Je merkt er thuis niets van. Daar zie je je kind als

druk, blij en vol humor. De oren worden van je

hoofd gekletst en het spel is altijd met drukke

gezelligheid en vooral heel fantasievol. Je ziet

de talenten van je kind afspatten en de veel-

zijdigheid is er ook. Dat past helemaal bij

ADHD, zo weet je als ouder. Net als de

emotionele buien van boosheid en ver-

driet. Die komen er tien keer zo heftig uit

als je die vergelijkt met een kind zonder

ADHD. Maar dan ontdek je dat je kind

op andere plaatsen niet praat. Je weet al

lang dat je kind in die situaties verlegen

is. Maar in het gesprek met bijvoorbeeld de

leerkracht hoor je dat er geen communica-

tie mogelijk is. Je kind praat niet en heeft

misschien wel selectief mutisme. Een

sociale angststoornis waarbij het in

bepaalde situaties niet kan praten,

terwijl het dat wel wil.

SELECTIEFMUTISMEHet Stille Kind met ADHD‘als je kind ADHD heeft en niet praat’

Een kind met selectief mutisme praat thuis gewoon en beheerst de taal. Vaak wordt eerst

aan verlegenheid gedacht. Maar als na een langere periode het kind nog steeds niet praat

kan er sprake zijn van selectief mutisme. Vaak spelen kinderen dan wel al gewoon met hun

klasgenootjes maar de spraak blijft uit. Er is dan eigenlijk niet meer sprake van verlegenheid.

Het kind blokkeert op het praten en soms ook in beweging. Soms lijkt het of het kind weigert

te praten. Die indruk kan ontstaan, omdat het kind op het ene moment wel praat en in een

andere situatie niet. Het kind praat wel tegen leeftijdsgenootjes op het schoolplein, maar in

het klaslokaal niet. Het heet dan ook ‘selectief’ mutisme. Soms praten kinderen alleen maar

thuis. Een diagnose is ook hier belangrijk, zodat de juiste behandeling kan worden ingezet.

Het kind kan ook de indruk van autisme geven. Een vroege constatering is gunstig, omdat

heel jonge kinderen vaak redelijk makkelijk geholpen kunnen worden met de juiste aanpak.

Op latere leeftijd wordt het lastiger. Wanneer eenmaal selectief mutisme is vastgesteld is

gerichte behandeling mogelijk. In Nederland zijn er twee expertisecentra: De Bascule, AMC

in Amsterdam en ‘Spreekt voor Zich’, UMC in Utrecht. De Bascule richt haar behandeling

vooral in de school met ambulante hulpverleners. Het programma Spreekt voor zich begint

juist buiten de school.

PROGRAMMA SPREEKT VOOR ZICH

Het is niet zo dat er opvallend veel sprake is van deze comorbiditeit. ADHD en selectief mu-

tisme gaan niet specifiek vaker samen. Het percentage van kinderen met selectief mutisme

onder de kinderen met ADHD is niet verschillend ten opzichte van het percentage zonder

ADHD. Andersom is dat ook niet het geval. Kinderen met selectief mutisme hebben niet meer

of minder kans op het hebben van ADHD. Er lijkt dus niet een specifieke samenhang te zijn.

Wanneer een kind selectief mutisme heeft kan het zich ook in een gunstige omgeving goed

ontwikkelen en zal het ‘niet praten’ snel over kunnen gaan. Behandeling is dan ook eigenlijk

helemaal niet nodig. Kinderen met ADHD hebben over het algemeen wel het risico om sociale

angst te ontwikkelen als de situatie ongunstig is. Denk aan geen of slechte behandeling of

begeleiding of de omgeving is niet meewerkend. De puberteitsfase is sowieso al een fase

waarin kinderen sociaal wankel kunnen geraken. Dat is ook net de periode van de overgang

van de (veilige) basisschool naar

het voortgezet onderwijs waar

het kind meer zelfstandig moet

zijn. Het hebben van ADHD naast

selectief mutisme is daarmee

een groter risico op een nega-

tieve ontwikkeling. Terugval, wat

bij selectief mutisme nogal eens

voorkomt, zit dan in een klein

hoekje. Het kind stopt met praten,

misschien wel pas op latere

leeftijd. Het is ook dan belangrijk

om goed uit te zoeken of het ‘niet

praten’ door selectief mutisme

komt of door andere oorzaken.

PIETER

Pieter is 14 jaar. Hij heeft ADHD en krijgt

geen medicatie. Hij is erg onzeker van zich-

zelf. Op school krijgt hij geen ondersteuning

en het gaat daarom ook vaak mis. Hij mist

een lesje, hij weet niet waar hij wezen moet,

hij weet niet dat hij dat huiswerk moest ma-

ken, hij raakt zijn jas kwijt, hij weet niet waar

de kinderen zijn in de pauze en hij weet niet

dat hij voor sport op het veld moest zijn in

plaats van in de zaal en is daar. Allemaal niet

handig om je zelfvertrouwen op te bouwen.

Pieter is uiteindelijk zo onzeker dat de kinde-

ren dat ook zien. Dat maakt hem een prooi

voor pesterijen. Vaak als Pieter iets zegt in

de klas wordt hij nagepraat en bespot. Dat

napraten en honen gaat na schooltijd door

via de WhatsApp groep van de klas. Pieter

blijft wel steeds ‘hangen’ bij de kinderen

van zijn klas. Maar hij besluit niets meer

te zeggen uit angst nagehoond te worden.

Pieter durft nog weinig. Een bezoek aan het

winkelcentrum is al spannend, omdat hij dan

klasgenoten tegen kan komen. Ook op zijn

sportclub loopt hij dat ‘risico’. Pieter heeft

ADHD en een daaruit ontwikkelde sociale

angst. Van selectief mutisme lijkt echter

geen sprake. Hij besluit zelf niet meer te pra-

ten vanwege het effect op zijn klasgenoten.

Het zwijgen ontstaat niet vanuit blokkeren.

Pieter gaat naar een andere school waar

ze hem goed in de gaten houden. Binnen

een maand praat hij tegen de leerkracht

en later ook tegen zijn nieuwe klasgenoten.

Het is weinig, maar hij durft en hij wordt niet

nagehoond. Vanuit die positieve ervaring kan

hij nu ook zijn sociale angst aangaan.

EVA

Eva is 11 jaar. Ze heeft ADHD en daarnaast

dyscalculie en vermoedelijk selectief mutis-

me. Voor haar ADHD gebruikt ze medicatie.

Dit heeft ze nodig om zich beter te kunnen

concentreren. Zonder medicatie komt er

weinig uit haar handen, met gaat het een

stuk beter. Eva is een slim meisje. Op de

basisschool heeft ze groep 2 overgeslagen.

Eigenlijk is Eva altijd al bijzonder geweest. Op

de basisschool praatte Eva weinig en was ze

het stille meisje. Thuis, in haar vertrouwde

omgeving, ging ze los. Ze kon met iedereen

in de klas overweg, maar echte vriendjes en

vriendinnetjes had ze niet. Dit was volgens

Eva ‘te veel gedoe’. Eva zit nu in de eerste

klas van de havo. Vrienden en vriendinnen

heeft ze nog steeds niet veel en op school

praat ze eigenlijk helemaal niet meer. De

mentor vindt dat ze dat meer moet gaan

doen, maar zo eenvoudig is het natuur-

lijk niet. In rapportvergaderingen zeggen

docenten: ‘o, dat is dat meisje dat niks zegt’.

Vanwege haar rekenstoornis heeft Eva hulp

nodig, maar Eva durft niet om deze hulp te

vragen. Het gevolg is dat ze deze hulp ook

niet krijgt en het alleen maar slechter gaat.

Eva heeft pas sinds kort de diagnose dyscal-

culie. Binnenkort wordt er naar het selectief

mutisme gekeken. Dat moet wel, want het zit

Eva ernstig in de weg.

DYMPHE

Dymphe is 16 jaar en heeft selectief

mutisme. Zij is altijd een heel bezig meisje

geweest. Maar op school en andere plaatsen

was ze stil en teruggetrokken. Bij de dagop-

vang en op andere plaatsen praatte zij niet,

terwijl ze wel met de kinderen speelde. Op de

basisschool kwam dat goed. Ze had een fijne

leerkracht die haar begeleidde bij haar ‘ver-

legenheid’. Dymphe had veel vriendinnetjes

en maakte daar vaak afspraken na schooltijd

mee. Tot Dymphe in groep 4 moest double-

ren. Zoveel nieuwe kinderen, dat was te veel

voor haar. Haar zelfvertrouwen was al niet zo

goed door haar moeite met leren. Dymphe

stopte met praten. Eerst alleen tegen de

kinderen daar, later ook bij de leerkracht en

op alle andere plaatsen. Thuis was zij echter

nog steeds dat bezige meisje wat altijd wel iets

wist te bedenken. Ze bedenkt leuk spel, ze klimt

in bomen, ze maakt zich de muziek eigen, tekent

en maakt filmpjes. Als ze jong is, is ze ook erg

druk bij dat spel. Buitenshuis kunnen mensen

zich dat niet indenken. Want daar is zij dat stille

meisje wat niet eens door de klas durft te lopen.

Moeder vermoedt dat zij ADHD heeft. Dymphe

is snel afgeleid als zij aan (saai) schoolwerk zit en haar dochter klaagt altijd over een druk

hoofd wat ze maar niet weet stil te zetten. Slapen gaat daardoor ook zeer moeizaam. Thuis

zou de klacht eerder leiden naar ADHD. Maar omdat ze stil is zodra de voordeur open gaat

zal niemand dat bemerken. Op ADHD krijgt zij dus ook geen begeleiding. De focus is op het

praten wat maakt dat Dymphe zich erg onder druk gezet voelt. Iets wat niet handig is bij

selectief mutisme. Op de problematiek die uit (eventuele) ADHD voortkomt krijgt zij geen hulp.

Onder meer het gebrek aan concentratie maakt dat ze niet makkelijk meekomt in de les.

Omdat ook de communicatie ontbreekt worden de problemen erger en erger. Dymphe raakte

geïsoleerd op school en kon dat niet langer aan. Uiteindelijk kan Dymphe niet meer naar

school. Het thuis leren gaat haar beter af, omdat ze het helemaal op haar eigen manier kan

doen. Haar eigen volgorde en liefst staand. Thuis kan ze zich daar ook vrij uitleven. Ze is daar

immers een meisje wat altijd wel iets kan bedenken. Zich vervelen is zeldzaam.

STICHTING BEHANDELING SELECTIEF MUTISME

In Nederland is wel expertise te vinden. Er zijn mensen met een rijke ervaring in de behande-

ling van selectief mutisme. Toch is het voor veel ouders en scholen moeilijk om informatie en

advies te vinden. Daarom is de Stichting Behandeling Selectief Mutisme in het leven geroepen.

De stichting wil gemakkelijk toegankelijke informatie ontwikkelen en deze beschikbaar stellen

voor ouders, kinderen, scholen en therapeuten. Ook werkt de stichting een behandelprogram-

ma uit en stelt deze beschikbaar. Samen met fijn therapiemateriaal. Het programma is speci-

aal toegesneden op de doelgroep en is online beschikbaar zodat toegankelijkheid vergroot is.

De stichting is er steeds op gericht om het programma te ontwikkelen en te onderhouden.

Vernieuwend en betaalbaar behandelprogramma;

De stichting beoogde met Spreekt voor zich! een programma aan te bieden dat zowel

vernieuwend als betaalbaar zou zijn voor iedereen die het nodig heeft. Het programma is

beschikbaar via het internet en kent een beveiligde omgeving om digitaal te kunnen commu-

niceren over een kind. Binnen de therapie wordt gebruikt gemaakt van een serious game

(voor kinderen tot ongeveer 8 jaar) om hun voortgang inzichtelijk te maken en motivatie te

vergroten. Deze aanpak met digitaal materiaal maakt het programma vernieuwend.

MEER WETEN OVER SELECTIEF MUTISME?

Stichting selectief mutisme www.spreektvoorzich.nl/stichting-behandeling-selectief-mutisme

In Nederland kunnen ouders ook informatie vinden bij Oudervereniging Het Stille Kind. Deze

vereniging verzorgt, naast het vergroten van bekendheid rondom selectief mutisme, informa-

tiebijeenkomsten en bijeenkomsten voor lotgenotencontact, www.hetstillekind.nl

TEKST & BEELDMATERIAAL OUDERVERENIGING HET STILLE KIND

VERDIEPING