say mozartsay beethoven

Programma

W.A. Mozart (1756-1791)Pianoconcert nr. 12 in A, KV 414 (1782)I AllegroII AndanteIII Rondeau – Allegretto

F. Say (*1970)Pianoconcert nr. 2, op. 4 ‘Silk Road’ (1994)I White Dove, Black CloudsII Hindu DancesIII MassacreIV Earth Ballad

•••

L. van Beethoven (1770-1827)Strijkkwartet in cis, op. 131 (1826)(versie voor strijkorkest)

I Adagio ma non troppo e molto espressivoII Allegro molto vivaceIII Allegro moderato – Adagio – Più vivaceIV Andante ma non troppo e molto cantabileV PrestoVI Adagio quasi un poco andanteVII Allegro•

Amsterdam SinfoniettaCandida Thompson, leiding & vioolFazil Say, piano

Vrijdag 9 februari, 20.00 uurEnschede, Muziekcentrum(inleiding door Ben Coelman en Michiel Weidner, 19.00 uur)

Zaterdag 10 februari, 20.15 uurAmsterdam, Het Concertgebouw(afwijkend programma met eigen programmaboek)

Donderdag 15 februari, 20.30 uurTilburg, Concertzaal(inleiding door Willem Schaffels en Michiel Weidner, 19.30 uur)

Zaterdag 17 februari, 20.30 uurArnhem, Musis•

de musici

viool 1Candida ThompsonIngrid van DingsteeNicoline van SantenSaskia OttoKaren SegalArnieke Ehrlich

viool 2David van DijkInki VargaFrances ThéDiet TilanusFloor Le CoultrePetra Griffioen

altvioolIris JudaRoeland JagersEls GoossensAnne-Bartje FonteinErnst Grapperhaus

celloGuy Johnston Maarten MostertÖrs KöszeghyMichiel Weidner

contrabasYing Lai GreenServaas Jessen

hobo*Hans WoltersArthur Klaassens

hoorn*Fons VerspaandonkChristiaan Boers

Harp**Astrid Haring

Percussie**Barry Jurjus Ryoko Imai•

* alleen in Mozart** alleen in Górecki

stafJoost Westerveld zakelijk leiderWillem de Bordes artistiek coördinator/programmeurChris Meeuwissen marketingNoortje Zanen communicatieJoseline de Koning manager fondsenwervingWillemijn de Graaff medewerker relatiebeheerJantine Postma productieleiderMarieke de Groot officemanagerAnnemiek de Bruin bibliothecarisGerard Boltje boekhouderChris Dessing vrijwilliger

bestuurGert-Jan Kramer voorzitterAstrid Helstone secretarisMariëtte Doornekamp penningmeesterLeni Boeren lidErnst Veen lidJoris Vos lidHans Langeveld lid•

after wagner

Programma

F. Say (*1970)Pianoconcert nr. 2, op. 4 ‘Silk Road’ (1994)I White Dove, Black CloudsII Hindu DancesIII MassacreIV Earth Ballad

H. Górecki (1933-2010)Two Tristan Postludes and Chorale, op. 82 (2004)(Nederlandse première)I LentoII LentoIII Chorale

F. Say Nietzsche und Wagner, op. 49 voor piano solo (2013; Nederlandse première)I NietzscheII Wagner

•••

L. van Beethoven (1770-1827)Strijkkwartet nr.14 in cis, op. 131 (1826)(versie voor strijkorkest)

I Adagio ma non troppo e molto espressivoII Allegro molto vivaceIII Allegro moderato – Adagio – Più vivaceIV Andante ma non troppo e molto cantabileV PrestoVI Adagio quasi un poco andanteVII Allegro•

Amsterdam SinfoniettaCandida Thompson, leiding & vioolFazil Say, piano

Vrijdag 16 februari, 20.15 uurAmsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ(inleiding met orkest door Michiel Weidner, 19.15 uur)•

biografie

Fazil Saypiano

Toen de componist Aribert Reimann Fazil Say in 1986 hoorde spelen tijdens een trip naar Ankara riep hij tegen de Amerikaanse pianist David Levine: ‘Je moet hem absoluut horen, deze knaap speelt als de duivel’. Levine nam ver-volgens het jonge talent onder zijn hoede aan de Musikhochschule in Düsseldorf en later in Berlijn. Een belangrijk moment in zijn vroege carrière was het winnen van de Young Concert Artists International Competition in New York in 1994. Sindsdien groeide de Turkse musicus uit tot een wereldwijd gevierd pianist, improvisator en componist. Hij soleerde bij grote orkesten wereldwijd, waaronder ook meerdere keren met het Koninklijk Concertgebouworkest, en trad op met beroemde collega’s als de violisten Maxim Vengerov en Patricia Kopatchinskaja en de cellist Nicolas Altstaedt. Zijn eigen oeuvre omvat muziek voor piano solo, concerten, grootschalige symfonische partituren en kamermuziek voor verschillende bezettingen. Van 2005 tot 2010 was Fazil Say artist in residence van het Konzerthaus Dortmund. Vergelijkbare posities had hij onder meer bij het Rheingau Musik Festival, het Konzerthaus Berlin, het Boden seefestival en de Alte Oper Frankfurt. Voor zijn cd’s kreeg de pianist onder meer drie ECHO Klassik Preise. Een album met eigen werk bracht hij in 2014 uit onder de titel Say plays Say. Eind 2017 hebben Fazil Say en cellist Nicolas Altstaedt een Edison Klassiek 2017 gewonnen voor het album 4Cities.

‘He is not only a brilliant pianist, but will without doubt also become one of the great artists of the 21st century’Le Figaro

‘Fazil Say is zo'n figuur van wie de klassieke muziek er wel wat meer zou kunnen gebruiken’de Volkskrant

‘Fazil Say offers a personal vision of the Mozart sonatas that is dynamic, subtle and sparkling. One of the greatest modern interpretations’ Classica•

Tournee met Fazil Say De Turkse pianist en componist Fazil Say is van 9 t/m 17 februari solist bij Amsterdam Sinfonietta in twee verschillende programma’s. In het eerste programma speelt Fazil Say Mozarts Twaalfde pianoconcert. Tevens soleert hij in zijn eigen Tweede pianoconcert ‘Silk Road’. Na de pauze klinkt Beethovens Strijkkwartet opus 131, dat door velen, inclusief de componist zelf, wordt beschouwd als zijn allerbeste en modernste kwartet. In het tweede programma, dat wordt uitgevoerd in het Muziekgebouw aan ’t IJ op 16 februari, vormt de opera Tristan und Isolde de rode draad. De twee werken van Górecki en Say zijn gebaseerd op Wagners liefdesopera. Bovendien vond Wagner zijn inspiratie in Beethovens indrukwekkende meesterwerk opus 131. Mozart: Twaalfde pianoconcertWolfgang Amadeus Mozart was net als zijn vader Leopold een tijd lang in dienst van de aartsbisschop van Salzburg. Graaf Hieronymus Colloredo aanvaarde zijn ambt in 1772 en in datzelfde jaar stelde hij Mozart aan als concert-meester. De verhouding tussen beiden was slecht: Colloredo probeerde belangrijke reizen en concerten van Mozart tegen te houden. Mozart hield deze situatie niet lang vol. Na een flinke ruzie met zijn baas vertrok hij in 1781 naar Wenen om daar als zelfstandig musicus een nieuw leven te beginnen. Hij zou het meeste geld verdienden met zijn pianoleerlingen en zijn virtuoze optredens als pianist. Het Twaalfde pianoconcert in A groot, KV 414 uit 1782 was

één van de eerste drie pianoconcerten die Mozart voor het Weense publiek schreef. In een brief aan zijn vader formuleert Mozart duidelijk dat hij met deze muziek zo veel mogelijk luisteraars wilde plezieren: ‘[Deze drie concerten] houden het midden tussen wat te moeilijk en wat te gemakkelijk is; ze zijn zeer briljant en liggen goed in het gehoor, ze zijn natuurlijk van klank zonder dat ze opper-vlakkig zijn. Hier en daar hebben ze passages die alleen kenners satisfactie zullen geven, maar ze zijn zo geschreven dat ook niet-kenners ervan kunnen genieten zonder dat ze weten waarom.’

Say: Pianoconcert ‘Silk Road’Fazil Say schreef zijn Tweede pianoconcert, opus 4 ‘Silk Road’ op 24-jarige leeftijd na een diepgaande studie van aloude Oosterse volks-muziek in het Museum voor Volkenkunde in Berlijn. Destijds was het mode onder jonge componisten om met nieuwe klankeffecten te werken. Voor het uitvoeren van zijn pianoconcert is het dan ook nodig om met een zogenaamde ‘geprepareerde piano’ te werken. Say gebruikt verschillende attributen en hanteert bijzondere speelmethoden voor het nabootsen van Oosterse instrumenten zoals een tabla en een citar. De titel van het pianoconcert is evident: Say verwijst naar de eeuwenoude Zijderoute die de Oosterse en de Westerse wereld met elkaar verbindt. Het concert bestaat uit vier delen, met elkaar verbonden door de slagen van een Chinese gong. Het eerst deel beschrijft de schoonheid van de natuur van Tibet en de gesofisticeerde levensstijl uit deze regio.

toelichting

Het tweede en derde deel verwijzen respectie-velijk naar India en Mesopotamië en het laatste deel is opgedragen aan Anatolia, waarbij het thema is gebaseerd op een anoniem volksliedje uit deze streek ‘Zie de stenen van Ankara’.

Bovengenoemde kenmerken van de verschillen-de delen staan uitvoerig beschreven in het voor-woord van de partituur. Fazil Say geeft in deze inleiding ook instructies voor de opstelling van het orkest. In het midden achter het orkest moet de gong staan, die als inleiding op ieder deel klinkt. Bovendien moet zo ver mogelijk verwijderd van het podium en het orkest een contrabas opgesteld worden. Deze contrabas-partij bevat slechts één noot die het hele stuk moet klinken: een lage cis, de ‘oerklank’ die volgens musicologen wordt geproduceerd door de trillingen van de aarde. De overige strijkers groeperen zich rond de vleugel. De verschillende speelmethodes en de bijzondere notaties van de diverse klankeffecten worden ook nauwkeurig beschreven in het voorwoord. Die effecten zijn overigens niet alleen afkomstig van de geprepa-reerde piano. Om verschillende natuurgeluiden na te kunnen bootsen gebruiken de strijkers niet alleen hun strijkstokken om over de snaren te strijken, ze plukken en trommelen ook. Let bijvoorbeeld op de regendruppels in het laatste deel, geproduceerd door de strijkers die zachtjes op de klankkast van hun instrument kloppen.

Beethoven: Veertiende strijkkwartet Beethoven noemde het Strijkkwartet in cis klein, opus 131 zijn allerbeste strijkkwartet

en zijn collega’s waren het daarmee eens: ‘Een grootsheid die met woorden niet is uit te drukken’, zei Robert Schumann over Beethovens strijkkwartet. ‘Wat kun je hierna nog componeren?’ vroeg Franz Schubert zich af. ‘Het verklankt de triestheid van de wereld’, verzuchtte Wagner, en hem gaf het de inspiratie voor zijn meesterwerk Tristan und Isolde. Het Veertiende strijkkwartet behoort tot de vijf late strijkkwartetten van Beethoven die hij tijdens zijn laatste levensjaren schreef. Destijds werden deze werken lang niet allemaal enthou-siast ontvangen, het publiek was in verwarring en begreep het uiterst moderne idioom van Beethoven niet goed. Eigenlijk is dat tot op de dag van vandaag niet echt veranderd. Zelfs de best geïnformeerde beroepsmusici hebben veel tijd nodig voordat ze deze late strijkkwartetten enigszins kunnen doorgronden.

Dat Beethovens late strijkkwartetten zeer complex zijn zal ieder strijkkwartet en strijkorkest dat zich aan dit repertoire waagt beamen. Alleen al over de eerste paar maten van het Veertiende strijkkwartet verschillen musici vaak van mening. De eerste violist speelt de eerste twaalf noten in zijn eentje, op het eerste gezicht een eenvoudige melodie met een eenvoudig ritme. Maar zelfs deze openingszin roept dikwijls lastige discus-sies op. Hoe dien je bijvoorbeeld het sforzando op de vijfde noot te articuleren en wat is het beste tempo? Deze dilemma’s worden zeer illustratief beschreven door de primarius van het Takács Kwartet, Edward Dusinberre, in zijn boek Beethoven for a later age, the journey of a string

quartet. Zijn collega’s kwamen met tegenstrijdige adviezen over de openingsmaten voor de eerste viool, variërend van ‘dat klinkt veel te agressief, kun je het iets expressiever proberen te spelen’ en ‘nu klinkt het veel te gemakkelijk, het is niet pijnlijk genoeg’ tot ‘als je het zo langzaam speelt dan zit er geen lijn meer in, dit is immers nog maar het begin van een lang verhaal’ en ‘nu is het tempo juist te vloeiend, probeer het iets rustiger, met innerlijke ernst’.

Beethoven heeft overigens wel enige moeite gedaan om zijn vernieuwende muzikale ideeën voor te leggen aan musici zoals Karl Holz, tweede violist van het vermaarde Schuppanzigh Kwartet dat alle vijf late strijkkwartetten van Beethoven in première heeft gebracht. Naar aanleiding van het Veertiende strijkkwartet ont-spon zich een levendige discussie of de zeven delen zonder pauze na elkaar dienden te worden gespeeld. Beethoven was daar uitdrukkelijk vóór. Holz’ tegenargumenten waren: ‘dan kunnen we geen delen herhalen’ of ‘wanneer moeten we dan bijstemmen’ of ‘we moeten dan over betrouwbare snaren beschikken’ en ‘wanneer moeten de mensen dan onderling commentaar geven’. Beethoven bleef bij zijn eerste idee, maar dat neemt niet weg dat hij de moeite heeft ge-daan zijn concept bij Holz te toetsen. De zeven delen van dit strijkkwartet glijden zó geolied in elkaar over dat de luisteraar ze niet meer als afzonderlijke entiteiten ervaart. In de woorden van Edward Dusinberre: ‘De contrasten en bewegingen tussen de delen zijn nauwelijks nog te onderscheiden van die binnen de delen.

Op die manier ontstaat een uitgekiend spel van elkaar overlappende lange en korte golven dat tegelijkertijd doelgericht en doelloos overkomt. Daardoor klinkt dit kwartet als een veertig minuten durende improvisatie, die echter nergens de indruk wekt willekeurig te zijn.’

Górecki: Two Tristan Postludes and ChoraleDe Poolse componist Henryk Mikołaj Górecki stond lange tijd in de schaduw van twee andere succesvolle Poolse componisten: Krzysztof Penderecki en Witold Lutosławski. Zijn inter-nationale doorbraak vond plaats in de jaren 1960 toen Górecki een hele reeks van inter-nationale onderscheidingen kreeg waaronder de eerste prijs bij de Biënnale in Parijs en bij het Internationale Componisten Podium van de UNESCO. Met de emotionele kracht en helderheid van zijn muziek bereikte hij een groot publiek, vooral met zijn composities voor koor zoals Totus Tuus uit 1987. Ensembles en musici als het Kronos Quartet, London Sinfonietta, Schönberg Ensemble, Reinbert de Leeuw en sopraan Dawn Upshaw zijn beroemde pleit-bezorgers van Górecki’s oeuvre.

Górecki’s drieluik Two Tristan Postludes and Chorale dateert uit 2004, een periode waarin de componist vooral gefascineerd was door Wagner en specifiek diens opera Tristan und Isolde. Het manuscript bleef onvoltooid achter bij Górecki’s dood in 2010, maar zijn zoon, de componist Mikołaj Górecki, heeft de orkestratie voltooid. Het strijkorkest wordt aangevuld met de karakte-ristieke klanken van piano, harp, buisklokken

...

en klokkenspel. Two Tristan Postludes and Chorale ging postuum in première in Warschau in oktober 2016 onder auspiciën van het Tansman Festival, uitgevoerd door Sinfonia Varsovia onder leiding van Jerzy Maksymiuk. Een maand later bracht het Royal Liverpool Philharmonic Orchestra de Engelse première, gedirigeerd door de jonge Poolse dirigente Patrycja Pieczara. Amsterdam Sinfonietta speelt de Nederlandse première op 16 februari in het Muziekgebouw aan ’t IJ.

Say: Nietzsche und WagnerOp verzoek van de stad Bayreuth en de piano-zaak Steingraeber & Söhne schreef Fazil Say een nieuwe compositie voor piano solo in het Wagnerjaar 2013. Tijdens het concert in het Muziekgebouw aan ’t IJ speelt Fazil Say zelf de Nederlandse première van Nietzsche und Wagner, opus 49. Net als Górecki liet Say zich inspireren door Wagners opera Tristan und Isolde. In het tweede deel ‘Wagner’ klinken meerdere citaten uit deze opera, op verschillen-de plekken expliciet aangegeven in de partituur met de term ‘Tristan’. Overigens liet Fazil Say zich voor dit pianowerk niet alleen inspireren door Wagner, maar ook door Wagners vrouw en door de filosoof Nietzsche. In de woorden van Say zelf, weergegeven in het voorwoord van de partituur:

‘Ik heb aan elk van deze twee personen een deel gewijd. Ik heb Nietzsches karakter geïnter-preteerd als energiek, pijnlijk en hard. Het tweede deel “Wagner” met zijn kalme en meditatieve atmosfeer is daarentegen een improvisatie gericht op de componist, gebruikmakend van verschillende citaten uit zijn opera “Tristan en Isolde”.

Afgezien van de intensieve filosofische en artis-tieke uitwisseling tussen Wagner en Nietzsche, bestaat er nog een extra link tussen de twee heren. Liszts dochter Cosima, de vrouw van Wagner die door Nietzsche zeer werd vereerd, is de bron van liefde en verlangen die in beide delen waarneembaar is.’

Noortje Zanen•

...

Beethoven opus 131Wilt u Beethovens meesterwerk opus 131 nog een keer horen en bent u ook nieuwsgierig naar zijn Grote Fuga opus 133? Koop dan onze cd ‘Ludwig van Beethoven’ uit 2002.

De cd is tijdens de tournee met Fazil Say tijdelijk verkrijgbaar bij onze Vriendenbalie voor de actie-prijs van € 10,- •

Kom langs bij de Vriendenbalie!U vindt de meeste cd’s van Amsterdam Sinfonietta bij de Vriendenbalie. Wordt u Vriend van het orkest dan neemt u een cd van Amsterdam Sinfonietta naar keuze gratis mee naar huis.

Wist u dat u voor € 40,- al Vriend bent van Amsterdam Sinfonietta? U krijgt dan niet alleeneen cd naar keuze cadeau, maar ontvangt ook:- 25% korting op cd’s van Amsterdam

Sinfonietta;- korting op abonnementen van de concerten

in Amsterdam, Enschede, Leiden, Tilburg, Arnhem en Utrecht;

- uitnodigingen voor speciale activiteiten voor Vrienden, zoals het bijwonen van repetities.

Kijk voor het volledige cd-overzicht op www.sinfonietta.nlHier kunt u ook de cd’s bestellen.•

amsterdamsinfoniettaop cd

Word nu Vriend van Amsterdam Sinfonietta vanaf 40,- en profiteer van vele voordelen zoals een gratis cd en speciale activiteiten.Meld u aan bij de Vriendenbalie of via www.sinfonietta.nl

volgende concerten

KleuterSinfoniettaLeden van Amsterdam Sinfonietta‘Schipper mag ik overvaren?’

Za 17 maart Amsterdamwww.concertgebouw.nl

Zo 18 maart Amsterdamwww.concertgebouw.nl

•••

KleuterSinfoniettaLeden van Amsterdam Sinfonietta‘Speelgoedfabriek Tokkel en Strijk’

Za 7 april Amsterdamwww.concertgebouw.nl

Zo 8 april Amsterdamwww.concertgebouw.nl•

Pärt en TavenerAmsterdam SinfoniettaCandida Thompson, leiding & vioolNicolas Altstaedt, celloGijs Scholten van Aschat, acteur (niet 15 en 17 maart)

Pärt Greater Antiphons (Nederlandse première)Pessoa gedichten (niet 15 en 17 maart) Sjostakovitsj Kammersinfonie opus 110a (alleen 15 en 17 maart)Tavener The Protecting Veil (voor cello en strijkorkest)

Do 15 en 16 maart Amsterdamwww.muziekgebouw.nl

Za 17 maart Leidenwww.leidseschouwburg-stadsgehoorzaal.nl

Do 22 maart Utrechtwww.tivolivredenburg.nl

Vr 23 maart Tilburg www.theaterstilburg.nl

Za 24 maart Enschedewww.wilminktheater.nl•

subsidiënten en begunstigers

design & branding partner

sponsors, fondsen en bedrij fsvrienden

sponsors

Maurice Amado Foundation