NIEUWS OVER INNOVATIEVE ALUMINIUM OPLOSSINGEN VAN DE SAPA GROUP 1:2015

IN HAAR ELEMENTDEENSE DESIGNER ONTDEKT

HAAR METAAL

WONDERMIDDELD OPLOSSING VOOR

LICHTERE AUTO'S

De meeste LED-systemen gebruiken aluminium vanwege het optimale warmtebeheer - en het oog wil ook wat.Gabriel Garufo, eigenaar van LED-verlichtingsbedrijf Ledxon.

NIEUWSS OOVEER R ININNOOVAV TIEVE ALUMMMINII

De De De meemeem stestgebgebgebruiruikennvavanvanwegwege e warwarw mtem ebebeoogoog wiwwil ol oooGabGabrierriel Gl GararLEDLEDD-ve-verlirlilichchchch

Aluminium is hot in de orerende Poolse economie Al i i i h t i d d

Gouden gloed

SHAPES1.20152

Editorial Inhoud

Shapes is het magazine van de Sapa Group dat twee keer per jaar verschijnt in 18 talen.

Hoofdredacteur: Kevin Widlic, kevin.widlic@sapagroup.com Redactieassistent: Eva Ekselius, eva.ekselius@sapagroup.com Redactiechef: Ylva Carlsson Artdirectors: Johan Nohr, Karin Sderlind Cordinatie vertalingen: Inger Finell Productie: Appelberg Publishing Group Druk: V-TABAdreswijzigingen:A.u.b. doorgeven aan uw contactpersoon bij Sapa of aan Corporate Communications via info@sapagroup.com Shapes is ook beschikbaar opwww.sapagroup.comCopyright Sapa AS 2015 Alle Sapa productnamen in dit magazine zijn handelsmerken van de Sapa Group.

04 Volle kracht vooruitVooruitlopend op de strengere emissienormen stappen autofabrikanten af van staal en zetten in op een lager brandstofverbruik.

08 Nieuwe trendPoolse bedrijven signaleren een grotere belangstelling voor aluminium meubels en verlichting nu de nationale economie groeit.

16 MetaalbewerkerDe veelzijdigheid en het vermogen om licht te re ecteren, maken aluminium tot het favoriete materiaal van ontwerper Bess Kristoff ersen.

20 Soepele overgangDe nieuwe HVAC&R Applications Manual faciliteert de overstap van koperen buizen naar aluminium een primeur in de branche

EN MEER

Zo zit dat/FSW 03 Inspirator 07 Nieuws 14 Trends 19 Ontwikkelingen20 Groene oplossing22

Makersaan het werk

O NDERNEMERSCHAP is een sterke karakter-eigenschap van Sapa. Het vormt de basis van ons bedrijf. Onderdeel van

mijn werk is contact met klanten en ik moet toegeven dat ik een zwak heb voor mensen die hun eigen bedrijf runnen.

Toen ik vijf was, startte mijn vader zijn ei-gen bedrijf en maakte er een grote marktspe-ler van. Ik weet dat toewijding en opoff ering nodig zijn om je eigen bedrijf op te bouwen.

Henry Ford richtte in 1903 Ford Motor Company op. Het is inmiddels een staats-bedrijf, maar heeft zijn oude karakter behouden. De nieuwe F-150 pick-up truck is de eerste grote serie voer-tuigen die de voordelen van alumi-nium laat zien.

In dit nummer leest u meer over twee andere ondernemers, uit Polen. Niet op dezelfde schaalgrootte als Ford, maar even belangrijk voor ons. Onze oplossin-gen zijn vaak innovatief, omdat de eindproducten nieuw zijn.

Bovendien weten we dat ze een toegevoegde waarde bieden, omdat on-dernemers met minder geen genoegen nemen.

SVEIN TORE HOLSETHERPresident en CEO van Sapa

04

16

08

20

1.2015SHAPES 3

FSW: De verbindingsmethode die pro teert van de natuurwetten. We voegen alleen een beetje mechanische inspanning toe.

Zo zit dat

Proces is afgerond

Gereedschap aanbrengen op het metaal

Het snelroterende gereed-schap beweegt langs de verbindingsnaad

Snel roterend gereed-schap inschakelen

Van werkstuk verwijderen

ILLUSTRATIE PETR KOLLARK

FRICTION STIR WELDINGis een manier van lassen die is gebaseerd op plastische vervorming van materiaal bij hoge tempe-raturen (net onder het smeltpunt).

De vervorming wordt veroorzaakt door snel roterend gereedschap dat wrij-vingshitte veroorzaakt. De smeltvlakken worden vervolgens onder hoge druk op elkaar geperst, waarna een zeer sterke las met een homogene structuur ontstaat.

Verbindings-methode

Sterke punten uitbuitenDe toepassing van aluminium in auto'sen gebouwen stuurt de toekomstige vraag.TEKST LOIS HOYAL FOTO FORD MOTOR COMPANY

De toepassing van aluminium plaatmateriaal in de carrosserie

van de Ford F-150 verlaagt het totale gewicht van de

pick-up met 320 kg. Voor de F-150 worden hoogwaardige

warmtebehandelde legeringen uit de 5000- en 6000-serie

gebruikt.

E R GAAT NIETS boven het be-houden van een voorsprong op anderen. Dit is de nieuwe aanpak van de Ford Motor Company, die onlangs een aluminium uitvoe-ring van zijn F-150 pick-up truck zijn popu-lairste model introduceerde.

Eindelijk is er een auto waarbij alumi-nium haar voordelen kan laten zien, vertelt John Mothersole, senior analist bij IHS. An-dere autofabrikanten, waaronder Toyota en General Motors, zullen snel volgen.

De introductie volgt op de overstap van de autobranche van staal naar aluminium vanwege de strengere eisen op het gebied van CO2-uitstoot en het terugdringen van het brandstofverbruik. Omdat aluminium lichter is dan staal, maakt een bredere toe-passing van het materiaal in de automotive branche auto's een stuk brandstofzuiniger. De heilige graal voor de branche is de toe-passing van aluminium in lichtgewicht voer-tuigen, met hoge productievolumes, zegt Mothersole.

Met het oog op de toekomst zal ook de bouw de vraag naar aluminium op de lange termijn opschroeven, met name in landen die aan het begin staan van ontwikkeling en urbanisatie. Het lage gewicht van alumi-nium verlaagt de belasting van een gebouw,

VRAAG NAAR GRONDSTOFFEN

Stijgende vraag G De vraag naar warmtebe-handeld plaatmateriaal, voor toepassing in lichtgewicht voertuigen, zal naar verwach-ting jaarlijks met 30% toene-men.

G China neemt in 2014 ca. 60% van de wereldwijde vraag naar aluminium extrusies voor zijn rekening door de explosieve groei van de bouwsector.

G De Europese bouwsector stabiliseert zich met een verwachte groei van 1,8% per jaar tussen 2014 en 2016, volgens Euroconstruct. Dit zal de vraag naar aluminium in de branche voeden.

In Noord-Amerika is de transportsector (auto's,

vrachtwagens, aanhangers, luchtvaart) goed voor ca.

35% van de toepassing van aluminium, gevolgd door blikjes

en verpakkingen die ca. 23% voor hun rekening nemen.

1.2015SHAPES 5

De Euroduplex is de enige hogesnelheidsdubbeldekker die op verschillende Europese spoorwegnetwerken kan worden ingezet.

Aluminium wordt het voorkeursmateriaal voor off shore toepassingen.

de corrosiebestendigheid maakt het materiaal geschikt voor alle weersomstandigheden en de bewerkbaarheid geeft architecten meer ont-werpvrijheid.

De bouwsector neemt nu al tweederde van de vraag naar aluminium extrusies voor zijn rekening en deze wordt nog verder gevoed door de sterke groei van de bouwsector in China de afgelopen jaren. Hoewel de bouwactiviteiten in China afnemen, blijft de vraag hoog door de opvering van de bouwsector in Noord-Ameri-ka en de stijgende vraag in ontwikkelingslan-den, waaronder Indonesi, Vietnam en Thai-land, aldus Eoin Dinsmore, senior aluminium consultant bij marktonderzoeksbureau CRU Group.

Ook in de luchtvaartindustrie neemt de vraag naar aluminium toe. Een nieuwe gene-ratie vliegtuigen gemaakt van aluminium-lithiumlegeringen is klaar om gentroduceerd te worden voor civiele toepassingen. En ook de maritieme en off shore industrie ontdekken de voordelen van aluminium voor lichtgewicht constructies. Daarnaast wordt aluminium het voorkeursmateriaal voor off shore helidecks en toepassingen in de olie- en gasindustrie, zegt Dinsmore.

Het is nu aan de producenten om te voor-zien in de verwachte vraagstijging.

DE EURODUPLEX VAN Alstom is een hogesnelheidstrein waarbij complexe aluminium oplossingen van ontwik-kelingspartner Sapa zijn toegepast.

De dubbeldekker van Alstom haalt een snelheid van 320 km/uur en be-schikt over de grootste capaciteit, het hoogste comfort en het hoogste vei-ligheidsniveau ter wereld. De belang-rijkste klant voor de Euroduplex is de SNCF, de Franse Spoorwegen.

De voordelen van de toepassing van aluminium in de carrosserie van hoge-snelheidstreinen zijn het lage gewicht en de egale en vlakke afwerking: er zit-ten geen "golven" in het metaal zoals bij staal. Bovendien bespaart de mo-dulaire montage kosten, vergeleken

met kleinere en zwaardere onderde-len. In dit opzicht volgt de treinsector deautomotive branche.

In de hoogste versnellingF

OT

O: A

LS

TO

M T

RA

NS

PO

RT

/ T

OM

A M

. GE

NE

L

Sapa is verantwoordelijk voor:

G Complexe/structurele extru-sies (tot 19 meter in lengte)

G Bewerking (korte en lange lengtes)

G Kitsamenstelling (montage-onderdelen in kant-en-klare kits)

G Just-in-time leveringen, ver-voerd in speciale long-length vrachtwagens

SHAPES1.20156 SHAPES1.20156

VRAAG NAAR GRONDSTOFFEN

1.2015SHAPES 7

Inspirator

Sinds een hydraulische buigmachine 20 jaar geleden n van zijn handen verbrijzelde en diverse vingers afsneed, zet Michael Traxler zich persoonlijk in om ongevallen op de werkplek te voorkomen.

Hij is de bovenste kootjes van zijn vingers kwijt, maar het had nog veel erger kunnen zijn. Ik vertelde de arts dat ik mijn vingers niet wilde verliezen, zegt hij. Ik huilde tranen met tuiten toen ik na de operatie wakker werd en zag dat mijn vingers er weer aangezet waren.

Er is een lm van zijn verhaal gemaakt om medewerkers aan te sporen de veiligheidsvoor-schriften op te volgen en bijna-ongevallen te rapporteren: incidenten die niet resulteren in verwondingen, ziekte of schade, maar waarbij dat wel had kunnen gebeuren. Ik kwam er na het on-geluk achter dat n van mijn collega's een aantal weken daarvoor bijna hetzelfde was overkomen, zegt Traxler. Het maakte me woedend.

Als dit bijna-ongeval was gemeld, had hij zijn hand misschien nog gehad.

Nadat Sapa President Svein Tore Holsether de video had gezien, vroeg hij Traxler om naar de managementbijeenkomst van Sapa te komen om zijn verhaal aan de 200 genodigden te vertellen. Het openhartige verhaal van Mike maakte veel indruk en leidde tot meer lezingen. Er vinden diverse activiteiten plaats, zegt Traxler. De aan-dacht voor veiligheid is groter dan ooit.

Traxler werkt nu bij Sapa Customer Service, maar gaat nog vaak de werkvloer op om met zijn collega's over veiligheid te praten. Ook verzorgt hij binnen Sapa lezingen over het onderwerp.

Veiligheid voor allesHet persoonlijke verhaal van Michael S. Traxler over veiligheid op de werkplek heeft een groot publiek weten te bereiken, waaronder het topmanagement van Sapa.

Michael S. Traxler

Leeftijd: 47.Beroep:Medewerker Customer Service.Werklocatie: Delhi, Louisiana, VSGezin:21 jaar getrouwd met Anita en dochter Kristen, 18.Werkzaam bij Sapa:26 jaar.Hobby's: Jeugdwerk in zijn kerkgemeenschap, winkelen met zijn gezin, houtbewerking, genieten van het buitenleven.

TEKST DANNY CHAPMAN FOTO JOSHUA SMITH

Europas

sterrijzende

ShapeS1.20158

Outlook Polen

De Poolse consument verdient meer en geeft ook meer uit. TEKST KEVIN WIDLIC FOTO DaVID LuNDmarK, ISTOCKPHOTO

P OlEn iS inmiddElS 10 jaar lid van de EU. In dit eerste decennium heeft het land een recessie weten te voor-komen, terwijl de rest van Europa economisch stil stond. Volgens The New York Times is het Poolse bruto binnenlands product per hoofd 25% hoger dan in2008, en ne-men de im- en export jaarlijks toe.

Sinds 2004 heeft het land 130 miljard euro aan financile ondersteuning ontvangen van de EU en krijgt het nog eens 106 miljard euro tot aan 2020. Uit de gegevens van het Poolse Agentschap voor Informatie en Buitenlandse Investering blijkt dat Polen sinds het lidmaatschap van de EU ook ruim 100 miljard euro aan directe buitenlandse inves-teringen heeft ontvangen.

Vergeleken met zijn Westerse buren biedt Polen een groeiende economie, een stijgende pro-ductiviteit en lage loonkosten. Ook de industrie en infrastructuur profiteren mee.

Poolse mensen dachten eerst dat buiten-landse producten altijd beter waren, maar dat is nu niet meer zo, vertelt sales manager PaweChyziski van Zakad Obrbki Aluminium (Zobal), een producent van meubels en woon-accessoires.

In 2011 is de Poolse overheid gestart met een 10-jarig programma om het aandeel innovatieve en hightech investeringen te verhogen en produc-tieve banen te creren. Diverse grote internatio-nale bedrijven hebben de Poolse markt ontdekt.

Volkswagen, Toyota en General Motors hebben fabrieken gebouwd in Polen. Dat geldt ook voor 3M, Google, Amazon, Dell en Procter & Gamble. De meeste producten die Ikea in zijn Europese winkels verkoopt, komen uit Polen. Maar ook de investeringen van lokale bedrijven, waaronder Zobal, zorgen voor groei.

Zobal is 19 jaar geleden opgericht door Krzysztof Zakrzewski, die de aluminiumbranche verliet om ondernemer te worden. Naast exper-tise op het terrein van aluminiumverwerking, heeft het bedrijf meerdere keren genvesteerd in

1.2015ShapeS 9

gespecialiseerde, hoogwaardige apparatuur en productie capaciteit.

We leveren een service, geen productiecapaci-teit, vertelt marketing manager Pawe Wojniusz. Klanten kunnen een artikel bestellen, kiezen de gewenste maat en kleur en wij anodiseren per stuk. De markt wil alles, maar niet iedereen kan dat bieden. Wij wel.

Zobal is gevestigd in Trzcianka, op ongeveer n uur rijden van Poznan en 250 kilometer ten oosten van Berlijn. Het bedrijf werkt met groothandels: industrile klanten en producenten van meubels en meubelservices. Groothandels kennen hun klan-ten beter dan wij: wij luisteren, zegt Chyziski.

Twee van de grootste klanten zijn de Duitse bedrijven Hfele en Hettich. Zobal exporteert ca. 50% van hun producten en Duitsland is de groot-ste exportmarkt.

Op hET gEbiEd van design en nieuwe produc-ten kan Duitsland zich tegenwoordig meten met Itali, zegt Chyziski. Bij de productontwikke-ling laten we ons echter wereldwijd inspireren.

Vorig jaar heeft Zobal bijna 100 producten ontwikkeld, uiteenlopend van handgrepen en meubelpoten tot glazen LED-panelen, construc-tieprofielen en het flexibele nieuwe wandsysteem. De gemeenschappelijke deler is aluminium.

Aluminium is perfect geschikt voor het ont-werpen van moderne en aantrekkelijke meubels, vertelt Zakrzewski. Dat is wat de klant wil.

De technologisch geavanceerde productielijn van Zobal heeft het assortiment oppervlakteafwerkingen uitgebreid en de service bij het anodiseren verhoogd.

WE LEVEREN EEN SERVICE, GEENproductiecapaciteit.

Pawe Wojniusz, marketing manager, Zobal

Zobal G Productie in Siedlisko en anodi-satie in Trzcianka.

G De productie omvat frontjes, poten, voeten en accessoires voor meubels, systemen voor kastindelingen, schappen en schuifdeuren en innovatieve wandsystemen.

G De producten worden toege-past in keukens, badkamers, woonkamers, kasten, winkels en kantoren.

ShapeS1.201510

Outlook Polen

OndErnEmEr gabriEl garuFO richtte Ledxon op in 2005, toen zijn zoon Benjamin hem uitdaagde om weer te gaan pionieren om te pro-fiteren van de groei in LED-verlichting. Nu ver-viervoudigt het Duitse bedrijf de productie in zijn fabriek in Masw, Polen.

Met Ledxon Modular GmbH en Ledxon Replace GmbH, bedient Ledxon twee segmenten LED-on-derdelen met LED-modules en LED-strips, n LED-lampen. Ledxon Modular GmbH ontwikkelt maat-werk lichtsystemen voor industrile toepassingen en Ledxon Replace GmbH verkoopt LED-lampen aan elektrotechnische groothandels in Duitsland.

Het bedrijf ging als eerste over tot de vervanging van halogeenverlichting door LED-systemen. Be-drijven als Philips en Osram volgden.

Garufo startte zijn eerste bedrijf, Garufo GmbH, in 1986. Hij was een pionier in de LED-branche met de introductie van het eerste LED-verkeerslicht, wat resulteerde in nieuwe producten en patenten voor systemen voor de luchtvaart, de spoorwegen en het wegverkeer. Hij verkocht het bedrijf 15 jaar later, maar heeft de branche nooit verlaten.

We zetten in op een goede toepassingstech-nologie en niet de LED zelf omdat er toen geen complete systemen verkrijgbaar waren, vertelt hij,

Pionier op het terrein van LED-verlichting heeft belangstelling voor aluminium vanwege de thermische eigenschappen en de prachtige uitstraling van het materiaal.

waarbij hij de verlichting in de voedingsindustrie als voorbeeld aanhaalt.

Voedselverlichting vereist veel expertise, zegt hij. Als je bij de bakker de textuur van het brood ziet, koop je meer. Het verlichten van kaas is weer compleet anders en dan heb ik het alleen nog maar over de voedingsindustrie. Als bedrijf moeten we net zo flexibel zijn als een toeleveran-cier van de automotive branche, met just-in-time-delivery en moeten we ons tegelijkertijd blijven ontwikkelen voor de toekomst.

lEd-SySTEmEn vErEiSEn warmTEbEhEEr, drivers en optische onderdelen van hoge kwaliteit. Vanwege de uitstekende thermische eigenschap-pen maken de meeste systemen gebruik van alumi-nium in plaats van koper en keramische materia-len. En volgens Garufo is het een extra voordeel dat aluminium er ook nog eens prachtig uitziet.

Aluminium is een technisch onderdeel van de lamp en moet dus aan alle specificaties voldoen, zegt hij. Eventuele verbeterpunten voor de toe-komst? Wellicht kunnen we een dunnere structuur ontwikkelen, met dunnere wanden en ng betere thermische eigenschappen. Maar een prachtig de-sign staat daarbij voorop.

Stralende toekomst voor Ledxon

Wat is LED?De afkorting LED staat voor Light Emitting Diode, een halfgeleider-component die licht geeft. LED's zijn kleiner, verbruiken minder energie en hebben een langere levensduur dan gloeilampen. LED-lampen worden toegepast in onder meer de lucht-vaart, verkeerslichten, autoverlichting, algemene verlichting en flitsappara-tuur voor camera's. De ontwikkelingen binnen de LED-technologie hebben er-voor gezorgd dat LED-lampen steeds efficinter en beter zijn geworden. Het vervangen van veelgebruikte lampen levert aanzienlijke besparingen op.

Systemen van Ledxon verlichten de productiehal in de extrusiefabriek van Sapa in Trzcianka, Polen.

Gabriel Garufo richtte Ledxon in 2005 op.

1.2015ShapeS 11

The Crystalin LondenTHE CRYSTAL IS DE WERKPLEK voor een multidisci-plinair team van urban experts vanSiemens. Daarnaast is hier de grootste tentoonstelling ter wereld over de toekomst van steden te zien, waarbij wordt ingezoomd op de mogelijkheden van duurzame mobiliteit, gebouw-technologie, energie- en watervoorziening en gezond-heidszorg.

Aluminium is het bouwmateriaal van nu. Het mate-riaal beschikt over een grote mate van productie exi-biliteit en een perfecte sterkte-gewicht verhouding. Bovendien is aluminium volledig recycleerbaar en kun-nen architecten er prachtige ontwerpen mee realiseren.

SHAPES1.201512

in beeld

Holle aluminium pro elen in deuren maken het

installeren van sloten en ander beslag eenvoudig en zorgen tegelijkertijd voor

een lichtgewicht en stabiele constructie.

FOTO TREVOR PALIN

1.2015SHAPES 13

Aluminium ramen zijn onderhoudsvriendelijker dan houten kozijnen en

zijn vochtbestendig.

Pro elen voor (glas)gevels kunnen met aluminium

dunner en dieper worden vormgegeven met dezelfde

gewenste sterkte en stijfheid.

kunnedunner

vormgeggew

Alondda

z

Daar komt de bruidDEZE GLINSTERENDE BRUIDSJURK door Ayse Byzanzgemaakt van gepatenteerd geweven aluminium materiaal was genomineerd in de categorie Design & Lifestyle op de European Aluminium Award 2014. Volgens Byzanz kan de glanzende creatie van aluminiumfolie de hele dag worden gedragen en draagt de manier waarop het materiaal het licht re ecteert bij

aan de sprookjesachtige uitstraling. De Duitse modeontwerper en kunstenaar ontving een eervolle vermelding tijdens de prestigieuze awards voor haar Future Fashion Wedding Dress. Byzanz: Ik heb een bijzondere band met aluminium; ik word ook wel deAluqueen genoemd. Ik maak alles van aluminium: uiteenlopend van schoenen tot meubels en visitekaartjes.

Als we kijken naar het gewicht, geleidt aluminium

200% beter dan koper.

Weer eens wat anders: De Future Fashion Wedding Dress van aluminiumfolie van de hand vanAyse Byzanz laat bruiden stralen op hun grote dag.

Onderzoek heeft uitgewezen dat het aluminium dat wereldwijd is toegepast in gebouwen veel langer meegaat dan oorspronkelijk gedacht. Een onderzoek onder leiding van de beroemde architect en hoogleraar Michael Stacey resulteerde in een garantie van 40 jaar voor gecoat aluminium in gebouwen. Voor aluminium toegepast in ramen

geldt een levensduur van 80 jaar een opwaartse herziening van 40 jaar. Tijdens het onderzoek, dat werd uitgevoerd in opdracht van het International Alumin ium Institute, werden gebouwen bekeken uiteenlopend van Cribbs Causeway Retail Park in Bristol, Engeland, tot de drukkerij van deFinancial Times in Londen.

SAPA HEEFT EEN bijdrage gele-verd aan de nieuwe etsendrager van de Thule Group: de Thule EasyFold. Het etsenrek is inklapbaar, waardoor het een-voudig is op te bergen en te trans-porteren en is geschikt voor een maximale last van 60 kg.

Anders Sjdell, hoofdingeni-eur bij Thule Rear Mount Systems, zegt: Onze eisen aan het design en de details zijn altijd groot geweest en Sapa bood ons alle ondersteuning gedurende de ontwikkeling.

De etsendrager bestaat uit twee gextrudeerde aluminium pro elen: een vleugelpro el van40 cm en een centraal pro el dat fungeert als de basis van het ontwerp.

Fietsendrager met vleugels

Onderzoek: Langere levensduur aluminium

PROCENT

Fi t d t l l

SHAPES1.201514

Nieuws

Hommage aan de Britse geschiedenis

DANKZIJ ZIJN GEPATENTEERDE, exibele uniseks frame is de Streetbike ets geschikt voor de meeste etsers met een lengte van 160-188 cm. Het frame is gemaakt van geanodiseerde gextrudeerde aluminium pro elen die CNC gefreesd zijn. Deze pro elen worden niet gelast, maar gemonteerd met schroeven. De Streetbike is ont-wikkeld door David Larsson Design in Zweden en wordt geprodu-ceerd in een exclusieve gelimiteerde oplage van slechts 25 stuks.

Het licht komt van boven

Een weelderige verzame-ling van overlappende aluminium cirkels bedekt de gevel van de biblio-theek van Birmingham in Engeland. Het gebouw is ontworpen door het Nederlandse architecten-bureau Mecanoo Archi-tecten, kostte 193 miljoen Britse ponden ($ 302 miljoen) en opende in sep-tember 2013 haar deuren. De bovenste verdiepingen van de gevel zijn voorzien van met elkaar verweven

cirkels in twee kleuren. De zwarte ronde pro elen hebben een doorsnede van 5,4 meter en de on-derliggende zilverkleurige ringen zijn 1,8 meter in doorsnede.

Het ronde patroon is een hommage aan het industrile erfgoed van Birmingham en de diverse uiterst vakkun-dige metaalbewerkers, vertelt Francine Houben, architect bij Mecanoo Architecten.

KUNSTWERK PLAY-DOH van de Amerikaanse kunste-naar Jeff Koons lijkt op een 4,5 meter hoge berg van zachte klei. Maar de schijn bedriegt, het kunstwerk is gemaakt van gepolychromeerdaluminium. Play-Doh is de nieuwste sculp-tuur van Koons. De realisatie van het kunstwerk heeft 20 jaar geduurd. In juni 2015 is in het Guggenheim Museum in Bilbao, Spanje,een overzichtstentoon-stelling van de kunstenaar te zien.

Kunstwerk

Philips OneSpace Lumi-nous Ceiling is een maat-werk plafondpaneel dat een ruimte transformeert tot een samenhangend geheel met homogene LED-verlichting zonder schaduwwerking. De alu-minium onderdelen zijn gextrudeerd door Sapa Trzcianka in Polen.

Limited-edition StreetbikeDS1anwc

1.2015SHAPES 15

SHAPES1.201516

Profiel BESS KRISTOFFERSEN

Bess Kristoffersen

Woonplaats:KopenhagenLeeftijd: 59Gezin: Getrouwd, 1 zoon.Opleiding:textieldesign, Danish Design School, 1984, en edelsmeden, Institute of Precious Metals, 1994.Klanten: Bl Form, Denemarken; Forms+Surfaces, VS; Bang & Olufsen, Denemarken; Georg Jensen Damask, Denemarken; Kvadrat, Denemarken.Nieuwe uitdaging: Realisatie van een ruime ontwerpstudio en werkplaats vlak bij haar tweede huis in de bossen bij het Tystrup-meer, ca. 100 km ten zuidwesten van Kopenhagen.

DEDIEPSTE

KERNVAN HET METAAL

TEKST LARS STERLINDFOTO ALASTAIR PHILIP WIPER

De natuur is de grootste inspiratiebron van de

Deense ontwerper Bess Kristoff ersen.

BEGIN JAREN 90 kreeg ontwerper Bess Kristoff er-sen de opdracht om textiel te combineren met koper. Maar vanwege de giftige chemische stoff en die nodig waren voor het kleuren van het metaal, koos ze voor de toepassing van een ander materiaal: aluminium. Het was eigenlijk puur toeval, maar ik besefte al heel snel dat dit echt mijn materiaal was, vertelt ze. De verftechnieken leken op de technieken die ik voor textiel toepaste. Omdat het echter een vrij nieuw materiaal is, ligt er nog veel onontgonnen terrein voor ons. Om meer te weten te komen over metalen volgde ze in 1994 een opleiding edelsmeden, nadat ze 10 jaar daarvoor haar diploma textieldesign had behaald aan de Danish Design School.

Kristoff ersen heeft behoefte aan structuur en planning om ruimte te kunnen maken voor chaos en creativiteit. Het is voor mij belangrijk om me gedurende langere tijd volledig te kunnen focussen op het materiaal, legt ze uit. Ze beschrijft het proces van creren als n lange onderzoeksreis. Door het uitvoeren van talloze experimenten zoekt ze de grenzen van het materiaal op. Ze stelt het metalen oppervlak bloot aan chemische stoff en, warmte en elektriciteit. Het wordt geanodiseerd, vermalen en gekleurd. Ze test de re ecties van het materiaal bij daglicht en in het donker. Ik kan het proces niet forceren, zegt ze. Het ontwikkelt zich vanzelf, als in een ow.

Hoewel textiel haar achtergrond is, werkt

1.2015SHAPES 17

Een kristallisa-tieproject om de kern van alumi-

nium aan het licht te brengen.

Het materiaal reflecteert licht op fan-tastische wijze.

Bess Kristoff ersen over aluminium

SHAPES1.201518

Profiel BESS KRISTOFFERSEN

Kristoff ersen het liefst met verschil-lende materialen: aluminium, staal, glas, papier en hout. Textuur, kleur en glans zijn relevante parameters voor diverse soorten materialen, zegt ze. Ze past ontdekkingen van haar metaalexperimenten toe op an-dere materialen en vice versa. Het is belangrijk om het eigen karakter van een materiaal te respecteren, zegt ze. Ik probeer er niet voor te zorgen dat aluminium eruitziet als textiel. Maar als ik met de afwerking bezig ben, wil ik het licht op een bepaalde manier laten re ecteren. Dit lijkt op het proces bij textiel waarbij de weving van de draden de lichtre ectie bepaalt.

Kristoff ersen geeft zichzelf voortdurend nieuwe opdrachten. Ze is met name trots op de resultaten van een kristallisatieproject waarbij ze samen-werkte met hoogleraar Andy Horsewell aan de Technische Universiteit van Denemarken (DTU). Het is ons gelukt aluminium te kristalliseren, wat een prachtig patroon oplevert, vertelt ze.

HAAR ONTWERPEN ZIJN EENVOUDIG,orga-nisch en eigentijds. Haar projecten lopen uiteen van kleine aluminium broches en geweven wandtapij-ten tot grote metalen scheidingswanden. Voor haar laatste tentoonstelling in Kunsthal Nord in lborg en de Rundetrn in Kopenhagen werkte ze met ge-borduurd linnen en gekleurd en verbrand hout.

Aluminium is haar favoriete materiaal. Het is enorm veelzijdig, zegt ze. Voor een duurzaam op-pervlak en het aanbrengen van kleur maakt ze ge-bruik van anodisatie. De meeste aluminium objec-ten anodiseert ze zelf in haar kleine werkplaats. Ze beschikt over een anodisatiebad van 10 liter waarin ze het aluminium onderdompelt.

Kristoff ersen's grootste inspiratiebron is de natuur. Zij en haar man beschikken naast een ap-partement in Kopenhagen over een huis op het platteland op ca. 1 uur rijden van de stad. De natuur heeft me altijd genspireerd, vertelt ze. De natuur is onlosmakelijk verbonden met mijn leven en mijn manier van denken. Andere bronnen van inspira-tie vormen haar reizen naar Marokko, Egypte, de VS, Japan en Engeland, waar ze patronen en 'mooi verval' bestudeert. De uitdaging bij aluminium zit hem in de afwezigheid van mooi verval, zegt ze.Aluminium wordt niet mooier naarmate de tijd verstrijkt. Het verroest niet in mooie kleuren, wat

wel het geval is bij andere metalen. Ik ben onder de indruk van de manier waarop de Japanners verou-dering in objecten integreren en de schoonheid van natuurlijke slijtage waarderen.

Haar commercile opdrachten lopen net zoveel uiteen als de toegepaste materialen. Voor Bang & Olufsen heeft zeeen gelimiteerde oplage gemaakt van met de hand gedecoreerde aluminium telefoons, voor Georg Jensen Damask maakte ze beddengoed en voor Forms+Surfaces ontwierp ze metalen op-pervlaktedesigns. En van haar meest bijzondere opdrachten was het ontwerpen van twee toiletbril-len van aluminium voor Pressalit. Het was een leu-ke opdracht, maar alleen bedoeld als kunstobject en niet als echt product, zegt ze. Mijn voorkeur gaat uit naar producten waarbij ik kan samenwerken met fabrikanten om speciale afwerkingen op aluminium platen of andere objecten te creren.

De Deense ontwerper Bess Kristoff ersen haalt haar inspiratie uit de natuuren buitenlandse reizen. Aluminium is haar favoriete materiaal, en haar commercile projecten lopen uiteen van telefoons tot toilet-brillen.

ONBEPERKTE MOGELIJKHEDEN

Aluminium is zeer goed te recycleren. Sinds 1888 is er ca. 600 miljoen ton aan aluminium producten geproduceerd, dus er is zeker geen gebrek aan alumini-umschroot. Bovendien vraagt het verwerken van aluminium schroot slechts 5% van de benodigde energie voor het produceren van primair aluminium.

REGIONALE CENTRAAzi en de Paci c zijn d

productiecentra voor gerecycleerd aluminium. In 2013 kwam 45% van de wereldproductie hier vandaan. De productie in Brazili, China en India neemt snel toe.

GROTE MARKTENEindverbruikssectorenwaar-

onder transport, bouw, verpak-kingen en de staalproductie zijn de grootste afzetmarkten voor gere-cycleerd aluminium. Het totale, we-reldwijde verbruik van gerecycleerd aluminium door de eindverbruiks-sectoren zal in 2023 opgelopen zijn tot 26,5 miljoen ton.

DRIJVENDE KRACHTEN

De recyclage van drankblikjes is een belangrijke factor voor het verbruik en de groei van gerecy-cleerd aluminium. Dat geldt ook voor bewustwordingsprogramma's waaronderAmerican Action to Accelerate Recycling.

BELANGRIJKSTE KNELPUNTEN

De wereldwijde beschikbaar-heid van aluminiumschroot voor de nationale industrie, met name in sommige Westerse landen die steeds meer naar Azi exporteren, is een bron van zorg. Ook schroot dat onzuiverheden bevat kan pro-blemen opleveren.

trends voor gerecycleerd aluminiumGerecycleerd aluminium bespaart grondstoff en en heeft een positief eff ect op het milieu, zegt Yang Cao, senior aluminium analist bij Metal Bulletin Research. Shapes vroeg hem om een toelichting.TEKST DANNY CHAPMAN ILLUSTRATIE CHRISTIAN MONTENEGRO

1.2015SHAPES 19

trends

TEKST KEVIN WIDLICFOTO KJELL RUBEN STRM

Nieuw HVAC&R-handboek biedt uitkomst bij de overstap van koperen buizen naar aluminium.Handboek

voor Overstappers

Sapas Precision Tubing Technical Center heeft een hub in Karmy, Noorwegen.

SHAPES1.201520

Ontwikkelingen

HVAC&R APPLICATIONS

SAPA ALUMINIUM SOLUTIONS

PRECISION TUBING

Voor wie is dit handboek bedoeld?Ingenieurs, designers en inkopers van bedrijven die koperen warmtewisselaars produceren, maar overwegen over te stappen op aluminium. En starters.Wie heeft de informatie verzameld?Sapas Precision Tubing Technical Center en andere technische experts binnen het bedrijf over de hele wereld.Is de informatie van toepassing op de HVAC&R-branche binnen alle markten en regios?Ja.

3 vragen voor Thierry Guillaume:

De HVAC&R Applications Manual is gebaseerd op relevante kennis over aluminium warmtewisselaartechnologie en corrosieweerstand.

Het handboek van 88 pagina's is het eerste in de branche dat gedocumen-teerde testresul-taten bevat.

S APAS HVAC&R APPLICATIONS Manual is het eerste handboek binnen de branche met gedocumenteerde testresultaten en een technische toelichting die aluminium beoordelen als het materiaal bij uitstek om te kunnen voldoen aan de toekomstige vraag en regel-geving op de HVAC&R-markt.

Het handboek van 88 paginas informeert fabri-kanten van HVAC&R-warmtewisselaars over de juiste toepassing van aluminium oplossingen en de basiseigenschappen van het materiaal. Het handboek behandelt alle belangrijke aspecten, waaronder corro-sie, legeringen, producten en coatings en is een vervolg op de in 2012 verschenen publicatie Aluminium System Solutions for HVAC&R Applications.

Het handboek bevat zeer belangrijke informatie, vertelt Sandro Ortolano, senior technical customer support manager bij het Italiaanse bedrijf ThermoKey SpA.

Uit het handboek blijkt dat de overstap van koper naar aluminium tot groot succes kan leiden, maar dat

het niet zo eenvoudig is als het kiezen van een legering.Het vereist nieuwe designs, training en tests. Het heft de geheimzinnigheid rond aluminium als

materiaal voor HVAC&R-toepassingen op en zet een aantal zaken recht rond de basisprincipes en technieken voor aluminium warmtewisselaars, vertelt Thierry Guillaume, technisch manager bij Sapa, samensteller en auteur van het handboek.

Hij vertelt dat de kennis die in het handboek staat vermeld door de jaren heen is verzameld. Deze infor-matie is gebaseerd op 30 jaar ervaring in de automotive branche en ruim 10 jaar in de HVAC&R-branche, ver-telt hij.

HET MATERIAAL IS het resultaat van experimenten, ontwikkelingsprojecten, veldanalyses en gecontro-leerde tests in de R&D-labs van Sapa. De gepresenteerde resultaten worden voortdurend bijgewerkt en weerspie-gelen de state-of-the-art oplossingen van nu.

De meest eenvoudige oplossing is het vervangen van de koperen ronde buizen door aluminium ronde buizen. Deze n-op-n vervanging levert direct voordeel op door besparingen in materiaalkosten. Bijkomende voor-delen zijn de ongevoeligheid voor corrosie, vermindering van de grootte en het gewicht, het lagere verbruik van koelmiddel en het feit dat aluminium 100% herbruik-baar is.

Het handboek concludeert dat de overstap van warmtewisselaartechnologie met koper op systemen van aluminium diverse voordelen oplevert en eenvoudig realiseerbaar is. Bovendien benadrukt het handboek het belang van de naleving van de richtlijnen en het voor-komen van eenvoudig te vermijden productfouten en problemen.

1.2015SHAPES 21

TEKST ULF WIMAN ILLUSTRATIE REINERTSEN

D E BLAUWE FJORDEN, steile kust en besneeuwde bergtoppen op de achtergrond maken de westkust van Noorwegen tot een lust voor het oog. Maar het prachtige landschap cre-eert ook een enorme infrastructurele uitdaging.

In 2010 kreeg de Noorse Rijkswaterstaat (Sta-tens Vegvesen) van het Noorse Ministerie van Transport en Communicatie de opdracht om een onderzoek in te stellen naar vaste verbindingen als alternatief voor de zeven nog resterende veer-bootdiensten langs de E39, de snelweg van 1100 km tussenKristiansand en Trondheim.

Statens Vegvesen moest de impact onderzoeken van de verschillende alternatievenop de handel en industrie, de regionale werkgelegenheid en vesti-gingspatronen. Daarnaast moesten de technologi-sche uitdagingen onder de loep worden genomen en moest er bekeken worden of de brugconstructie zou kunnen fungeren als duurzame energiebron.

Sognefj ord, de langste en diepste fj ord van Noorwegen van 205 km lang, 1300 meter diep en 3700 meter breed, werd geselecteerd voor het haalbaarheidsonderzoek. Op basis van de eerste onderzoeksresultaten werden er in 2012 drie con-cepten gepresenteerd: een drijvende brug, een on-derwaterbrug met tunnelbuis en een hangbrug.

Na afronding van het haalbaarheidsonderzoek presenteerde een consortium van de bedrijven Reinertsen AS, Dr.techn. Olav Olsen AS en Snhetta Oslo AS, gedeeltelijk ge nancierd door

In plaats van directe bevestiging op de zeebodem, maakt het concept van drijvende bruggen gebruik van een door Reinertsen-gepatenteerde kunstmatige zeebodem met voorgespannen buizen bevestigd op beide oevers, die de fjord op een diepte van 30 meter onder de waterspiegel overspannen.

Dr. Marit Reiso, maritiem constructeur en project-leider bij Reinertsen.

de Noorse Onderzoeksraad, een concept bestaan-de uit een drijvende brug waarvan het middelste gedeelte onder water loopt. We combineerden onze expertises om een nieuwe oplossing te reali-seren, vertelt projectleider Marit Reiso, maritiem constructeur bij Reinertsen. De grootste uitda-gingen vormden de bevestiging van de constructie en het faciliteren van de scheepvaart.

GEZIEN DE DIEPTE van de fj ord rust de brug niet direct op de zeebodem. Deze technologie is af-komstig uit de off shore olie- en gasindustrie. Het is waarschijnlijk de eerste keer dat deze technologie voor een brug wordt toegepast, zegt Reiso.

We zijn geen materiaalexperts, vertelt ze, maar omdat de automotive branche aluminium toepast, dachten we dat het een interessant alter-natief was. We namen contact op met Hydro, dat ons doorverwees naar Sapa. Beide bedrijven ma-ken inmiddels deel uit van de werkgroep.

Bruggen slaan naar de toekomstIn de diepe, brede Noorse fj orden komen vaste verbindingen waarbij een grote rol is weggelegd voor aluminium.

SHAPES1.201522

Groene oplossing VASTE VERBINDING

Er wordt momenteel onderzoek gedaan naar de toepassing van aluminium voor de scheepsbarri-res die de onderwaterbrug moeten beschermen tegen aanvaringen. Reiso zegt dat de investerings-kosten van aluminium wel hoger liggen dan die van andere materialen. Omdat aluminium echter veel langer meegaat dan andere materialen, zijn de uiteindelijke kosten echter ongeveer gelijk. Aluminium is vervormbaar en licht, wat de con-structie vereenvoudigt, zegt ze. Aluminium heeft ook een hogere corrosieweerstand dan andere materialen, wat de onderhoudskosten ver-laagt. Aluminium is bovendien herbruikbaar, en daarmee dus duurzaam. Bovendien liggen er alu-miniumfabrieken in de buurt, wat het transport en de uitstoot verlaagt.

De tijd zal uitwijzen wanneer de E39 volledig bestaat uit vaste verbindingen. Tot nu toe heeft het project echter al diverse innovatieve oplossin-gen opgeleverd.

ALUMINIUM IS VERVORMBAAREN LICHT IN GEWICHT.

Dr. Marit Reiso, Reinertsen

Drie vragen voorJonas Bjuhr,directeur productontwikkeling bij Sapa

Welke rol speelt Sapa in het project?Samen met Hydro kijken we hoe aluminium kan worden ingezet als scheepsbarrire bij de overgang van de brug naar het tun-nelgedeelte onder water. We onder-zoeken ook andere toepassingen.

Hoe doen jullie dit?Ons R&D Centre is erbij betrokken om bestaande kennis en onderzoeken te combineren. Daarnaast werken we samen met de NTNU, deTechnisch-natuurwetenschap-pelijke Universiteit van Noorwegen .

Wat is het meest interessante aspect voor Sapa?Dit is een toon-aangevend project waarbij we actief samenwerken met onze partners aan de inzet van aluminium in een nieuwe toe-passing.

Beschermingswal voor schepen rond de zone tussen de drijvende brug en de drijvende buisbrug onder de waterspiegel.

PR

OJE

CT

GR

OE

P: R

EIN

ER

TS

EN

, DR

.TE

CH

N. O

LA

V O

LS

EN

, SN

H

ET

TA, S

AP

A, N

OR

SK

HY

DR

O E

N D

EE

P O

CE

AN

.

Scheepsdoorgang

1.2015SHAPES 23

Toegevoegde waarde voorLED-verlichting

Aluminium extrusies worden steeds belangrijker bij de vormgeving van lantaarnpalen en armaturen op de snelgroeiende markt van de LED-

verlichting. Aluminium ziet er niet alleen prachtig uit, maar beschikt ook over uitstekende thermische eigenschappen en talloze mogelijkheden voor

ingebouwde functies, die het inbouwen en afmonteren vereenvoudigen.

detail

Koelvinnen. Voor het afvoeren van warmte van de LED-printplaat.

Sleuf voor kabels. Gebruikt alskabelgoten voor elektrische bedrading.

Sleuf voor LED-printplaat. De LED-printplaat wordt bevestigd met lijm of schroeven.

Schroefogen. Voor hetaf-dichten van de openingen met kunststof afdekdoppen bij de eindmon-tage.

Koelvinnen. Voor het afvoerenvan warmte van de LED-print

ebruikt alsor elektrische

Aluminium extrusies worden stelantaarnpalen en armatur

verlichting. Aluminiumover uitstekende th

ingebouwd

detail

printplaat.

Sleuf voor kabels. Gebkabelgoten voor elbedrading.

Sleeuf uf voov r LLED-ED priprintplaaat. t. De De LEDLED-printplaat wordt bevestestigdigd memet lt lijmij of schroeven.

Schroefogen. Voor het af-dichten van de openingen met kunststof afdekdoppen bij de eindmonon-tage.