SIMULATIEMODELLEN als INSTRUMENTEN voor

BELEIDSEVALUATIE en -PLANNING

Gerlinde VerbistCentrum voor Sociaal Beleid – Herman DeleeckUniversiteit Antwerpen

2

Evaluatie van maatregelen van het NAP-SI: verschillende benaderingen

• Beschrijvende variabelen (input, output,…)• Experimenten: vergelijking onderzoeksgroep –

controlegroep• Quasi-experimenten• Simulatiemodellen voor ex ante en ex post

evaluatie- Specifieke maatregelen- Hier: nadruk op 1ste orde effecten

3

Simulatie modellen op microniveau

• Meten van effecten van beleidsverandering• Identificatie maatregelen voor verbetering

doelstellingen m.b.t. Laken-indicatoren • Analytische kracht

- Cumulatief effect - Ceteris paribus

• Individuele beslissingseenheden• Types:

- Standaardsimulaties- Empirische microsimulaties

4

Standaardsimulaties (1)

= berekening van belastingen en uitkeringen voor een aantal hypothetische gezinstypes

Assumpties over - Gezinssamenstelling- Leeftijd - Arbeidsmarktpositie- Inkomensbestanddelen

5

Standaardsimulaties (2)

Voordelen:• Eenvoud (zowel in constructie als in gebruik)• Onafhankelijk van grote empirische databank• Geschikt voor comparatief onderzoek• Toepassing op veel verschillende gezinssituaties• Beleidsindicatoren (input)Beperkingen:• Representativiteit? Aggregatie?• Verdelingseffecten?• Input data?

6

Empirische microsimulatie modellen (1)

= berekening van belastingen en uitkeringen op basis van representatieve steekproef van huishoudens

• Keuzes inzake- Dataset (administratief / survey)- Algemeen / partieel- Statisch / dynamisch- Opname gedragsreacties- Opname macro-economische effecten- Eenheid van analyse (individu, huishouden, fiscale

eenheid)

7

Empirische microsimulatie modellen (2)

Voordelen:• Raming van verdelingsgevolgen, met controle voor

socio-demografische en economische context• Representativiteit• Aggregatie (algemeen/groepen)• Output indicatorenBeperkingen:• Kwaliteit van de databank• Kostprijs van constructie en onderhoud

8

Toepassingen van standaardsimulaties: enkele voorbeelden

• Vergelijking over de tijd• Internationale vergelijking • Vergelijking van inkomenspositie en verdeling

voor en na invoering van beleidsmaatregel meten van impact van

voorgestelde beleidsalternatieven (ex ante) doorgevoerde hervormingen (ex post)

Evolutie van (para)fiscale druk als % van brutoloon, eeninkomenskoppel, België, 1991-2003

0

5

10

15

20

25

30

35

40

91 92 93 94 95 96 97 98 99 0 1 2 3

Minimumloon 2 kinderen, Minimumloon2x minimumloon 2 kinderen, 2x minimumloon

Bron: STASIM

Internationale vergelijking van de parafiscale druk als % van brutoloon, eeninkomenskoppel met 2 kinderen

-100

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

BE FR NL SP UK ZW

Minimumloon Gemiddeld loon

Hervorming personenbelasting 2001, België Parafiscale druk als % van brutoloon, eeninkomenskoppel

0

5

10

15

20

25

30

35

0 kinderen,MinLoon

2 kinderen,MinLoon

0 kinderen2x MinLoon

2 kinderen,2x MinLoon

Voor hervorming Na hervorming

12

Toepassingen van empirische microsimulaties: enkele voorbeelden

• De hervorming van de personenbelasting (2001) (NAP-Incl.)- Maatregelen ten gunste van gezinnen met

kinderen- Belastingkrediet voor lage lonen

• Kinderarmoede in het Verenigd Koninkrijk

13

Indicatoren (selectie)

• Inkomensniveau• Budget• Winnaars / verliezers• Inkomensverdeling

- Quantielverdeling (Deciel, Quintiel)- Ongelijkheidsindex (Gini, Theil)- Progressiviteitsindex (Kakwani)

• Armoede:- Percentage armen- Armoedekloof- Beckerman ratio’s:

• Verticale efficiëntie• Armoedereductie-efficiëntie

Belgische Belastinghervorming 2001

1. Vermindering belastingdruk

2. Neutraliteit inzake keuze levensvorm (gelijkschakeling behandeling alleenstaanden / samenwonenden / gehuwden)

3. Meer rekening houden met aanwezigheid kinderen

4. Ecologische belastingmaatregelen

Budgettaire kost Belastinghervorming 2001 (in miljard Euro)

Maatregel Admin. raming Raming MISIM

Aanpassing tarieven 0,94 0,98

Belastingkrediet lage lonen

0,45 0,45

Extra aftrek beroepskosten 0,25 0,32

Individualisering voordeel vervangingsinkomens

0,40 0,36

Gelijkschakeling gehuwden/alleenstaanden

1,09 1,25

Kinderen 0,12 0,19

Ecologische maatregelen 0,11 -

TOTAAL 3,33 3,54

Verdeling over decielen van gemiddelde winst belastinghervorming 2001, totaal

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Gemiddelde winst/jaar % winnende huishoudens

Bron: MISIM

Verdeling over gezinstypes van gemiddelde winst belastinghervorming 2001, totaal

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Alleenstaande Koppel 1inkomen

Eenouder Koppel 2inkomens

Samengesteldegezinnen

0

20

40

60

80

100

120

Gemiddelde winst/jaar % winnende huishoudens

Verdeling over decielen van gemiddelde winst belastinghervorming 2001, belastingkrediet lage lonen

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Gemiddelde winst/jaar % winnende huishoudens

Verdeling over gezinstypes van gemiddelde winst belastinghervorming 2001, belastingkrediet lage lonen

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Alleenstaande Koppel 1inkomen

Eenouder Koppel 2inkomens

Samengesteldegezinnen

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Gemiddelde winst/jaar % winnende huishoudens

Verdeling over decielen van gemiddelde winst belastinghervorming 2001, extra voordeel kinderen

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Gemiddelde winst/jaar % winnende huishoudens

Verdeling over gezinstypes van gemiddelde winst belastinghervorming 2001, extra voordeel kinderen

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Alleenstaande Koppel 1inkomen

Eenouder Koppel 2inkomens

Samengesteldegezinnen

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Gemiddelde winst/jaar % winnende huishoudens

Herverdelend effect en progressiviteit van personenbelasting voor en na hervorming

Pre-hervorming

Post-hervorming

Gini inkomen voor belasting (a)

0.308 0.308

Gini inkomen na belasting

0.236 0.240

Herverdelend effect (b) 0.072 0.068

(b) als % van (a) 23% 22%

Progressiviteit (Kakwani) 0.242 0.276

Gemiddelde belastingvoet

0.236 0.204

Armoede voor en na hervorming

Armoedelijn als x% van gemiddeld equiv. inkomen

40% 50% 60%

% arme huishoudens

Voor belastingen 2.1 7.6 15.1

Na belastingen, voor hervorming 2.1 7.7 15.9

Na belastingen, na hervorming 2.0 7.3 15.1

Armoedekloof als % armoedekloof voor belastingen

Voor belastingen 100.0 100.0 100.0

Na belastingen, voor hervorming 100.6 102.1 103.7

Na belastingen, na hervorming 94.8 92.1 94.1

24

Kinderarmoede in het Verenigd Koninkrijk

• Zeer hoog niveau van kinderarmoede in VK- Hoogste van de EU (jaren ’90)- Verdrievoudigd sinds 1979- Zowel bij huishoudens zonder werk als bij de

‘working poor’• Algemene doelstelling van Labour-regering

(1997): “to end child poverty … a 20 year mission”

• Specifieke doelstelling: halvering van kinderarmoede tegen 2010

25

Kinderarmoede in het Verenigd Koninkrijk

• Beleidsmaatregelen:- 3 categorieën:

1. Onmiddellijke impact op inkomensniveau via belastingen en uitkeringen

2. Bevorderen van betaald werk3. Wegwerken van lange-termijn nadelen

- Door regering voorgestelde maatregelen in categorie 1:1. Working Families’ Tax Credit (Oct. 1999)2. Verhoging kinderbijslag (1997)3. Belastingkrediet voor kinderen (April 2001)4. Verhoging ‘Income Support’ voor gezinnen met kinderen

Ex ante evaluatie door Sutherland & Piachaud (2001): % armen voor en na Labour beleid 1997-2001

Alle indiv. Kinderen

Alle 1 ouder 2 ouders

April 1997, voor beleid 19,1 26,3 42,5 21,8

Na beleid van belastingen / uitkeringen

% armen 14,8 17,0 24,4 14,9

Aantal uit armoede gehaald 2.480.000 1.230.000 510.000 720.000

Uit armoede 2.520.000 1.240.000 520.000 720.000

In armoede 40.000 10.000 10.000 -

Na beleid van belastingen / uitkeringen en tewerkstelling ouders

% armen 13,5 13,8 16,0 13,1

Aantal uit armoede gehaald 3.240.000 1.650.000 750.000 900.000

27

Tussentijdse evaluatie door Piachaud & Sutherland (2002)

• 500.000 kinderen uit armoede in periode 1996/7 – 2000/1

• Onderzoek naar verschillende veranderingen- Bevolkingssamenstelling- Tewerkstelling- Loonniveau en –verdeling- Beleid van uitkeringen en belastingen

• Discrepantie raming – feiten: verklaringen

28

Mogelijkheden van statische microsimulatiemodellen voor NAP-Incl.

• Interpretatie resultaten afhankelijk van keuzes en assumpties

• Raming van eerste orde effecten van deel van de alternatieve beleidsvoorstellen zoals voorzien in NAP-Incl.- Kostprijs- Verdeling winnaars / verliezers- Differentiële impact voor diverse sociale groepen- Armoede & ongelijkheid

(ontleding armoederisicpercentages)

29

Mogelijkheden van simulatiemodellen voor NAP-Incl: het internationale perspectief

• Belangrijk voor OMC Sociale Inclusie: verband indicatoren - maatregelen

• Hulpmiddel om ‘good practices’ te identificeren

• Policy swapping: mogelijkheid om effecten van beleidsvoorstellen die worden voorgesteld in NAPs in andere landen te toetsen

• EUROMOD als instrument (EU empirisch microsimulatiemodel)