Bram Vannieuwenhuyze & Elien Vernackt(Caldenberga – KU Leuven – Bruggemuseum)

Bram.Vannieuwenhuyze@arts.kuleuven.be – Elien.Vernackt@brugge.be

Oude kaarten, nieuwe technologiën.Digitale kaartanalyse en Quantum GIS:

het voorbeeld van MAGIS Brugge

Stadsarchief Brugge

Academische roots en achterliggende principes

Doctoraatsonderzoek naar de middeleeuwse topografie en ruimtelijke ontwikkeling van Brussel (Universiteit Gent, 2003-2008)

• historische teksten (stadsordonnanties, rekeningen, schepen-

brieven, cijnsregisters, haardtellingen, …)

• historische en archeologische literatuur

• microtoponymie

• kaarten en iconografie

negentiende-eeuwse perceelsplannen: retrogressieveanalyses (cfr. ‘Huis’)

historische kaarten en zichten: … ?

Heuristische problemen

• te veel gegevens in één

oogopslag (> complexe en

veellagige bronnen)

• veel ruis (fouten,

beschadigingen, nutteloze

elementen, eye-catchers)

• composities (perceptie van

landschap en samenleving)

Meester van de Sint-Lucialegende, Maria in de rozentuin, ca. 1480

Marcus Gerards, 1562 > vogelperspectief op Brugge en omgeving: méér dan 25.000 kaartobjecten !!

Digitale Thematische Deconstructie

• digitale ontleding van het beeld (kwaliteitsvolle scan)

• systematisch isolement van alle kaartobjecten

• thematische klassering

• geen vooringenomenheid, geen verbeteringen, geen omissies > beeld an sich

• statisch beeld (“mooi prentje”) dynamische file (onderzoekstool)

MAGIS overzicht van de kaartthema’s

Gebouwen

Religieuze gebouwen

Kerk of kapel

Klooster

Overige

Vrijstaande toren

Vuurtoren

Hallen

Molen

Poortgebouw

Galerij of afdak

Hooimijt

Aanbouw of koterij

Wooncomplex

Huizenrij

Overige

Diepgericht gebouw

Langsgericht gebouw

Hoekgebouw

Achterliggend gebouw

Ongedefinieerd

Wegennet

Straat

Plein

Kruispunt

Brug

Houten brug

Stenen brug

Pad

Berm

Kaaimuur

Trap

Sluis

Overtoom

Dijk

Straatmeubilair

Stadskraan

Zitbank

Waterput

Paaltje

Waterwip

Overige

Kerkhof

Kerkplein

Kruis

Devotiekapel

Paviljoen

Calvarie

Kerkhofmuur

Omwallingen

Resten eerste omwalling

Stadspoort

Stadsmuren

Onderhouden

Ruïne

Verdedigingstoren

Onderhouden

Ruïne

Stadsgracht

Binnenste gracht

Buitenste gracht

Talud

Vesten

Wal tussen grachten

Hekken

Helling

Water

Waterlopen binnen stad

Stromend water

Stilstaand water

Waterlopen buiten stad

Stromend water

Stilstaand water

Sloten

Poelen

Zee

Roerend goed

Boot

Kar

Mensen

Dieren

Overige

Omheiningen

Muur

Langs straat

Tussen percelen

Poortje

Langs straat

Tussen percelen

Beplanting

Palenrij

Hekken

Grondgebruik en veldmeubilair

Scheepswerf

Kaatsbaan

Schietbaan

Nutstuin

Siertuin

Grasland

Niet gepreciseerd landgebruik

Loofgang

Molenwal

Uitrusting boogschutters

Waterput

Fontein

Trap

Paaltje

Ongedefinieerd

Natuurlandschap

Boom

Struikgewas

Duinen

Strand

Varia

Letters

Cijfers

Grens 'zestendelen'

Grens schaalwijziging

Wapenschild

Cartouche

Schaal

Kader

Naad

Zeemonster

Windroos

Ontastbare verschijnselen

Schaduw

Rook

Extra stappen via MAGIS Brugge-project

• Quantum GIS in plaats van Photoshop

• koppeling met tekstuele databank > veel meer zoekopties!

thema’s kaartanalyse trefwoorden platte tekst uit historische literatuur of bronnen

• kennisplatform: registreren en zelf invoeren mogelijk

Opportuniteiten en voordelen van DTD-analyse > onderzoekspistes

• reconstructie en interpretatie van het vroegere (stedelijke en rurale)

landschap

• ontdekking van onvermoede/onbekende/onzichtbare topografische

elementen

• studie van de geïsoleerde kaartelementen

• inschatting van de accuratesse van historische kaarten/afbeeldingen

• poging tot een betere datering van historische kaarten/afbeeldingen

• beter inzicht in de perceptie van het landschap en cartografische

gebruiken

• creatie van ‘nieuwe’ (= vormgegeven) kaarten/afbeeldingen

Onderzoekspotentieel

Specifiek voor MAGIS Brugge

• kennisplatform – publiekswebsite

• beeld – tekst

• diversificatie input – output

• rijke onderzoekstraditie

Reconstructie en interpretatie van het vroegere (stedelijke en rurale) landschap

Distributievan pleinen

Reconstructie en interpretatie van het vroegere (stedelijke en rurale) landschap

Poortjes ten zuidwesten van de Grote Markt

Bebouwingsdichtheid en ruimtegebruik

Ontdekking van onvermoede/onbekende/onzichtbare topografischeelementen

Stilstaand water (lichtblauw) versus stromend water (donkerblauw)

Ontdekking van onvermoede/onbekende/onzichtbare topografischeelementen

Pissend vrouwtje

Ast (drogen van mout)?

Studie van geïsoleerdekaartelementen

Residentie van de graaf van Saint-Pol (Lange Rei,

klooster Sarepta)

Zoutkeete grachtin Sluis (cfr. ookcijnsregister1565)

Inschatting van de accuratesse van de Marcus Gerardskaart

F

IJ

A

C

L

Sluis door Jacob van Deventer

Sluis doorMarcus Gerards

Poging tot een preciezere datering van de Marcus Gerardskaart

• op één jaar tijd vervaardigd?

• verschil tussen intra en extra muros?

• integratie van ouder werk

Beter inzicht in de perceptie van het landschap en cartografische gebruiken

NatiehuisLuccezen

NatiehuisGenuezen

Beter inzicht in de perceptie van het landschap en cartografische

gebruiken

Nutteloos element: zeemonsters?

Nutteloos element: rookpluimen?

‘Nutteloos’ element: Sluis?

Creatie van ‘nieuwe’ (= vormgegeven) kaarten/afbeeldingen

Bebouwingsdichtheid in Sluis

Hof van Bladelin

Doorsnee bebouwing

Onderzoekstoekomst voor MAGIS Brugge

• verdere invoer basisdata kennisplatform

• invoer specifieke data kennisplatform

• uitwerking specifieke thema’s (bv. scripties)

• koppeling met andere applicaties/projecten

• afgeleide producten

Van wetenschappelijk kennisplatform naar publiekswebsite

• Geen account

• Eenvoud

• Intuïtief

• Less is more

www.kaartenhuisbrugge.be

Kaart en Huis Brugge is het informatieplatform voor historisch

geografisch onderzoek in Brugge (HisGis). Drie ontwikkelde tools

komen samen in één portaal.

Referenties

• kennisplatform: www.magisbrugge.be

• publiekswebsite: www.kaartenhuisbrugge.be/magis

• Digitale Thematische Deconstructie, met voorbeelden: artikel in het boek

Portraits of the City (Brepols, 2014)

• MAGIS Brugge-project: artikel Caert-Thresoor 2014

• onderzoek Brussel: doctoraat Vannieuwenhuyze Brussel, de ontwikkeling

van een middeleeuwse stedelijke ruimte (UGent, 2008)

• onderzoek Brugge en Sluis: masterscripties Vernackt (UGent, 2011) en

Leloup (KU Leuven, 2013)

Bedankt voor uw aandacht!