De winkel op het adres Kerkstraat nr. 6 is eigendom

van slager J.G. Griffi oen. Sinds tien jaar drijft de

voormalige knecht van slagerij Jenster zelf ‘eene

slagerij met rookerij en zouterij’1 schuin tegen-

over de Hervormde kerk (tot voor kort zat stome-

rij Actief in dit

pand). Griffi oen

is op zijn twee-

en-twintigste

vanuit Amster-

dam naar Bussum verhuisd en bij Jenster in de Kapel-

straat gaan werken. Al gauw leert hij de dochter van

groenteman Van den Brink in de Raadhuisstraat kennen.

Kort voor de opening van de nieuwe zaak (in september

1904) trouwen Johannes Gerardus Griffi oen en Antonia

van den Brink. Zij gaan boven de zaak wonen.

Griffi oen pakt zijn zaken ambitieus aan. Bij verschillende

wedstrijden wint hij prijzen (zoals in 1907 op de Paasch-

tentoonstelling in Utrecht voor ‘de meest geschikte

beer’).2 In de winkel zullen ongetwijfeld – zoals toen

gebruikelijk – de oorkondes te zien zijn geweest. De

slager kijkt verder dan Bussum en omgeving en

adverteert in landelijke kranten met zijn producten.

Ook schrijft hij in voor grote opdrachten, zoals voor de

levering van vlees aan het leger.

Hoge ambities gaan vaak gepaard met veeleisendheid en

lastigheid. Het zou het verhaal van Jan Griffi oen wor-

den. Weinigen in Bussum zijn er zo bedreven in geweest

om het eigen gelijk te halen door desnoods (?) alles en

iedereen tegen de haren te strijken. De vroegste stappen

op een zich over meer dan vijfenveertig jaren strekkende

weg van woedende briefwisselingen, rechterlijke proce-

dures, gemeenteraads-

debatten en afkooprege-

lingen zijn al in 1912 te

vinden. Slager Griffi oen

bindt de juridische strijd

aan met de gemeente Bussum over het zelf moeten be-

talen van de gemeentelijke vleeskeuringen.

In 1913 bedenkt Griffi oen het plan om een modern op-

gezette varkensmesterij te beginnen. Op de enggronden

aan het eind van de Laarderweg (ter plekke van het huidige Prinses Margrietplantsoen)

laat hij een grote schuur bouwen met zo’n tien hokken voor 5 of 6 varkens. Later bedenkt

Griffi oen opschriften op de beide kanten van het schuurdak. De wandelaars die naar of

van de hei komen lezen “Veel geschreeuw en weinig wol” en “Hij die vee houdt is huid te

verwachten”, en denken diep na over de betekenis.3 Ook voor zijn latere advertenties vloeit

Griffi oens dichtader.

Ambitieus, eigenzinnig,

creatief. Maar vooral ook

rusteloos. Het slagersbe-

drijf gaat Griffi oen ken-

nelijk vervelen en hij

zoekt nieuwe uitdagingen:

grondspeculatie, de hui-

zenmarkt.

Door een grondruil met de

gemeente Hilversum be-

schikt Bussum sinds 1903

over een groot bebouwbaar oppervlak aan de zuidkant van de Huizerweg. Plannen worden

gemaakt voor een nieuwe verkaveling van deze enggronden. Steeds meer stem-

men gaan op om de zogenaamde Kringenwet die de bouw rondom de vesting-

werken verbiedt op te heffen. In 1911 dringt de gemeente hier voor het eerst

in Den Haag op aan. Intussen worden op de eng enkele woonwijkjes buiten de

verboden kringen gebouwd (omgeving Badhuislaan, omgeving Laarderweg).

J.G. Griffi oen koopt zijn eerste beleggingsobject in 1916: vier nieuwgebouwde

‘burgerwoningen’ aan de (Eerste) Achtermeulenlaan. Het is het begin van een

lange reeks aan- en verkopen. En van een opeenstapeling van hypotheken.

Slager Griffi oen blijkt een kunstenaar in het handelen zonder eigen geld.

Kort na deze eerste aankoop neemt bediende J.A. Verkleij de slagerij van zijn

baas over. Griffi oen verhuist naar Brinklaan 160 (later de villa van dr. Hoelen,

nog later van de Nederlandse Televisie Stichting, nu herbouwd als apparte-

mentencomplex). Het echtpaar Griffi oen had intussen vijf kinderen gekregen,

waarvan twee op jonge leeftijd overlijden. Altijd woonden ook familieleden

bij het gezin, dat voor zo’n huishouden dus veel woonruimte nodig had.

Griffi oen legt zich vanaf nu toe op de varkensmesterij en op de handel in

onroerend goed. Het plan om in de schuur aan de Laarderweg een pension te

starten waar varkens voor de thuisslacht worden vetgemest mislukt door een

ministerieel verbod. Over deze periode vertelt zoon Kees in een interview: “Zo

langzamerhand werden alle varkens verkocht, mijn vader

werd weer onrustig en wilde weer wat anders. Toen de

laatste drie varkens verkocht waren, liet hij bij de bakker

een grote taart maken met daarop drie varkens gespoten,

en bracht die naar mijn moeder. Zo nam hij afscheid van

weer een periode.”4 De schuur aan het eind van de Laar-

derweg wordt verhuurd.

In een periode van vijf jaar koopt en verkoopt Jan Grif-

fi oen naar schatting zo’n dertig ‘objecten’, eerst alleen

binnen de gemeentegrenzen van Bussum maar al gauw ook

elders in het Gooi. Ook verwerft hij bijzondere eigendom-

men: “Soms slaagde één pachter er in meer dan een reeks

tollen onder zijn beheer te krijgen, zoals in 1924. Toen ge-

lukte het Johannes G. Griffi oen, koopman te Bussum, niet

alleen de tol bij Soestdijk (fl . 6.300, -), de tol op de Heide

(fl . 3.700, -) en de tol bij De Bilt (fl . 5.100,-) te pachten,

maar ook de tollen op de straatweg Huizen - Blaricum.”5

De familie Griffi oen herinnert zich het verhaal dat ‘opa’ in deze periode op een veiling

ongezien een perceel in Ankeveen kocht, waarop bij nader inzien een café bleek te staan.

Een jaar lang stond Jan Griffi oen achter de tapkast.

Een aantal Bussummers is goed geïnformeerd over de politieke ontwikkelingen in Den

Haag. Griffi oen behoort tot deze kleine groep. Als na het einde van de Grote Oorlog in 1918

de inzichten over het Nederlandse defensiesysteem veranderen is ook hij alert. Rondom

de forten worden door deze Bussummers op grote schaal landbouwgrondjes opgekocht. De

gemeente Bussum is veel minder alert en zal na 1921, als de regering tot ontheffi ngen van

de Kringenwet besluit, achter het net vissen. De speculanten moeten voor veel geld (of met

de ongelijke ruil voor nog betere percelen) uit hun monopoliepositie worden gedwongen

om de ontwikkeling van een Plan Zuid mogelijk te maken. Griffi oen moet in de jaren twintig

hiermee een fl ink vermogen in geld en grond hebben opgebouwd.

In mei 1919 koopt Jan Griffi oen voor fl . 60.137,- van de gemeente Bussum de villa Gooioord

aan de Amersfoortsestraatweg nr 4, compleet met koetshuis, tuinmanswoning en een grote

(moes)tuin. De gemeente heeft de villa eerder dat jaar tezamen met een aantal andere

Bussumse bezittingen van de vorige eigenaresse overgenomen en heeft vooralsnog geen

bestemming voor het huis (het valt buiten het uitbreidingsplan).

Meteen na de veiling verhuist het gezin naar Gooioord. Illustratief voor de verhoudingen

is het feit dat de gemeenteraad zich daarmee voor een voldongen feit

ziet staan: “Waar de heer Griffi oen den sleutel heeft en reeds van

het perceel gebruik mag maken, zouden uit het verwerpen van

het voorstel nadeelige gevolgen voor de Gemeente kunnen

voortvloeien. De Voorzitter deelt mede, dat de heer Grif-

fi oen op eigen verantwoording van het perceel gebruik

maakt. De verdere behandeling dezer voordracht wordt

tot de geheime zitting aangehouden.”6 Men gaat ac-

coord.

Voor het gezin Griffi oen begint een bijzondere tijd.

Zoon Kees Griffi oen vertelt: “Hij vond op nr. 4 een op-

trekje met 11 kamers en 5 hectare grond.” ”En deed uw

vader de tuin? Nee hoor, daar hadden we een tuinman voor,

mijn vader had daar geen tijd voor, hij moest handelen.” Deze

tuinman was niet het enige personeelslid, er waren een dienst-

bode en een werkster. Kleinzoon Jan Cees Griffi oen hoorde van zijn

vader dat de kinderen in die tijd per koets naar school werden gebracht.

Hij moest handelen. Opnieuw weet Jan Griffi oen daarbij tegen de gemeentelijke haren te

strijken. Zijn bezit van een aantal bebouwde percelen vlak achter het toenmalige raadhuis

verhindert de noodzakelijke uitbreiding. De vraagprijs is de gemeenteraad veel te hoog en

zij houdt dit keer de rug recht, de uitbreiding moet wachten. De kantoren en de brandweer-

kazerne zouden pas veel later worden gebouwd, en na een ware ‘raadhuisaffaire’.

In 1921 is de villa Gooioord alweer oud nieuws voor Jan Griffi oen en

wordt deze door hem als ‘beboschte buitenplaats’ te koop aange-

boden. De daadwerkelijke verkoop zal pas veel later plaatsvinden.

Opvallend is dat in de jaren 1921 en 1922 het aantal advertenties

voor te koop zijnde bouwterreinen en huizen toenemen, in aantal

en vooral in herhalingen van de plaatsing in de kranten. Het lijkt

of Griffi oen zich heeft verrekend, niet aan zijn hypotheekschulden

kan voldoen en gedwongen zijn huizenvoorraad moet verkopen.

Nog opvallender in dit licht is zijn plan om de schuur aan de Laar-

derweg tot woning te verbouwen (november 1922).

Nieuwe kansen biedt het toekomstige uitbreidingsplan. De vraag

naar woningen voor de ‘middenstand’ (leraren, ambtenaren, ho-

ger kantoorpersoneel) is groot. Maar de gemeenteraad heeft

grote moeite met de opoffering van de Oostereng en heeft geen

haast met de vaststelling van een plan. Een periode van op-

eenvolgende ontwerpen volgt. Uit een brief van notaris Schef-

felaar Klots aan de – door de gemeente aangestelde – architect

K.P.C.de Bazel (2 oktober 1922) blijkt dat Griffi oen met een

executieveiling dreigt als niet snel wordt besloten over de

bestemming van de Noordelijke rand van het plangebied.

Zonder plan en zonder bouwvergunningen is zijn grondbe-

zit nagenoeg waardeloos.

J.G. Griffi oen laat de Bussumse architect Jan Wilke alvast

een plan ontwikkelen voor de bouw van meer dan veertig

forensenwoningen, grotendeels op het terrein van zijn villa (’Plan Gooioord’). In

het archief van de Gemeente Bussum wordt een pakket brieven uit deze tijd bewaard, waarin

Griffi oen zijn ongeduld met het gemeentelijk tempo van zich af schrijft. Burgemeester De

Bordes blijft rustig en noteert op een van deze vele brieven “even wachten, niet beantwoor-

den”. Pas in de late jaren twintig komt de bouw van de woningen aan de Lothariuslaan en

omgeving op gang.

De motieven zijn niet duidelijk, feit is dat Jan Griffi oen in november 1924 de aan een

Oud-Bussummerweg staande oude boerderij huurt (!) en een zuivelhandel begint. Over de

periode die nu volgt zal later nog eens worden geschreven in dit tijdschrift. Wat volgt is

weer een geheel nieuwe periode in het leven van deze las-

tige Bussummer. Tot ver in de vijftiger jaren van de vorige

eeuw zou het dorp van Johannes Gerardus Griffi oen blijven

horen. Wordt vervolgd.

1 Bekendmaking gemeente Bussum 27 mei 1904

(Bussumsche Courant 25 mei 1904)

2 Het Nieuws van den Dag 27 maart 1907

3 Zie het Bussums Historisch Tijdschrift jaargang 22 nr.2

(juli 2006)

4 Interview door Ina de Beer op ledenvergadering

Historische Kring Bussum 15 januari 1990

(transcriptie bij HKB aanwezig)

5 De Biltse Grift, tijdschrift van de Historische Kring

De Bilt oktober 1994

6 Vergadering Gemeenteraad 12 mei 1919 (archief

gemeente Bussum)

Hans Jonker (1950) woont sinds 1993 in Bussum en schrijft uit interesse in de lokale en regionale geschiedenis artikelen in het Bussums Historisch Tijdschrift en de Bussumse Krant.