit en leert hij dat gevoelens komenen gaan: dat je erin en eruit schommelt.

Richtingaanwijzers‘Emowijzer, samen praten over wat je voelt’ verklaart gevoe-lens op een manier die voor iedereen te begrijpen is. Zodat je

Vrienden worden met je gevoelens en leren dat je gevoel je gedrag niet hoeft te bepalen:goed voor kinderen, maar ook voor menig volwassene nog een te leren les.

Het boek ‘Emowijzer, samen praten over wat je voelt’, leert opvoeders hoe ze op een eenvoudigemanier met hun kind over gevoelens kunnen praten.

16

gevoelens kuntgaan zien als de richtingaanwijzers

die ze zijn. Want onder elk gevoel zit een behoefteverstopt, zegt Franssen. En om te weten wat je nodig hebtmoet je eerst weten en begrijpen wat je voelt. Ook voor vol-wassenen die hun eigen gebruiksaanwijzing nog (beter) moe-ten leren kennen is er een versie van de Emowijzer. Want dereden dat omgaan met gevoelens voor kinderen vaak zo lastigis, is volgens Franssen dat “de meeste opvoeders zelf nooit ge-leerd hebben hoe ze met hun gevoelens kunnen omgaan. Ofwat die gevoelens hen vertellen. Sterker nog, gevoelens zijnvaak genegeerd of afgestraft”. Een volwassene die niet goedgeleerd heeft om met zijn gevoelens om te gaan en alleenmaar bezig is zich goed te voelen, loopt het gevaar “een speel-bal van zijn gevoelens te worden”. Dat kan leiden tot destruc-tief gedrag als veel eten, shoppen, gamen, blowen, enzovoort.Franssen: “Je wordt sterk en veerkrachtig als je je gevoelensleert herkennen, erkennen en interpreteren”.

Voor alle kinderenDe Emowijzer is bedoeld voor alle kinderen vanaf ongeveertweeënhalf jaar tot ongeveer twaalf jaar. De Emowijzer is ge-schikt voor alle kinderen met buikpijn, schrijft Franssen, want:“alles wat niet fijn is en waar geen woorden voor zijn noemenkinderen buikpijn”. De Emowijzer is extra geschikt voor kin-

deren die om wat voor reden dan ook praten lastig vinden ofdie beperkt zijn in hun communicatie of taalbeheersing. Bin-nenvetters bijvoorbeeld, of beelddenkers, kinderen met eentaalachterstand of autisme, of kinderen die verbaal juist heelsterk zijn en zichzelf daardoor overschreeuwen.

KindercoachYvonne Franssen ontwikkelde en schreef ‘Emo-wijzer, samen praten over wat je voelt’ vanuithaar ervaring als kindercoach, emotiedeskun-dige, empowermentcoach, trainer social skillsvoor kinderen en logopedist. Op de bij het

boek horende site emowijzer.nl staat niet veelextra informatie. Wel krijg je als je via deze site je boek koopteen mooi houten schommeltje cadeau, zodat de Emowijzerdirect te gebruiken is.

Een fijn boek voor ouders, leerkrachten en andere professio-nals die met kinderen werken, waar je direct mee aan de slagkunt en dat je er steeds weer bij kunt pakken om samen opeen gemakkelijke manier te praten over wat je voelt

gg

di

b k

.

17

Klacht? Praat er samen over!

Het bestuur van SOOOG probeert het zoveel mogelijk te be-nadrukken: is er een klacht, bespreek die dan met de mensendie het aangaat, zodat de problemen kunnen worden opgelostop de plek waar ze zijn ontstaan. In alle openheid, tijdens eer-lijke gesprekken, met elkaar. Het eerste aanspreekpunt bijklachten is altijd de leerkracht. Daarna kan de schoolcoördi-nator erbij betrokken worden. Als dit niet leidt tot een oplos-sing kan de clusterdirecteur worden benaderd. Zijn deproblemen dan nóg niet opgelost, dan kan het schoolbestuurworden ingeschakeld. Voor echt bijzondere zaken kan de stapgezet worden naar de Landelijke Klachtencommissie Onder-wijs (LKC).

Helaas worden die eerste stappen tegenwoordig gemakkelijkovergeslagen. Ciska Walraven, klachtencoördinator binnenSOOOG: “Mensen stappen veel gemakkelijker dan vroeger

direct naar het bestuur, en zelfs naar de Landelijke Klachten-commissie. Men realiseert zich echter vaak niet wat de stapnaar de Landelijke Klachtencommissie met zich meebrengt.Want als een klacht wordt ingediend bij de LKC moeten eenheleboel formele richtlijnen gehanteerd worden, wat uitein-delijk kan resulteren in een hoorzitting in Utrecht. Overigenswordt het schoolbestuur vrijwel altijd de mogelijkheid gebo-den om de klacht eerst zelf af te handelen met instemmingvan alle betrokkenen”.

Bij het overgrote deel van klachten, die betrekking hebben opanti-pestbeleid, communicatie of informatievoorziening, is hetecht niet nodig om direct formele stappen te zetten, zegtCiska. “Als ik klachten binnenkrijg probeer ik ook altijd eerstterug te verwijzen naar de leerkracht, schoolcoördinator of di-recteur. Regelmatig hebben zij namelijk nog geen klacht ont-

Waar mensen werken worden fouten gemaakt en kunnen meningsverschillen en onvrede ontstaan.Helemaal niet erg, zolang er maar over gepraat wordt met de mensen die erbij betrokken zijn.Helaas wordt die stap de laatste jaren vaak overgeslagen en zoeken mensen het met een klacht

direct hogerop. Dat is jammer, vooral omdat het vaak onnodig is.

Ciska Walraven, klachtencoördinator binnen SOOOG

18

vangen. Natuurlijk neem ik de klacht in behandeling als diestap al is gezet, of als de klacht juist over één van deze perso-nen gaat. Maar heel vaak blijken klachten alsnog in goed over-leg op te lossen.”

Een schoolbestuur is wettelijk verplicht om informatie overde klachtenregeling te plaatsen in bijvoorbeeld de schoolgids.Ciska: “Natuurlijk staat er altijd bij dat je het beste eerst metde leerkracht kunt praten. Maar als daaronder de contactge-gevens van de LKC vermeld staan kiezen veel mensen ervoorom daar direct hun klacht in te dienen. Het is tegenwoordigerg gemakkelijk om een klacht in te dienen”.

Wat Ciska als klachtencoördinator vaak ziet is dat protocollenniet duidelijk zijn, afspraken niet nagekomen zijn of dat men-sen te gemakkelijk communiceren via e-mail, in plaats van el-kaar uit te nodigen voor een echt gesprek. Vaak loopt het dusspaak in de communicatie en in veel gevallen is daar zoals ge-zegd één gouden oplossing voor: het gesprek aangaan. Ciska:“Zo nodig met iemand erbij die het gesprek begeleidt. Maarga echt met elkaar praten!”.

19

Heerlijk (voor)lezen!Zelf lezen en samen lezen is goed voor de ontwikkeling van kinderen. Hun woordenschat wordtgroter, net als hun gevoel voor taal. Lezen prikkelt de fantasie en stimuleert sociaal-emotionele

vaardigheden. Bovendien is samen lezen vooral erg gezellig. Ook oudere kinderen vinden het vaak nog erg leuk om voorgelezen te worden!

SOOOG Magazine zet een paar niet te missen kinderboeken op een rij.

Paul van Loon

“Soms ben ik een kikker. Dat is mijn supergeheim. Niemand maghet weten, behalve jullie.” Sita, Wouter en de andere kinderen inde klas lachen. Leuke grap van de meester. Totdat hij op een dagde klas in komt met kroos in zijn haar. Zijn kleren zijn nat en ge-scheurd. De meester is aangevallen door een ooievaar, zegt hij...In 1996 won Paul van Loon met dit boek al de Prijs van de Ne-derlandse Kinderjury en nog steeds is het boek populair. Op ditmoment draait de verfilming van het boek in de bioscoop en is ereen speciale filmeditie van Meester Kikker verkrijgbaar.

Leuk om voor te lezen vanaf 5 jaar. Zelf lezen vanaf 8 jaar.

Leopold ISBN 9025853277

p

Filemon Wesselink & Clarinde Wesselink

De scheetjesspin heeft honger en eet het liefst bruine bonen. Vooral chili concarne, zijn lievelingseten. Maar wat hijniet weet, is dat je van bruine bonen ookheel veel scheetjes moet laten. Alle die-ren vinden hem stinken en blijven hetliefst uit zijn buurt. Het spinnetje is ergverdrietig omdat niemand met hem wilspelen. Moet hij misschien toch wat anders gaan eten? Maar bruine bonenzijn zo lekker... Vanaf 4 jaar.

MoonISBN 9048831350

Peggy van Gurp

In het hoge Noorden, in hetland van de lange, donkere

winters, woont sneeuwman Jurre.Hij heeft nog nooit Kerstmis

gevierd. Maar sinds hij verhalenheeft gehoord over een feest met

veel cadeautjes en heerlijk eten, wilhij het kerstfeest graag zelf beleven.

Hij besluit op zoek te gaan naarKerstmis. Het wordt een lange tocht

en onderweg wordt Jurre telkensopgehouden door een dier in nood. ZalJurre erin slagen om Kerstmis te vinden?

Een hartverwarmend en knusprentenboek over een van de mooiste

feesten in het jaar. Vanaf 4 jaar.

Clavis Books – ISBN 9044809792

Samen

20

Martine Bijl

Een erg leuk sprookjesboek vanMartine Bijl met prachtige prentenvan Noëlle Smit. Zeven heerlijketraditionele sprookjes op rijm, die

heel prettig voorlezen. Op de cd bijhet boek leest Martine Bijl zelf desprookjes uit het boek voor, plús

nog drie bonus-sprookjes.Vanaf 5 jaar.

GottmerISBN 9025759149.

Udo Weigelt

In het rijk van koning Ignaz, dat bestaatuit één enkel eiland, leidt iedereen een

heel tevreden bestaan. Iedereen, behalvewachtmeester Ravenhorst. Hij heeft aljaren niks te doen omdat er geen roversop het eiland zijn. En daar is hij nu ziek

van geworden. Finn, de stalknecht, maaktzich zorgen om de gezondheid van zijnvriend de wachtmeester. Hij verzamelt alzijn moed en gaat met gevaar voor eigen

leven op zoek naar een rover. Op zijn tochtkomt Finn draken tegen, tovenaars en goud-libellen. Maar rovers...? Leuk voor jongens

én meisjes, vanaf 9 jaar.

Lemniscaat – ISBN 9047706188

21

Jan Terlouw

Het is de ijskoude winter van 1944/1945. Nederland is bedekt door een dik pak sneeuw. De Tweede Wereldoorlog is nog in volle gang. In het westen van Nederland heerst grote honger. In een dorpje in de buurt van Zwolle woonft de veertienjarige Michiel, die niet kanwachten tot hij iets kan betekenen in het verzet. Dit tot ergernis van zijn vader, die als burge-meester vooral bezig is om escalaties in het dorp te voorkomen. Als zijn buurjongen Dirk, die meedoet aan een overval op het munitiedepot, aan Michiel vraagt of hij een brief aaniemand wil bezorgen als het mis mocht gaan, voelt hij zich eindelijk serieus genomen. Maar de overval blijkt verraden, Dirk wordt opgepakt en degene bij wie hij de brief moetbezorgen, is doodgeschoten door de Duitsers. Michiel moet uitgaan van zijn eigen kracht.Hij leert al snel dat goed en kwaad dicht bij elkaar liggen. Dat oorlog misschien spannendlijkt maar vooral ook gruwelijk is. Met zijn eenzaamheid groeit ook zijn onafhankelijk-heid. Michiel moet als een volwassen man zijn eigen beslissingen nemen. Die laatste oorlogsmaanden zal hij zijn hele leven met zich meedragen… Oorlogswinter werd in1973 bekroond met de Gouden Griffel en in 2008 met de Gouden Film. Tot eind 2016is het boek nog voor 1 euro verkrijgbaar dankzij samenwerkende boekhandels achterhet initiatief doemijmaareenboek.nl. Vanaf 13 jaar.

Lemniscaat – ISBN 9047708466

Susin Nielsen

De hoogbegaafde Stewart is sociaal gesproken – laten we het voorzichtig zeggen– wat onhandig. Ashley daarentegen is de populaire beauty queen, die, behalvemet haar vrienden die daar rondlopen, werkelijk níéts met school en studerenheeft. Zij kan zich dan ook geen grotere ramp voorstellen dan dat Stewart en

zijn vader bij haar en haar moeder in huis trekken. En alsof het allemaal al nietmoeilijk genoeg is, blijkt Ashleys droomvriendje een heel andere jongen te zijn

dan ze zich had voorgesteld, en komt haar grote geheim uit... Haar leven isvoorbij, denkt ze. Maar dan heeft ze buiten Stewart gerekend. Een warm en

erg grappig verhaal over familie, vriendschap en acceptatie. Vanaf 13 jaar.

Lemniscaat – ISBN 904770777X

M.G. Leonard

De vader van Darkus is spoorloos verdwenen. Hij is voor het laatst gezien in een afgesloten zaal van het natuurhistorisch museum waar hij werkt. De politie staat voor een raadsel en weet niet waar ze hemmoet zoeken. Darkus gaat zelf op onderzoek uit en ontdekt dat zijnvader een gevaarlijke tegenstander had. Een vijand waar Darkus inz’n eentje nooit tegen op kan. Maar onverwacht krijgt hij hulp, eerstvan een enorme kever, en dan van honderden andere insecten die vliegend, kruipend, prikkend en bijtend op spectaculaire manier destrijd aangaan. Keverjongen is het eerste deel van een spannendeserie vol humor, echte vriendschap en superslimme insecten. Voorde fans van Roald Dahl en heel veel andere lezers. Vanaf 10 jaar.

QueridoISBN 9045119048

22

Sportcentrum Kardinge is het grootste multifunctionele sportcentrum van Noord-Nederland met meer dan een half miljoen bezoekers per jaar. In Sportcentrum Kar-dinge kunt u schaatsen, zwemmen, tennissen, squashen of een andere sportbeoefenen in de sporthal of dojo. Eten en drinken is ook verkrijgbaar. Vanaf oktober kan hier weer geschaatst worden. Sportcentrum Kardinge heeft velemogelijkheden op schaatsgebied. Op de 400 meter baan wordt getraind, wordenwedstrijden gereden, wordt schaatsles gegeven, recreatief geschaatst door jong enoud en worden leuke clinics georganiseerd. Verder is er een sfeervolle ijshal voorijshockey, kunstrijden, shorttrack, schaatsles en curling. Op zaterdag- en zondag-ochtend kunnen gezinnen tot 12.00 uur voordelig schaatsen met de gezinskaart.

Met Music4Kids speel je muziek direct op de partituur! Met éénaanraking creëer en hoor je muzieknoten. Je kunt ze naar wensverplaatsen en zo op een intuïtieve manier jouw eigen liedjescomponeren. Probeer ook de 140 muzikale opdrachten uit (dooreen kunstenaar en componist ontworpen muziekherkennings-spelletjes). Zo neem je spelenderwijs de basis van het noten lezenop, je ontwikkelt je creativiteit en verbetert iedere dag opnieuwjouw muzikale gehoor.

Vanaf 4 jaar. Beschikbaar voor iPhone, iPad en Android.

Met Musiaanrakikik ng cverplaatsencomponereneen kunsten

Leuke apps

De magische wereld van Ida staat vol duizelingwekkende monumenten.Haar doel is om steeds een bepaald punt van een gebouw te bereiken,maar dat valt niet mee in een omgeving vol optisch bedrog. Elk level doetdenken aan een kunstwerk van M.C. Escher. De makers van deze schitte-rende app wilden een game creëren die zo mooi is dat je elk screenshotals poster aan de muur kunt hangen. Dat is meer dan gelukt en ondertus-sen trainen kinderen ook nog hun ruimtelijk inzicht.

Beschikbaar voor iPhone, iPad en Android.

Zacht glooiende heidevelden met plassen en vennetjes. Bos, stuifzand en schilderachtige esdorpen. Voor een afwisselende fiets- of wandeltocht bent u in Nationaal Park Dwingelderveld op de goede plek. Ook kunt u vanuit het bezoekerscentrum inRuinen deelnemen aan leerzame en avontuurlijke activiteiten die het hele jaar door georganiseerd worden. Kijk voor het actuele programma-aanbod in de activiteitenagendaop www.natuurmonumenten.nl/nationaal-park-dwingelderveld.Voor kinderen is het leuk om eens langs te gaan bij de schaapskooiAchter ’t Zaand bij de herders Renny Westerink en Johan Coelingh. Elke dag vanaf 17.00 uur kunnen kinderen de schapenaaien en knuffelen tijdens het knuffelkwartiertje. 23

Sportcentrum KarNederland met medinge kunt u schaabeo f

meer dan geg hun ruimtelijk inzicht.

Beschikbkbk aar voor iPhone, iPad en AnAnA droid.

Leuke uitjes

‘Midwolderbos’, door Klaas Ketelaar