shareNL | SHARE | hoofdstuk 'kennis' | april 2016

Pieter van de Glind & Harmen van Sprang

share

Uitgeverij Business ContactAmsterdam / Antwerpen

Share 3 | Elgraphic - Vlaardingen 10-03-16 11:57

© 2016 Pieter van de Glind & Harmen van Sprang

Uitgeverij Business Contact

Omslagontwerp & art direction Corwin Strategic Design

Foto auteurs Merlijn Doomernik

Typografie binnenwerk Elgraphic b.v., Vlaardingen

Drukkerij Wilco

iSBn 978 90 470 0774 6

D/2016/0108/572

nur 801, 740

uitgeverij Business Contact maakt deel uit van

uitgeverij Atlas Contact

www.businesscontact.nl

www.sharenL.nl

www.deeleconomieboek.nl

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keur-

merk Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt. Bij dit papier is het zeker

dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Ook is het papier

100 procent chloor- en zwavelvrij gebleekt.


Inhoud

Voorwoord 7inleiding 11

Goederen 29Mobiliteit & logistiek 49ruimte & eten 71Werk, zorg & diensten 95Kennis 111Geld 129Verzekeren 155Aan de slag in de deeleconomie 171

Voorwoord voor een nieuwe tijd 203noten 211Dankwoord 222Over de auteurs 223


111

Kennis

Met de opkomst van de moderne technologie is onze toegang tot ken-nis – en daarmee onze mogelijkheid om te leren – onvoorstelbaar hard gegroeid. Iedereen met toegang tot internet heeft direct miljoe-nen boeken, artikelen, taalcursussen, video’s, academisch onderzoek, gebruiksaanwijzingen, bouwinstructies en colleges over alle mogelij-ke onderwerpen tot zijn beschikking. Aanvankelijk waren het vooral grootmachten als Google die kennis inzichtelijk en vindbaar maak-ten, maar ook op dit gebied komt de deeleconomie op.

Online kennisuitwisseling

Er ontstaan steeds meer internationaal opererende peer-to-peer-marktplaatsen voor online kennisuitwisseling. Een groot interna-tionaal platform is udemy, dat als missie heeft om iedereen online alles te kunnen laten leren wat er te leren valt. Op deze markt-plaats vinden leraar en leerling elkaar op alle mogelijke vakgebie-den. Leraren kunnen zowel betaalde als kosteloze cursussen aan- bieden. Eind 2015 zijn er 30.000 cursussen beschikbaar in tiental-


112

len talen, en maken 19.000 leraren en 7 miljoen studenten gebruik van het platform.1 Een ander voorbeeld is Busuu.com, een interna-tionale gemeenschap waar iedereen tegen een maandbedrag van ongeveer een tientje taalcursussen kan volgen. Leerlingen wor-den gelinkt aan mensen uit andere landen van wie de cursustaal de moedertaal is. Busuu, opgericht in 2008, had eind 2015 al 50 miljoen gebruikers.2 Dit soort platforms toont de contouren van de kennisinstellingen van de toekomst, waarbij vraag en aanbod op kennisgebied frictieloos en betaalbaar bij elkaar komen.

Online cursussenEen fenomeen dat aansluit op de online peer-to-peerleernetwer-ken zijn de Massive Open Online Courses (MOOC’s). Een pionier op dit gebied is Coursera.org, opgericht door professoren van Stan-ford university. Voor de eerste gratis online cursus waren er bin-nen een week 100.000 aanmeldingen. Als al die studenten fysiek naar Stanford hadden moeten komen, had de docent 250 jaar les moeten geven. Tijdens het voorjaar van 2015 had Coursera ruim 12 miljoen leerlingen, die samen bijna 1000 gratis cursussen volgen van ruim 115 verschillende instituties. Ook kunnen leerlingen el-kaar via het platform beoordelen en verder helpen. En dit is slechts het begin. ‘Wij zien een toekomst voor ons waarin iedereen toe-gang heeft tot topkwaliteit educatie,’ aldus Daphne Koller, mede-oprichter van Coursera:3 De MOOC’s tonen aan dat veel mensen openstaan voor nieuwe onderwijssystemen. Een bekende neder-landse variant op MOOC’s is de universiteit van nederland. Hier geven de beste hoogleraren van nederland gratis colleges op internet.


113

“ We staan aan de vooravond van een fundamentele verandering in de samenleving. Terwijl we afreizen naar de netwerksamenleving ontsluiten we het volledige potentieel van leren en onderwijs. Studenten en leraren benutten de technologie om de gebaande wegen en modellen om te draaien terwijl nieuwe vaardigheden en onderwijsplatforms de bestaande systemen en instituties opnieuw definiëren.”Technologiebedrijf Ericsson4

Offline kennisuitwisseling

Behalve de online marktplaatsen ontstaan er over de hele wereld ook peer-to-peermarktplaatsen voor offline kennisuitwisseling. Een nederlandse pionier op dit gebied is Konnektid. Oprichter Mi-chel Visser gelooft dat alles wat je wilt leren in je eigen buurt be-schikbaar is. Konnektid maakt deze kennis en vaardigheden zichtbaar en verbindt zo op buurtniveau degene die iets wil leren met de buurtgenoot die hem of haar dat kan leren.5 Honck, Lear-nemy en Deell zijn andere voorbeelden van marktplaatsen waar vraag en aanbod op het gebied van cursussen en workshops bij el-kaar komen. Apprentus verbindt leerlingen en bijlesdocenten. Een bijzonder peer-to-peerplatform voor kennisoverdracht is BrownCow. Op dit platform kunnen ondernemers terecht voor ant-woorden op vragen als: Hoe kan ik mijn medewerkers in aandelen uitbetalen? Hoe maak ik een serieuze financiële onderbouwing voor mijn investeringsvoorstel? Hoe kom ik in contact met de juiste reseller of strategische partner? Omdat je niet altijd alles zelf hoeft uit te vinden, is er BrownCow. BrownCow koppelt (post)start-ups


114

aan oud-ondernemers, bestuurders, specialisten en investeerders. Voor ingangen en inzichten in industrieën, voor snellere ontwikke-ling van je ondernemerskills en voor de winnende mix van frisse geestdrift en beproefd recept.6

De platforms die offline kennisuitwisseling faciliteren, benutten de lokale kenniscapaciteit. Er is altijd al iemand in de buurt ge-weest die Spaans spreekt en jou dat kan leren, maar tot voor kort was je afhankelijk van een briefje in de supermarkt of kon je te-recht bij een taalschool. De peer-to-peerkennisplatforms brengen vraag en aanbod lokaal frictieloos bij elkaar, waardoor iedereen al-les kan leren van iemand bij hem of haar in de buurt.

CombinatieEr zijn ook platforms die online en offline combineren. Michael Karnjanaprakorn, CEO en medeoprichter van Skillshare, stelt dat het onderwijs te veel een one size fits all-oplossing is geworden, waar mensen een voorbestemde route afleggen die niet meer past bij de huidige samenleving. Hij stelt dat ’s werelds grootste rijkdom de kennis en vaardigheden van mensen zijn. Met Skill-share, een peer-to-peermarktplaats voor kennis en vaardighe-den, wil hij iedereen altijd en overal in staat stellen om van elkaar te leren. Voor Michael is iedereen altijd leraar én leerling, en kan elke plek een klaslokaal zijn: ‘Onze steden zijn onze groot-ste en beste campussen, elk adres kan een klaslokaal zijn. Vergeet bureaus en beamers. Gebruik je handen, praat met een kop koffie en wat lekkers, print foto’s die jouw verhaal vertellen. Muren? Vergeet ze. Geef les in het park, in de bibliotheek, op een boot of in de keuken. Deel jouw kennis en kunde online met duizenden studenten van over de hele wereld. Leren gebeurt online, offline en overal daartussenin.’7


115

“ De komende dertig jaar zullen meer leerlingen van school komen dan alle leerlingen daarvoor bij elkaar. Als ik één ding zou kunnen veranderen, zou ik hun onderwijs ietsje beter maken, en dat zou de geschiedenis meer beïnvloeden dan wat dan ook.”Stephen Heppell, professor Bournemouth University

CrowdsourcingTot slot ontstaan er ook steeds meer vormen van coöperatieve ken-nisvergaring, ook wel crowdsourcing genoemd. Hier verzamelt een grotere hoeveelheid individuen kennis op een online platform, waar vervolgens iedereen gebruik van kan maken. Het bekendste voorbeeld hiervan is Wikipedia, een gratis online encyclopedie die gecreëerd wordt door de individuele bijdragen van miljoenen mensen. Wetenschappelijk onderzoek uit 2005 toont aan dat de Wikipedia-encyclopedie qua accuraatheid vergelijkbaar is met commerciële encyclopedieën als de Encyclopædia Britannica. Een ander voorbeeld is iFixit, een ‘Wikipedia’ voor reparaties. Hier plaatsen mensen zelfgemaakte reparatiehandleidingen. Of neem Quora, een platform waar vragen gelinkt worden aan mensen met relevante kennis. De coöperatieve platforms zorgen voor een ex-plosie van de hoeveelheid beschikbare kennis, en dat biedt enorme kansen. ‘Als het ons lukt om met 100.000 personen een man op de maan te krijgen, wat kunnen we dan met 100.000.000 mensen bereiken?’ Aldus Luis von Ahn, de bedenker van misschien wel het meest in-novatieve crowdsourcingproject van dit moment: Duolingo. ieder-een die op dit platform een taal leert, vertaalt gelijktijdig het internet.8 Met zijn concept lost hij twee problemen tegelijk op. Ten eerste hebben veel mensen baat bij het vertalen van het internet, zodat kennis in zo veel mogelijk talen beschikbaar wordt. Dit is


116

echter duur. Wikipedia van het Engels naar het Spaans vertalen zou bijvoorbeeld minstens 50 miljoen dollar kosten. Ten tweede hebben mensen in de hele wereld veel baat bij taalcursussen, maar niet iedereen kan ze betalen. Een groep van 100.000 Duolingo-leer-lingen kan Wikipedia in slechts vijf weken in het Spaans vertalen. Bij 100 miljoen studenten kan het zelfs in 80 uur. Zo verdient Duo-lingo geld met het vertalen van teksten en betalen de vertalende studenten hun cursus simpelweg door toe te passen wat ze leren. Eind 2015 had Duolingo al 100 miljoen gebruikers en slechts enkele tientallen mensen in dienst. Qua kwaliteit doet een cursus bij Duo-lingo niet onder voor bestaande alternatieven. Onafhankelijk on-derzoek toont aan dat 34 uur oefenen op Duolingo voor evenveel progressie zorgt als een heel semester op een universiteit.9

Democratisering van kennis

Het doorbreken van de muren van de gevestigde kennisinstellin-gen zal misschien wel voor een van de grootste revoluties van de deeleconomie zorgen. Scholen, universiteiten en onderzoeksinstel-lingen waren eeuwenlang bastions van kennis. Toegang tot scho-ling is daardoor altijd beperkt gebleven tot een selectieve groep mensen.

De technologie van vandaag doorbreekt die muren. Kennis en leren worden voor het eerst in de geschiedenis van en voor iedereen.

Dit is al duidelijk zichtbaar bij de jongste generaties, opgegroeid in het digitale tijdperk, die heel anders denken over creëren, samen-werken, communiceren en delen. Deze gedragsverandering heeft


117

een grote impact op de samenleving als geheel en onderwijs in het bijzonder. Het oude systeem met onderwijsinstellingen, klasloka-len, leraren, uitgevers en bibliotheken zal compleet veranderen. De technologie van laptops, tablets en smartphones zal de nieuwe infrastructuur worden.

Online platforms doorbreken geografische barrières en bieden mensen overal toegang tot kennis; van de miljonairszoon in Oxford tot het straatarme meisje in Zimbabwe. Door de verbondenheid van internet kan elke plek een leerplek worden. Het zal niet lang meer duren voordat masterclasses van wereldniveau door slimme ondernemers live worden vertoond op grote schermen voor com-plete gemeenschappen, waar ook ter wereld.

ACCrEDiTATiEDe manier van leren veranderen is één ding, accreditatie aan-passen is een tweede. Grote sociale netwerken als Linkedin maken het mogelijk om een cv bij te houden. Gigoing gaat een stap verder met het Personal Branding Passport, een peer-re-viewed overzicht van alle kennis en vaardigheden die iemand heeft. De vraag is hoe snel officiële instanties als overheden deze nieuwe accreditatietechnieken zullen omarmen.

Belangrijke kansen

Kennis en welvaart horen bij elkaar. Juist omdat kennis veel waar-de kan creëren, is het dankzij patenten en copyrights een schaars


118

goed geworden. Dit belemmert de welvaartsgroei uiteindelijk. Goede ideeën kunnen zich immers minder snel verspreiden. Be-staande kennisinstellingen en patenthouders zullen steeds meer onder druk komen te staan om de eigen kennis te delen. Maar hoe kunnen ze dat doen? En wat valt er te winnen?

Delen gemeengoed makenHet eerder beschreven Konnektid biedt organisaties de mogelijk-heid om interne kennis en kunde inzichtelijk en toepasbaar te ma-ken. Een ander nederlands platform dat dit mogelijk maakt, is Sciomino. internationaal werkt onder andere ook Sharebox aan dit concept, onder het motto: ‘De expert is in je gebouw.’10

interne kennisuitwisseling biedt niet alleen directe waarde om-dat het bedrijf minder afhankelijk wordt van externe consultants, maar ook indirecte waarde, omdat het goed is voor de sociale cohe-sie. Dit bevordert de sfeer op de werkvloer, het geluk van de werk-nemers en daarmee ook de productiviteit.

“ Vijftig jaar geleden waren we een arm land. Vandaag zijn we de op veertien na grootste economie in de wereld. We moeten het zonder natuurlijke hulpbronnen stellen, maar onderwijs is wat ons land heeft getransformeerd.”Young-shim Dho, ambassadeur van Zuid-Korea

Inspelen op de noodzaak van lerenin een verbonden samenleving wordt leren steeds belangrijker. Werk verandert en professionals zullen zich daaraan moeten aan-passen. Als we steeds vaker nieuwe werkzaamheden verrichten, moeten we ook constant blijven leren. De sprong van afstuderen naar een baan vervaagt, we beginnen al met waarde creëren ver


119

voor ons afstuderen en leren vervolgens door. De huidige onder-wijsinstellingen zijn echter nog gebaseerd op de hiërarchisch geor-ganiseerde samenleving van de twintigste eeuw, en daarmee zijn ze perfect aangepast aan een samenleving die niet langer bestaat. in het industriële model wordt efficiency behaald door schaal-vergroting. Door het samenvoegen van instellingen en het stan-daardiseren van lesmodellen kan er flink worden bespaard op de kosten. Dit model leidt tot uniforme afstudeerders, beloond met uniforme diploma’s. Dit model is echter niet langer in staat om de leerlingen van vandaag effectief te laten leren. Ook leiden dergelij-ke hiërarchisch georganiseerde instellingen vaak tot een kloof tus-sen bestuurlijke lagen en de werkvloer, in dit geval de leraren, waardoor de organisatie als geheel slechter in staat is om haar product, in dit geval kennis, over te dragen. Ook ontstaan er regel-matig excessen, denk bijvoorbeeld aan het schandaal rondom scholengroep Amarantis, waar bestuursleden zichzelf verrijkten ten koste van de organisatie en vooral de leerlingen. Ook de stu-dentenprotesten tegen het bestuur van de universiteit van Am-sterdam zijn een teken van een groeiende kloof tussen bestuur en leervloer. De opkomst van de peer-to-peermarktplaats zorgt voor een nieuwe vorm van efficiency. We gaan terug naar de oorsprong van het woord ‘universiteit’, naar horizontaal georganiseerde ‘scholen’ waar mensen individueel en in groepsverband, online en offline, technologie benutten om kennis te vergaren, te ontwikkelen en uit te dragen.

Leren wordt niet langer gekenmerkt door instituties en gestandaardiseerde tests, maar door gemeenschappen van studenten en docenten die elkaar van kennis voorzien.


121

“ Scholen zijn gevormd naar het voorbeeld van fabrieken. Maar negen van de tien werkplekken zien er niet meer zo uit.”

Patrik Hernwall, Associate Professor Södertörn University


122

Wat heeft een kind nodig dat wiskunde wil leren? Wat heeft een starter nodig die wil doorgroeien? Wat heeft een senior nodig die de nieuwste trends wilt leren kennen? Het antwoord is simpel: kennis, studiegenoten en de juiste online en offline infrastructuur. Elke groep mensen die deze elementen weet te combineren, kan zich meten met de toonaangevende onderwijsinstellingen van de twintigste eeuw. Bestaande scholen, universiteiten en ook private onderwijsinstellingen moeten concurreren met nieuwe lesvormen, gefaciliteerd door crowdsourcingprojecten en peer-to-peermarktplaatsen. De noodzaak om tienduizenden euro’s te betalen voor een opleidingstraject vervaagt en hier zullen bestaande instellingen mee moeten leren omgaan.

Aanbevelingen

Om de kansen van de deeleconomie te grijpen kunnen we verschil-lende aanbevelingen doen.

VrijOmarm de technologie. Stel iedereen in staat om op pad te gaan in de online wereld op computers, tablets, e-readers en smartphones.

OpenBenut vrije kennis zo veel mogelijk. Google heeft als motto: ‘Organi-seer de informatie van de wereld en maak die universeel toeganke-lijk en bruikbaar.’ En het heeft de daad bij het woord gevoegd. Waarom zou je geld uitgeven aan toegang tot de Encyclopædia Bri-tannica als er op Wikipedia 4.500.000 artikelen gratis toegankelijk zijn? De boekdrukkunst doorbrak het alleenrecht van de elite op geschreven kennis, internet doet nu hetzelfde met gedrukte ken-


123

nis. Er liggen enorme kansen om het onderwijs goedkoper (of zelfs gratis) en daarmee toegankelijker te maken.

DeelFaciliteer MOOC’s en peer-to-peerleerplaatsen. Zet de deuren van je instelling wagenwijd open. Deel de kennis die je hebt. Stream je les-sen en colleges naar studenten buiten het geografische bereik van je instelling. Hierdoor hebben meer mensen profijt van de waarde die je creëert, en andersom kan dit ook nieuwe studenten opleve-ren. De Australische website Coursefinder verbindt studenten aan lespakketten van universiteiten, die zo een groter bereik krijgen. Ook het eerder beschreven Coursera verbindt de kennis van uni-versiteiten met de wereld. Profiteer vervolgens van het peer-to-peerelement. Een professor kan onmogelijk het werk van 100.000 studenten nakijken, maar technologie maakt het mogelijk dat stu-denten elkaar op een betrouwbare manier kunnen beoordelen en verder kunnen helpen. uit de 100.000 studenten kun je als instel-ling dan het toptalent selecteren. Ook de fysiek aanwezige studen-ten kunnen profiteren van de kennis en ervaring van het wereldwijde netwerk. De online leeromgeving blijkt namelijk een waar-devolle toevoeging aan de bestaande offline campus. Volgens Coursera laat onderzoek zien dat het gemixte model de toewijding, de aanwezigheid en de prestaties van studenten bevordert. Tot slot profiteert elke kennisinstelling van elke andere instelling die haar poorten opent. net als je bij ieder nieuw Peerby-lid bij jou in de buurt meer toegang krijgt tot spullen, krijgt de wereld ook meer toegang tot kennis bij elke nieuwe kennisinstelling.

Werk samenFaciliteer ook offline peer-to-peerleerplaatsen. Daphne Koller, me-deoprichter en CEO van Coursera: ‘Soms vragen mensen mij of uni-


124

versiteiten zullen verdwijnen. ik weet zeker dat dit niet het geval is. Er zit grote waarde in het offline bij elkaar brengen van mensen, waar spontane interacties kunnen ontstaan en waar samen ge-sproken en gecreëerd kan worden. Er is geen vervanging voor off-line contact die net zo effectief is.’ Het is de vraag wat voor impact virtual reality zal hebben, maar vooralsnog blijft de fysieke ont-moeting een belangrijk onderdeel van het leerproces. Ga wel na of je hiervoor zelf een pand moet bezitten of dat je ook gebruik kunt maken van een flexplek, een café, een bibliotheek of een park.

Leer zonder hiërarchieGa van gemeenschappelijk leren naar gemeenschappen van stu-denten en docenten. De leraar van het fabrieksmodel was een poortwachter van kennis, de leraar van vandaag is een coach en gids in een gemeenschap van leerlingen en leraren. Binnen die ge-meenschap is iedereen uniek. Lesmethoden gaan van uniform naar pluriform. Een handig hulpmiddel hiervoor zijn nieuwe per-soonlijke leerplatforms zoals Knewton. Dit programma ontdekt tij-dens een vak wat leerlingen kunnen, hoe ze optimaal leren en waar en wanneer extra feedback van de docent nodig is. ‘Leraren ken-nen het belang van gedifferentieerd onderwijs. iedere student is uniek qua achtergrond en manieren van leren. Knewton biedt adaptieve lesproducten, waardoor een hele klas bepaald materiaal door kan werken in een volgorde en een tempo afgestemd op iede-re leerling. Leraren kunnen prestaties eenvoudig volgen zonder administratieve rompslomp, waardoor ze meer tijd overhouden voor waar ze goed in zijn: lesgeven,’ aldus Knewton. Door leerlin-gen te leren om te leren, zowel individueel als gezamenlijk, en bin-nen online en offline netwerken, ontstaat er meer ruimte voor het individu om zijn of haar passie te volgen, mogelijk in samenwer-king met gelijkgestemden.


125

Een wereldwijde bibliotheekEen interessant fenomeen in de transitie van leren is de bibliotheek. Bibliotheken kwamen in Europa op aan het begin van de zeventien-de eeuw, maar vooral vanaf halverwege de negentiende eeuw ver-schaften ze iedereen die kon lezen toegang tot kennis. Ze worden gezien als een van de drijvende krachten achter de democratisering van de samenleving. Technologie maakt kennis beschikbaar voor iedereen met toegang tot internet. Bibliotheken die de hedendaagse technologie omarmen, zijn vanwege hun open karakter uitzonder-lijk goed gepositioneerd om de nieuwe knooppunten van kennis te worden. Ze zijn in staat om de massale hoeveelheid open kennis te categoriseren en aan te bieden, beschikken over een open offline in-frastructuur waar peer-to-peernetwerken samen kunnen komen en beschikken over een online infrastructuur die het delen van ken-nis met de wereld mogelijk maakt. Het is typerend dat de Openbare Bibliotheek Amsterdam alleen nog maar naar buiten treedt onder de naam OBA, om zo minder te worden geafficheerd als alleen een bibliotheek. Dit kenmerkt een nieuwe start, waarbij deze bibliotheek mee wil bewegen met de elektronische informatievoorziening die zich ‘in een razendsnel tempo’ ontwikkelt. De missie blijft onveranderd: ‘Het vrije verkeer van informatie in de Amsterdamse samenleving bevorderen.’ Vooruitstrevende bestaande en nieuwe bibliotheken zullen de ko-mende jaren meer verweven raken met de deeleconomie. in schril contrast hiermee staan commerciële kennisinstellin-gen die volgens het fabrieksmodel kennis in pakketvorm naar de leerling brengen. Zij zullen niet langer in staat zijn om leerlingen goed uit te rusten voor de hedendaagse samenleving. Ook zullen zij qua kosten niet meer kunnen concurreren met op technologie ge-baseerde nieuwkomers. Voorlopig kunnen zij nog leunen op hun reputatie en de maatschappelijke acceptatie van de huidige accre-


126

ditatiemechanismen, maar het zal niet lang meer duren voordat kleine onderwijsgemeenschappen zich kunnen meten met de ge-vestigde instellingen en accreditaties nog maar een klein onder-deel zijn van de reputatie. Het beoordelen van kwaliteit wordt weer van iedereen. Ook hier liggen enorme kansen voor onder-nemers. Duolingo is een inspirerend voorbeeld van de manier waarop de collectieve energie van grote groepen mensen benut kan wor-den om een probleem op te lossen. Dit mechanisme is een nog on-ontgonnen kans voor vele oude en nieuwe businessmodellen – denk aan afstudeeronderzoeken die niet gebruikt worden, of lesauto’s die ook als taxi zouden kunnen worden ingezet. De moge-lijkheden zijn oneindig, de kansen liggen voor het grijpen.


shareNL | SHARE | hoofdstuk 'kennis' | april 2016

Business

Transcript of shareNL | SHARE | hoofdstuk 'kennis' | april 2016