SKG Jaarverslag · 2019-05-27 · 5 Jaarverslag 2018 4 2. Kredietverlening: leningen en kredieten...

www.skggouda.nl

SKG Jaarverslag

2018

1

Jaarverslag 2018

Inhoudsopgave

Organisatie 2

Profiel van de stichting 3

Meerjarenoverzicht kerngegevens 2015 – 2018 5

Verslag van het bestuur 6

Jaarrekening

Balans per 31 december 18

Resultatenrekening 19

Kasstroomoverzicht 20

Toelichting behorende tot de jaarrekening 21

Overige gegevens 33

Foto voorzijde:Aanzicht Sint Joriskerk Amersfoort

Fotografie Rogier Bos

2 3

Jaarverslag 2018 Jaarverslag 2018

Organisatie

Bestuur

Mr. Drs. Ing. D. Duijzer, voorzitterDrs. A.M. Mol, secretarisMr. Drs. G.J. de Jong RA Mr. J.A. StalL.J.C. VisserT.H. Copier, directeur

Medewerkers

Drs. D.A. Dreschler managermiddelenbeheerenfinancieringenA.P. Janssen controller / interne controle H.O. Veenstra CISM manager automatisering

A. Boer accountmanager buitendienst (regio zuid) B. Prins accountmanager buitendienst (regio noord)

Mevr. D.J. Blom medewerkster creditgelden / betalingsverkeerMevr. J. Buijze - van der Veen medewerkster creditgelden / betalingsverkeer Mevr. N.J.A. de Hoop - de Jong medewerkster creditgelden / betalingsverkeer Mevr. C. Koppenaal medewerkster creditgelden / betalingsverkeer Mevr. E.S.C. Lebbink - Mudde medewerkster creditgelden / betalingsverkeerG.C. Slob medewerker creditgelden / betalingsverkeerMevr. C.M. Soet - Schelling medewerkster creditgelden / betalingsverkeer Mevr. J.C. van de Werken medewerkster creditgelden / betalingsverkeer

J. Aanen applicatie-ontwikkelaar Mevr. M.M. de Leeuw den Bouter - Honkoop bestuurssecretaresse Mevr. H. van IJcken - Runhaar medewerkster kredietadministratieJ.C. Zwaan systeembeheerder

Profiel van de stichting

Doelstelling

Stichting Kerkelijk Geldbeheer (SKG) functioneert als stichting volgens de generale regelingen van de Protestantse Kerk in Nederland als bedoeld in ordinantie 11-27-3 met als doel: financiering van kerken, kerkelijke instellingen en kerkelijke arbeid in de ruimste zin des woords.

SKG verkrijgt geldmiddelen binnen de doelgroep - de Protestantse Kerk in Nederland - en leent deze zoveel mogelijk weer uit aan onder andere plaatselijke gemeenten en kerken. Het motto van SKG is: “Geld van de kerk, voor de kerk”.

Bij het aanbieden van onze financiële producten en diensten streven wij ernaar om te voldoen aan wat de klant van ons verwacht: een goede dienst-verlening, optimaal gemak en concurrerende tarieven.

Kernactiviteiten

1. SparenVeel gemeenten hebben spaargeld beschikbaar. Vaak wordt gespaard voor speciale doelen. Het is van groot belang dat de spaargelden in de periode dat ze nog niet aangewend behoeven te worden, tegen een aanvaardbaar rendement belegd worden.

Raamwerk De Fontijn te Nijkerk

5

Jaarverslag 2018

4

2. Kredietverlening: leningen en kredieten in rekening-courantDe leningen en kredieten in rekening-courant, die SKG verstrekt, worden met name aangewend voor renovatie of nieuwbouw van kerkelijke gebouwen.

3. Betalingsverkeer Er gaat veel geld om in de kerk. De kasstromen vinden enerzijds plaats door binnenkomende vrijwillige bijdragen (Actie Kerkbalans) en de col-lecten, anderzijds door uitgaande betalingen voor bijvoorbeeld salarissen, onderhoud gebouwen en diaconale giften. Voor het efficiënt afwikkelen van het betalings-verkeer heeft SKG diverse producten beschikbaar. Het paradepaardje is het internetprogramma “SKG Online”. Hiermee kan het betalingsverkeer op de rekening-courant gebruiksvriendelijk en veilig worden verricht. Met een webwinkel bij “SKG Collect” en de bij-

behorende Kerkgeld app kunnen gemeente-leden op elk moment bestellingen plaatsen of toezeggingen doen via de website van de eigen kerkelijke gemeente. Een bestelling van bijvoorbeeld collectebonnen of de toezegging van een gift kan dan per direct online via iDeal betaald worden. Veel ker-kelijke gemeenten hebben het proces van toezeggingen, bestellingen, betalingen maar ook de geautomatiseerde boekingen in een ledenpakket op deze wijze gestroomlijnd. In aanvulling hierop is “SKG Cash” de oplossing voor het stroomlijnen van het collectegeld bij de kerkelijke gemeenten, waarmee tevens de kosten van het betalingsverkeer ter plaat-se aanzienlijk kunnen worden beperkt.

4. Adviseren SKG adviseert de kerkelijke gemeenten met betrekking tot geldwerving, automatisering en balans- en exploitatiemanagement. Inven-tariseren van de plaatselijke situatie en goed luisteren naar de klant is hierbij essentieel.

Meerjarenoverzicht kerngegevens 2015-2018

2018 2017 2016 2015(bedragen in duizenden euro’s)

Algemene Reserve 29.952 28.416 26.574 24.607

Bestemmingsreserve - 495 1.500

Balanstotaal 441.042 425.973 423.722 405.050

Toevertrouwde middelen

- Rekening-courant 47.963 38.694 33.962 29.843

- Kerkelijke- en internetspaarrekening 128.963 133.179 131.723 117.183

- SKG Spaarcontracten 225.242 214.031 214.248 220.036

- Overige 5.897 8.274 12.700 7.412

Uitzettingen

- Kredieten 97.651 86.218 70.614 59.257

- Bankiers 318.930 320.747 342.726 335.067

- Kasmiddelen 17.677 11.739 2.815 3.328

Netto rentebaten 3.975 3.805 3.747 4.159

Provisie 447 544 475 424

Overige baten - 10 - -

Vrijval voorziening dubieuze debiteuren 50 50 55 -

Koerswinst rentedragende waardepapieren - - - 1.547

Lasten 2.519 2.662 2.940 2.209

Restitutie onkosten betalingsverkeer cliënten 417 400 375 342

Netto resultaat 1.536 1.344 962 3.579

Dotatie / onttrekking bestemmingreserve - 495 1.005 -1.500

Netto resultaat na bestemming 1.536 1.842 1.967 2.079

De Fontein te NijkerkJaarverslag 2018

6 7


De Stichting Kerkelijk Geldbeheer in 2018

Jaarrekening 2018Het is ons een genoegen u hierbij de door het bestuur opgemaakte jaarrekening 2018 aan te bieden. Naast het afleggen van verantwoording geeft het ons gelegenheid de klantenkring te informeren over de gang van zaken bij Stichting Kerkelijk Geldbeheer (SKG). Conform het bepaal-de in artikel 13 van de statuten is de jaarrekening door de externe accountant gecontroleerd. In de bestuursvergadering van 15 april 2019 is de jaar-rekening met de externe accountant besproken en door het bestuur vastgesteld.

Het bestuur heeft in 2018 vijf keer vergaderd. Vaste punten van bespreking waren de ontwikke-lingen op de financiële markten, grote financie-ringsaanvragen en tussentijdse interne financiële verslagleggingen. Regelmatig terugkerende on-derwerpen waren de ontwikkeling en voortgang van het vernieuwde SKG Online, het risicobeleid en -beheer van de stichting evenals de ontwik-kelingen in en rondom de Protestantse Kerk in Nederland.

AlgemeenHoewel de economie mondiaal gezien gestaag groeide, is eind 2018 sprake van een consolida-tiefase die minder opwaarts potentieel biedt en de markten gevoeliger maakt voor neerwaartse risico’s. Het belangrijkste risico is een escalatie van handelsconflicten die kunnen leiden tot een achteruitgang van het ondernemersvertrouwen en investeringen.

De opkomende markten hadden veel last van de lagere risicobereidheid van investeerders en van specifieke kwetsbaarheden die per land verschil-len. In de Verenigde Staten (VS), de eurozone (EU), het Verenigd Koninkrijk (VK) en Japan leken de capaciteitsgrenzen van de groei bereikt. Tegelij-kertijd neemt de groei van de wereldhandel af, wat de impuls uit de buitenlandse vraag beperkt. Een escalatie van de handelsoorlog tussen de VS en China of een chaotische Brexit-uitkomst kan de verwachte groeivertraging harder uit laten vallen. Bovendien is er in de meeste landen maar beperkte ruimte om nieuw stimulerend beleid te voeren via de begroting of met monetaire midde-len.

De toonaangevende Amerikaanse economie heeft op volle toeren gedraaid, maar begon eind 2018 wel de eerste tekenen van vertraging te verto-nen. Algemeen wordt verwacht dat de positieve effecten van de begrotingsstimulans en het belastingplan van de regering Trump uitgewerkt zijn. De Amerikaanse president Donald Trump domineerde ook in 2018 het nieuws. In het eerste kwartaal kwam hij met een serie importheffin-gen die de handelsruzie tussen de VS en China fors heeft opgestookt. Hij trok zich terug uit het atoomakkoord met Iran en de opening van de Amerikaanse ambassade in Jeruzalem zorgde voor extra spanningen in het Midden-Oosten.

De economie van de eurozone nam in 2018 toe met 1,9%, dit percentage is 0,6% lager dan in 2017. Het vanaf het derde kwartaal teruglopende groeicijfer deed bovendien de vraag rijzen of dit een voorbode was voor een sterke economische neergang. De Duitse economie bijvoorbeeld is in 2018 duidelijk langzamer gegroeid dan in voor-gaande jaren. Een belangrijke oorzaak van de ver-

Verslag van het bestuur zwakte groei was de tegenvallende export, mede veroorzaakt door het handelsconflict met de Verenigde Staten. Ook problemen in de belangrij-ke auto-industrie speelden mee. De Brexit hield de Britse samenleving volledig in zijn greep. De onzekerheid rond de toekomstige handelsrelatie tussen het VK en de EU maakt be-drijven terughoudend om in het VK te investeren. Italië kreeg een nieuwe populistische regering na de onbesliste verkiezingen in maart 2018. Het is afwachten hoe deze coalitie zich wat betreft begroting, migratie en hervormingen zal blijven verhouden met de rest van Europa. In Nederland trokken de bestedingen van consu-menten in eerste instantie flink aan en de winsten bleven op peil. Dit gaf vertrouwen voor verdere investeringen en resulteerde in economische groei. Vanaf het derde kwartaal vlakte de econo-mische groei af. De per saldo gunstige ontwikke-ling van de Nederlandse economie, die met 2,5% groeide, werd ook zichtbaar op de arbeidsmarkt. De werkloosheid daalde gestaag en huishoudens profiteerden van de stabiele euro en lage inflatie, waardoor de koopkracht iets herstelde.

Ondanks de aanhoudende ongunstige situatie op de rentemarkten kan SKG toch terugzien op een goed verslagjaar. In de gepresenteerde jaarcijfers 2018 komt dit goed tot uitdrukking. Bij financiële instellingen is risicobeheer een belangrijk aan-dachtsgebied. Cruciaal is het gevoerde uitzettin-genbeleid van de toevertrouwde middelen. SKG heeft vanaf haar oprichting altijd vastgehouden aan een risicomijdend traditioneel uitzettingen-beleid. Een gezonde financieringsportefeuille binnen de kerkelijke doelgroep is hiervoor de basis. Evenals voorgaande jaren is het activitei-tenvolume in 2018 bij SKG weer gestegen.

Sint Joriskerk, interieur

8 9


Het bedienen van de besloten kring - de Protes-tantse Kerk in Nederland (PKN) - maakt SKG tot een bijzondere speler op de financiële markt. Door de kosten beheersbaar te houden, maatwerk producten en concurrerende tarieven te bieden kan SKG zich duidelijk onderscheiden. De positi-onering van SKG in de PKN maakt de stichting tot een unieke speler met veel toegevoegde waarde voor de plaatselijke gemeenten. Als gevolg hiervan besluiten steeds meer kerkelijke gemeenten hun betalingsverkeer, spaargelden of lening onder te brengen bij SKG.

Het christelijk geloof en het kerkbezoek speelt een steeds minder belangrijke rol in de Neder-landse samenleving. De belangrijkste oorzaak is de secularisatie, wat zich manifesteert in een ver-grijzende kerk. Er overlijden ieder jaar meer leden dan dat er nieuwe bijkomen. In de gesprekken met de plaatselijke gemeenten is dit steeds vaker een gespreksonderwerp en zorg. SKG merkt dat waar het financieel kan de kerken blijven investe-ren. Bovendien is het een positieve ontwikkeling dat er de afgelopen jaren veel nieuwe gemeenten, zogenaamde pioniersplekken zijn gestart.

Evenals voorgaande jaren zijn in het afgelopen jaar weer de nodige ontwikkelingen geweest betreffende nieuwe of gewijzigde wet- en regel-geving welke betrekking hebben op financiële in-stellingen. Voor zover van toepassing confirmeert SKG zich hieraan en volgt de ontwikkelingen hieromtrent nauwgezet. Zo is op 25 mei 2018 de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) in werking getreden. De informatie die wij aan onze klanten en medewerkers verstrekken over de verwerking van hun persoonsgegevens is in overeenstemming met de verordening ge-bracht.

RenteontwikkelingDe afgelopen jaren zijn de rentes tot historisch lage waarden gedaald, met negatieve korte marktrentes tot gevolg. In de VS is de FED, dit is de centrale bank van de VS, de rentes al enige tijd aan het normaliseren. De oorzaak hiervan is te herleiden naar de economische groei die de VS de afgelopen jaren doormaakt. Hierbij komt dat het gewenste inflatiecijfer van om en nabij 2,0% alweer overschreden is (2,5%). Deze ontwikke-ling begon ook in het eurogebied langzaam maar zeker gestalte te krijgen in 2018. De lange rentes noteerden enige tijd niet meer rond hun record-laagtes. Daarnaast leek de Europese economische situatie de afgelopen jaren te verbeteren. Dit werd nogmaals bevestigd door de ECB, die in juni 2018 aangaf in toenemende mate te vertrouwen op positieve economische resultaten. Helaas heeft het positieve sentiment zich niet doorgezet.

Begin 2019 is de lange rente weer gedaald tot recordlaagte.

Voor SKG zijn de ontwikkelingen op de kapitaal- en geldmarkt zeer belangrijk. Op de geldmarkt kwam het driemaands Euribor tarief nauwelijks in beweging. De tienjaars IRS steeg begin 2018 van 0,89% naar 1,09% om daarna, op wat zijwaartse bewegingen na, een dalende trend te laten zien die eindigde met 0,81%. Per saldo nam de band-breedte tussen de kapitaal- en geldmarkt weer iets af. Zo was op de geldmarkt de driemaands Euribor rente eind december 2018 -0,31%. Ultimo december 2017 was deze -0,33%. De tienjaars rente op de kapitaalmarkt was eind de-cember 2018 0,81%. Ultimo december 2017 was deze rente 0,89%.

Onderstaandeengrafiekvanhetverloopvandekapitaal- en geldmarktrente in 2018.

Impressie van de kerkgeld app zie www.skgcollect.nl

10 11


Financiële uitkomsten

BalansDe groei van de bedrijfsactiviteiten komt onder andere tot uiting in de groei van het balanstotaal. De gerealiseerde balansgroei komt voor 2018 uit op 3,54% (2017 +0,53%). Uit het “meerjaren-overzicht “Kerngegevens” op bladzijde 5 is op te maken dat SKG over een reeks van jaren een gezonde stabiele groei heeft gerealiseerd. De ontwikkeling van de toevertrouwde middelen resulteerde in een toename van € 13,9 miljoen tot € 408,1 miljoen. Ondanks de relatief lage ren-testanden op de gelden kapitaalmarkt, bleef de belangstelling voor vastrentende “SKG Spaarcon-tracten” groot. Veel van de in 2018 expirerende SKG Spaarcontracten werden grotendeels weer vastrentend weggezet. Van de genoemde € 13,9 miljoen groei werd € 11,2 miljoen vastrentend door de klanten weggezet bij SKG. Een ontwikke-ling die verband houdt met enerzijds de goede tarieven die SKG biedt, anderzijds spreekt er vertrouwen uit dat cliënten graag een langjarige relatie met SKG aangaan. Verder is het positief dat het investeringsvolume bij kerkelijke gemeenten en aanverwante instel-lingen evenals voorgaande jaren weer sterk is toegenomen. Het totaal aan verstrekte leningen en kredieten in rekening-courant nam in 2018 met € 11,4 miljoen toe naar € 97,7 miljoen. Een gedeelte van de nieuw verstrekte leningen en kredieten is ultimo 2018 nog gestald op (bouw)depots. Het saldo op (bouw)depots liep overigens in 2018 met € 2,5 miljoen terug, dit verlaagde het saldo toevertrouwde middelen en het balanstotaal. De Algemene Reserve komt na toevoeging van het netto resultaat uit op € 30,0 miljoen.

ResultatenrekeningHet renteresultaat en de provisiebaten tezamen, namen toe met 1,68% en komen uit op € 4,4 miljoen. De gemiddelde rentemarge kon gelet op de marktomstandigheden op aanvaardbaar niveau gehouden worden. Zo steeg het renteresultaat in 2018 met 4,47% naar totaal € 4,0 miljoen. In het verleden werd door SKG, als aanvulling op de kredietportefeuille en ondersteuning van de rentemarge, belegd in goudgerande Nederlandse staatsobligaties. Er was geen sprake van een handelsportefeuille, het ging SKG om de renteop-brengsten. Vanwege de lage (kapitaal)marktrente en de lage effectieve rentevergoeding is beleggen in dergelijke obligaties al jaren geen rendabele optie meer voor SKG. De gerealiseerde toename in 2018 van de kredietportefeuille hebben de rentebaten in belangrijke mate ondersteund zodat het renteresultaat op aan-vaardbaar niveau kon blijven.

De totale lasten zijn in 2018 ten opzichte van 2017 gedaald met 5,37%. De personeelskosten stegen in 2018 met 1,96%. Enerzijds heeft dit te maken met gestegen loonkosten, als gevolg van gewijzigde arbeidsvoorwaarden voor kerkelijke medewerkers, anderzijds is er sprake van een lichte stijging van het aantal fte.

De in 2018 dalende “andere beheerlasten” heb-ben voornamelijk betrekking op terugvallende kosten voor ontwikkeling van specifieke software. Voor de ontwikkeling van specifieke software is in 2017 € 1,0 miljoen uitgegeven. Vanwege nieuwe functionaliteiten werd € 0,5 miljoen van genoemd bedrag geactiveerd als immateriële activa. Het verschil van € 0,5 miljoen werd direct in het

exploitatieresultaat opgenomen onder “andere beheerlasten”. Als gevolg hiervan zijn de totale lasten in 2018 ten opzichte van 2017 aanzienlijk gedaald. Het “netto resultaat na bestemming” 2018 is lager dan 2017. Dit heeft als oorzaak dat in verband met het vernieuwde SKG Online in 2017 een onttrekking van de bestemmingsreser-ve heeft plaatsgevonden van € 0,5 mln.

De “administratie en bureaukosten” als onderdeel van de “andere beheerlasten” laten een stijging zien. Dit heeft voornamelijk te maken met toe-nemende kosten van onderhoudscontracten op geautomatiseerde systemen en eenmalige maat-werk aanpassingen waaronder de transitie van het betalingsverkeer naar de Rabobank. Het totaal vernieuwde SKG Online, dat in het najaar 2017 gereed kwam, is de trots van SKG. Deze totaaltoe-passing voor betalingsverkeer is compatible met smartphones en alle relevante softwarepakketten waarmee de kerkelijke gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland werken. De balans opmakend is het totale kostenniveau van 2018 acceptabel te noemen.

Restitutie kosten betalingsverkeer cliëntenOok in 2018 heeft SKG geen mutatiekosten van het “rekening-courant betalingsverkeer bij SKG” aan de cliënten doorberekend. In de praktijk is het betalingsverkeer voor SKG cliënten vrijwel gratis. Door toegenomen activiteiten nam de totale “res-titutie kosten betalingsverkeer” aan de cliënten in 2018 verder toe. Het bedrag dat in 2018 niet in rekening is gebracht aan de cliënten komt uit op € 417.000,- (2017 € 400.000,-).

Netto resultaat na bestemmingHet netto resultaat na bestemming komt uit op € 1.536.000,- en is toegevoegd aan de Algemene Reserve (2017 € 1.842.000,-) .

12 13


Bedrijfsontwikkelingen in 2018

Transitie betalingsverkeer2018 stond in het teken van voorbereiding en uitvoering van de transitie van het betalingsver-keer naar de Rabobank. De zorgvuldige voorbe-reidingen, met juiste en tijdige communicatie, heeft ervoor gezorgd dat deze complexe operatie succesvol verliep. Met de transitie en het ver-nieuwde SKG Online is de continuïteit en het beveiligingsniveau op een nog hoger plan getild, met als bijkomende inzet, “beheersbare onder-houdskosten, nog klantvriendelijker en nog meer functionaliteit”.

De creditgeldenHet totaal van de toevertrouwde middelen, inclu-sief de gelden op rekening-courant kwam uit op € 408,1 miljoen (2017 € 394,2 miljoen). Zie figuur 1.

Ondanks de relatief lage rentestanden op de gelden kapitaalmarkt, bleef de belangstelling voor vastrentende “SKG Spaarcontracten” groot. Veel cliënten maakten tegen de trend in - van lang vast naar variabel - de keuze hun geld-middelen lang vast te zetten. Een substantieel gedeelte van expirerende spaarcontracten maar ook variabel rentend spaargeld werd dankzij gunstige spaartarieven lang vast gezet op SKG Spaarcontracten. Het saldo op de “SKG Spaarcon-tracten” steeg daardoor met 11,2 miljoen naar € 225,2 miljoen.

De kredietportefeuilleVanwege de aantrekkende economie werd in 2018 door cliënten meer geïnvesteerd en ge-leend. Vanwege soepele aflossingsmogelijkheden is de omloopsnelheid van de kredietportefeuille hoog. Het uitstaande bedrag aan leningen en kre-dieten bij kerkelijke gemeenten en aanverwante instellingen nam toe met 13,3%, zie figuur 2.

Vooruitzichten voor 2019

De steeds verder gaande technologische ont-wikkelingen, ander consumentengedrag en nieuwe regels hebben een enorme impact op de organisatie en routing van financiële producten, waaronder het betalingsverkeer. De brede be-schikbaarheid van technologie, de steeds meer verwachtende consument en de verruimde regel-geving versterken elkaar en zorgen ervoor dat het betalingsverkeerlandschap er anders uit gaat zien. SKG blijft de ontwikkelingen nauwgezet volgen en heeft de afgelopen jaren haar processen en systemen flexibel ingericht om snel in te spelen op deze veranderingen.

Over een reeks van jaren heeft SKG een stabiele groei laten zien in het activiteitenvolume. Het gebruik van internet is de basis van onze groei-strategie. “SKG Online”, “SKG Collect met de Kerkgeld app” en de SKG-website bieden aan-trekkelijke mogelijkheden onze cliënten optimaal te bedienen. SKG heeft geen duur netwerk aan bijkantoren waardoor de kosten aan overhead laag kunnen blijven. Gelet op de economische ontwikkelingen en de relatief lage rentevoet verwacht SKG voor het komende boekjaar een beperkte groei in de toe-vertrouwde middelen. Voor 2019 verwachten wij dat het investeringsvolume bij kerkelijke gemeen-ten en aanverwante instellingen in lijn met 2018 verder zal toenemen. Gezien de klimaatdoelstel-lingen wil SKG ook graag met kerken meedenken in mogelijkheden van bijvoorbeeld energiebespa-rende maatregelen.

Figuur 1: Toevertrouwde middelen (bedragen x 1 miljoen euro) Figuur 2: Ontwikkeling kredietportefeuille(bedragen x 1 miljoen euro)

De totale kredietportefeuille heeft ultimo 2018 een omvang van € 97,7 miljoen tegen € 86,2 mil-joen ultimo 2017. Met 96% hypothecaire dekking is de kredietportefeuille als sterk te kwalificeren.

Financiële kengetallenDe solvabiliteit uitgedrukt in de “capital ratio” be-loopt ultimo 2018 6,79% (2017: 6,67%). Dit ken-getal wordt berekend door het eigen vermogen te delen door 1,00% van het balanstotaal. Vanwege de kredietcrisis moeten veel financiële instellingen een veel grotere kapitaalbuffer aanleggen dan voor de crisis gebruikelijk was. Voor een financiële instelling als SKG, zal ondanks het van toepassing zijnde lagere risicoprofiel, op termijn ook een hogere capital ratio noodzakelijk zijn. In het verleden is statutair vastgelegd dat het eigen vermogen een omvang moet hebben van 7% van het balanstotaal. Gelet op de nieuwe inzichten, die wereldwijd zijn ontstaan na de financiële crisis van 2008, met de grote gevolgen voor de financiële wereld en de daaruit voortvloeiende extra eisen van Basel IV, heeft het bestuur besloten deze streefwaarde te verhogen naar 10%. Dit wordt mede ingegeven doordat het risicoprofiel is veranderd nu SKG een groter deel van de balans uitzet aan financieringen bij kerken en aanverwante instellingen. De gerealiseerde stijging is daarom een goede ontwikkeling. De ratio “kosten als percentage van de inkomsten” (exclusief incidentele baten en restitutie kosten betalingsverkeer), steeg als gevolg van de inves-teringen naar 57,0% ultimo 2018 (2017 49,8%).

14 15


De beoogde groei in het activiteitenvolume wil SKG in principe realiseren met het huidige aantal fte. Naar verwachting zullen de rente- en provisie-baten in 2019 op goed niveau blijven, maar door marktomstandigheden kunnen terugvallen. Indien de lage rente op de gelden kapitaalmarkten zich langjarig handhaaft, zal dit een negatieve invloed kunnen hebben op het renteresultaat bij SKG. Ondanks toenemende activiteiten, blijft als gevolg van de verder gaande automatisering de rem op de groei van het aantal fte’s gehandhaafd. Mede hierdoor zal het structurele kostenniveau in de hand worden gehouden. SKG verwacht dat het nettoresultaat in 2019 op goed niveau blijft, maar ten opzichte van 2018 beperkt kan terugvallen. Cruciaal is of de rentemarge op een aanvaardbaar peil kan worden gehouden. aangaande de getrof-fen voorziening kredietverliezen wordt, met de thans bekende inzichten, ervan uitgegaan dat het debiteurenrisico verder zal kunnen afnemen.

Organisatie

ICT en OperationsDe ICT omgeving van SKG is professioneel opge-zet. Door technologische vernieuwingen is SKG in staat blijvend succesvol en veilige maatwerk dienstverlening aan te bieden aan haar klanten. Elk jaar blijken er weer investeringen nodig om dit professionele niveau van de ICT omgeving vast te houden. Met behulp van het CRM pakket zijn de interne processen waar mogelijk verder geautomatiseerd en gestroomlijnd. Bij diverse geautomatiseerde systemen werden functionele verbeteringen doorgevoerd. De beveiliging en continuïteit rondom “SKG Online” bleef door gedane investeringen op een zeer hoog niveau.

belegd bij banken en obligaties. Het kredietrisico-beleid van SKG is behoudend en voorzichtig. Voor diverse onderverdelingen van de kredieten zie toelichting op de balans bij 2.

Ten aanzien van de uitgezette geldmiddelen zijn de belangrijkste principes:• banken; alleen bij de grote Nederlandse ban-

ken die naast de beschikbare informatie van ratingbureaus continue worden gemonitord op leverage, balansgrootte en pers;

• het proces van fiattering van kredieten aan kerken, kerkelijke instellingen en gemeenten is fijnmazig van aard.

• bekendheid met de kerkelijke instelling en/of kerkelijke gemeente ter plaatse: de medewer-kers dienen optimaal geïnformeerd te zijn over de aard van de kerkelijke gemeente en haar toekomstige financiële kasstromen;

• de producten juridische kennis op het gebied van financieringen dient bekend te zijn bij de medewerkers die zich bezig houden met het verstrekken van kredieten;

• het vierogenprincipe, twee bevoegde functi-onarissen dienen het kredietvoorstel goed te keuren;

• voor de fiattering van kredieten boven de € 250.000 is een kredietcommissie ingesteld.

Eénmaal per jaar wordt door de kredietcommissie een kredietrevisie uitgevoerd voor alle posten in de portefeuille van SKG. Hierbij wordt onder andere kritisch gekeken naar de gestelde zeker-heden en wordt een inschatting gemaakt of de toekomstige kasstromen voldoende zijn voor het betalen van rente en aflossing.

Een door een externe professionele partij uitge-voerde penetratietest (pentest) in 2018 geeft aan dat de IT infrastructuur voldoende weerbaar is. De ontwikkelingen hieromtrent volgen elkaar snel op en blijven daarom voortdurend de aandacht vragen. In SKG Online zullen nieuwe functionali-teiten successievelijk een plek krijgen. Het verder doorontwikkelen en uitnutten van SKG Online, maar ook SKG Collect met de Kerkgeld app zal de komende jaren plaatsvinden.

Risicobeheer

De groei van de financiële dienstverlening en de situatie op de financiële markten vraagt om adequaat risicobeheer. Het nemen van afgewogen risico’s vormt onderdeel van de bedrijfsvoering bij SKG. Om zeker te stellen dat risico’s welover-wogen worden genomen heeft SKG voor zover mogelijk de risicobeheeractiviteiten in de dage-lijkse bedrijfsactiviteiten en de strategische plan-ning geïntegreerd. Periodiek worden risico’s en risicobeheermaatregelen bezien en waar nood-zakelijk worden adequate maatregelen genomen. Als financiële instelling ziet SKG zich geconfron-teerd met diverse risico’s. Het gaat hierbij onder andere om het kredietrisico, het renterisico, het liquiditeitsrisico en het operationele risico.

KredietrisicoHet kredietrisico omvat het risico dat voortvloeit uit het feit dat een specifieke tegenpartij niet in staat is aan zijn verplichtingen te voldoen. Dit risico heeft betrekking op verstrekte kredieten en uitgezette geldmiddelen aan kerken, kerkelijke instellingen en gemeenten. Geldmiddelen die niet op deze wijze kunnen worden uitgezet, worden

RenterisicoHet renterisico omvat het risico dat de rentemarge kan fluctueren als gevolg van verandering in de marktrente. Binnen strikt geformuleerde richtlijnen wordt het renterisico beheerst. Minimaal twee maal per maand wordt het renterisico door middel van het matchingoverzicht bepaald en wordt zo nodig bijgestuurd.

LiquiditeitsrisicoHet liquiditeitsrisico omvat het risico dat SKG op enig moment niet kan voldoen aan haar beta-lingsverplichtingen. Vanwege de aanhoudende onrust op de financiële markten worden voortdu-rend ruime liquiditeiten aangehouden zodat SKG naar verwachting in extreme situaties minimaal één jaar aan haar financiële verplichtingen kan voldoen.

Operationeel risicoDeze risicocategorie omvat het verlies door te-kortschietende interne- en uitbestede processen, mensen en systemen of door externe gebeurte-nissen. SKG beperkt de operationele risico’s tot een minimum door het stimuleren van risicobe-wustzijn van de medewerkers en het treffen van adequate maatregelen. Speerpunten hierbij zijn een strikte functiescheiding in processen en een passende uitwijkmogelijkheid voor de ICT gerela-teerde risico’s.

17

Jaarverslag 2018De Fontein te Nijkerk

16

vasthouden aan haar model voor waardecreatie, zodat we een betekenisvolle financiële instelling kunnen blijven waarop klanten en onze medewer-kers kunnen vertrouwen.

Wij zijn als bestuur positief over de ontwikkeling bij SKG. Er is het afgelopen jaar veel bereikt en in gang gezet om de dienstverlening verder uit te breiden en nog efficiënter in richten. Het is een gegeven dat hierbij informatietechnologie (IT) een steeds grotere plek inneemt. SKG wil als moderne financiële instelling anticiperen op toekomstige uitdagingen met behoud van haar missie. Dit is mede mogelijk door onze betrokken en gemotiveerde medewerkers die wij hiervoor hartelijk danken. Daarnaast zijn wij onze klanten zeer erkentelijk voor het blijvende vertrouwen in Stichting Kerkelijk Geldbeheer.

Gouda, 15 april 2019.

Namens het bestuur, Mr. Drs. Ing. D. Duijzer, voorzitter

T.H. Copier, directeur

Personeel

CAODe honorering van de medewerkers van de stich-ting vindt plaats conform de richtlijnen van de arbeidsvoorwaardenregeling van de Protestantse Kerk in Nederland.

MedewerkersSKG wil de beste financiële instelling zijn voor kerken en aanverwante instellingen. Bij het realiseren van al haar doelstellingen is SKG in grote mate afhankelijk van de inbreng en be-trokkenheid van haar medewerkers. Als het over kerken en aanverwante instellingen gaat, hebben al onze medewerkers een unieke deskundigheid. Vakbekwame en gemotiveerde medewerkers zijn en blijven een must voor het leveren van goede prestaties en het behalen van doelstellingen. Onze medewerkers moeten zich kunnen iden-tificeren met en actief bijdragen aan de missie van SKG. Bij het uitvoeren van die missie wil SKG

Jaarverslag 2018

18 19


Jaarrekening Balans per 31 december (na resultaatbestemming)

Resultatenrekening

Activa Toelichting 2018 2017(bedragen in duizenden euro’s)

Kasmiddelen 17.677 11.739

Bankiers 1 318.930 320.747

Kredieten 2 97.651 86.218

Materiële vaste activa 3 1.369 1.438

Immateriele vaste activa 4 578 816

Overlopende activa en overige vorderingen 5 4.837 5.015

Totaal Activa 441.042 425.973

Passiva(bedragen in duizenden euro’s)

Toevertrouwde middelen 6 408.065 394.178

Overlopende passiva en overige schulden 7 3.024 3.378

411.089 397.556

Kapitaal 8 1 1

Algemene Reserve 10 29.952 28.416

Eigen vermogen 29.953 28.417

Totaal Passiva 441.042 425.973

Niet in de balans opgenomen verplichtingen 11 1.946 1.946

Toelichting 2018 2017(bedragen in duizenden euro’s)

Rentebaten 12 9.738 10.178

Rentelasten 13 5.763 6.373

Saldo rente 3.975 3.805

Provisie 14 447 544

Totaal rente en provisiebaten 4.422 4.349

Overige baten - 10

Vrijval voorziening dubieuze debiteuren 2 50 50

Totaal baten 4.472 4.409

Personeelslasten 15 1.146 1.124

Andere beheerlasten 16 922 1.255

Afschrijvingen 3/4 451 283

Totaal lasten 2.519 2.662

Exploitatieresultaat 1.953 1.747

Af: restitutie kosten betalingsverkeer cliënten 17 417 400

Netto resultaat 1.536 1.347

Dotatie / onttrekking bestemmingsreserve 9 - 495

Netto resultaat na bestemming 1.536 1.842

20 21


Kasstroomoverzicht

2018 2017(bedragen in duizenden euro’s)

Mutatie:

Resultaat na bestemming 1.536 1.842

Mutatie Bestemmingsreserve - -495

Afschrijvingen 451 283

Te ontvangen interest 21 763

Te betalen interest -202 -311

Overige overlopende activa 157 -102

Overlopende passiva en overige schulden 13 -88

Renteruilresultaten -165 -242

Bankiers 1.817 21.978

Kredieten -11.433 -15.604

Toevertrouwde middelen 13.887 1.545

Netto kasstroom uit operationele activiteiten 6.082 9.569

Investeringen in onroerende zaken en bedrijfsmiddelen -144 -645

Netto kasstroom uit investeringsactiviteiten -144 -645

Kasstroom 5.938 8.924

Kasstroom 5.938 8.924

Liquiditeiten begin van het jaar 11.739 2.815

Liquiditeiten eind van het jaar 17.677 11.739

In dit saldo zijn de volgende posten begrepen

Kasgelden en banktegoeden 17.677 11.739

Liquiditeiten eind van het jaar 17.677 11.739

Toelichting behorende tot de jaarrekening

Algemeen De Stichting Kerkelijk Geldbeheer (SKG) is een kerkelijke stichting en is derhalve vrijgesteld van vennootschapsbelasting. Het KvK nummer van de stichting is 41149074.

Alle bedragen luiden in duizenden euro’s tenzij anders vermeld.

Algemene ReserveTen behoeve van de continuïteit van de stich-tingsactiviteiten wordt conform artikel 13.3 van de statuten een Algemene Reserve aangehouden als garantiekapitaal voor cliënten die gelden heb-ben toevertrouwd aan SKG.

Grondslagen voor de waardering van de activa en de passiva en de bepaling van het resultaatDe jaarrekening is opgesteld op basis van het continuïteitsbeginsel. Waar nodig liggen aan de bedragen zoals vermeld in deze jaarreke-ning, schattingen en veronderstellingen van het management ten grondslag. De belangrijkste schatting heeft betrekking op de bepaling van de voorziening voor oninbaarheid van kredieten. Waardering en resultaatbepaling Voor zover niet anders vermeld worden posten in de balans gewaardeerd tegen nominale waar-de. Baten en lasten worden toegerekend aan het boekjaar waarop zij betrekking hebben.

KasmiddelenDe kasmiddelen worden gewaardeerd tegen no-minale waarde en zijn inclusief opgelopen rente.

BankiersDe bankiers worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Met uitzondering van de deposito’s is het saldo van de bankiers inclusief opgelopen rente.

Kredieten De kredieten zijn opgenomen onder aftrek van de nodig geachte voorziening voor oninbaarheid. Het management van SKG bepaalt of er aanwijzingen zijn van bijzondere waardeverminderingen van belangrijke kredieten.

Materiële vaste activaDe materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde verminderd met op lineaire basis berekende afschrijvingen, geba-seerd op de verwachte economische levensduur. Een uitzondering hierop betreft hardware dat een afschrijvingsschema kent van 40% in het 1e jaar, 30% in het 2e jaar en 30% in het 3e jaar. De jaarlijkse afschrijving op het gebouw, de tech-nische installaties en de grond is respectievelijk; 2%, 10% en nihil. Einde boekjaar worden geheel afgeschreven materiële vaste activa als desin-vesteringen en desinvesteringen afschrijvingen opgenomen in de verloopstaat materiële vaste activa. Zie toelichting op de balans bij 3.

22 23


Immateriële vaste activaDe immateriële vaste activa worden gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde verminderd met op lineaire basis berekende afschrijvingen. Dit betreft software dat jaarlijks voor 33,33% van de aanschafwaarde ten laste van het resultaat wordt gebracht. Zie toelichting op de balans bij 4.

Overlopende activa en overige vorderingenDe overlopende activa en overige vorderingen zijn opgenomen tegen nominale waarde.

Toevertrouwde middelenDe toevertrouwde middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde.

Overlopende passiva en overige schuldenDe overlopende passiva en overige schulden zijn opgenomen tegen nominale waarde.

Grondslagen voor het kasstroomoverzichtHet kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte methode, waarbij onderscheid ge-maakt wordt tussen kasstromen uit operationele activiteiten, investerings- en financieringsactivi-teiten.Onder liquiditeiten worden de activa verantwoord die zonder beperkingen kunnen worden opgeno-men. Het kasstroomoverzicht geeft inzicht in de her-komst van de liquiditeiten, die gedurende het jaar beschikbaar zijn gekomen en de wijze waarop de liquiditeiten gedurende het jaar zijn aangewend.

De kasstromen worden gesplitst naar die uit operationele, investerings- en financieringsacti-viteiten. Als liquiditeiten worden aangemerkt de aanwezige kasmiddelen, alsmede de per saldo direct opeisbare tegoeden bij banken in rekening-courant. De mutaties saldo bij bankiers, de kredietverlening en de toevertrouwde middelen zijn opgenomen onder kasstroom uit operationele activiteiten.Investeringsactiviteiten omvatten de aanen verkopen en aflossingen inzake beleggingsporte-feuilles, alsmede de aanen verkopen van onroe-rende zaken en bedrijfsmiddelen. De opname en aflossing van lang vreemd vermogen worden als financieringsactiviteiten aangemerkt.

Activa

1 BankiersDe samenstelling van de post bankiers luidt als volgt:

2018 2017

Deposito’s 194.637 199.637

Spaarrekeningen 124.293 121.110

318.930 320.747

In 2018 en 2017 zijn ten behoeve van aan SKG verstrekte kredietfaciliteiten, deposito’s verpand voor een totaalbedrag van € 25.000.000,-. Van deze faciliteiten is in beide jaren geen gebruik gemaakt.

De resterende looptijd van de deposito’s ultimo boekjaar luidt als volgt:

2018 2017

Tot 3 maanden 4.690 4.000

Van 3 maanden tot 1 jaar 44.500 23.500

Van 1 jaar tot 5 jaar 88.100 105.790

Meer dan 5 jaar 57.347 66.347

194.637 199.637

De saldi op de spaarrekeningen staan ter vrije beschikking en kunnen zonder beperkingen worden opgenomen.

Toelichting op de balans

24 25


2 Kredieten

De samenstelling van de kredieten luidt als volgt:

2018 2017

Leningen 94.626 82.984

Rekening-courant krediet 3.075 3.334

97.701 86.318

Af: voorziening voor mogelijke oninbaarheid 50 100

97.651 86.218

De resterende looptijd van de kredieten ultimo boekjaar is als volgt:

2018 2017

Tot 3 maanden 5.479 5.747


Van 1 jaar tot 5 jaar 25.331 24.818

Meer dan 5 jaar 61.510 52.441

97.651 86.218

3 Materiële vaste activa

Het verloop van de geactiveerde materiële vaste activa in 2018 kan als volgt worden weergegeven:

Gebouw Hardware Kantoor- inrichting Totaal

Aanschaffingswaarde 1-1 1.783 118 263 2.164

Afschrijving tot en met 1-1 -477 -41 -208 -726

Boekwaarde per 1-1 1.306 77 55 1.438

Mutaties in de boekwaarde:

Investeringen 49 1 9 59

Desinvesteringen -5 -13 -204 -221

Afschrijvingen -49 -36 -43 -128

Desinvesteringen afschrijvingen 5 13 204 221

- -35 -34 -69

Aanschaffingswaarde 31-12 1.828 106 68 2.002

Afschrijving tot en met 31-12 -522 -64 -47 -633

Boekwaarde per 31-12 1.306 42 21 1.369

26

Jaarverslag 2018

27

4 Immateriële vaste activa

Het verloop van de geactiveerde immateriële vaste activa bestaande uit software kan als volgt worden weergegeven:

2018 2017

Aanschaffingswaarde 1-1 971 572

Afschrijving tot en met 1-1 -155 -74

Boekwaarde per 1-1 816 498

Mutaties in de boekwaarde:

Investeringen 85 463

Desinvesteringen -48 -64

Afschrijvingen -323 -145

Desinvesteringen afschrijvingen 48 64

-238 318

Aanschaffingswaarde 31-12 1.008 971

Afschrijving tot en met 31-12 -430 -155

Boekwaarde per 31-12 578 816

5 Overlopende activa en overige vorderingen

De samenstelling van de overlopende activa en overige vorderingen is als volgt:

2018 2017

Rente 4.734 4.755

Overige vorderingen en voorraden 103 260

4.837 5.015

Sint Joriskerk te Amersfoort Jaarverslag 2018

28 29


Passiva

6 Toevertrouwde middelen

De samenstelling van de toevertrouwde middelen is:

2018 2017

SKG Spaarcontracten 225.242 214.031

Spaarrekeningen 130.043 134.159

Rekening-courant, dagelijks opvraagbaar 47.963 38.694

Depots inzake leningen 4.817 7.294

408.065 394.178

De resterende looptijd van de SKG Spaarcontracten ultimo boekjaar is als volgt:

2018 2017

Tot 3 maanden 13.252 8.612


Van 1 jaar tot 5 jaar 109.921 119.630

Meer dan 5 jaar 59.432 60.833

225.242 214.031

7 Overlopende passiva en overige schulden

De samenstelling van de overlopende passiva en overige schulden is:

2018 2017

Rente 2.658 3.025

Overige schulden 366 353

3.024 3.3788 Kapitaal

Dit betreft het ingelegde kapitaal bij oprichting van de stichting.

9 Bestemmingsreserve

De Bestemmingsreserve heeft betrekking op de vervanging van SKG Online waaraan nieuwe functiona-liteiten zijn toegevoegd. Het bestuur heeft in 2015 besloten voor de vervangings-functionaliteiten een Bestemmingsreserve te vormen van € 1.500.000,-. Met de implementatie is het restant van de Bestem-mingsreserve vrijgevallen in 2017 en heeft de afschrijving op de nieuwe functionaliteiten een aanvang genomen.

Het verloop van de Bestemmingreserve is als volgt weer te geven:

2018 2017

Stand per 1 januari - 495

Dotatie - -

Vrijval - 495

Stand per 31 december - -

10 Algemene Reserve

Het verloop van de Algemene Reserve is als volgt weer te geven:

2018 2017

Stand per 1 januari 28.416 26.574

Bij: netto resultaat boekjaar 1.536 1.347

Mutatie Bestemmingsreserve* - 495

Stand per 31 december 29.952 28.416* Zie toelichting onder 9

Ten behoeve van de continuïteit van de stichtingsactiviteiten wordt conform artikel 13.3 van de SKG statuten een Algemene Reserve aangehouden als garantiekapitaal voor cliënten die gelden hebben toevertrouwd aan SKG. In principe kan de Algemene Reserve gezien worden als een buffer die nodig wordt geacht voor de continuïteit van de activiteiten van de stichting. Als de buffer groter zou worden dan noodzakelijk, kan het bestuur besluiten het meerdere te laten terugvloeien naar de participerende kerken.

31

Jaarverslag 2018

30

11 Niet in de balans opgenomen verplichtingen

Ultimo 2018 betreft dit afgegeven (bank)garanties voor een totaalbedrag van € 1.945.697,- (2017 eveneens € 1.945.697,-). Hierin is begrepen een afgegeven garantie van € 500.000.- aan stich-ting Protestants Diaconaal Krediet Nederland. Deze garantie kan worden aangesproken bij verliezen in deze stichting.

Toelichting op de resultatenrekening

12 Rentebaten

Deze post omvat rentebaten uit vorderingen op bankiers, verstrekte kredieten en die uit rentedragende waardepapieren, alsmede provisies die het karakter van rente hebben, boete voor vervroegde aflossing en ruilresultaten.

13 Rentelasten

Deze post omvat rentelasten uit al dan niet in schuldbewijzen belichaamde schulden, alsmede provi-sies die het karakter van rente hebben, boetes voor vervroegde aflossing.

14 Provisie

Het grootste gedeelte van de provisie heeft een vast karakter. De afgenomen provisie in 2018 is ge-heel toe te schrijven aan een aangepaste berekeningssystematiek op één van de provisies.

15 Personeelslasten

2018 2017

Lonen en salarissen 915 894

Sociale lasten 74 72

Pensioenlasten 116 121

Opleidingen 3 6

Overige werkgeverslasten en personeelskosten 38 31

1.146 1.124 Het aantal fte’s komt ultimo 2018 uit op 13,28 (2017 13,61). Het gewogen gemiddeld aantal fte komt voor 2018 uit op 13,64 (2017 13,56). Het bestuur bestaat uit 5 niet-uitvoerende bestuursleden en 1 uitvoerend bestuurslid, de directeur. De niet-uitvoerende bestuurders van de stichting hebben over 2018 en 2017 geen bezoldiging ontvangen.

Kruispunt VathorstJaarverslag 2018

32

Jaarverslag 2018

Sint Joriskerk te Amersfoort

33

16 Andere beheerlasten

2018 2017

Administratie- en bureaukosten 754 602

Beheerkosten 124 125

Ontwikkelingskosten software - 495

Overige kosten 44 33

922 1.255

In de post Administratie- en bureaukosten zijn diverse extra kosten opgenomen die gemaakt zijn na de oplevering van het vernieuwde SKG Online. Het betreft onder andere het vastleggen van de processen en de rapportages in verband met de governance.

17 Restitutie kosten betalingsverkeer cliënten

In 2018 is aan cliënten een restitutie op de kosten van het betalingsverkeer verleend van totaal € 417.000,- (2017 € 400.000,-). Afgezien van een gering vast bedrag per rekening-courant is het beta-lingsverkeer geheel gratis voor SKG cliënten.

Gouda, 15 april 2019

Het bestuur,

D. Duijzer

A.M. Mol

G.J. de Jong

J.A. Stal

L.J.C Visser

T.H. Copier

Overige gegevens

Resultaatbestemming

Het bestuur heeft besloten het 2018 resultaat na bestemming zijnde € 1.536.000,- aan de Algemene Reserve toe te voegen.

Jaarverslag 2018

Postbus 1472800 AC GoudaVossenburchkade 692805 PC Gouda

(0182) 58 80 00 [email protected] www.skggouda.nl

SKG Jaarverslag · 2019-05-27 · 5 Jaarverslag 2018 4 2. Kredietverlening: leningen en kredieten...

Documents

Transcript of SKG Jaarverslag · 2019-05-27 · 5 Jaarverslag 2018 4 2. Kredietverlening: leningen en kredieten...