SIGNALEREN …maar eerst even dit!

Workshop voor leernetwerkbijeenkomst LVB en verslaving

29 mei 2012

Marijke Bouts

Mondriaan Verslavingspreventie

Tel. 046 457 10 60

Hoe herken je probleem gebruik?

Noem eens een aantal signalen waarvan je kunt vermoeden dat

er sprake is van beginnend problematisch middelengebruik

Herkenning van gebruik van genotmiddelen

Wat wil je zien?– Dat iemand zojuist iets heeft gebruikt?– Dat iemand bezig is te experimenteren met

genotmiddelen?– Dat iemand bezig is riskant te expermenteren

met genotmiddelen?– Dat iemand verslaafd is aan genotmiddelen?

Structurele aanpak volgens stoplichtmodel

• Groen: niet-gebruiker, wel risicogroep

• Oranje: experimenteel tot risicovol gebruik

• Rood: problematisch middelengebruik tot middelenafhankelijkheid

Nodig

• Goed screeningsinstrument (SumID-Q)

• Materialen voor de juiste interventie op het juiste niveau:– LVB folders over genotmiddelen– Spelmateriaal (Trip)– Voorlichting op maat (Bekijk ‘t nuchter))– Motivatietraining (Bekijk ‘t nuchter)

• Samenwerking met Verslavingszorg

Opdracht

Bespreek in je groepje:

• Is dit materiaal bruikbaar voor jouw doelgroep?

• Wanneer en hoe zou je het inzetten?

• Wat heb je nodig om dit materiaal te kunnen gebruiken?

• Waar haal je dat?

• Knelpunten voor het gebruik?

Structurele aanpak volgens stoplichtmodel

• Groen: niet-gebruiker, wel risicogroep: positief bekrachtigen, folders inzetten, websites, groepsvoorlichting

• Oranje: experimenteel tot risicovol gebruik: voorlichting, motivatietraining, individuele begeleiding

• Rood: problematisch middelengebruik tot middelenafhankelijkheid: motivatietraining en hulpverlening

Stadia van gebruik

Kennismaking stoppen

Experimenteren stoppen

Sociaal gebruik stabiel / stoppen

Gewoonte gebruik minderen / stoppen

Problematisch gebruik minderen / stoppen

VERSLAVINGminderen / stoppen

ONAFHANKELIJKHEID

AFHANKELIJK

Hoeveelheid is een

probleem op zich

Hoeveelheid vormt

een risico

(tolerantie vorming)

Hoeveelheid

onbelangrijk

Functie in zichzelf

Verslavingsspiraal

Functie om problemen

op te lossen

9

Redenen voor gebruikEffecten• Geeft een lekker gevoel• Lang door kunnen gaan• Rustig worden

Groepsprocessen• Meedoen met anderen/erbij willen horen• Gezelligheid• Stoer zijn• Geen ‘nee’durven zeggen

Individuele aspecten• Nieuwsgierigheid• Verkennen van grenzen• Spanning zoeken• Verdrijven van verveling• Wegstoppen van problemen

1010

Redenen om niet te veranderen

• Veranderen is niet aantrekkelijk! (middelen maken minder saai)

• Geen prioriteit (andere zaken die aandacht vragen)

• Geen zelfvertrouwen

• Gebruik is sociaal gemeengoed

• Niet weten hoe

• Onvoldoende vaardig

• Irritatie door bemoeizucht hulpverleners

Voorwaarden voor gedragsverandering cliënt

Algemeen• Voldoende eigenwaarde• Geloof in competentie• Onderkennen risicogedrag• Zorgen over risicogedrag

Bij de LVB-er:• Steun, begrip en acceptatie van omgeving• Passend zorgbeleid• Alternatieven voor het huidige gedrag

Start

Permanente uitgang

Tussentijdse uitgang

Voorbeschouwing

Terugval

OverpeinzingBeslissing

Actieve verandering

Consolidatie

Opdracht 'het signaleringsgesprek'

Je werkt als begeleider bij een LVB organisatie. Peter is een vanje cliënten. Je kent hem nog niet zo lang en het gebruik van genotmiddelen is nog nooit ter sprake gekomen.Peter is 28 jaar. Afgelopen weekend is hij uit geweest.Hij heeft toen ook een party bezocht. Je vermoedt dat Peter daarpillen heeft gebruikt. Je vindt hem al een aantal weken moe uitzien en je denkt dat hij ook wat is afgevallen. Op maandag heeft hij ook veel moeite met opstaan. Je wil dit met hem bespreken.

Je hebt op maandagochtend een gesprek met hem.

Opdracht:

1. Schrijf op welke signalen er zijn.

2. Schrijf op wat het doel is van het gesprek dat je met Peter gaat voeren.

Het doel van een signaleringsgesprek

- Bieden van veiligheid en vertrouwen

- Verduidelijken van jouw rol (welke pet heb je op)

- Verduidelijken doel van de gesprekken

- Rustig verkennen wat er met de cliënt aan de hand is

En niet: dat je zeker wilt weten dat een cliënt alcohol/drugs

heeft gebruikt en welke drug dat is

Do’s en dont’s in een signaleringsgesprek

• Houdt het contact kort• Stel eenvoudige vragen• Sluit aan bij denk- en leerstijl• Niet te veel informatie tegelijk• Gebruik visueel materiaal• Mondjesmaat een beroep op inzicht, reflectie,

gevoel voor humor• Zorg dat er niet te veel druk komt• Eindig altijd concreet en op maat

Leren en veranderen bij LVB

• Beter in ‘zien en doen’ dan in ‘horen en begrijpen

• Leren– sneller als er eigen voordeel is– beter als materie hen raakt– van herhaling, gewoontetraining, terugvertellen– van toepassen– van het samen ordenen van gedachten en bespreken

van verschillende perspectieven– eerder als het perspectief heeft

Kenmerken open gesprek- Kijk de ander aan en knik. Door te kijken of te glimlachen laat

je merken dat je de ander begrijpt

- Stel open vragen

- Houd je eigen ideeën, kritiek, oplossingen etc. achterwege. Geef alleen je mening als erom gevraagd wordt.

- Verplaats je in de ander

- Vat wat er gezegd is in eigen woorden samen, check of je het goed hebt begrepen.

Stadia van gedragsverandering

Start

Permanente uitgang

Tussentijdse uitgang

Voorstadium

Terugval

OverwegenBeslissen

Uitvoeren

Volhouden

1818

VoorstadiumKenmerk: "Nee, er is niets aan de hand"

Doel begeleiding

Contact, bevorderen eigenwaarde, bevorderen kennis en probleembesef

Tips

• Ga niet in discussie, moraliseer niet

• Stel open vragen, vat samen

• Geef objectieve informatie

• Sta open voor motieven jongere

• Educatieve groepsinterventies

1919

OverwegenKenmerk:“Misschien, ik zal er eens over nadenken”

Doel begeleiding (algemeen)

• Verminder aantrekkelijkheid gebruik, bespreken voor- en nadelen, verbeteren eigen effectiviteit, bezorgdheid vergroten

Tips

• Vergroot bewustzijn van risico’s; vergroot ongerustheid; ga doorvragen, concretiseren en reflecteren; geef objectieve informatie en ga heretiketteren

2020

BeslissenKenmerken: “ja, ik ga er wat aan doen”

Doel begeleiding

• Help te beslissen hoe te veranderen, help te kiezen: minderen of stoppen

Tips

• Wees alert op hoge doelen en sociaal wenselijke antwoorden

• Wees alert op ongenuanceerde impulsieve keuze

2121

UitvoerenKenmerk: “Ik zet m’n schouders er onder”

Doel begeleiding

• Help de doelen te halen, ondersteun positieve keuzes cliënt

Tips

• Vallen en opstaan hoort er bij, bekrachtig positief (belonen)

• ook begeleidingsteam moet vallen en opstaan

accepteren

2222

Volhouden

Kenmerk: “ik houd het vol!”

Doel begeleiding

• Help jongere verandering vast te houden

Tips

• Bespreek risicosituaties,

• maak voordelen huidige situatie concreet

• bekrachtig positief

2323

TerugvalKenmerk: “Jammer maar geen ramp”

Doel begeleiding

• Help terug te komen in beslissingsfase

• Voorkom demoralisatie en ondersteun

• Houd als team ook moed

Tips

• Benoem de terugval als een leerervaring (doorstart),

• Bied snel laagdrempelig ondersteuning

• Houd positief contact

2424

Alcohol- en drugsgebruik voorkomen

• Beginleeftijd van gebruik uitstellen• Niet-gebruik stimuleren• Problematisch gebruik signaleren• Problematische gebruikers doorverwijzen naar de

verslavingszorg

• Algemene risicofactoren komen juist bij mensen met LVB vaker voor, zoals:– Lage SES– (Bijkomende) psychische problemen– Beperkte vaardigheden om met stressvolle gebeurtenissen om

te gaan

25

Risicofactoren voor problematisch gebruik

Individueel• Leerproblemen• Psychische problemen• Mishandeling• Het slecht doen op school/werk• Aangesloten zijn bij groep die hetzelfde over drugs denkt

Familie• Ruzie binnen het gezin en scheiding• Tolerantie van alcohol- en drugsgebruik• Criminaliteit

Sociaal• Armoede• Probleemwijk• Werkeloosheid

2626

Specifieke risicofactoren

• Omgevingsfactoren– Druk vanuit de nabije omgeving– Beschikbaarheid van middelen– Afwezigheid van toezicht– Ontbreken van stabiele relaties, ondersteunend sociaal netwerk,

dag- of vrijetijdsbesteding– Overvraging

• Individuele factoren– Zelfregulatie schiet tekort– Beïnvloedbaar– LVB en bijkomende problematiek– Van huis uit moeilijk lerend

27

Informatieve websites

– www.drugsinfo.nl

– www.alcoholinfo.nl

28

Instellingen voor verslavingszorg

– www.boumanggz.nl – www.brijder.nl – www.centrummaliebaan.nl– www.indigo.nl – www.iriszorg.nl – www.jellinek.nl – www.mondriaan.eu – www.novadic-kentron.nl – www.parnassia.nl– www.tactus.nl – www.vnn.nl – www.vvgi.nl

Bedankt voor jullie aandacht

Marijke BoutsMondriaan Verslavingspreventie

T 046 4571060E m.bouts@mondriaan.eu

3030

Checklist: in gesprek met een cliënt

• Signalen van mogelijk (problematisch) gebruik• Doel van gesprek• Leefsituatie (thuissituatie, hobby’s, sociale

contacten, …)• Drugsgebruik (welke, waarom, wanneer, hoeveel,

hoe vaak?)• Probleembeleving • Stadium van gedragsverandering• Vervolg (afspraken)

3131

Signaleringsproces1. Ontstaan van vermoedens

– Waarnemen– Herkennen– Interpreteren (voorlopig)

2. Onderbouwen van vermoedens- Toetsen- Combineren van signalen

3. Bevestigen van vermoedens- Gesprek voeren- Analyseren

Nodig om goed te kunnen signaleren

In de organisatie:• Visie m.b.t. middelengebruik• Beleid m.b.t. middelengebruik, signaleren en

begeleiden• Regelgeving • Deskundigheid en

deskundigheidsbevorderingsplan• Faciliteiten, bijvoorbeeld collegiaal overleg

Nodig om goed te kunnen signaleren

Bij de medewerkers:

• Open houding • willen & durven zien

• Kennis • over alcohol en andere drugs, middelengebruik en –

misbruik

• Vaardigheden• Informatie verzamelen• Gespreksvoering

• Vertrouwen en veiligheid

3434

Enkele signalen voor problematisch gebruik

Veranderingen in:• Gedrag: prikkelbaar, agressief, veel praten over

middelengebruik, verstoord dag- en nachtritme• Sociale omgeving: verlies vrienden,

relatieproblemen, toename "vage vrienden"• Stemming: extra vrolijk, somberheid, angstig• Gezondheid: vaker ziek, afname of toename

gewicht, minder energie maar ook momenten van functioneren op de toppen van energie

• School/werk: wisselende of verslechterde prestaties, verzuim, nalatigheid afspraken

• Financiële problemen: geldtekort of ineens veel geld, andere besteding

Valkuilen bij signaleren en begeleiden

- Ondervragen

- Preken en moraliseren

- Beschuldigen

- Waarschuwen en dreigen

- Bevelen en voorschrijven

- Adviseren

- Foutief inschatten

3636

Een gespreksmodel1. Probleemverheldering

– Contact maken met cliënt: vertrouwensband– Cliënt staat centraal: gedachten, gevoelens– Verkennen van probleemsituatie

2. Probleemnuancering– Meer sturing– De cliënt helpen de grote lijn te vinden in

schijnbaar losstaande feiten of problemen

3737

Een gespreksmodel

3. Probleembehandeling– Prioriteiten stellen– Formuleren van acties– Overzicht maken van acties (wat kan cliënt

zelf, welke hulp kan hij inroepen?)– Doelen stellen (wanneer zijn acties geslaagd?)– Uitvoering– Evaluatie– Nieuwe start– Afsluiting