RWS PARTNER IN WONEN JAARVERSLAG 2016 · 2017-08-16 · 1. BESTUURSVERSLAG DIT JAARVERSLAG IS EEN...

RWS PARTNER IN WONENJAARVERSLAG2016

VOLKSHUISVESTINGSVERSLAG

GOVERNANCEVERSLAG

JAARREKENING

OVERIGE GEGEVENS

WNT-VERANTWOORDING

BESTUURSVERSLAG

2RWS PARTNER IN WONEN | Jaarverslag 2016

INHOUDSOPGAVE

RWS PARTNER IN WONENJAARVERSLAG2016


INHOUD

A: Jaarverslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Bestuursverslag .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Volkhuisvestelijk verslag .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Speerpunt 1: Wonen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Doelstelling 1.1 Betaalbare, goed verhuurbare en passende woningen aanbieden .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Doelstelling 1.2 Kwaliteit woningvoorraad differentiëren, meer keuzemogelijkheden bieden .. . . . . . . . . . . . . .11 Doelstelling 1.3 Woonruimteverdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Doelstelling 1.4 Huur- en woonlastenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 Speerpunt 2: Klantbenadering .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Doelstelling 2.1 Een klantgerichte organisatie zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Doelstelling 2.2 Dienstverlening in samenwerking met derden uitbreiden .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Speerpunt 3: Duurzaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Doelstelling 3.1 Kiezen voor energiebesparende maatregelen en duurzame materialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Speerpunt 4: Samenleving en maatschappij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 Doelstelling 4.1 Maatschappelijk ondernemen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 Doelstelling 4.2 Brede maatschappelijke taak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Doelstelling 4.3 Bijdragen aan leefbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Speerpunt 5: Organisatie en bedrijfsvoering .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 Doelstelling 5.1 Duurzaamheid in beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 Doelstelling 5.2 Een goede werkgever zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 Doelstelling 5.3 Delen met andere corporaties.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Doelstelling 5.4 Verbeteren interne verantwoording en informatievoorziening .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 Doelstelling 5.5 Interne klantgerichtheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Doelstelling 5.6 Governancecode .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Doelstelling 5.7 Bedrijfsmatig werken .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Speerpunt 6: Financiën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29Governance verslag Raad van Commissarissen (RvC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Bericht van de voorzitter RvC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Verslag toezichtstaken RvC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Vergaderingen RvC .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Algemene leden vergadering .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Interne organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Samenstelling bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Samenstelling RvC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Samenstelling commissies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Auditcommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Selectie en remuneratiecommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Commissie volkshuisvesting en maatschappij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Overleg met de OR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Honorering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Kwaliteitsborging Toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Onafhankelijkheid .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Tegenstrijdige belangen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Educatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Informatie inwinnen extern en intern en overleg belanghouders .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Governancecode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Verklaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

OPGESTELD DOOR: RWS PARTNER IN WONEN | VERSIE 0.0, MAART 2017


INHOUD

Bijlage 1 Samenstelling raad van commissarissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Bijlage 2 Rooster van aftreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Bijlage 3 Permanente educatie raad van commissarissen en directiebestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

B: Jaarrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42Geconsolideerde jaarrekening .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .431. Geconsolideerde balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .442. Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .463. Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2016... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .474. Algemene toelichting .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .485. Grondslag voor waardering van activa en passiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .526. Grondslagen voor bepaling van het resultaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .607. Financiële instrumenten en risicobeheersing .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .638. Belangrijke inschattingen t.a.v. waardering en resultaatbepaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .659. Kasstroomoverzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6710. Toelichting op de geconsolideerde balans 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6711. Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 2016... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8312. Overige informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Enkelvoudige jaarrekening .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9113. Enkelvoudige balans 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9214. Enkelvoudige winst- en verliesrekening 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9415. Enkelvoudig kasstroomoverzicht 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9516. Toelichting op de enkelvoudige balans en winst- en verliesrekening 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97

C: Overige gegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

D: WNT-verantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106


INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

“EEN DUURZAAM JAAR”Duurzaamheid is voor ons geen vaag begrip meer.

We zetten vol in op energiebesparing om met het oog

op de toekomst de energierekening van onze huurders

stabiel te houden. Woningen bouwen we energiezuinig

en bestaande woningen isoleren we. Ook in 2016.

En we doen meer dan dat.

We voeren experimenten uit om erachter te komen welke maatregelen op de lange termijn onze huurders de laagste energielasten opleveren. Zo onderzochten we het afgelopen jaar samen met gemeente Goes de mogelijkheid om in Goes-West woningen te verwarmen met warmte uit het riool. Inmiddels is de bouw van 60 appartementen aan het Hollandiaplein die verwarmd worden met deze techniek van start gegaan. Nul-op-de-meter woningen (NOM) bouwen we al. Voor appartementen is het lastiger om deze techniek toe te passen. We voerden in 2016 een businesscase uit om de haalbaarheid te onderzoeken. Met positief resultaat. In 2017 starten we aan de Evertsenstraat in Goes met de bouw van 38 NOM appartementen. Daarmee lopen we voorop in Nederland.

HET IJS VAN COLUMBUSDe ijsbufferwoningen (www.rwsgoes.nl/ijsvancolumbus) die we in 2015 hebben gebouwd, werden in 2016 officieel geopend. Dat minister Blok een kijkje kwam nemen was een eer, maar vooral een bevestiging van hoe uniek dit project is. In 2016 kregen we te maken met opstartproblemen van het systeem. Het systeem zelf doet zijn werk, maar de koppelingen met de ‘bovengrondse’ systemen verloopt nog niet goed. Dat veroorzaakte storingen. Vervelend voor de bewoners. Begin 2017 hebben we een andere installateur in de arm genomen om de storingen op te lossen. We gaan nog steeds voor een optimaal werkend systeem waarmee we in de toekomst de portemonnee van onze huurders én het milieu sparen. Het is een experiment. We willen leren voor de toekomst.

ZUIDWESTWONENWoningzoekenden kunnen voortaan terecht op www.zuidwestwonen.nl voor het vinden van een huurwoning in bijna heel Zeeland en een deel van West-Brabant. De reacties zijn tot nu toe wisselend. Velen vinden het handig dat ze maar op één plek ingeschreven hoeven te staan voor een breed aanbod. Anderen vinden de overgang lastig. Bijvoorbeeld het opnieuw inschrijven en het uploaden van documenten, en dat allemaal digitaal. Woningzoekenden die daar behoefte aan hadden, hebben we begeleid met cursussen en door het uploaden van documenten voor ze uit te voeren. We voeren gesprekken met de andere corporaties om de website laagdrempeliger te maken. Hierin zijn we

afhankelijk van elkaar. Beslissingen moeten nu met een grote groep genomen worden, waarbij de belangen van de woningzoekenden voorop staan.

EN VERDER....besteedden we in 2016 een recordbedrag aan onderhoud. Bijvoorbeeld ten gunste van 190 woningen in de Smallegangesbuurt en een deel van de monumentale VBOM woningen die we begin 2016 opnamen in ons woningbezit. En we maakten een begin met ons nieuwe ondernemingsplan. Dit plan maakt ons toekomstbestendig zodat we ons kunnen blijven inzetten voor wat we belangrijk vinden: comfortabel en betaalbaar wonen voor onze huurders.

Maarten SasDirecteur-bestuurder


INHOUDSOPGAVE

Maar de actualiteit, nieuwe inzichten en andere factoren spelen ook een rol. Daarom leest u in dit jaarverslag ook over nieuwe doelen die we ons gesteld hebben. Bijvoorbeeld over het inventariseren van asbest in onze woningvoorraad en het updaten van ons informatisering- en automatiseringsbeleid. Het zijn geen doelen vanuit ons ondernemingsplan, maar we vinden ze wel belangrijk.

INTRODUCTIERegionale Woningbouwvereniging Samenwerking (RWS partner in wonen, hierna RWS) is een vereniging met de status van ‘toegelaten instelling volkshuisvesting’. RWS is werkzaam binnen de juridische wetgeving van de woningwet. Wilt u meer weten over onze dagelijkse bezigheden? Kijk dan eens op www.rwsgoes.nl.

De resultaten baseren we op het jaarplan 2016 wat op zijn

beurt weer tot stand is gekomen uit het Ondernemingsplan

2012-2016. De doelen in dit plan, komen dus voort uit de

lange termijn doelen van het ondernemingsplan.

1. BESTUURSVERSLAG

DIT JAARVERSLAG

IS EEN VERANTWOORDING OVER

WAT WE IN 2016 GEDAAN HEBBEN

1.1. MISSIERWS is een maatschappelijke onderneming, die verschillende woonvormen aanbiedt, beheert en ontwikkelt met de daarbij behorende diensten, met name voor mensen die moeilijk zelf in hun woonbehoefte kunnen voorzien.

1.3. KERNWAARDENIntegriteit, transparantie en een adequate maatschappelijke verantwoording zijn voor ons voorwaarden voor ons functioneren. Andere belangrijke kernwaarden voor RWS,terug te vinden in onze missie en visie, zijn service- en klantgerichtheid, sociale betrokkenheid, ondernemerschap en professionaliteit.

1.4. HET JAAR 2016 BESCHREVEN

FINANCIËLE ONTWIKKELINGENRWS heeft in 2016 een positief resultaat behaald van 49,3 miljoen euro ten opzichte van 27,0 miljoen euro in 2015. De stijging ten opzichte van voorgaand jaar wordt met name verklaard door de waardering van het vastgoed conform RJ 645, zijnde marktwaarde in verhuurde staat en het

Handboek modelmatig waarderen. Hierdoor is er in 2016 een niet –gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verantwoord van 43,3 miljoen euro. De operationele kasstroom inclusief rentelasten van RWS laat evenals voorgaand jaar een positief saldo zien van 13,6 miljoen euro.

VERENIGING TOT BEHOUD EN ONDERSTEUNING VAN MONUMENTEN (VBOM)Per 1 januari 2016 is de fusie met VBOM geëffectueerd. Door de fusie hebben we 206 woningen meer in ons bezit. Deze woningen zijn geïntegreerd in de processen van RWS. Ten tijde van de fusie was al bekend dat er bij de woningen van VBOM sprake was van achterstallig onderhoud. In 2016 heeft RWS voor een bedrag van circa € 600.000 aan achterstallig onderhoud uitgevoerd.

1.2. VISIEDe klant Woonconsumenten, passend bij het woningaanbod van een corporatie

Het product, de dienst Verschillende woonvormen en daarbij behorende diensten, in een aantrekkelijke leefomgeving

De werkwijze Service- en klantgericht, bedrijfsmatig met behoud van financiële continuïteit

Het werkgebied De Bevelanden: de gemeenten Goes, Kapelle en Noord-Beveland


INHOUDSOPGAVE

PRESTATIEAFSPRAKENVolgens de woningwet moeten we prestatieafspraken maken met de gemeenten. In 2016 hebben we het traject om te komen tot nieuwe prestatieafspraken over 2017 met succes doorlopen. Begin 2017 is dit project afgerond en heeft RWS definitieve prestatieafspraken met de drie gemeenten en de Huurdersvereniging. Een belangrijke peiler hierin is betaalbaar wonen.

SCHEIDINGSVOORSTEL DAEB EN NIET-DAEBIn 2016 hebben we vorm gegeven aan de eisen die de Woningwet stelt aan het soort corporatie dat RWS in de toekomst wil zijn binnen het volkshuisvestelijke regime. Dit hebben we kenbaar gemaakt door het opstellen van het scheidingsvoorstel DAEB en niet-DAEB. Het scheidingsvoorstel en de keuzes die RWS in de toekomst gaat maken ten aanzien van het woningbezit, hebben we voorgelegd aan de gemeenten waarin we werkzaam zijn en de Huurdersvereniging. De belangrijkste uitgangspunten zijn:• RWS kiest voor een administratieve scheiding;• RWS handhaaft de niet-DAEB portefeuille, maar ontwikkelt

geen nieuwe vrije sector woningen en ander niet-DAEB vastgoed;

• De verhouding DAEB en niet-DAEB blijft 98% - 2%;• Financiering van de niet-DAEB tak doen we via een interne

lening;• De DAEB en niet-DAEB tak zijn beide levensvatbaar en

financierbaar.De gemeenten en de Huurdersvereniging hebben een positieve zienswijze gegeven op het scheidingsvoorstel. Eind 2016 is het voorstel ingediend bij de Autoriteit woningcorporaties.

VISITATIEDe visitatie over de periode 2012-2015 is in 2016 uitgevoerd. Het eindrapport is sinds het vierde kwartaal 2016 beschikbaar. Het rapport geeft ons een aantal aanbevelingen die we herkennen en waarop we maatregelen nemen:• Leg een duidelijkere koppeling tussen meerjarendoelstellingen,

jaarplan, kpi’s en activiteiten;• Beschouw risico’s niet alleen financieel maar ook breder

volkshuisvestelijk en maatschappelijk; • Bepaal concrete normen ten aanzien van de bedrijfslasten.

De aanbevelingen zijn meegenomen als input voor ons nieuwe ondernemingsplan. Dit leidt niet tot aangepaste strategische keuzes, maar wel tot maatregelen in de uitvoering.

ERPDe corporaties van ZuidWestSamen zijn in 2015 gestart met een gezamenlijke oriëntatie op de markt van ERP-oplossingen. Elf Zeeuwse corporaties hebben de intentie om gebruik te gaan maken van hetzelfde ERP-systeem. En om deze mogelijk op termijn zelfs te integreren; dat wil zeggen samen werken binnen één ERP-systeem. Dit heeft als doel: een efficiëntere bedrijfsvoering en kostenbesparing, denk hierbij aan onder meer het delen van de onderhoudskosten en mogelijk licentiekosten.

Eind 2016 is de definitieve keuze voor een ERP systeem gevallen op Aareon.

Voor RWS vindt de overgang naar een gezamenlijk ERP na 2017 plaats. Het moment van aansluiten van de Zeeuwse corporaties na de eerste implementatie bij Stadlander en Woongoed Middelburg hangt af van onder meer de ervaringen met deze implementatie.

BETAALBAARHEID EN PASSENDHEIDRWS heeft in 2015 en 2016 diverse wijzigingen in haar huurbeleid doorgevoerd. De WOZ-waarde vande woning maakt inmiddels onderdeel uit van de nieuwe wettelijke woningwaarderingssystematiek, deinvoering van de huursombenadering is voorbereid en wordt realiteit per 1 januari 2017. RWS heeftverder alle woningen in het woningbezit gelabeld en per woning vastgesteld of de huurprijs bij mutatieafgetopt wordt op de kwaliteitskortingsgrens, de eerste en tweede aftoppingsgrens en/of de liberalisatiegrens. Ditin het kader van passend toewijzen en de betaalbaarheid van wonen. Hiermee houden we de komendevijf jaar het aantal woningen per huurklasse vrijwel op het huidige niveau.

Een laatste geplande aanpassing van het huurbeleid is het herzien van het streefhurenbeleid (en destreefhuur per woning). Het herzien van de streefhuren is ook een belangrijke randvoorwaarde voor het toepassen van de huursombenadering die per 1 januari 2017 in gaat. Het toepassen van de huursombenadering heeft een zeer beperkte invloed op de huurinkomsten. De woningen waarbij het verschil tussen streefhuur en de huidige huur het grootst is krijgen relatief gezien de hoogste huurverhoging doorgerekend. Gemiddeld bedraagt de ingerekende huurverhoging 0,6%.

RWS wil met het streefhurenbeleid haar vastgoed differentiëren en uitdrukking geven aan verschillen in de prijskwaliteitverhouding van woningen.We streven naar een eenduidige streefhuursystematiek, die uitlegbaar is en waarbij ruimte is om op woningniveau gemotiveerd hiervan af te wijken. Binnen ons SVB-beleid willen we waar van toepassing de streefhuren dusdanig aanpassen dat deze recht doet aan de prijskwaliteitverhouding van de woning, rekening houdend met de bestedingsruimte, woonlast en wensen van de doelgroep.

Het streefhurenbeleid moet woningzoekenden voldoende keuze bieden uit verschillende huurprijzen binnen een huurklasse.


INHOUDSOPGAVE

1.5. VERWACHTINGEN 2017

ONDERNEMINGSPLANMet het ondernemingsplan 2012-2016 ‘Sleutel voor de toekomst’ onze koers bepaalden we. We volgen de politieke- en maatschappelijke ontwikkelingen nauwlettend en sturen ons beleid voortdurend bij. 2016 was het laatste jaar van ons huidige ondernemingsplan. Eind 2016 zijn we van start gegaan met het nieuwe ondernemingsplan. Hierbij hebben we bekeken of de huidige doelstellingen gerealiseerd zijn en of doelstellingen die niet gerealiseerd zijn, doorgeschoven moeten worden. De nadruk van het ondernemingsplan zal naast het formuleren van de doelstellingen met name liggen op het implementeren van de strategie. Het nieuwe ondernemingsplan is in april 2017 gereed en wordt onder begeleiding van The Performance Factory opgesteld.

LEEFBAARHEIDDe maatschappelijke en politieke discussie over de kerntaken van woningcorporaties, de scherpere focus op onze rol als huisvester en de nieuwe kaders van de Woningwet hebben bijgedragen tot een herpositionering van onze werkzaamheden op het gebied van leefbaarheid. Deze herpositionering zetten wij in 2017 voort. In 2017 willen wij evenals voorafgaande jaren een bijdrage leveren aan de projecten Buurtbemiddeling, Jongerenwerk en opbouwwerk. Tevens blijven wij investeren in de wijkbudgetten. Eind 2016 zijn we gestart met het formuleren van beleid ten aanzien van leefbaarheid. Het beleid is in het eerste kwartaal 2017 geformaliseerd. Hierbij willen wij binnen de kaders van de Woningwet onze leefbaarheidsuitgaven zover mogelijk optimaliseren.

ORGANISATIERWS wil de volgende processen verbeteren en optimaliseren.• Het reparatieproces• Het verhuurmutatieproces• Het nieuwbouwproces• Het proces telefonische bereikbaarheid

RWS wordt hierbij geholpen door P5COM. P5COM begeleidt en ondersteunt organisaties uit industrie, dienstverlening en gezondheidszorg in het verbeteren van hun operationele prestaties door projecten, programma’s en interim opdrachten met focus op bedrijfsprocessen en mensen. Met deze processen raakt P5COM de belangrijkste processen binnen het primaire proces (mutatie) waar de grootste winst voor de organisatie te behalen valt. Ook worden de andere processen binnen de organisatie waar verbeteringen kunnen worden doorgevoerd zichtbaar. Door deze processen te behandelen komen eventuele vertragingen binnen de rest van de organisatie aan het licht.

DUURZAAMHEIDEen van de speerpunten van RWS is duurzaamheid. Hiermee bedoelen we dat we ons richten op energiebesparing nu en in de toekomst met in ieder geval behoud van het huidige comfortniveau voor onze huurders. Om dit speerpunt te realiseren hebben we in 2016 het energiebeleid 2016-2026 opgesteld en vastgesteld. Het energiebeleid kent de volgende doelstellingen:• Uiterlijk 1 januari 2026 heeft ons woningbezit gemiddeld label

B, dat is een energie-index van 1,25. Hiermee behalen we een CO2-reductie van 20%;

• Besparing op de woonlasten door energiebesparende maatregelen door te voeren en te monitoren, nu of in de toekomst. Dit is per project aan te tonen.

Concreet betekent dit voor ons woningbezit dat we uiterlijk tot en met 2025 een indexsprong maken van 0,25. Voor nieuwbouw betekent dit dat deze een grote bijdrage moet leveren aan onze labelsprongen. We streven ernaar nieuwbouw-woningen zo energiezuinig mogelijk te bouwen, met als ultieme doel zelfs Nul-op-de-Meter.

Gezien de gewijzigde regelgeving voor het energielabel, de financiële situatie van RWS, het ondertekende convenant door alle woningcorporaties en de maatschappelijke discussie met betrekking tot duurzaamheid is de doelstelling geactualiseerd. RWS heeft uiterlijk 1 januari 2021 het woningbezit in gemiddeld label B.

Huurdersparticipatietraject in Goes-West


INHOUDSOPGAVE

1.6. RISICOMANAGEMENT

Risicomanagement staat hoog op de agenda bij RWS. Dagelijks sturen we (bij) op interne en externe ontwikkelingen.

In 2016 heeft de evaluatie van het risicomanagementbeleid plaatsgevonden en als gevolg hiervan is begin 2017 een nieuw risicomanagementbeleid vastgesteld.

Onze risico’s koppelen we aan onze speerpunten en beleidsdoelstellingen. Deze risico’s bestaan uit strategische risico’s (bestuur), tactische risico’s (managementteam) en operationele risico’s (afdelingen). De risico’s brengen we in kaart middels een strategiekaart. Om de risico’s te beheersen hanteert RWS diverse risicobeheersings- en controlesystemen. Om de mate van effectiviteit van de beheersmaatregelen vast te stellen voert, de concern controller interne audits uit. Deze interne audits zijn gebaseerd op een jaarlijks geactualiseerd intern controleplan. Het interne controleplan wordt besproken met de Audit commissie, de directeur-bestuurder en de externe accountant. Zij kunnen op deze wijze input leveren voor het intern controleplan. Het al dan niet opnemen van interne audits in het controleplan blijft de verantwoordelijkheid van de concern controller. Over de mate van effectiviteit van de beheersmaatregelen rapporteren we periodiek in de managementrapportage.

Om de impact van mogelijke risico’s in kaart te brengen en vast te stellen of RWS dan nog steeds aan haar streefwaarden blijft voldoen worden er in de begroting diverse scenario’s en stress testen uitgevoerd. Voor 2017 blijkt dat RWS in staat is om de risico’s op te vangen en daarmee blijft voldoen aan de vastgesteld streefwaarden.

REALISEERBAARHEID WAARDE ONROERENDE ZAKEN IN EXPLOITATIEPer 31 december 2016 is in totaal 362 euro miljoen aan ongerealiseerde herwaarderingen in het eigen vermogen begrepen (2015: 315 miljoen euro) uit hoofde van de waardering van het vastgoed in exploitatie tegen marktwaarde in verhuurde staat. De waardering van dit vastgoed is in overeenstemming met het Handboek Modelmatig Waarderen bepaald en is daarmee conform de in de Woningwet voorgeschreven waarderingsgrondslag en daaruit afgeleide ministeriële besluiten geldend ten tijde van het opmaken van de jaarverslaggeving. De realisatie van deze ongerealiseerde herwaardering is sterk afhankelijk van het te voeren beleid van RWS. De mogelijkheden voor de corporatie om vrijelijk door (complexgewijze) verkoop of huurstijgingen de marktwaarde in verhuurde staat van het DAEB bezit in exploitatie te realiseren zijn beperkt door wettelijke maatregelen en maatschappelijke ontwikkelingen zoals demografie en ontwikkeling van de behoefte aan sociale (DAEB) huurwoningen. Het bestuur van RWS heeft een inschatting gemaakt van het gedeelte van de herwaarderingsreserve dat bij ongewijzigd beleid niet of eerst op zeer lange termijn realiseerbaar is. Deze schatting ligt in lijn met het verschil tussen de bedrijfswaarde van het DAEB bezit in exploitatie en de marktwaarde in verhuurde staat van dit bezit en bedraagt circa 347 miljoen euro. Dit impliceert dat circa 70% van het totale eigen vermogen niet of eerst op zeer lange termijn realiseerbaar is.


INHOUDSOPGAVE

2. VOLKHUISVESTELIJK VERSLAG

SPEE R PUNT 1

WONEN

DOELSTELLING 1.1: BETAALBARE, GOED VERHUURBARE EN PASSENDE WONINGEN AANBIEDEN

Wat was het doel?De primaire taak en algemene volkshuisvestelijke doelstelling van RWS is het verhuren van woningen voor diverse doelgroepen. Onze woningvoorraad hebben wij in beeld gebracht volgens huurklassen. De normering is opgenomen in ons Ondernemingsplan 2012-2016. De termen uit de normering (‘goedkoop’, ‘betaalbaar’, ‘duur (tot huurtoeslaggrens)’ en ‘duur (vanaf huurtoeslaggrens)’ hebben wij overgenomen.

Wat hebben we gedaan?Overzicht stand van zaken 31 december 2016

Huurklasse Uitgangspunt % december 2016

Norm

Goedkoop Tussen 15% en 20% van totale voorraad 17,9% 15 - 20%

Betaalbaar Tussen 75% en 85% van totale voorraad 71,1% 75 - 85%

Duur (tot huurtoeslaggrens) Tussen 3% en 10% 8,5% 3 - 10%

Duur (vanaf huurtoeslaggrens) Tussen 2% en 5% 2,5% 2 - 5%

Totaal 100%

De tabellen in dit hoofdstuk komen voort uit het jaarplan 2016. De bovenste rij van de tabellen bevat een aantal termen.Die lichten we graag toe:

KSFKritische Succes Factor. Een KSF is een factor die van essentiële betekenis is voor de resultaten en de verdere ontwikkeling van het bedrijf. De KSF’s geven aan op welke punten RWS goed moet presteren om succesvol te zijn.

PIPrestatie indicator. Een PI is een meeteenheid die een indicatie geeft van de mate waarin een kritische succesfactor wordt voldaan. Dit wordt meestal uitgedrukt in een getal ofeen percentage.

NORMEen norm of standaard is een document met erkende afspraken, specificaties of criteria over een product, een dienst of een methode.

De kolom ‘In 2016 gerealiseerd?’ hebben we verduidelijkt door kleuren te gebruiken. De kleuren staan voor:

GEREALISEERD

LOPEND PROCES

NIET GEREALISEERD


INHOUDSOPGAVE

Hebben we ons doel daarmee bereikt?In 2016 heeft RWS het huurbeleid herijkt. De gevolgen van passend toewijzen, betaalbaar wonen, nieuwe streefhuren en het nieuwe Woning Waardering Stelsel (WWS) hebben gevolgen voor de huurprijzen en daarmee ook voor de verdeling van de woningvoorraad over de Huurklassen. Steeds meer woningen vallen in de klasse “goedkoop en betaalbaar”.

We rapporteren in dit jaarverslag op basis van ons ondernemingsplan 2012-2016. Deze schrijft voor dat we 85% van onze woningen in de categorie goedkoop/ betaalbaar aanbieden. De Woningwet schrijft inmiddels voor dat het criterium passendheid is. Volgens de wet moet RWS 95% passend verhuren. In 2016 hebben we 99% passend toegewezen. Daarmee voldoen we aan de norm.

Wat hebben we gedaan?Al in 2015 hebben we ons mutatieproces aangescherpt. In 2016 hebben we dit proces strak gehanteerd. Ook hebben we woningen met een hogere huurprijs die moeilijk te verhuren waren goedkoper gemaakt.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Ja, de leegstand is echter wel iets opgelopen naar 1,63%. (2015: 1,14%). Deze stijging wordt verklaard door de overgang naar een gezamenlijk woonruimteverdeelsysteem, waardoor woningen in de overgangsperiode langer leeg gestaan hebben.

Doelstelling KSF PI / norm Norm In 2016 gerealiseerd?

Kwaliteit woningvoorraad differentiëren, meer keuzemogelijkheden bieden

Ontwikkeling en optimalisatie Strategisch Voorraad Beleid

Plan van Aanpak

Continu proces van optimalisatie en actualisatie

Goedgekeurd SVB 2013 De automatisering ter ondersteuning van het SVB is in 2016 ingericht en wordt door verschillende medewerkers toegepast.In het 4e kwartaal van 2016 is het SVB geactualiseerd. Aanpassingen als gevolg van de woningwet, betaalbaarheid en passendheid zijn hierin verwerkt.

Voorkomen structurele leegstand

Afstemmen woningvoorraad op woonwensen

Klantonderzoek (zie doelstelling 1.1) en ervaringsgegevens

Leegstand is maximaal 1,8% van de huurinkomsten

Gerealiseerd: leegstand is circa1,63%.

DOELSTELLING 1.2: KWALITEIT WONINGVOORRAAD DIFFERENTIËREN, MEER KEUZEMOGELIJKHEDEN BIEDEN Wat was het doel?


INHOUDSOPGAVE

DOELSTELLING 1.3: WOONRUIMTEVERDELING

Wat was het doel?

Wat hebben we gedaanIn 2016 is RWS voor de woningtoewijzing overgegaan op Zuidwestwonen. Dit is een portaal voor woningzoekenden van bijna alle Zeeuwse corporaties. Het doel hiervan is dat alle woningzoekenden binnen drie jaar een passende woning kunnen vinden. Dit is strijdig met de normen uit ons ondernemingsplan 2012-2016 (zie bovenstaande tabel). In 2016 hebben we deze norm nog aangehouden. Door de overgang naar Zuidwestwonen heeft iedere woningzoekenden zich opnieuw moeten inschrijven, waardoor er vanaf de overgang gerekend wordt met nieuwe wachttijden. De gemiddelde wachttijd 2e halfjaar heeft dus betrekking op de periode augustus 2016 tot en met einde december 2016.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Ja, we zijn binnen de normen uit het ondernemingsplan 2012-2016 gebleven.

Hoe gaan we bijsturen?In de nieuwe prestatieafspraken met gemeenten, worden opnieuw de normen vastgesteld.


Woningzoekenden snel en efficiënt matchen met voorkeur

Adequaat en betrouwbaar woonruimteverdeling- systeem

Wachttijd voor woningtoewijzing is begrensd (maximum wachttijd)

RWS biedt woningzoekenden binnen 1 jaar na de eerste reactie op een woning, een woning in Noord-Beveland en binnen 2 jaar een woning in Goes en Kapelle

Gerealiseerde gemiddelde wachttijden 1e halfjaar: Noord-Beveland: 0,9 jaar, Goes: 1,4 jaar en Kapelle: 1,5 jaar

Gerealiseerde gemiddelde wachttijden 2e halfjaar: Noord-Beveland: 0,2 jaar, Goes: 0,3 jaar en Kapelle: 0,2 jaar

Kwalitatief goede managementinformatie

Operationele informatie altijd beschikbaar

2013 In 2016 hebben we de managementinformatie verder geoptimaliseerd en is er een upgrade van het Datawarehouse geïnstalleerd.


INHOUDSOPGAVE


Woonlasten niet meer dan noodzakelijk laten stijgen

Huurbeleid Percentage max. redelijke huur

Nieuwe woning ook betaalbaar voor ouderen

Bestaand bezit: harmoniseren naar minimaal 70 tot 75% van max. redelijk (2012)

Nieuwbouw: optimalisatie van huurprijs binnen huurtoeslaggrens

Binnen de grenzen van het regeerakkoord 29-10-2012

Ouderen: ‘huur met korting’ passen we sinds 2013 niet meer toe in nieuwe situaties

Het huurbeleid is in 2016 vastgesteld. Het huurbeleid is geschreven vanuit de invalshoeken passendheid en betaalbaarheid. In 2017 wordt het huurbeleid aangevuld met het streefhurenbeleid en de huursombenadering. Het huurbeleid is tot stand gekomen in overleg met de huurders.

Duurzaamheid (ziedoelstelling 3)

Een meerjarig energiebeleidsplan (voor nieuwbouw en bestaande bouw) waarin de woonlasten beheersbaar blijven

2013

Financiële randvoorwaarden

In januari 2016 is het energiebeleidsplan vastgesteld. De prestaties van het ijsbuffersysteem zijn in 2016 geëvalueerd.

Nieuwbouw realiseren we binnen onze financiële rand-voorwaarden en het Bouwbesluit.

DAEB-woningen primaire taak

Voldoende betaalbare en goedkope woningen voor lage inkomens

Geldende wet en regelgeving

Minimaal 90% toewijzen aan jaarinkomens< € 35.739,- (2016)

Gerealiseerd.(17,9% goedkope woningen en 71,1% betaalbaar).Minimaal 90% toewijzen onder de norm:Gerealiseerd 95,4%.Het woonlasten-onderzoek is in 2016 geëvalueerd samen met de gemeenten. De uitkomsten zijn verwerkt in het huurbeleid. Afspraken over betaalbaarheid van woningen zijn gemaakt in de prestatieafspraken.De controle op passend toewijzen is opgenomen in het intern controleplan van RWS en wordt per kwartaal uitgevoerd.

DOELSTELLING 1.4: HUUR- EN WOONLASTENBELEID Wat was het doel?


INHOUDSOPGAVE

Niet-DAEB ondersteunend aan primaire taak

SVB Woningvoorraad is binnen onze mogelijkheden afgestemd op de omvang van de groep en hun woonwensen

Opgenomen in SVB, jaarlijks

In 2016 is het scheidingsvoorstel DAEB en niet-DAEB opgesteld conform de vereisten van de woningwet. Bij de scheiding is waar mogelijk ook rekening gehouden met onze doelgroep en hun woonwensen.

Financierbaarheid Beschikbaarheid leningen

Structurele financiering (evt. in samenwerking; bijv. vastgoedfonds)

Uit het scheidings-voorstel blijkt dat we geen externe financiering nodig hebben voor de niet-DAEB-tak. Voor de DAEB-tak vallen we qua financiering binnen de borgingsgrens van het WSW en is de beschikbaarheid van leningen gewaarborgd.

Wat hebben we gedaan?De grootste winst om de woonlasten van onze huurders te beperken zien wij op korte termijn door aanpassing van ons huurbeleid en voor de lange termijn in energiebesparing. Een groot deel van de woonlasten bestaat namelijk uit de energierekening. Deze gaat naar verwachting stijgen als we vasthouden aan traditionele manieren om woningen te verwarmen en van energie te voorzien. Om dit te voorkomen investeren we in innovatieve duurzaamheidsprojecten waarmee we onze bestaande woningen energiezuiniger maken. In de gemeente Kapelle hebben we vier vormen van duurzame renovatie ingezet. RWS evalueert en meet de resultaten. Wij krijgen hiermee inzicht in welke methode de grootste

besparing oplevert. Ook nieuwbouwwoningen die we duurzaam bouwen monitoren en evalueren we op energieverbruik. De ijsbufferwoningen die we in 2015 bouwden in Goes-West bijvoorbeeld. In 2016 gingen we met de bewoners in gesprek over de voortgang hiervan.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Ja, aandacht voor het milieu en energiebesparing of – opwekking werkt RWS aan een zo efficiënt mogelijk woonlastenbeleid met voordelen voor de huurder.


INHOUDSOPGAVE

SPEE R PUNT 2

KLANTBENADERING

DOELSTELLING 2.1: EEN KLANTGERICHTE ORGANISATIE ZIJN

Wat was het doel?


Heldere communicatie- en informatievoorziening

Communicatieplan

Informatieve website

Afgeleid van ondernemingsplan deelplannen

Beoordeling klant

Jaarlijks en per project

Gem. tevreden

Gerealiseerd: nagenoeg alle nieuwbouwprojecten hebben een communicatieplan.

Het selectietraject voor de nieuwe website is gelopen. Naar aanleiding van ontwikkelingen binnen de deelnemende corporaties (waaronder de implementatie van een nieuw ERP) is dit project tijdelijk opgeschort. In 2017 zal dit project opnieuw opgepakt worden.

Informatisering Ondersteuning interne processen door archiveringsbeleid

2013 Alle fasen van het projectplan zijn doorlopen. De conversie naar het nieuwe DMS en opleidingen voor de medewerkers hebben in het 4e kwartaal van 2016 plaatsgevonden.

Vast contactpersoon voor de klant

Bekendheid bij klant Klant kent contactpersoon

Klant komt in 90% van de gevallen met de juiste persoon in contact

In 2016 is RWS voor het meten van de klanttevredenheid overgestapt op Inceptivize. Deze doelstelling wordt niet meer gemeten middels Inceptivize.

Woonruimte klantgericht aanbieden met keuzemogelijkheden

Klanttevredenheid over passende woonruimte

Klantonderzoek Minimaal 85% van de klanten zijn tevreden

Indicatoren zijn gedefinieerd en in 2017 zal verdere meting via Inceptivize worden vormgegeven.


INHOUDSOPGAVE

Kwaliteit dienstverlening verbeteren

Deelname aan Inceptivize

Cijfer Inceptivize Minimale score 8 In 2016 is RWS overgestapt van KWH naar Inceptivize en wordt er geen totaal score meer verstrekt. We meten nu op de aparte onderdelen. De gemiddelde score van deze onderdelen ligt onder de 8. Voor 2017 zullen in het kader van nieuwe ondernemingsplan de normen voor de separate onderdelen opnieuw bepaald worden.

Procesondersteuning door informatisering

IPvA CRM gehele organisatie

Implementatie totaal

Implementatie module Customer Relationship Management in de organisatie

Reparatieverzoeken online op website in te plannen. Huuropzegging hebben we gedigitaliseerd

2013

2014

2013

2013

Dit hebben we in 2016 on hold gezet omdat we bezig zijn met de aanschaf van een nieuw ERP-systeem.

Online reparatieverzoeken en huuropzegging zijn gerealiseerd.

Organiseren van klantenpanels

Ieder jaar een actueel thema

Aanbevelingen voor RWS 24/7

In 2016 hebben we 1 klantenpanel georganiseerd (2 sessies) met als onderwerpKlachtenbehandeling.


INHOUDSOPGAVE

Wat hebben we gedaan?De aanschaf van een nieuw klantportaal hebben we in 2016 on hold gezet. Dit hebben we gedaan omdat we samen met andere Zeeuwse corporaties bezig zijn met de aanschaf van een nieuw ERP-systeem (Enterprise Resource Planning). De gezamenlijke aanschaf van een ERP-systeem biedt mogelijkheden tot de eventuele aanschaf van een daaraan gekoppeld klantportaal.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Nee, het huidige klantportaal voldoet niet meer aan onze eisen.

Hoe gaan we bijsturen?In 2017 onderzoeken we de mogelijkheid voor een klantportaal

verder. In de tussentijd geven we ons huidige klantportaal een update. Niet op alle fronten, maar daar waar de klant het meeste mee geholpen is.

KlachtenIn 2016 hebben we 2 klachten doorgeleid naar de betreffende commissies, te weten:

DOELSTELLING 2.2: DIENSTVERLENING IN SAMENWERKING MET DERDEN UITBREIDEN Wat was het doel?


Dienstverlening in samenwerking met derden uitbreiden

Tuinonderhoud Bepalen behoefte en haalbaarheid

Toename van 50% abonnees

Evaluatie heeft nog niet plaatsgevonden. Zal in 2017 opgepakt worden en dan zal bekeken worden of het tuinonderhoud nog binnen de ondernemings-doelstellingen van RWS past.

Commissie Onderwerp Uitspraak

Huurcommissie Afrekening servicekosten

Tijdelijke correctie huur

Regionale Klachtencommissie

Afhandeling woningtoewijzing

Gegrond

Wat hebben we gedaan?De ongeveer 80 abonnees van het tuinonderhoudsabonnement (TOA) hebben we in 2016 bediend. Het onderzoek naar de behoefte aan het abonnement is nog niet uitgevoerd.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Nee, we hebben het onderzoek uitgesteld tot 2017.

Hoe gaan we bijsturen?In 2017 onderzoeken we of we het TOA blijven aanbieden.


INHOUDSOPGAVE

SPEE R PUNT 3

DUURZAAMHEID

DOELSTELLING 3.1: KIEZEN VOOR ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN EN DUURZAME MATERIALEN

Wat was het doel?


Duurzaam materiaalgebruik

PvE Standaard opnemen in PvE Onderhoud en PvE Nieuwbouw

2013

Duurzaam materiaal wordt gebruikt mits financieel verantwoord

Het Programma van Eisen voor de nieuwbouwontwikkeling is medio 2016 geactualiseerd. De nieuwe eisen worden verwerkt in de catalogus nieuwbouwontwikkeling van RWS. Binnen deze catalogus wordt voldaan aan de prestatieafspraken met de gemeenten en wordt gestreefd naar toepassing van woonkeur en Politie Keurmerk Veilig Wonen (op woningniveau).

Duurzaam inkopen kantoorartikelen

Optimaliseren inkoop 40% van onze inkopen (kantoorartikelen) zijn duurzaam

81% van de kantoor-artikelen die we in 2016 aanschaften, zijn gemaakt van duurzame materialen.

Duurzame nieuwbouw Nieuwbouw conform EPC-normen

Reductie EPC Van 0,6% in 2011. naar 0,4% in 2015. naar 0% in 2020

Bij ontwikkeling van onze nieuwbouwprojecten wordt de catalogus nieuwbouwontwikkeling gehanteerd. Hierin staat het basisniveau voor onze woningen verwoord, waarmee we voldoen aan het Bouwbesluit. Hiernaast hebben we de ambitie uitgesproken onze woningen uit te voeren als Wooneco2 (ofwel nul - op de meter) variant. De eerste Wooneco2 - projecten zijn inmiddels in ontwikkeling.


INHOUDSOPGAVE

Duurzame woningen in duurzame wijken

Actuele data Energielabels huidige voorraad uitgeven

Bij mutatie juiste energielabel vastleggen en uitgeven

Dit is een lopend proces. Bij mutatie wordt een nieuw label vastgelegd. Streven is om eind juni 2017 alle woningen afgemeld te hebben volgens Nader Voorschrift.

Bestaande woningvoorraad energiezuinig

Bij transformatie, groot onderhoud energiebesparende maatregelen aanbrengen

In de periode 2010 t/m 2026 is het streven om de betreffende woningen op te waarderen naar het halen van label B of minimaal twee labelsprongen.Financiële randvoorwaarden (solvabiliteit en continuïteit)

In 2016 is het energie-beleid vastgesteld. Hierin staan de doelstellingen ten aanzien van de labels vermeld. Jaarlijks vindt er toets plaats op deze doelstellingen. Alle woningen met label ouder dan 2015 worden opnieuw afgemeld, om een beter beeld te krijgen van de daadwerkelijke stand van zaken.

Meer met minder (MMM) Draagvlak en betrokkenheid bewoners

Actieplan opwaardering EPA bestaande woningen

Deelnemersgraad

Jaarlijks

80%

Het algemene plan voor de opwaardering van woningen is in 2016 vastgesteld. Per project worden vervolgens de acties vastgelegd. In de begroting 2017 zijn diverse MMM-projecten opgenomen.

In het energiebeleid van RWS is de doelstelling opgenomen dat we uitgaan van 100% deelname bij bestaande bouw. De projecten die in 2016 met dit plan zijn aangepakt hebben voor 100% deelname gezorgd.

Financiële randvoorwaarden

Gezonde financiële positie (rendementseisen)

Geldende norm Ja: de totale onderhouds-uitgaven liggen in lijn met het budget. Medio 2016 is het budget voor onderhoudsuitgaven middels een begrotings-wijziging goedgekeurd en aangepast.

Wet- en regelgeving CO2 uitstoot Aedes convenant– 20% in 2020

Monitoring vindt jaarlijks plaats. De continue wijzigingen in de regelgeving maken de monitoring wel erg lastig. Hierover zal in 2017 nadere afstemming met Aedes gezocht worden.


INHOUDSOPGAVE

Wat hebben we gedaan?Eind 2015 ontvingen de eerste huurders van onze ‘ijsbufferwoningen’ aan de Abel Tasmanstraat en Witte de Withstraat in Goes-West de sleutel van hun nieuwe woning. Deze woningen worden verwarmd door warmte te onttrekken aan een grote watertank onder het terras aan de achterzijde van de woning. Ook het tapwater in deze woningen wordt verwarmd met deze ijsbuffers. In 2016 hebben we samen met bewoners het systeem uitvoerig gemonitord en ingeregeld. Dit blijven we de komende jaren doen.

Duurzame nieuwbouw ook bij hoogbouw In 2016 hebben we een businesscase over het bouwen van nul-op-de-meter hoogbouw succesvol afgerond. Dat betekent dat we in de toekomst al onze nieuwbouw volgens het concept nul-op-de-meter kunnen bouwen. Bij een dergelijke woning wordt het energieverbruik binnen de woning geminimaliseerd, en wordt de energieopwekking van de woning geoptimaliseerd om zo een ‘zelfvoorzienende’ woning te realiseren waarbij de meter op nul blijft staan. De geringe energie die nodig is, wordt vervolgens gecompenseerd doordat met zonnepanelen elektriciteit wordt opgewekt. Naast een flinke besparing op de energiekosten, zorgen deze aanpassingen aan de woningen voor meer comfort voor de huurder.

Bestaande woningvoorraadWe hebben een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar innovatieve renovatieconcepten. Uiteindelijk hebben we er (na aanbesteding) voor gekozen het gevelsysteem van NBU in de Blaaspoort te Biezelinge en het NOM (nul-op-de-meter)-concept van Fraanje in de Oosterscheldestraat te Wemeldinge tot uitvoering te brengen. Hierbij hebben we ook besloten om per aannemer nog een sobere variant binnen dit concept uit te voeren. Op deze manier kunnen we verschillende concepten met elkaar vergelijken. Inmiddels zijn de werkzaamheden grotendeels afgerond. We bevinden ons in de nazorgfase. De eerste bevindingen van onze bewoners verwachten we binnenkort. De komende periode gebruiken we voornamelijk voor monitoring en evaluatie van dit bijzondere project.

Bestaande woningen energiezuinig renoveren (MMM)Het is niet gelukt een maximale deelnamegraad van 100% te behalen. Na de huisbezoeken hebben we van circa 81% van de bewoners akkoord ontvangen voor uitvoering van de energetische maatregelen. Tijdens de huisbezoeken hebben we meer geleerd over de redenen waarom de overige 19% van de bewoners afzien van de energiebesparende werkzaamheden. Ze zijn tevreden met de woning die ze bewonen en hebben geen behoefte in gedoe en willen geen huurverhoging. Hiernaast ziet een aantal van de bewoners af van de maatregelen door een slechte ervaring met een renovatie in het verleden.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Alleen de 100% deelname voor Meer Met Minder (MMM) niet. We streven naar 100% deelname, maar al bij 70% deelname kunnen we de werkzaamheden bij alle woningen uitvoeren.

Hoe gaan we bijsturen?In 2017 ontwikkelen we een communicatiepakket waarmee de huurders beter inzicht krijgen in hun besparing op energielasten. Bovendien nemen we een energiecoach in dienst die zich gaat richten op de 100% deelname.

Overige doelenWe hebben nog meer gedaan op het gebied van duurzaamheid, zaken die niet als doelstelling in het ondernemingsplan omschreven zijn.

AsbestIn 2016 hebben we ongeveer 120 woningen bij mutatie geïnventariseerd op asbest. In een groot deel van deze woningen hebben asbestsaneringen plaatsgevonden. Bovendien hebben we 61 bergingen gesaneerd van asbesthoudende golfplaten tijdens planmatig onderhoud. Ook in kozijnen kan asbest aanwezig zijn. Bij 237 woningen hebben we kozijnen met asbest vervangen.

ZonnepanelenIn 2016 hebben we op 331 woningen 6 zonnepanelen met een vermogen van 260WP per paneel aangebracht. Bij 131 woningen werd dit uitgevoerd tijdens planmatig onderhoud. De overige 200 woningen hebben op individuele basis (aanbieding) zonnepanelen gekregen. Voor het plaatsen van 6 zonnepanelen berekenen we € 10,- huurverhoging per maand.

In 2017 bieden we alleen zonnepanelen aan bij complexen waar planmatig onderhoud uitgevoerd wordt. In principe doen we dit niet meer op individuele basis. We houden rekening met huurders die tussen 2012 en 2016 niet op ons aanbod gereageerd hebben, maar alsnog willen deelnemen. In de begroting hebben we een bedrag gereserveerd om bij maximaal 50 woningen de panelen alsnog aan te brengen.


INHOUDSOPGAVE

SPEE R PUNT 4

SAMENLEVING EN MAATSCHAPPIJ

DOELSTELLING 4.1: MAATSCHAPPELIJK ONDERNEMEN

Wat was het doel?

Doelstelling KSF PI Norm In 2016 gerealiseerd?

Actieve participatie van de huurders

RWS heeft op corporatieniveau en in iedere wijk een representatieve en passende vorm van bewonersparticipatie (conform de Overlegwet)

Bewonerscommissie 2 x per jaar (wijkbeheer).Gezamenlijke bew. Cie 2 x per jaar (Man. Wonen).Regulier overleg huurdersvereniging 7 x (man. Wonen).Beleidsoverleg huurdersvereniging 4 x (Dir/best).Huurdersvereniging 1 x per jaar (RvC)

Conform overlegwet Overleg heeft plaatsgevonden conform de normen. In 2016 is er een proces gestart voor het aanpassen van de overlegstructuur conform de nieuwe weten regelgeving. Hierbij wordt met name aandacht besteed aan de nieuwe rolverdeling tussen de huurdersvereniging en de corporatie.

Actieve participatie van de MAR

Betrokken MAR 6 x per jaar themagebonden overleg

Gevraagde en ongevraagde adviezen aan directeur-bestuurder

In 2016 heeft de MAR 6 keer vergaderd. De thema’s waren o.a.: overlegorganen en stakeholders van RWS, Jongeren in Zeeland, BOD 2017, Ouderen en mensen met een beperking, Evaluatie 2016 en gesprek met RvC.

Prestatieafspraken met gemeenten

Prestatieafspraken met gemeenten Goes, Kapelle, Noord Beveland

Onderhandelingen die leiden tot regionale prestatieafspraken met gemeenten in werkgebied

Conform nieuwe wetgeving (bijvoorbeeld Wonen 4.0)

De prestatieafspraken voor 2017 zijn begin 2017 door alle partijen ondertekend.

Wat hebben we gedaan?RWS maakte in 2015 al langjarige prestatieafspraken met gemeenten en huurders. Vanaf 2016 worden de prestatieafspraken jaarlijks vastgesteld zoals de nieuwe Woningwet voorschrijft. Huurdersvereniging de Bevelanden, gemeenten Noord-Beveland, Kapelle en Goes en RWS, hebben hiervoor onderstaande overlegstructuur ontworpen.

Hebben we ons doel daarmee behaald?Ja. Dit resulteert in een aantal afspraken en een evaluatiemodel dat gedragen is door alle deelnemers.


INHOUDSOPGAVE

DOELSTELLING 4.2: BREDE MAATSCHAPPELIJKE TAAK Wat was het doel?Aandacht besteden aan het huisvesten van bijzondere doelgroepen.


RWS heeft aandacht voor het huisvesten van bijzondere doelgroepen

Behoefte / marktvraag (voor huisvesting arbeidsmigranten) in beeld

Onderzoek / beleid huisvesting arbeidsmigranten

2013 N.v.t. In 2016 is er geen vraag geweest voor de huisvesting arbeidsmigranten.

Idem voor tijdelijke woonvraag (short stay)

Marktonderzoek/beleid 2013 /2014 N.v.t.

Behoefte woningaanbod met luxe zorg

marktonderzoek / haalbaarheids-onderzoek

2013 / 2014 Onderzoek is afgebroken. In het kader en in lijn met de nieuwe woningwet is deze vorm van verhuren geen onderdeel van het beleid van een toegelaten instelling. Wonen en zorg wordt wel toegepast en uitgebreid binnen de sector.

Wat hebben we gedaan?In 2015 en 2016 is ten opzichte van de voorgaande jaren de instroom van vergunninghouders in Nederland toegenomen. De huisvesting van deze grotere aantallen mensen hebben dan ook meer inspanningen gevraagd. Toch plaatst RWS de door het COA gekoppelde vergunninghouders binnen de gemeenten Goes, Kapelle en Noord-Beveland. Vergunninghouders behoren tot een bijzondere doelgroep voor RWS die met voorrang recht heeft op huisvesting. Dit is ook bepaald door weten regelgeving. Gemiddeld blijft het aandeel toewijzingen aan vergunninghouders onder de 10% van het totaal aantal toewijzingen in het werkgebied van RWS.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?RWS heeft nadrukkelijke aandacht voor het huisvesten van bijzondere doelgroepen. Hier horen niet alleen vergunninghouders, maar ook herkansers, ouderen en jongeren bij. RWS biedt deze groepen maatwerk.

Hoe moeten we bijsturen?Recente ontwikkelingen, bijvoorbeeld decentralisatie van het sociaal domein, zorgen ervoor dat RWS met nieuwe aandacht mogelijkheden bekijkt voor nieuwe doelgroepen. Dit krijgt verder vorm in 2017.


INHOUDSOPGAVE

DOELSTELLING 4.3: BIJDRAGEN AAN LEEFBAARHEID

Wat was het doel?Bijdragen aan de leefbaarheid in wijken en dorpen.

Suboelstelling KSF PI Norm In 2016 gerealiseerd?

Samen met andere organisaties actief werken aan de leefbaarheid van wijken

Betrokken partners in wijken

Sociale kaartafspraken met partijen

Voor iedere kern Het leefbaarheidsbeleid is aangepast en de uitgaven zijn afgestemd op de weten regelgeving. De activiteiten rondom leefbaarheid zijn besproken met de Gemeenten en de huurders. Zij hebben voor 2016 geen aanvullende ideeën voorgesteld.

Investeren in en faciliteren van activiteiten

Wijk- en wijkover-stijgende activiteiten

Wijkbudget en leefbaarheidsbeleid en -budget

€ 2.750 wijkbudget op jaarbasis per wijk/kern

Gerealiseerd. De budgetten zijn voor diverse activiteiten opgevraagd en voor 2016 is er gemiddeld € 2.400 per wijk uitgegeven.

Wat hebben we gedaan?Naar aanleiding van nieuwe weten regelgeving zijn de uitgaven aan leefbaarheid aangepast door RWS. Sommige uitgaven waren niet meer toegestaan door de nieuwe wet. Samen met huurders en Maatschappelijke Advies Raad formuleert RWS een nieuw beleid voor leefbaarheid. In 2016 hebben we onder andere de volgende projecten ondersteund: meeuwenactie in de Goese Polder, Veiligheidsmarkt in Goes-Oost en de aanschaf van een AED in Mannee.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Ja. Uitgaven op de wijkbudgetten zijn afhankelijk van verzoeken uit de wijk en van wat wettelijk is toegestaan. De wijken deden in 2016 minder beroep op het budget van RWS voor leefbaarheid.

Hoe gaan we hierop bijsturen?Het is belangrijk dat RWS als organisatie inspeelt op veranderingen. In 2017 wordt de nieuwe koers voor leefbaarheid vastgelegd.


INHOUDSOPGAVE


Beleid is duurzaam Duidelijk, transparant en toekomstbestendig

Beleid is vastgesteld en gecommuniceerd

Moment van evaluatie wordt vastgesteld

Doorlopend Gerealiseerd:Al ons beleid is geïnventariseerd en vastgesteld. Hetwerkproces voor de opstelling, vaststelling, evaluatie en publicatie van beleid is vastgesteld en geïmplementeerd.

Wat hebben we gedaan?Het is belangrijk dat RWS blijft inspelen op een veranderende omgeving en zich aanpast aan nieuwe omstandigheden en weten regelgeving. Hoe we dat doen leggen we vast in beleid. Het proces van beleidsvorming is dynamisch. RWS hanteert hierbij de PDCA-cyclus.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Door evaluatie en bijstelling van ons beleid kunnen we onze omgeving goed informeren over de zaken waar we mee bezig zijn. We betrekken daarbij nadrukkelijk onze omgeving. Voorbeelden zijn het huurbeleid dat in 2016 in overleg met belangenhouders tot stand kwam. En ook het leefbaarheidsbeleid dat in 2017 wordt vastgesteld en waarin verschillende partijen inspraak hebben gehad.

SPEE R PUNT 5

ORGANISATIE EN BEDRIJFSVOERING

DOELSTELLING 5.1: DUURZAAMHEID IN BELEID

Wat was het doel?Het beleid op het gebied van bedrijfsvoering verduurzamen.


INHOUDSOPGAVE

DOELSTELLING 5.2: EEN GOEDE WERKGEVER ZIJN

Wat was het doel?Een goede werkgever zorgt ervoor dat medewerkers zich

kunnen ontwikkelen, in een geschikte en veilige werkomgeving. De medewerkers voelen zich betrokken en gemotiveerd.

Subdoelstelling KSF PI Norm In 2016 gerealiseerd?

Bevorderen zelfstandigheid en verantwoordelijkheid medewerkers

Nieuwe werkvormen

Cultuur

Integraal beleid nieuwe werkvormen vastgesteld

2013 N.v.t.

Vaardigheden en kennis worden continu op peil gehouden

Opleidings- en ontwikkelingsplan

Jaarlijks vaststellen en bijstellen

2016 Het opleidingsplan voor 2016 is vastgesteld. Hierin hebben we de norm opgenomen van minimaal 3% van de loonsom.

Scholingsbudget 3% van de loonsom per jaar

We hebben minder uitgegeven aan scholing dan 3%.

Betrokken medewerkers en flexibele organisatie

Organisatie werkt resultaat en oplossingsgericht

Juiste man/vrouw op de juiste plaats

Vanaf 2012 Gerealiseerd.

Wat hebben we gedaan?RWS wil een goed werkgever zijn. Er is structureel aandacht voor betrokken medewerkers en hun vaardigheden en kennis. Dit wordt onder andere ondersteund door een functioneringscyclus en een opleidingsplan. Functiebeschrijvingen sluiten aan bij de praktijk. De managers zijn integraal verantwoordelijk voor uitvoering van het personeelsbeleid. Regelmatig staat dit onderwerp op de agenda. Eind 2016 is het medewerkersonderzoek weer opgestart. Elke twee jaar wordt dit onderzoek gehouden.

Hebben we ons doel daarmee bereikt? RWS vindt leren en ontwikkelen een voorwaarde om organisatieontwikkeling verder vorm te geven. Daarom begroten

we 3% van onze loonsom aan opleiding en ontwikkeling. Naast het persoonlijk opleidingsbudget dat de medewerker zelf kan inzetten. In 2016 gaven we per medewerker minder uit aan scholing dan de begrote 3%. Dit wordt deels veroorzaakt doordat kosten voor opleiding ook betaald worden uit het persoonlijk opleidingsbudget van de medewerker. Zoals bepaald in de CAO.

Hoe gaan we hierop bijsturen? In 2017 wordt de management rapportage hierop herzien. En wordt er een duidelijkere splitsing gemaakt in opleidingskosten.


INHOUDSOPGAVE

DOELSTELLING 5.3: DELEN MET ANDERE CORPORATIES Wat was het doel?Sinds enkele jaren werken de Zeeuwse corporaties op meerdere terreinen samen. Het doel is om kosten te besparen en om met het uitwisselen van kennis de kwaliteit van onze dienstverlening te verbeteren.

Wat hebben we gedaan?De corporaties van ZuidWest Samen oriënteren zich samen op de digitale markt van: ERP-oplossingen (automatiseringspakket), WRV-oplossingen (Woon Ruimte Verdeling) en CMS+ (Website). De elf Zeeuwse corporaties hebben de intentie om waar mogelijk te standaardiseren door gebruik te gaan maken van hetzelfde ERP, WRV en/of CMS+ systeem.

Aangezien niet alle contracten met de huidige leveranciers gelijktijdig aflopen, stapt elke corporatie op een ander moment in op een gezamenlijk systeem. Dit gebeurt op basis van verschillende rollen. Vanzelfsprekend zal de aansluiting van Zeeuwse corporaties ook afhangen van de ervaringen die tijdens de eerste implementatie worden opgedaan.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?De intensievere samenwerking levert op termijn een aantal voordelen op:1. kostenvoordeel op aanschaf, implementatie, beheer en

doorontwikkeling2. betere continuïteit van de bedrijfsvoering door de

gezamenlijke beheerorganisatie3. effectievere en efficiëntere bedrijfsvoering4. meer innovatief vermogen (bredere expertise & ervaring)5. risicospreiding bij innovatieve investeringen en projecten.

ZuidwestwonenIn 2016 hebben we ons als tiende corporatie aangesloten bij Zuidwestwonen (zie doelstelling 1.3 Woonruimteverdeling).

ERP-systeemMaar we werk(t)en op meer gebieden samen. Samen met vier andere Zeeuwse corporaties hebben we in 2016 onderzoek gedaan naar een nieuw gezamenlijk ERP-systeem. Andere Zeeuwse corporaties keken en dachten met het oog op de toekomst met ons mee. We verwachten het nieuwe ERP-systeem eind 2018 te implementeren.

CMS+Het selectietraject voor een leverancier van een nieuw klantportaal met nieuwe website was al in 2015 afgerond. In 2016 hebben we samen met Clavis en Woonburg gestart het ontwerp te maken voor het nieuwe klantportaal. Onder andere door de fusie tussen Woonburg en Zeeuwland en doordat we samen van plan waren een nieuw ERP-systeem aan te schaffen, hebben we dit tijdelijk stopgezet. Het laatste deel van 2016 hebben we benut om verschillende opties te vergelijken.

Flow workshops vitaliteit en mobiliteitIn maart 2016 hebben we samen met drie andere corporaties (Woonburg, R&B Wonen en Zeeuwland) een werkatelier georganiseerd. Het thema was: Creëer je eigen toekomst, (ver)ken je horizon. De focus lag met name op ontwikkelingen in de branche in combinatie met de loopbaanontwikkeling van medewerkers. Hier komt in 2017 een vervolg op.

Hoe gaan we bijsturen?Door scherp en kritisch te blijven naar elkaar toe over wat we van elkaar verwachten en ons eigen belang hierin niet uit het oog te verliezen. En door te blijven onderzoeken op welke vlakken we elkaar kunnen versterken.


INHOUDSOPGAVE

DOELSTELLING 5.4: VERBETEREN INTERNE VERANTWOORDING EN INFORMATIEVOORZIENING Wat was het doel?


Verbeteren interne verantwoording en informatievoorziening

Budgethouderschap is gekoppeld aan de daarbij behorende taakstellende begroting

Implementatie 2013 In 2016 is er evenals in voorgaande jaren een taakstellende begroting opgesteld waar het budgethouderschap aan gekoppeld is. 6 maal per jaar wordt de realisatie vergeleken met de budgetten en wordt er waar nodig bijgestuurd.

Managementrapportage Ingericht in lijn met o-plan en toetsingskader

2012 De management-rapportage is afgestemd op het ondernemingsplan en het toetsingskader. Voor 2017 zal de managementrapportage opnieuw ingericht worden als gevolg van het nieuwe ondernemingsplan en het nieuwe toetsingskader (o.a. financieel reglement, begroting etc.)

Transparante Informatievoorziening

Toegankelijk maken rapportages geautomatiseerde systemen

2013 In 2016 is een nieuw DMS geïmplementeerd en een nieuw Datawarehouse waarbij de toegankelijkheid is verbeterd.

Optimaliseren informatievoorziening

Informatiserings- en automatiserings beleidsplan

Opgesteld en geëvalueerd

Jaarlijks Gerealiseerd: Het informatiserings- en automatiseringsplan is opgesteld en wordt periodiek geëvalueerd.

Wat hebben we gedaan?De laatste jaren werkte RWS hard aan transparantere informatievoorziening. De managementrapportage wordt regelmatig besproken en aangepast en het toetsingskader en investeringsreglement zijn in 2016 aangepast naar de nieuwste inzichten. Beleid wordt goed vastgelegd en gepubliceerd. Met een intern controleplan levert RWS een bijdrage aan zowel de interne als de externe verantwoording.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?RWS legt goed en duidelijk vast wat haar plannen zijn. Volgens het visitatierapport kan het rapporteren over en vastleggen van verandering van doelen, plannen en resultaten nog beter.

Hoe moeten we bijsturen?In 2017 ontwikkelen we een nieuw ondernemingsplan met de looptijd van 2017 tot en met 2020. Hierin hebben we aandacht voor de manier van vastleggen van en rapporteren over verandering van doelen, plannen en resultaten.


INHOUDSOPGAVE

DOELSTELLING 5.6: GOVERNANCECODE Wat was het doel?RWS handelt volgens de principes van goed bestuur en toezicht, waarbij RWS zich conformeert aan de Governancecode. Om het vertrouwen in corporaties tebevorderen, zijn de regels over goed bestuur ondergebracht in de Governancecode Woningcorporaties. Deze code bevat normen voor goed bestuur en toezicht, transparantie, externe verantwoording en financiële beheersing bij woningcorporaties.

Per 1 mei 2015 is een nieuwe Governancecode van kracht. Nog steeds geldt het pas-toe-of-leg-uit beginsel voor de bepalingen uit de code. Weliswaar is het aantal bepalingen waarvoor dit geldt, uitgebreid ten opzichte van de vorige code. RWS onderschrijft alle principes van de Governancecode en heeft in 2016 de implementatie van de code nagenoeg geheel afgerond.


Handelen volgens principes van goed bestuur en toezicht

Voldoen aan Governancecode2015

Volgende visitatie in 2016

Governancecode 2015 De implementatie van de nieuwe Governance- code is ultimo 2016 nagenoeg gereed.

Duidelijk toetsbaar beleid

Actualisatie Treasurystatuut en Klokkenluider-regeling

Actuele weten regelgeving

In 2016 heeft er een update plaatsgevonden van het treasurystatuut als onderdeel van het financieel reglement. De klokkenluiders-regeling is reeds in 2015 vastgesteld en goedgekeurd.


Optimaliseren (interne) klantgerichtheid

Competentie- management

Competentie ‘inspire-rend samenwerken’ en ‘oplossingsgericht’ vormgeven

Jaarlijks Is opgenomen in de reguliere functionerings- en beloningscyclus.

Organisatie ontwikkeling Organiseren lunchgesprekken

Periodiek In 2016 zijn de lunch-gesprekken vervangen door expertmeetings.

DOELSTELLING 5.5: INTERNE KLANTGERICHTHEID Wat was het doel?

Wat hebben we gedaan? Met de themabijeenkomst in 2015 over interne klantgerichtheid, hebben we dit thema afgesloten. De lunchgesprekken waren hierdoor niet meer nodig. Wel zijn de competenties ‘inspirerend samenwerken’ en ‘oplossingsgericht samenwerken’ nog steeds onderdeel van de beoordelingscyclus.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Ja, de bewustwording over ‘interne klantgerichtheid’ heeft intern nadrukkelijk op de agenda gestaan.

Wat hebben we gedaan? In 2016 hebben we nagenoeg de gehele governancecode geïmplementeerd. De statuten en reglementen zijn allen aangepast. In 2017 zullen de statuten van de dochtermaatschappijen nog worden aangepast.

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Ja, de doelstellingen ten aanzien van de implementatie van de Governancecode zijn gerealiseerd. De commissie Integriteit (bestaande uit externe personen) heeft één keer vergaderd in 2016. Er is door deze commissie geen melding ontvangen.


INHOUDSOPGAVE

Wat hebben we gedaan? In 2016 hebben we net als in voorgaande jaren een taakstellende begroting opgesteld waaraan het budgethouderschap gekoppeld is. Zes maal per jaar vergelijken we de realisatie met de budgetten en sturen we waar nodig bij (zie ook doelstelling 5.4).

Hebben we ons doel daarmee bereikt?Ja, door de frequente wijze van rapporteren is er een adequaat inzicht in de kosten en opbrengsten versus de begroting.

Hoe gaan we bijsturen?In 2017 ontwikkelen we een nieuw ondernemingsplan. Daarmee wordt het proces van verantwoording opnieuw ingericht.

DOELSTELLING 5.7: BEDRIJFSMATIG WERKEN Wat was het doel?


Meer bedrijfsmatig werken via verdere ontwikkeling van de organisatie

Budgethouderschap

Taakstellende begroting

Invoeren

Realisatie taak binnen begroting

2012-02-01

Jaarlijks vaststellen en behalen

Gerealiseerd

SPEE R PUNT 6

FINANCIËN €

Wat was het doel?Wij zijn ons bewust van onze maatschappelijke taak en nemen de verantwoordelijkheid om deze taak uit te oefenen. Als woningcorporatie zijn we gepositioneerd tussen markt, maatschappij en overheid. We zijn een private onderneming met een publieke taak. Daarbij zoeken we naar evenwicht tussen de eisen die de markt stelt, de noodzakelijke financiële continuïteit en onze sociaal maatschappelijke missie. Voor onze maatschappelijke taak moeten wij mogelijk onrendabel

investeren. Het door middel van extra activiteiten genereren van verdiencapaciteit behoort daardoor ook tot onze maatschappelijke taak. Grote risico’s moeten we daarbij voorkomen. Daarom zoeken we doorlopend naar het juiste evenwicht tussen sociaal ondernemen en een aanvaardbaar risicoprofiel.

RWS is een gezonde financiële corporatie en kan haar maatschappelijk taak alleen blijven uitvoeren als de financiële continuïteit gewaarborgd blijft. De continuïteit en financiële prestaties worden voortschrijdend bewaakt, zowel internals extern.


Een gezonde financiële positie

Solvabiliteit en continuïteit voldoende

Gemiddeld A-status CFV Het CFV is in 2015 overgegaan in de Autoriteit wonen (Aw). De Aw kent geen status meer toe aan de corporaties, echter de oordeelsbrief geeft geen aanleiding tot interventies.

Kredietwaardig Voldoende WSW Ja, RWS is en blijft borgbaar.

Interne financieel beleid Voldoende interne beoordeling

• ICR >1,5%• Loan to Value < 70%• Expl. Kost als %

inkomsten (Aedex/IPD) < 55%

• Solvabiliteit > 20%

Zie voor de uitkomsten van nevenstaande ratio’s onderstaande tabel


INHOUDSOPGAVE

Wat hebben we gedaan? Voor behoud van de financiële continuïteit en de toepassing van weten regelgeving heeft RWS voldaan aan de externe en interne criteria van:

• Autoriteit woningcorporaties (Aw), Inspectie Leefbaarheid en Transport (ILT) De autoriteit geeft een jaarlijks oordeel over onze werkzaamheden over het boekjaar op grond van artikel 61, tweede en derde lid van de Woningwet 2015. Het integrale toezicht is gericht op de governance, integriteit, rechtmatigheid en de bescherming van het maatschappelijk vermogen. Hierbij wordt het functioneren van de corporatie in samenhang bezien en afgezet tegen normen en het risicoprofiel van de corporatie. De integrale beoordeling 2016 geeft de autoriteit geen aanleiding tot het doen van interventies. Ten aanzien van de rechtmatigheid heeft de Autoriteit de volgende opmerkingen:

- Op basis van passend toewijzen voldoet RWS aan de staatssteunregeling.

- De autoriteit verwacht een verzoek tot ontheffing ten aanzien van de rekening courant groei van de financiële verbindingen.

• Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) Het WSW draagt als ‘hoeder van de borg’ door een objectief risicomanagement bij aan een optimale financiering van de volkshuisvesting. In de nieuwe werkwijze van het WSW wordt RWS ingedeeld in categorie 1: een geborgde schuld van < € 250 miljoen met een laag risicoprofiel (groen). In dat geval behoudt RWS een optimale toegang tot de borgingsfaciliteiten van het WSW. Eind 2016 is RWS beoordeeld door het WSW op de 24 kritische business risks. De bevindingen, op het gebied van de portefeuille- en financieringsstrategie als de conditiemeting bij onderhoud, zijn gerapporteerd en worden in 2017 ter hand genomen.

• RWS, interne kaders en normen Voor RWS is ‘financieel gezond blijven’ een speerpunt.

Aanvullend op externe criteria van WSW en Aw bewaken we onze financiële continuïteit op basis van een stelsel van internenormen en kaders. Over de realisatie wordt in dit jaarverslagverantwoording afgelegd.

We hebben alle gevraagde gegevens tijdig verstrekt aan onze externe en interne toezichthouders.

De interne financiële bewaking gebeurt onder andere door toepassing van een planning & control cyclus: begroting, managementrapportages en jaarverslag op basis van ‘plan, do, check, act’. Ook maakt RWS actief gebruik van het meerjarenprognosepakket van Ortec Finance en Vabi beleidssimulatie voor de doorrekening van verschillende beleidsalternatieven en ter ondersteuning van het strategisch voorraad beleid. Het gebruik van diverse financiële kengetallen bewaakt de continuïteit. Vanaf 2015 bewaken we onze rendementsdoelstellingen met RazZudock en Vabi en zijn de gerealiseerde directe en indirecte rendementen berekend. Met deze verkregen kennis, methodiek en inzicht blijven wij de rendementsdoelstellingen toepassen en bewaken.Uitwerking van de normen en bewakingsinstrumenten heeft plaatsgevonden in het jaarplan en de verantwoording hiervan in de managementrapportages.

De nieuwe Woningwet heeft RWS verplicht om per 31-12-2016 een concept scheidingsvoorstel in te dienen bij de Minister. In dit scheidingsvoorstel is duidelijk gemaakt hoe de strategie is ten aanzien van de DAEB en niet-DAEB activiteiten. Onderdeel van dit voorstel was een zienswijze opvragen van de gemeenten Goes, Kapelle en Noord-Beveland en huurdersvereniging de Bevelanden. Deze hebben allen een positief advies gegeven.

In 2016 hebben we onze strategische (norm)doelstellingen getoetst aan de beoordelingsmethodieken van Aw en WSW. Onze interne sturing en toetsing sluit daarop aan. De volgende strategische normen zijn van toepassing:

Norm Gerealiseerd

Solvabiliteit o.b.v. marktwaarde 40% 67,8%

Solvabiliteit o.b.v. bedrijfswaarde 27,5% 40,3%

Langlopende schulden Geborgde schuld < € 250 mln (Cat.1 WSW)

€ 196 mln.

Loan to Value (%) o.b.v. marktwaarde < 70% 28,9%

ICR > 1,4 2,63

DSCR > 1,0 1,42

Renterisico < 15% van leningen per 01-01 Gerealiseerd (0%)

WSW risicoklasse Groen (cat:1) Geen nieuw oordeel ontvangen

WSW borgingsplafond Toereikend RWS is borgbaar en krijgt voldoende borgingsplafond


INHOUDSOPGAVE

Jaarresultaat Het jaarresultaat wordt bepaald op basis van de methodiek waarderen tegen marktwaarde. Hierbij loopt de jaarlijkse waardeverandering van het vastgoed in exploitatie via het resultaat (de onrendabele top bij nieuwbouw en toe -of afname van de waarde van het bestaande bezit). Het geconsolideerde jaarresultaat 2016 is € 49,3 miljoen positief (winst). Dit resultaat is intern geanalyseerd ten opzichte van de (meerjaren)begroting. Dit resultaat is voornamelijk ontstaan door positieve waarde mutaties van totaal € 43,3 miljoen. De operationele kasstroom bedroeg in 2016 ruim € 13,6 miljoen positief.

SolvabiliteitSolvabiliteit is een kengetal dat bepaald of een onderneming de financiële verplichting aan verschaffers van vreemd vermogen kan nakomen met behulp van activa. De solvabiliteit voor 2016 bedraagt voor RWS 65,8%. RWS heeft in 2016 als minimale solvabiliteitsnorm 40% opgenomen (WSW/Aw: 30%) op basis van waarderen op marktwaarde. RWS voldoet over 2016 met ruim aan de gestelde norm.

Rentedekkingsgraad – ICRHet rentedekkingsgraad ratio of interest coverage ratio geeft aan hoeveel maal een onderneming haar rentelast verdient (of in hoeverre worden de rentelasten gedekt door het bedrijfsresultaat). RWS heeft in 2016 hiervoor 1,6 als kritische ondergrens gesteld (WSW/Aw: 1,4). RWS blijft boven de norm van 1,6. De rentelasten zijn dus ruimschoots gedekt door het bedrijfsresultaat. ICR 2016: 2,63.

Debt service coverage ratio – DSCRDe aflossingsruimte binnen kasstromen wordt met behulp van de debt service coverage ratio (DSCR) bewaakt. Dit kengetal geeft aan of er voldoende operationele kasstromen worden gegenereerd voor rente en aflossing. Hoe hoger de DSCR, des te gunstiger. RWS voldoet aan de interne norm van 1,2 (WSW/Aw: 1,0). De rente en aflossing worden dus voldoende gedekt door het bedrijfsresultaat.

2016 2017 2018 2019 2020

Meerjarenbegroting 2017

Balanstotaal (o.b.v. marktwaarde verhuurde staat) 711.945 740.779 765.178 773.622 783.713

Eigen vermogen 462.090 472.759 488.382 501.852 524.904

Solvabiliteit 65,7% 64,5% 64,4% 65,4% 67,4%

Solvabiliteitsnorm

Nog niet nader vastgesteld naar aanleiding van de nieuwe woningwet en waarderen op marktwaarde.

40% 40% 40% 40% 40%

Wij beseffen dat het eigen vermogen ruim toereikend is voor onze huidige strategische doelstellingen. Toch maken we ons zorgen over de stijgende woonlasten van onze huurders.In 2016 zijn de woonlasten nader onderzocht, dit mede in relatie met mogelijke extra investeringen in duurzaamheid voor besparingen op energielasten en CO2-uitstoot. Wij hebben besloten om duurzaamheidsinvesteringen te continueren en zelfs extra aandacht geven.

Risico’s en stresstests meerjarenbegrotingVoor de realisatie van de meerjarenprognoses zijn een aantal belangrijke ontwikkelingen en risico’s bepaald. Deze onderwerpen zijn in de interne (meerjaren)begroting 2017 geïnventariseerd en toegelicht waarbij tevens op onderdelen een ‘stresstest’ is uitgevoerd.

1. FiscaliteitenMomenteel zijn de fiscale risico’s beperkt. RWS heeft nog geen vennootschapsbelasting betaald de afgelopen jaren en er is controle rondom de BTW. RWS verwacht echter dat we over enkele jaren wel vennootschapsbelasting moeten afdragen. In de meerjarenbegroting is dit ingerekend. RWS brengt

voortschrijdend de mogelijke optimalisatie rondom fiscaliteiten verder in kaart om onze afdrachten tot het minimum te blijven beperken.

2. WoningtoewijzingenOp basis van de huidige toewijzingsinformatie is er geen indicatie dat RWS over 2016 ongeoorloofde staatssteun ontvangt voor het toewijzen aan mensen met een inkomen boven € 35.739.

De nieuwe eis van het passend toewijzen als mensen recht hebben op huurtoeslag is meegenomen in de meerjarenbegroting. Als gevolg van deze nieuwe eis is in het huurbeleid de gemiddelde streefhuur bijgesteld naar € 510,31 ten opzichte van de gemiddelde huidige huur van € 515,04 voor zelfstandige verhuureenheden. Op deze wijze houdt RWS voldoende woningen beschikbaar onder de juiste aftoppingsgrenzen.

3. VerkopenRWS gaat uit van 19 te verkopen woningen. Hierbij lopen we een afzetrisico.


INHOUDSOPGAVE

2016 2017 2018 2019 2020 Totaal

Verhuurdersheffing 4.825 4.928 5.040 5.168 5.249 25.210

Saneringsheffing 401 391 388 386 384 1.950

Aw-heffing 45 45 45 46 47 228

Totaal heffingen 5.251 5.364 5.473 5.600 5.680 27.388

4. VerbindingenRWS neemt deel in een aantal verbindingen. In het verleden hebben er diverse afwaarderingen op de verbindingen plaatsgevonden. Het risico in de verbindingen strekt zich primair uit tot het bedrag van onze deelname.

5. Verhuurderheffing en saneringsheffingIn de meerjarenprognoses is rekening gehouden met de volgende heffingen (bedragen x € 1.000):

6. Vereniging tot Behoud en Ondersteuning van Monumenten (VBOM), GoesDe fusie met VBOM is volledig in de administratie van RWS opgenomen en in de jaarrekening 2016 verwerkt.

Hebben we onze financiële doelstellingen bereikt?De financiële doelstellingen zijn bereikt en RWS heeft een gezonde financiële positie.

Extra doelstellingenDe doelstellingen uit ons ondernemingsplan zijn leidend voor dit jaarverslag, maar we hebben meer gedaan in 2016.In onderstaand overzicht staan alle extra doelstellingen op een rij.


Asbest inventarisatie bestaande bezit

In kaart brengen waar asbest aanwezig is in ons bestaande bezit

Inventariseren bestaande bezit. Gereed in 2015

10% inventarisatie van het bezit van voor 1994

10% van de inventarisatie van asbest van ons bezit van voor 1994 is gerealiseerd. Hiervan dienen nog wel diverse asbestrapporten verwerkt te worden.

Communicatie met bewoners

Meterkastkaart Meterkastkaart in alle woningen in 2015 waar mogelijk asbest aanwezig is

Inmiddels hebben 95% van de bewoners een meterkastkaart ontvangen.

Onderhoud: het principe van Moeten/Willen toepassen

Moeten is wat vanuit de wet/regelgeving moet.

Inzichtelijk maken van het onderhoud

In de jaarbegroting 2017 zijn de kosten verdeeld in Moeten en Willen en is per categorie inzichtelijk gemaakt welk onderhoud bij welke categorie behoord inclusief de bijkomende kosten.

Heffingen


INHOUDSOPGAVE

Versterken imago RWS Extern communicatiebeleid themagericht

Structureel persbeleid, communicatieplannen per thema, aandacht voor interne communicatie

We deden al veel op het gebied van duurzaamheid, maar lieten dat in het verleden niet genoeg zien. In 2016 hebben we hierin grote stappen gezet. Bijvoorbeeld met de officiële opening van de ijsbufferwoningen in Goes-West waaraan minister Blok en de Commissaris van de Koning een bezoek brachten. Dat leverde veel publiciteit op.

Inrichting informatie- management

Scope bepalen en opzetten plan m.b.t. inrichting informatie- management: business en it-alignment

Opstellen en jaarlijks evalueren.Uitwerking en implementatie van het plan

Jaarlijks

2014-2015

De digitale strategie is in concept gereed. Deze moet getoetst worden aan de organisatieontwikkeling die RWS voor ogen heeft.

Optimaliseren (interne) klantgerichtheid

Opzetten klantgerichte acties

Klantgerichte acties implementeren en uitzetten

2015 In 2016 is hiervoor een toekomstplan opgesteld. Dit wordt meegenomen in het nieuwe ondernemings-plan.

Draagvlak samenleving Organiseren van invloed vanuit de samenleving op beleid RWS

Onderzoek naar juiste (werken juridische) vorm. “Werven” van medestanders

2015 Het initiatief is niet meer van toepassing. Invloed vanuit de samenleving wordt nu georganiseerd door middel van MAR, Leden, Klantenpanels, etc.

Herziene woningwet 2015

Aanpassen bedrijfsvoering en overige processen t.g.v. nieuwe wet

Nieuwe wet 2015 Alle statuten, reglementen en overige documentatie zijn tijdig conform de woningwet aangepast en ingediend.


INHOUDSOPGAVE

GOVERNANCE VERSLAG RVC 2016

BERICHT VAN DE VOORZITTER RAAD VAN COMMISSARISSENVoor u ligt het governanceverslag van de Raad van Commissarissen van RWS over het jaar 2016. Hiermee willen we ons verantwoorden over de wijze waarop we als RvC invulling hebben gegeven aan onze rol als toezichthouder. Evenals vorig jaar maak ik van de gelegenheid gebruik om in dit voorwoord een aantal in het oog springende zaken van het verslagjaar aan te stippen.

Zo was 2016 het jaar waarin de fusie met VBOM effectueerde. We zijn er trots op dat de inbedding ervan in de werkorganisatie van RWS zo soepel is verlopen. Dat verdient een compliment voor de medewerkers! Veel tijd van bestuurder, bestuurssecretaris en commissarissen heeft in 2016 gezeten in het aanpassen van statuten en reglementen in het kader van de nieuwe Woningwet. Ondanks het feit dat de besluitvorming daaromtrent in verenigingsverband extra stappen vraagt, zagen we kans om de statuten ruim op tijd ter goedkeuring aan de Autoriteit woningcorporaties voor te leggen. Het oordeel van de Autoriteit was positief, wat betekent dat we ons werk goed hadden gedaan. Een mooi slot van een klus die moest gebeuren, maar waar je nou niet direct energie van krijgt. Dat kregen we wel van het oordeel van de visitatiecommissie, die onderzoek had gedaan naar het presteren van RWS en daar positief over was. Met de aanbevelingen die de commissie deed zijn we inmiddels aan de slag gegaan. De belangrijkste tip die we van de visitatoren kregen: ‘Ben transparanter in de relatie tussen de doelstellingen en de activiteiten en de keuzes die daarin gemaakt worden (vastleggen en herijken)’. Die gaan we zeker in de praktijk brengen bij het ontwikkelen en uitrollen van de nieuwe ondernemingsstrategie in 2017.

Waar we ook energie van kregen was van de toename van het aantal leden van de vereniging met 282. Een stijging van 134%, die het resultaat is van een gerichte ledenwerfactie en het besluit om de contributie voor huurders op nul euro te stellen. Het is nu de uitdaging om de vereniging bruisend te maken. Dat gaat gebeuren door de leden actief bij de beleidsontwikkeling te betrekken. Vermeldenswaardig is zeker ook dat RWS sinds afgelopen zomer woningen die vrij komen aan woningzoekenden aanbiedt via Zuidwestwonen. Bezoekers van de site treffen daar niet alleen het aanbod van RWS aan, maar ook dat van andere corporaties in de regio. Een mooie uiting van klantgerichtheid, waaraan een goede samenwerking tussen de corporaties ten grondslag ligt.

Ook in 2016 was er weer een wijziging in de samenstelling van de raad. We namen afscheid van de heer Kohsiek, wiens zittingstermijn afliep en verwelkomden de heer Van der Marel als nieuwe commissaris. Met zijn komst behoudt de raad expertise op het gebied van vastgoedontwikkeling en vastgoedbeheer

en specifieke volkshuisvestelijke kennis en ervaring. Tenslotte: als commissarissen zijn we ons ervan bewust dat het goed functioneren van de organisatie niet in de laatste plaats afhankelijk is van kundig bestuur. Dat hebben we bij RWS in de persoon van directeur-bestuurder Maarten Sas. Ook zijn zittingstermijn liep in 2016 af. We zijn ziende op zijn functioneren blij dat we hem voor een nieuwe termijn hebben kunnen benoemen. Dat geeft vertrouwen voor de toekomst, maar is geen reden om als toezichthouders achterover te leunen. We zullen de zaak in het belang van huidige en toekomstige huurders scherp blijven volgen, daarbij voortdurend strevend naar verbetering van onze taakuitoefening.

Jan Roose, voorzitter Raad van Commissarissen

GOVERNANCEVERSLAG RAAD VAN COMMISSARISSEN

TOEZICHTVERSLAG TOEZICHTSTAKEN RAAD VAN COMMISSARISSEN Het is de taak van de Raad van Commissarissen om toezicht te houden op de strategie en het daaruit voortvloeiende beleid en op de algemene gang van zaken binnen RWS en de met haar verbonden ondernemingen. Daarnaast is de Raad van Commissarissen klankbord en adviseur voor de directeur-bestuurder en vervult de rol van werkgever van de directeur-bestuurder. De Raad van Commissarissen is voor zijn taak afhankelijk van goede en betrouwbare informatie. Het bestuur verstrekt alle relevante informatie van ministeries, toezichthouders en belanghouders die voor de taak van de Raad van Commissarissen van belang kan zijn.

De Raad van Commissarissen handelt op basis van de bevoegdheden die zijn omschreven in de statuten en in het Reglement Raad van Commissarissen. Beide documenten zijn in 2016 geactualiseerd en zijn gepubliceerd op de website van RWS. In het reglement is opgenomen dat de Raad werkt met commissies met ieder een eigen reglement. De commissies adviseren de Raad over onderwerpen die binnen hun taakgebied vallen en bereiden besluitvorming voor. De uiteindelijke besluitvorming is de verantwoordelijkheid van de Raad van Commissarissen.

Voor de Raad geldt de weten regelgeving als toezichtskader. Het toetsingskader van de Vereniging is in samenspraak tussen bestuur en de RvC vastgesteld en bevat interne reglementen, statuten en (strategische) beleidsdocumenten. Ook is hierin een visie op toezicht en een visie op bestuur opgenomen.

VERGADERINGEN RAAD VAN COMMISSARISSENDe Raad van Commissarissen heeft in het afgelopen jaar zeven keer vergaderd, de 2-daagse is hierbij inbegrepen. Naast de


INHOUDSOPGAVE

reguliere voortgangsinformatie en de kwartaalrapportages hadden de volgende onderwerpen de bijzondere belangstelling van de Raad van Commissarissen:• fusietraject RWS en SBOM (Stichting tot Behoud en

Ondersteuning van Monumenten te Goes);• samenwerking met Zeeuwse corporaties;• visitatie;• implementatie nieuwe Woningwet;• implementatie nieuwe Governancecode;• passend toewijzen.

Op de 2-daagse werd het visitatierapport gepresenteerd in een bijeenkomst met het Managementteam en de OR. Ook werd een brainstormsessie over het onderwerp fraude gehouden.

De Raad van Commissarissen heeft in 2016 de volgende besluiten genomen:• benoeming nieuwe commissaris;• opdrachtverstrekking visitatie;• evaluatie managementcontract 2015;• vaststelling managementcontract 2016;• vaststelling honorering directeur-bestuurder en Raad van

Commissarissen;• goedkeuring jaarrekening RWS, RWS Dienstverlening BV,

RWS Goese Schans BV, RWS Participaties BV, RWS.com BV en VBOM 2015;

• goedkeuring samenwerkingsovereenkomst Goes-West;• goedkeuring kadernotitie Hollandiaplein;• benoeming vicevoorzitter Raad van Commissarissen;• statutenwijziging;• goedkeuring bod aan gemeenten;• goedkeuring verkoop 197 woningen aan Centrada;• goedkeuring Reglement Financieel Beheer;• goedkeuring Investeringsstatuut;• goedkeuring Verbindingenstatuut;• goedkeuring Treasurystatuut;• instemming begrotingswijziging i.v.m. extra budget planmatig

onderhoud;• herbenoeming directeur-bestuurder;• toepassing intern gebruik voorzichtigheidsbeginsel bij

berekeningen;• goedkeuring businesscase Keuringsdienst van Waren;• goedkeuring businesscase Westerschans;• goedkeuring budgetverhoging Locatie 10c Goes-West;• goedkeuring Reglement Algemene Vergadering;• vaststelling Reglement Raad van Commissarissen;• vaststelling Reglementen RvC commissies;• vaststelling profielschets Raad van Commissarissen;• goedkeuring Bestuursreglement;• goedkeuring Procuratiereglement;• goedkeuring (meerjaren)begroting RWS, RWS Dienstverlening

BV en RWS.com BV 2017;• goedkeuring kosteloos verstrekken

huurdersonderhoudsabonnement;• vaststelling scheidingsvoorstel DAEB/niet-DAEB;• goedkeuring jaarplan 2017;• vaststelling visie op toezicht en visie op bestuur;

ALGEMENE LEDEN VERGADERINGDe Algemene Leden Vergadering (ALV) is in 2016 vijf keer bijeengekomen. Tijdens de reguliere jaarvergadering in mei zijn de jaarrekening en het jaarverslag toegelicht en voorgelegd ter vaststelling. Hierna is decharge verleend aan de Raad van Commissarissen en de directeur-bestuurder.

De heer Kohsiek heeft zich niet herkiesbaar gesteld als lid van de Raad van Commissarissen en nam afscheid tijdens deze vergadering. De heer Van der Marel werd als nieuw lid van de Raad geïntroduceerd. Ook werd in deze vergadering een presentatie gehouden over de nieuwe Woningwet en de statutenaanpassing als gevolg daarvan.

Met 282 nieuwe leden is de ledenwerfactie geslaagd, de vereniging telt momenteel 474 leden. Het geïntroduceerde inloopuurtje, voorafgaand aan de vergaderingen, waar men terecht kan voor woonvragen, is door de leden erg positief ervaren.

De Algemene Leden Vergaderingen die volgden, stonden nagenoeg geheel in het teken van de statutenwijziging. De eerste en de tweede vergadering hadden een informatief karakter waarbij vragen van de leden zijn beantwoord. Ook werd door de vergadering gestemd over een aantal zaken zoals lidmaatschapsvereisten en de bevoegdheid tot vaststelling van de jaarrekening. De vierde en vijfde vergadering waren bedoeld om tot besluitvorming te komen. Uiteindelijk is op 30 november met 28 stemmen voor en 7 stemmen tegen, een positief besluit genomen over de statutenwijziging. Ook werd het nieuwe Reglement Algemene Vergadering vastgesteld. Tenslotte werden de nieuwe profielschets Raad van Commissarissen en het visitatierapport gepresenteerd aan de leden.

INTERNE ORGANISATIE

SAMENSTELLING BESTUURHet bestuur van RWS wordt gevormd door de heer M. SasGeboortedatum: 20 november 1954 Werkzaam bij RWS in huidige functie: 1 juni 2004

SAMENSTELLING RAAD VAN COMMISSARISSENDe Raad van Commissarissen bestond aan het einde van het verslagjaar uit vijf personen. De heer Kohsiek heeft er niet voor gekozen om zich herkiesbaar te stellen voor een tweede periode. De heer Van der Marel is als nieuwe commissaris toegetreden tot de Raad. In bijlage 1 is uitgebreide informatie opgenomen over de samenstelling van de Raad van Commissarissen en het rooster van aftreden (bijlage 2).

De Raad van Commissarissen werkt met een profielschets, gerelateerd aan zijn omvang, samenstelling en activiteiten, voor de gewenste deskundigheid en achtergrond van de leden van de Raad. Deze profielschets is in overleg met de Huurdersvereniging aangepast aan de nieuwe wetgeving.


INHOUDSOPGAVE

SAMENSTELLING COMMISSIESDe samenstelling van de commissies binnen de Raad zag er op 31 december 2016 als volgt uit:• Auditcommissie: De heren Van der Marel en Feijtel• Remuneratiecommissie: De heer Roose en

mevrouw Snoodijk• Commissie Maatschappij & VHV: De heer Feijtel en

mevrouw Morée van Cappellen

• Overleg Ondernemingsraad: Mevrouw Snoodijk en de heer Van der Marel

AUDITCOMMISSIEDe Auditcommissie is onder meer belast met het toezicht op de werking van de interne risicobeheersings- en controlesystemen, de financiële informatieverschaffing en de naleving van aanbevelingen van de externe accountant. Ten behoeve van de uitvoering van haar taken heeft de Auditcommissie in 2016 vijf keer vergaderd waarvan twee keer in aanwezigheid van de externe accountant. De belangrijkste onderwerpen die hierin aan de orde kwamen waren: diverse businesscases, scheiding DAEB/niet-DAEB, treasury, managementrapportages, jaarrekening, interne audits, rapportages RWS.com BV en begroting. De heer Feijtel heeft het voorzitterschap van de heer Kohsiek overgenomen.

SELECTIE- EN REMUNERATIECOMMISSIEDe Selectie- en remuneratiecommissie is ingesteld ter ondersteuning van de werkgeversrol van de Raad van Commissarissen. Deze commissie adviseert de Raad van Commissarissen omtrent de werving, selectie, (her)benoeming, beoordeling en bezoldiging van directeur-bestuurder en Raad van Commissarissen.

In januari zijn de afspraken voor 2016 met de directeur-bestuurder vastgelegd in een managementcontract. Over de speerpunten uit het jaarplan: hoge klanttevredenheid, uitstekende woningen bieden, investeren in medewerkers, financieel gezond blijven en governance zijn resultaatafspraken gemaakt. Ook zijn er afspraken gemaakt over honorering en educatie.

In juli is het managementcontract geëvalueerd en is de voortgang besproken. Inmiddels heeft ook de eindejaarsevaluatie plaatsgevonden en heeft de commissie geconstateerd dat de afspraken naar tevredenheid zijn nagekomen.

De Selectie- en remuneratiecommissie heeft geadviseerd om de directeur-bestuurder per 1 november 2016 voor een periode van 4 jaar te herbenoemen. Met de inwerkingtreding van de nieuwe Woningwet moeten voorgenomen (her)benoemingen voor een zienswijze van de minister worden voorgelegd aan de Autoriteit woningcorporaties. Na ontvangst van een positieve zienswijze is de directeur-bestuurder herbenoemd door de Raad van Commissarissen.

Omdat een van de leden van de Raad, de heer Kohsiek, zich niet herkiesbaar stelde, is de commissie in 2015 gestart met de werving en selectie van een nieuwe commissaris. Hiertoe is een wervings- en selectiebureau ingeschakeld. De vacature is gepubliceerd op de website en openbaar opengesteld via een advertentie in de Volkskrant en in de PZC. Uit de kandidaten is de heer Van der Marel geselecteerd. Op 1 juni 2016 is hij toegetreden als lid van de Raad van Commissarissen. Na zijn benoeming heeft de heer Van der Marel een intensief inwerkprogramma gevolgd. Als onderdeel van dit programma heeft hij onder meer kennismakingsgesprekken gevoerd met het Managementteam, de OR, de Huurdersvereniging en de accountant. Naast een rondgang langs de bouwprojecten van RWS kwamen onderwerpen als organisatie en strategie, financiën, risicomanagement en governance aan de orde.

COMMISSIE VOLKSHUISVESTING & MAATSCHAPPIJDe commissie Volkshuisvesting & Maatschappij geeft verdieping aan onderwerpen op het gebied van volkshuisvesting, maatschappelijke ontwikkelingen en leefbaarheid. Daartoe heeft zij in 2016 overleg gevoerd met de Huurdersvereniging en de MAR. Ook vormden de leden van deze commissie de interne visitatiecommissie.

OVERLEG MET DE ORIn het jaarlijkse overleg met de OR is teruggekeken naar de gebeurtenissen in 2016. Daarnaast zijn de verwachtingen voor 2017 met elkaar besproken.

HONORERINGBestuurders van organisaties en instellingen die onder de WNT vallen, mochten in 2016 maximaal € 179.000,- verdienen. Dit maximum valt voor veel corporatie- bestuurders lager uit door de ‘Blok-staffel’. Deze ‘Blok-staffel’ koppelt de grootte van een woningcorporatie (aantal huizen) en het inwoneraantal van de betreffende gemeente aan de maximumbeloning voor de directeur-bestuurder. RWS valt in klasse F waarbij in 2016 een maximumbeloning gold van € 150.000,-. Voor een lid van een Raad van Commissarissen is de bezoldiging gemaximeerd op 10% van deze maximumbeloning. Voor een voorzitter van een Raad van Commissarissen is dat 15%.

Daarnaast is er de VTW -beroepsregel die rekening houdt met de intentie van de WNT om toezichthouders substantieel beter te belonen, omdat toezichthouden steeds professioneler wordt en de laatste jaren steeds meer tijd vergt, de risico’s groter zijn geworden en de eisen veel strenger zijn geworden, maar die lager is dan de WNT. De beroepsregel geldt voor alle leden van de VTW.

Op basis hiervan heeft de Raad van Commissarissen de honorering van de directeur-bestuurder ongewijzigd vastgesteld en de honorering van de Raad van Commissarissen naar beneden bijgesteld conform de VTW-beroepsregel. In de tabel zoals opgenomen in de bijlage WNT treft u de bedragen aan.


INHOUDSOPGAVE

KWALITEITSBORGING TOEZICHTEVALUATIEDe zelfevaluatie van de Raad van Commissarissen is in 2016 in de vorm van een ‘peer review’ uitgevoerd. Met de Tilburgse woningcorporatie Tiwos werd een kruislingse evaluatie uitgevoerd. Aandachtspunten waren integriteit (voorbeeldgedrag), het ophalen van informatie door de Raad (aandacht voor taakafbakening) en de adviesrol van de Raad (scherpe bewaking daarvan).Als sterke punten kwamen naar voren:- teamwork- betrokkenheid- kennis / deskundigheid- optimalisatieAls verbeterpunten werden genoemd:- effectief vergaderen- afstand tot bestuurder- langetermijnstrategie- minder in detail treden

Tijdens de jaarlijkse 2-daagse is uitvoerig stilgestaan bij de onderwerpen educatie, gedrag, cultuur en integriteit en bij de eerder genoemde verbeterpunten. Ook is gesproken over nieuwe manieren waarop de Raad van Commissarissen in 2017 informatie wil ophalen zowel intern als extern.

ONAFHANKELIJKHEIDDe Raad van Commissarissen ziet erop toe dat zijn leden onafhankelijk zijn in de zin van de in de Governancecode Woningcorporaties bepaling 3.27 aangeduide criteria. De onafhankelijkheid van de leden van de raad is in overeenstemming met de bepalingen van deze code. RWS heeft een integriteitcode voor alle medewerkers, deze integriteitcode is door alle leden van de Raad van Commissarissen ondertekend.

TEGENSTRIJDIGE BELANGENIn 2016 is geen sprake geweest van (transacties met) tegenstrijdige belangen waarbij leden van de Raad van Commissarissen en of het bestuur betrokken waren. Tevens vervult geen van de leden van de Raad van Commissarissen of het bestuur een nevenfunctie die onverenigbaar is met het lidmaatschap van de Raad van Commissarissen of het bestuur. Een overzicht van de nevenfuncties van de Raad van Commissarissen is opgenomen in bijlage 1.In 2016 is door de Raad van Commissarissen geen gebruikgemaakt van de Klokkenluiderregeling.

EDUCATIEDe Raad van Commissarissen werkt op diverse manieren aan kennisontwikkeling en teambuilding, zowel gezamenlijk als op individuele basis. Op individuele basis is deelgenomen aan diverse informatiebijeenkomsten en trainingen. Ook in 2016 zijn hier weer punten voor permanente educatie aan toegekend, de zogenoemde PE-punten. Een overzicht hiervan treft u aan in bijlage 3. Bij het bepalen van de ontwikkelbehoefte van de RvC

wordt sinds dit jaar ook gebruik gemaakt van een matrix. In deze geschiktheidsmatrix zijn de diverse competenties van de RvC gescoord. De teambuildingdag stond dit jaar in het teken van projectbezoek in Amsterdam.

INFORMATIE INWINNEN EXTERN EN INTERN EN OVERLEG BELANGHOUDERSDe Raad heeft verschillende acties ondernomen om zich op de hoogte te houden van de ontwikkelingen in het speelveld van RWS. Daartoe heeft hij overleg gevoerd met het bestuur en Managementteam, de Ondernemingsraad, de Huurdersvereniging, de MAR (Maatschappelijke Advies Raad) en de externe accountant.

De Raad van Commissarissen was vertegenwoordigd op de officiële opening van de ijsbufferwoningen, een project van RWS in Goes-West. Op deze bijzondere bijeenkomst waren naast minister Blok ook de belangenhouders aanwezig. Daarnaast was een delegatie van de Raad van Commissarissen aanwezig op de zomerborrel en de kerstborrel voor de medewerkers.

GOVERNANCECODERWS hecht belang aan goed bestuur, waaronder wordt verstaan: het integer en transparant handelen van het bestuur, een goed toezicht op het bestuur en het afleggen van verantwoording over het uitgevoerde toezicht.Om het vertrouwen in corporaties te bevorderen, zijn de regels over goed bestuur ondergebracht in de Governancecode Woningcorporaties. Deze code bevat normen voor goed bestuur en toezicht, transparantie, externe verantwoording en financiële beheersing bij woningcorporaties. Per 1 mei 2015 is een nieuwe Governancecode van kracht. Nog steeds geldt het pas-toe-of-leg-uit beginsel voor de bepalingen uit de code. Het aantal bepalingen waarvoor dit geldt, is echter uitgebreid ten opzichte van de vorige code.

RWS onderschrijft de principes van de Governancecode en heeft de implementatie hiervan nagenoeg afgerond. Al in 2015 hebben de Raad en de directeur-bestuurder onder externe begeleiding deelgenomen aan een zogenoemde doorlevingssessie van de nieuwe code. Vervolgens is door de bestuurssecretaris in overleg met de directeur-bestuurder en de Raad een implementatieschema gemaakt. Gedurende het jaar heeft de implementatie plaatsgevonden. In 2016 zijn de statuten en reglementen aangepast waarin de Governancecode in zijn geheel is doorgevoerd.

Pas toe of leg uit:- Bepaling 3.2; “het opstellen van een profielschets waarbij de input van werknemers, bewonersorganisaties en eventueel andere belanghebbenden wordt betrokken” staat gepland voor het 1e halfjaar 2017.

VERKLARINGDe Raad van Commissarissen verklaart naar aanleiding van artikel 40 lid 1 van de statuten, dat hij een onderzoek


INHOUDSOPGAVE

heeft ingesteld naar de jaarrekening 2016. De raad heeft met de accountant van gedachten gewisseld over de jaarrekening, de interne berichtgeving, het interne beheersingssysteem en het accountantsverslag. Dit omvat de winst- en verliesrekening, de balans, de daarbij behorende toelichting, inclusief de geconsolideerde jaarrekening 2016 en het volkshuisvestingsverslag over het afgelopen boekjaar. PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. heeft de opdracht

gehad om de jaarstukken te beoordelen.De accountantsverklaring is in de jaarrekening opgenomen.De Raad van Commissarissen stemt in met het geschetste beeld van het beleid en de uitkomsten daarvan. De raad spreekt zijn vertrouwen uit in de continuïteit van de bedrijfsvoering. De raad is van mening dat met de prestaties van het afgelopen jaar een goede invulling is gegeven aan de beleids- en ondernemingsplannen en de daaraan gestelde doelen.

BIJLAGE 1:SAMENSTELLING RAAD VAN COMMISSARISSENSamenstelling op 31 december 2016:

Commissaris Functie Omschrijving

De heer J. Roose Functie: Voorzitter RvC, lid Remuneratiecommissie

Geboortejaar: 1958

Beroep: DGA Roose Management en Advies BV

Nevenfuncties: - Lid RvB Stichting voor Maatschappelijke en Culturele Zorg ‘Gemeenschap ’s-Heer Abtskerke-Sinoutskerke’

Profielen: Zorg & welzijn, financieel economisch

De heer B.J. Feijtel Functie: Lid RvC op voordracht van de Huurdersvereniging, voorzitter Auditcommissie, lid Commissie Volkshuisvesting & Maatschappij

Geboortejaar: 1967

Beroep: Eigenaar/directeur fruitbedrijf

Nevenfuncties: - Voorzitter RvC The Greenery BV Barendrecht- Lid RvC Inova, Zaltbommel- Lid College van Kerkrentmeesters Protestantse Gemeente Wemeldinge

Profielen: Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening

De heer J.W. van der Marel Functie: Lid RvC, lid Remuneratiecommissie

Geboortejaar: 1959

Beroep: Directeur-eigenaar Amarone management en advies

Nevenfuncties: - Directeur-eigenaar Amarone Residential Fund I BV- Directeur-eigenaar J.W. van der Marel Beheer BV - Lid Burgerkennisnetwerk Schiedam

Profielen: Volkshuisvesting, vastgoed


INHOUDSOPGAVE

Mevrouw G. Morée-Van Cappellen

Functie: Vicevoorzitter RvC, voorzitter Commissie Volkshuisvesting & Maatschappij

Geboortejaar: 1961

Beroep: DGA Morée-Van Cappellen management en consultancy

Nevenfuncties: - Extern voorzitter Opleidingscie. HBO Verpleegkunde Hogeschool Zeeland- Lid RvT Zorgwaard Puttershoek

Profielen: Volkshuisvesting, zorg & welzijn

Mevrouw L. Snoodijk Functie: Lid RvC, voorzitter Remuneratie- en selectiecommissie

Geboortejaar: 1957

Beroep: Verhuurder woningen

Nevenfuncties: - Lid RvC Woongoed- Lid Regionale Klachtencie. Woningcorporaties Noord- en Zuid-Beveland - Lid bezwaarschriftencommissie Personeelskamer gemeente Middelburg

Profielen: Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening, juridisch, bouwen projectontwikkeling

Uit dienst per 1 juni 2016:

De heer R.J. Kohsiek Functie: Lid RvC

Geboortejaar: 1974

Beroep: Directeur Wonam

Nevenfuncties: - Lid RvC Greenib Onroerend Goed Warmond- Lid RvC Woonwaard Alkmaar

Profielen: Financieel economisch


INHOUDSOPGAVE

BIJLAGE 2:ROOSTER VAN AFTREDEN

Leden van de Raad van Commissarissen kunnen voor een periode van vier jaar worden benoemd. Herbenoeming is één keer mogelijk.

Naam 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

B. Feijtelbenoemd in mei 2013

XX X

J.W. van der Marelbenoemd in juni 2016

XX X

G. Morée-Van Cappellenbenoemd in mei 2013

XX X

J. Roosebenoemd in mei 2011

X

L. Snoodijkbenoemd in mei 2011

X

X = aftredendXX = herbenoembaar


INHOUDSOPGAVE

BIJLAGE 3:PERMANENTE EDUCATIE RAAD VAN COMMISSARISSEN EN DIRECTEUR-BESTUURDER

Vanaf 1 januari 2015 zijn commissarissen en bestuurders van woningcorporaties verplicht tot Permanente Educatie. Commissarissen moeten over 2015 en 2016 in totaal 10 PE-punten te behalen en bestuurders moeten binnen drie jaar (2015 t/m 2017) 108 PE-punten behalen.

Naam Opleiding 2016 Totaal PE-punten 2015 en 2016

B. Feijtel Masterclass ‘Financiele sturing en toezicht voor specialisten’ 19

J.W. van der Marel Introductiecursus ‘De nieuwe commissaris’Online masterclass ‘De RvC vanuit juridisch perspectief’Rondetafelgesprek over leiderschapRondetafelbijeenkomst werking risicoraamwerk WSW

19

G. Morée-Van Cappellen Bijeenkomst ‘Waarderen tegen marktwaarde’Regionale ledenbijeenkomst VTW

20

J. Roose Bijeenkomst ‘Waarderen tegen marktwaarde’Masterclas Over samenwerking en hoe de RvC/RvT fit & proper wordtMasterclass ‘Zijn corporaties de opvangtehuizen van de toekomst?’

20

L. Snoodijk Bijeenkomst ‘Waarderen tegen marktwaarde’Masterclass ‘Zijn corporaties de opvangtehuizen van de toekomst?’

20

M. Sas Waarde van Wonen Masterclass ‘de bestuurder in het nieuwe krachtenveld van de Woningwet’Masterclass ‘samenwerking’Benchlearning Staverdens GenootschapMasterclass ‘over samenwerking en hoe de RvC fit & proper wordt’Masterclass Inkoop en Inkoopsamenwerking voor woningcorporatiesMasterclass Staverdens GenootschapMasterclass ‘focus op duurzame kwaliteit van leven’Masterclass ‘Communicatie’Masterclass ‘Scenario’s voor de huurmarkt’Management groep Staverdens GenootschapManagement groep Staverdens Genootschap

100,5

INHOUDSOPGAVE

RWS PARTNER IN WONENJAARREKENING2016


INHOUDSOPGAVE

INHOUD

GECONSOLIDEERDE JAARREKENING

Geconsolideerde balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming) ......................................................... 44Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2016 ................................................................................................ 46Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2016 .......................................................................................................... 47Algemene toelichting .......................................................................................................................................... 48Grondslag voor waardering van activa en passiva ............................................................................................... 52Grondslagen voor bepaling van het resultaat ...................................................................................................... 60Financiële instrumenten en risicobeheersing ....................................................................................................... 63Belangrijke inschattingen t.a.v. waardering en resultaatbepaling .......................................................................... 65Kasstroomoverzicht ............................................................................................................................................ 67Toelichting op de geconsolideerde balans 2016 .................................................................................................. 67Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 2016 ...................................................................... 83Overige informatie ............................................................................................................................................... 90


INHOUDSOPGAVE

GECONSOLIDEERDE JAARREKENING

1. GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2016 (na voorgestelde resultaatbestemming) (x € 1.000) Ref. 31-12-2016 31-12-2015

ACTIEF

Vaste activa

Materiële vaste activa 10.1

DAEB vastgoed in exploitatie 652.604 605.498

Niet-DAEB vastgoed in exploitatie 26.259 23.951

Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 10.125 11.687

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 4.849 4.140

Onroerende en roerende zaken ten dienst van de exploitatie 4.106 4.255

697.942 649.530

Financiële vaste activa 10.2

Deelnemingen 10.2.1 0 14

Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 10.2.2 842 620

Latente belastingvordering(en) 10.2.3 7.725 7.721

Leningen u/g 10.2.4 276 131

Overige vorderingen 10.2.5 0 5.243

8.843 13.729

Som der vaste activa 706.786 663.259

Vlottende activa

Voorraden 10.3

Vastgoed bestemd voor verkoop 10.3.1 3.017 5.436

Vastgoed bestemd voor verkoop onder voorwaarden 10.3.2 1.936 1.530

Overige voorraden 10.3.3 144 172

Onderhanden werk 10.3.4 2.182 2.390

7.278 9.527

Onderhanden projecten 10.4 1.130 1.739

Vorderingen 10.5

Huurdebiteuren/Handelsdebiteuren 10.5.1 983 760

Vorderingen op Gemeenten 10.5.2 3.709 3.978

Overige vorderingen 10.5.3 1.603 169

Overlopende activa 10.5.4 1.295 669

7.590 5.576

Liquide middelen 10.6 11.162 3.728

Som der vlottende activa 27.160 20.570

TOTAAL ACTIVA 733.945 683.829


INHOUDSOPGAVE

(x € 1.000)Ref. 31-12- 2016 31-12-2015

PASSIEF

Groepsvermogen 10.7

Groepsvermogen 10.7 496.737 447.581

Egalisatierekening 10.8

Egalisatierekening 10.8 465 484

Voorzieningen 10.9

Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen 10.9.1 613 474

Overige voorzieningen 10.9.2 317 349

930 824

Langlopende schulden 10.10

Schulden/leningen kredietinstellingen 10.10.1 196.018 199.661

Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

10.10.2 10.377 11.887

Overige schulden 10.10.3 1.004 1.004

207.398 212.551

Kortlopende schulden 10.11

Ineffectieve deel SWAP 10.11.1 37 28

Schulden aan gemeenten 10.11.2 40 0

Schulden aan kredietinstellingen 10.11.3 19.327 12.662

Schulden aan leveranciers 10.11.4 3.458 1.779

Belastingen en premies sociale verzekeringen 10.11.5 1.197 793

Overige schulden 10.11.6 677 596

Overlopende passiva 10.11.7 3.679 6.530

28.415 22.389

TOTAAL PASSIVA 733.945 683.829


INHOUDSOPGAVE

Ref. 2016 2015

CATEGORIAAL MODEL

Huuropbrengsten 11.1 40.465 40.108

Opbrengsten servicecontracten 11.2 1.455 1.390

Lasten servicecontracten 11.3 -1.482 -1.310

Overheidsbijdragen 11.4 40 39

Lasten verhuur en beheeractiviteiten 11.5 -10.183 -9.499

Lasten onderhoudsactiviteiten 11.6 -14.776 -8.818

Overige directe operationele lasten exploitatie bezit 11.7 -2.172 -2.108

Netto resultaat exploitatie vastgoedportefeuille 13.348 19.802

Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling 11.8 10.806 7.904

Uitgaven verkocht vastgoed in ontwikkeling 11.8 -10.564 -7.783

Toegerekende organisatiekosten 0 0

Toegerekende financieringskosten 0 0

Netto resultaat verkocht vastgoed in ontwikkeling 242 121

Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille 11.9.1 1.433 1.319

Toegerekende organisatiekosten 11.9.2 -11 -37

Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille 11.9.3 -1.289 -818

Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille 134 464

Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille 11.10.1 -315 -58

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille 11.10.2 43.149 6.527

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden

11.10.3 198 393

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille bestemd voor verkoop

0 0

Waardeveranderingen vastgoedportefeuille 43.032 6.862

Opbrengst overige activiteiten 11.11.1 345 601

Kosten overige activiteiten 11.11.2 -820 -604

Netto resultaat overige activiteiten -475 -3

Overige organisatiekosten 0 0

Leefbaarheid 11.12 -109 -163

Bedrijfsresultaat 56.172 27.083

Waardeveranderingen van financiële vaste activa en effecten 11.13 885 207

Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten

11.14 0 11

Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten 11.15 23 81

Rentelasten en soortgelijke kosten 11.16 -7.710 -8.002

Saldo financiële baten en lasten -6.802 -7.703

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen 49.370 19.380

Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 11.17 -22 7.618

Resultaat deelnemingen 11.18 -14 -10

GECONSOLIDEERD RESULTAAT NA BELASTINGEN 49.334 26.987

2. GECONSOLIDEERDE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2016

(x € 1.000)


INHOUDSOPGAVE

2016 2015

Kasstroom uit operationele activiteiten

Huren 40.509 40.115

Vergoedingen 1.455 1.390

Overheidsontvangsten 269 67

Overige bedrijfsontvangsten 640 1.648

Renteontvangsten 1 45

Saldo ingaande kasstromen 42.874 43.265

Erfpacht 0 0

Personeelsuitgaven -4.379 -4.618

Onderhoudsuitgaven -9.816 -7.109

Overige bedrijfsuitgaven -12.274 -5.105

Rente uitgaven -7.714 -8.024

Sectorspecifieke heffing onafhankelijk van resultaat -35 -19

Verhuurderheffing -4.172 -3.710

Leefbaarheid externe uitgave niet investering gebonden -58 -146

Vennootschapsbelasting -1.421 0

Saldo uitgaande kasstromen -39.865 -28.731

Kasstroom uit operationele activiteiten 3.009 14.534

Kasstroom uit (des)investeringsactiviteiten

Verkoopontvangsten bestaande huur, woon en niet-woongelegenheden 7.499 6.057

Verkoopontvangsten woongelegenheden (VOV) na inkoop in dpi periode 16 0

Verkoopontvangsten nieuwbouw, woon- en niet woongelegenheden 17.597 10.058

(Des)investeringsontvangsten overige 0 136

Tussentelling ingaande kasstromen MVA 25.112 16.251

Nieuwbouw huur, woon- en niet woongelegenheden -18.382 -14.320

Woningverbetering, woon- en niet woongelegenheden -2.644 -923

Aankoop, woon- en niet woongelegenheden -1.026 -327

Aankoop woongelegenheden (VOV) voor doorverkoop -611 -698

Investering overig -720 -393

Tussentelling uitgaande kasstromen MVA -23.383 -16.661

Saldo in- en uitgaande kasstromen MVA 1.729 -410

Ontvangsten verbindingen 0 81

Uitgaven verbindingen -145 -331

Uitgaven overig -200 0

Saldo in- en uitgaande kasstromen FVA -345 -250

Kasstroom uit (des)investeringsactiviteiten 1.384 -660

Financieringsactiviteiten

Nieuwe door WSW geborgde leningen 16.000 17.500

Tussentelling inkomende kasstromen 16.000 17.500

Aflossing door WSW geborgde leningen -2.316 -12.960

Aflossing niet door WSW geborgde leningen DAEB investeringen -10.643 -311

Tussentelling uitgaande kasstromen -12.959 -13.271

Kasstroom uit financieringsactiviteiten 3.041 4.229

Wijziging kortgeldmutaties 0 -14.986

TOENAME (AFNAME) GELDMIDDELEN IN BOEKJAAR 7.434 3.117

3. GECONSOLIDEERD KASSTROOMOVERZICHT OVER 2016

(directe methode) (x € 1.000)


INHOUDSOPGAVE

2016(x € 1.000)

2015(x € 1.000)

Stand per 1 januari 3.728 611

Mutaties boekjaar 7.434 3.117

STAND PER 31 DECEMBER 11.162 3.728

De toename (afname) van de geldmiddelen in het boekjaar is als volgt te specificeren:

4. ALGEMENE TOELICHTING4.1 ALGEMEENRegionale Woningbouwvereniging Samenwerking (RWS partner in wonen, hierna RWS) is een vereniging met de status van “toegelaten instelling volkshuisvesting”. De statutaire vestigingsplaats is Goes, de feitelijke vestigingsplaats is Stationspark 30, 4462 DZ Goes.

RWS is een maatschappelijke onderneming, die het aanbieden, beheren en ontwikkelen van een breed scala aan woonvormen en daaraan gerelateerde diensten als doelstelling heeft.

Alle bestede middelen in het boekjaar zijn uitsluitend aangewend voor activiteiten die in het belang zijn van de Volkshuisvesting.

De activiteiten van RWS partner in wonen volgen uit het doel van de vereniging zoals omschreven staat in artikel 2 van de statuten. De tekst van dit artikel 2 luidt als volgt:1. De vereniging is uitsluitend werkzaam in de gemeenten

Goes, Kapelle en Noord-Beveland.2. De vereniging stelt zich ten doel uitsluitend op het gebied van

de volkshuisvesting werkzaam te zijn.3. Zij tracht dit doel ondermeer te bereiken door: • het stichten en in stand houden van woningen, die aan de

eisen van de tijd beantwoorden; • het voeren van een sociaal rechtvaardig verhuur- en

toewijzingsbeleid; • het bevorderen van een goede woonomgeving

en woonklimaat, voor zover dit niet tot de verantwoordelijkheid van derden behoort;

• het optimaliseren van de relaties met bewoners; • het verbeteren van woningen; • het verwerven en beheren van woningen; • het samenwerken met andere instellingen, welke zich

bewegen op het terrein van de volkshuisvesting en het wonen;

• het samenwerken met zusterorganisaties op regionaal en landelijk niveau;

• het ontwikkelen van initiatieven, die dienstig zijn aan de doelstelling voor zover niet in strijd met de bepalingen van de statuten of reglementen.

Deze jaarrekening heeft betrekking op de periode 1 januari 2016 tot en met 31 december 2016.Alle bedragen luiden in euro’s (x € 1.000), tenzij anders vermeld.

4.2 GROEPSVERHOUDINGENRWS staat aan het hoofd van haar nevenstructuur met groepsmaatschappijen (zie 4.4 grondslagen voor consolidatie). Indien hierna in de geconsolideerde jaarrekening wordt gesproken over RWS wordt hiermee bedoeld RWS en haar in de consolidatie betrokken groepsmaatschappijen.

4.3 FUSIEGRONDSLAGENRWS is op 1 januari 2016 door middel van een juridische fusie samengegaan met Vereniging tot Behoud en Ondersteuning van Monumenten te Goes. Bij deze fusie was RWS de verkrijgende instelling en was laatstgenoemde corporatie de verdwijnende instelling. Ten gevolge van de fusie heeft RWS onder algemene titel het gehele vermogen van de verdwijnende instelling verkregen. De financiële gegevens van de gefuseerde instellingen zijn verwerkt als een samensmelting van belangen. De activa en passiva van de gevoegde rechtspersonen, alsmede hun baten en lasten zijn samengevoegd per 1 januari 2015.

De waarderingsgrondslagen en winstbepalingsgrondslagen van de nieuwe organisatie zijn gebaseerd op de door beide instellingen toegepaste grondslagen. Voor een beperkt aantal posten is een geharmoniseerde grondslag gekozen, dit is verwerkt als een stelselwijziging en rechtstreeks in het beginvermogen van 1 januari 2015 gemuteerd. De vergelijkende cijfers over 2015 zijn aangepast en gebaseerd op financiële gegevens van de verkrijgende instelling op basis van de jaarrekening 2015. De effecten van de stelselwijziging in verband met de harmonisatie van grondslagen op het eigen vermogen per 1 januari 2015 zijn als volgt aan te geven:

€ 1.000

Eigen vermogen per 31 december 2014

RWS (enkelvoudig) 414.240

Vereniging tot behoud en ondersteuning van monumenten

-1.330

412.910

Effecten harmonisatie:

Waardering onroerend goed in exploitatie op Marktwaarde verhuurde staat

7.505

Eigen vermogen per 1 januari 2015 420.415


INHOUDSOPGAVE

De volgende bedragen aan activa en passiva zijn door elk van de fusiepartners ingebracht per 31 december 2015 (gebaseerd op de geharmoniseerde grondslagen:

RWS€ 1.000

VBOM € 1.000

Materiële vaste activa 634.695 14.835

Financiële vaste activa 17.750 0

Sociaal vastgoed in exploitatie 13.911 387

Totaal activa 666.356 15.222

Eigen vermogen 439.860 7.544

Voorzieningen en egalisatierekening 1.308 0

Langlopende schulden 205.227 7.351

Kortlopende schulden 19.961 327

Totaal passiva 666.356 15.222

4.4 GRONDSLAGEN VOOR CONSOLIDATIEIn de consolidatie worden opgenomen de financiële gegevens van RWS en haar groepsmaatschappijen. Dit betreft alle maatschappijen waarmee zij een organisatorische en economische eenheid vormt. Integraal in de consolidatie worden opgenomen deelnemingen waarin overheersende zeggenschap op het beleid kan worden uitgeoefend of waarover zij de centrale leiding heeft. Hierbij wordt tevens rekening gehouden met potentiële stemrechten die kunnen worden uitgeoefend op balansdatum. Het aandeel derden in het groepsvermogen en in het groepsresultaat wordt afzonderlijk vermeld.

Proportioneel in de consolidatie worden opgenomen deelnemingen in entiteiten voor zover op grond van een overeenkomst tot samenwerking de zeggenschap door de participanten gezamenlijk wordt uitgeoefend. Looptijd en rechtsvorm zijn hierbij niet van belang. Waarderingsgrondslagen van groepsmaatschappijen zijn voor consolidatiedoeleinden waar nodig gewijzigd om aansluiting te krijgen bij de geldende waarderingsgrondslagen voor RWS. Daar waar van de gegevens in totaliteit geen belangrijke invloed uitgaat op de geconsolideerde winst- en verliesrekening is van wijziging van de grondslagen afgezien.

GROEPSVERHOUDINGENDe in de consolidatie begrepen rechtspersonen en vennootschappen zijn:

Volledig geconsolideerd• RWS Goese Schans BV, Goes (deelnemingspercentage

100%). Bedrijfsomschrijving: Het verkrijgen, vervreemden, bezwaren, exploiteren, ontwikkelen en realiseren van onroerende zaken.

• RWS Participaties BV, Goes (deelnemingspercentage 100%). Bedrijfsomschrijving: Het verkrijgen, vervreemden, bezwaren, exploiteren, ontwikkelen en realiseren van onroerende zaken.

• RWS Dienstverlening BV, Goes (deelnemingspercentage 100%). Bedrijfsomschrijving: Het verlenen van diensten op administratief, technisch, financieel, economisch of bestuurlijk gebied aan andere vennootschappen personen en ondernemingen.

• RWS.Com BV, Goes (deelnemingspercentage 100%). Bedrijfsomschrijving: projectontwikkeling koop- en huurwoningen en bedrijfsonroerendgoed.

Overige deelnemingen, gewaardeerd op nettovermogenswaarde• Verkoopmaatschappij Goese Schans BV (33%)• Deelgebieden Goese Schans BV (33%)

RWS heeft nog belangen in de volgende verbindingen:• Vereniging Newtrada, LelystadDeze verbindingen komen niet in aanmerking voor consolidatie daar er geen sprake is van een economische eenheid, doch slechts sprake is van een duurzame financiële band door middel van een verstrekte lening.

Intercompany-transacties, intercompany-winsten en onderlinge vorderingen en schulden tussen groepsmaatschappijen en andere in de consolidatie opgenomen rechtspersonen worden geëlimineerd voor zover de resultaten niet door transacties met derden buiten de groep zijn gerealiseerd. Ongerealiseerde verliezen op intercompany-transacties worden ook geëlimineerd tenzij er sprake is van een bijzondere waardevermindering.Resultaten op intercompany-transacties tussen in de consolidatie opgenomen groepsmaatschappijen worden volledig uit zowel de balanswaardering als het groepsresultaat geëlimineerd voor zover deze resultaten nog niet door een overdracht van het verkregen actief of passief aan derden buiten de groep zijn gerealiseerd.

4.5 ACQUISITIES EN DESINVESTERINGEN VAN GROEPSMAATSCHAPPIJENVanaf de overnamedatum worden de resultaten en de identificeerbare activa en passiva van de overgenomen vennootschap opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening. De overnamedatum is het moment dat overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend op de desbetreffende vennootschap.

De verkrijgingsprijs bestaat uit het geldbedrag of het equivalent hiervan dat is overeengekomen voor de verkrijging van de overgenomen onderneming vermeerderd met eventuele direct toerekenbare kosten. Indien de verkrijgingsprijs hoger is dan het nettobedrag van de reële identificeerbare activa en passiva wordt het meerdere als goodwill geactiveerd onder de immateriële vaste activa. Indien de verkrijgingsprijs lager is dan het nettobedrag van de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva, dan wordt het verschil (negatieve goodwill) als overlopende passiefpost opgenomen.De maatschappijen die in de consolidatie betrokken zijn, blijven in de consolidatie opgenomen tot het moment dat zij worden verkocht; deconsolidatie vindt plaats op het moment dat de beslissende zeggenschap wordt overgedragen.


INHOUDSOPGAVE

4.6 STELSELWIJZIGINGMet ingang van verslagjaar 2016 is de vernieuwde Richtlijn voor de Jaarverslaggeving voor woningcorporaties van kracht (RJ 645 Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting). De wijzigingen die hieruit voortkomen zijn gebaseerd op de verplichtingen zoals deze zijn opgenomen in de Woningwet, de Regeling Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting (RTIV) en het Besluit Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting (BTIV). Het totaal aan wijzigingen op grond van de nieuwe RJ 645 zal in totaliteit als een stelselwijziging worden behandeld. Voor RWS zijn de volgende wijzigingen van toepassing:• Tot en met 2015 werd het vastgoed in exploitatie gewaardeerd op actuele waarde gebaseerd op de marktwaarde in verhuurde staat volgens RJ 213. Vanaf 2016 vindt waardering tegen actuele waarde plaats gebaseerd op marktwaarde in verhuurde staat met inachtneming van de relevante feiten en omstandigheden van de markt en de vereisten in het Handboek modelmatig waarderen marktwaarde zoals deze is voorgeschreven in het RTIV artikel 14;• De herwaarderingsreserve (het positieve verschil tussen de marktwaarde in verhuurde staat en de verkrijgings- of vervaardigingsprijs van het vastgoed) is met ingang van dit jaar gepresenteerd als afzonderlijke post binnen het eigen vermogen. Tot en met 2015 werd afzonderlijke opname binnen het eigen vermogen vanuit weten regelgeving niet toegestaan;• Tot en met 2015 werden de onroerende zaken verkocht onder voorwaarden, die kwalificeerden als financieringstransacties, welke op basis van de terugkoopverplichting weer teruggekocht werden door RWS gepresenteerd onder de onroerende zaken verkocht onder voorwaarden. Met ingang van boekjaar 2016 is deze classificatie van teruggekochte woningen gewijzigd. De verantwoording is nu afhankelijk van het beleidsvoornemen met betrekking tot de teruggekochte woning. Wanneer de organisatie de intentie heeft om deze teruggekochte woning weer in de verhuur op te nemen dan vindt verantwoording plaats onder de Onroerende zaken in exploitatie. Wanneer de organisatie de intentie heeft om de woning te verkopen vindt verantwoording plaats als voorraad. Bij een gelijkblijvend beleid zal presentatie onder de verkoop onder voorwaarden plaatsvinden;• De latente belastingen die voortkomen vanuit het commerciële en fiscale verschil in de waardering van het vastgoed in exploitatie is in lijn met RJ 272 bepaald door rekening te houden met de verkoopverwachtingen volgens de portefeuillestrategie met een looptijd van 11 jaar. Dit in tegenstelling tot voorgaand jaar waar aansluiting werd gezocht bij de verwachte verkopen met een periode van 5 jaar.• De winst- en verliesrekening dient als gevolg van de introductie van RJ645 vanaf 2016 opgesteld te worden op basis van het functionele model (zie paragraaf 4.9).

Eigen vermogen 01-01-2016 440.037

Waardemutatie DAEB en niet-DAEB vastgoed in exploitatie

0

Onttrekking overige reserves -315.046

Dotatie herwaarderingsreserve 315.046

Aanpassing latentie op waardeverschil in vastgoed (verkoopvijver)

26

Eigen vermogen per 01-01-2016 na verwerking stelselwijziging

440.063

Toelichting wijziging RJ 213 naar handboek voor DAEB en niet-DAEB bezit.De wijziging van RJ 213 naar het handboek voor DAEB en niet-DAEB bezit heeft geen impact op het resultaat.De RJ213 ziet toe op de wijze waarop de richtlijnen voor de jaarverslaglegging van toepassing zijn voor de wijze van verantwoording van jaarcijfers e.d. van vastgoedbeleggingen. De in de verantwoording gebruikte cijfers zijn afkomstig van de uitgevoerde waarderingen. Er zijn verschillende mogelijkheden om de waardering van het vastgoed uit te voeren. Zoals gebruikelijk is in de woningsector, volgt het handboek de inkomstenbenadering, en meer specifiek de netto contante waarde methode, de DCF-methode. Deze werkwijze is overeenkomstig de werkwijze van taxateurs welke bijvoorbeeld conform de IVS (International Valuations Standards), RICS en/of NRVT standaarden werken. Deze drie zijn in principe allemaal vergelijkbaar, de rekenmethodiek is hetzelfde. Commerciële beleggers en andere marktpartijen rapporteren in hun jaarverslagen aldus al veel langer op de RJ213 werkwijze. De kern van deze werkwijze is het vaststellen van de marktwaarde.

Met betrekking tot de verschillende waarde begrippen, zoals beschreven in de RJ213 en het handboek, sluit het handboek aan bij internationale waarderingsrichtlijnen. Daarmee zijn zowel het handboek als de RJ213 gebaseerd op dezelfde waarderingsgrondslag.


INHOUDSOPGAVE

4.7 SCHATTINGSWIJZIGINGENIn het kader van de bepaling van de in de toelichting opgenomen bedrijfswaarde van het vastgoed in exploitatie zijn schattingswijzigingen doorgevoerd die nader uiteengezet zijn in de toelichting.

4.8 SCHATTINGENBij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt de directie van RWS zich verschillende oordelen en maakt schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen in hoofdstuk 8 of bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningpost.

4.9 PRESENTATIEWIJZIGINGIn de jaarrekening 2016 is sprake van de volgende presentatiewijzigingen:• Op grond van RJ645 worden de modellen voor de balans, de winst- en verliesrekening en het kasstroomoverzicht gepubliceerd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Deze modellen wijken af van de modellen en de indeling zoals deze tot en met 2015 gehanteerd werden. De belangrijkste verschillen zijn:o Presentatie van het vastgoed vindt volledig plaats onder

Materiële vaste activa;o De winst- en verliesrekening wordt opgesteld op basis

van het functionele model. Hiermee worden de kosten nu gepresenteerd en toegerekend op basis van functies.

Met bovenstaande presentatiewijzigingen sluit RWS aan bij de verwerkingswijze zoals geldend onder de nieuwe RJ 645 en de vereisten uit de Woningwet. De vergelijkende cijfers over 2015 zijn als gevolg van deze presentatiewijzigingen dienovereenkomstig aangepast.


INHOUDSOPGAVE

5. GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA

5.1 REGELGEVINGDe geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstem-ming met artikel 35 van de Herzieningswet toegelaten instellin-gen volkshuisvesting 2015, artikel 30 en 31 van Besluit toegela-ten instellingen volkshuisvesting (BTIV) 2015, richtlijn 645 van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving en de Beleidsregels toepassing Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (‘WNT’).

Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst- en verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwe-zen naar de toelichting. Toelichtingen op posten in de balans, winst- en verliesrekening en kasstroomoverzicht worden in de jaarrekening genummerd.

5.2 VERGELIJKING MET VOORGAAND JAARDe gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaat-bepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar, met uitzondering van de toegepaste stelselwijzigingen zoals opgenomen in paragraaf 4.6. Voor een aantal posten zijn schattingen gewijzigd, zie hiervoor paragraaf 4.6 en 4.9. Voor een aantal posten zijn schattingen gewijzigd, zie hiervoor paragraaf 4.8.

5.3 VERWERKING VERPLICHTINGENBij de bepaling van voorzieningen wordt uitgegaan van in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan. Tot de feitelijke verplichtingen worden ook gerekend verplichtingen die kunnen worden gekwalificeerd als “intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd”. Hiervan is sprake wanneer uitingen namens de corporatie zijn gedaan richting huurders, gemeenten en overige stakeholders aangaande verplichtingen inzake toekomstige herstructureringen en toekomstige nieuwbouwprojecten. Een feitelijke verplichting is gekoppeld aan het besluitvormingsproces van de corporatie rondom projectontwikkeling en herstructurering. Van een feitelijke verplichting is sprake indien de formalisering van de definitief ontwerp fase en afgeleid het aanvragen van de bouwvergunning heeft plaatsgevonden. Zie verder voorzienin-gen.

5.4 IMMATERIËLE VASTE ACTIVADe immateriële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs onder aftrek van afschrijvingen. Er wordt rekening gehouden met bijzondere waardeverminderingen; dit is het geval als de boekwaarde van het actief (of van de kasstroom genererende eenheid waartoe het actief behoort) hoger is dan de realiseerbare waarde ervan.

5.5 MATERIËLE VASTE ACTIVA5.5.1 Algemene uitgangspuntenTenzij bij de afzonderlijke balansposten iets anders wordt vermeld gelden voor alle materiële vaste activa de volgende algemene uitgangspunten.

Verkrijgings- of vervaardigingsprijsDe verkrijgings- of vervaardigingsprijs wordt bepaald als de som van alle direct toe te rekenen uitgaven onder aftrek van afschrijvingen gedurende de geschatte toekomstige gebruiks-duur. Op grond wordt niet afgeschreven. Voor zover verkregen subsidies kwalificeren als investeringssubsidie worden deze in mindering gebracht op de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Er wordt rekening gehouden met bijzondere waardeverminderin-gen die op balansdatum worden verwacht.

Indien grond gekocht is met opstallen, met de intentie de opstallen te slopen of teniet te laten gaan en vervolgens op de grond nieuwbouw te realiseren, dan maken de eventueleboekwaarde van de opstallen en de gemaakte sloopkosten deel uit van de verkrijgingsprijs van de grond.

Verwerking van groot onderhoudRWS verwerkt de kosten van groot onderhoud aan haar materiële vaste activa als onderdeel van de boekwaarde indien wordt voldaan aan de criteria voor activering. De geactiveerde kosten worden als afzonderlijke component behandeld.Voor zover sprake is van vervanging van onderdelen van het actief wordt de nog aanwezige boekwaarde van deze onderde-len gedesinvesteerd. Indien de boekwaarde van deze te desinvesteren onderdelen niet afzonderlijk uit de activa registra-tie zijn te herleiden wordt deze benaderd op basis van de huidige uitgaven, teruggerekend naar de datum van oorspron-kelijke investering, en indien van toepassing rekening houdend met de naar benadering tot het moment van vervanging hierover gepleegde afschrijvingen.

5.5.2 DAEB vastgoed in exploitatie & niet-DAEB vastgoed in exploitatie

TyperingDAEB vastgoed omvat woningen in exploitatie met een huurprijs onder de huurtoeslaggrens op het moment van het afsluiten van de huurovereenkomst, het maatschappelijk vastgoed en het overige sociale vastgoed. De huurtoeslaggrens is een algemeen huurprijsniveau dat door de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt vastgesteld. Maatschappelijk vastgoed is bedrijfsonroerend goed dat is verhuurd aan maatschappelijke organisaties, waaronder zorg-, welzijn-, onderwijs en culturele instellingen en dienstverleners en tevens is vermeld op de bijlage zoals deze is opgenomen in de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen.

Niet-DAEB vastgoed omvat woningen en overige objecten welke niet voldoen aan het criterium van het DAEB vastgoed.


INHOUDSOPGAVE

KwalificatieRWS richt zich op het realiseren van de volkshuisvestelijke taken. Dit betekent dat beleidskeuzes rondom vastgoed primair worden gemaakt met in achtneming van haar taak als sociale huisvester. Daarnaast worden investeringsbeslissingen mede genomen op basis van een analyse van het financiële rende-ment, een beperkt deel van de portefeuille is gealloceerd voor verkoop. Basis voor de waardering is het Handboek modelma-tig waarderen marktwaarde, met in achtneming van de relevante feiten en omstandigheden van de markt waarop de toegelaten instellingen actief zijn.

WaarderingsgrondslagRWS waardeert haar vastgoed in exploitatie bij eerste verwer-king tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Daarna vindt waardering plaats tegen de actuele waarde zijnde de reële waarde. Vastgoed in exploitatie wordt vanaf de jaarrekening 2015 op grond van artikel 35 lid 2 van de Woningwet gewaar-deerd tegen de marktwaarde in verhuurde staat. De waardering tegen marktwaarde in verhuurde staat vindt plaats overeenkom-stig de methodiek die is opgenomen in bijlage 2 van de Regeling Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting 2015 (‘Hand-boek modelmatig waarderen marktwaarde 2016’). RWS past voor het volledige bezit de full versie van het Handboek modelmatig waarderen marktwaarde toe.

ComplexindelingOvereenkomstig het Handboek modelmatig waarderen markt-waarde vindt waardering op waarderingscomplexniveau plaats. Elk waarderingscomplex bestaat uit vergelijkbare verhuureenhe-den voor wat betreft type eenheid, bouwjaar en locatie. Daarnaast is het gehele waarderingscomplex als eenheid aan een derde partij te verkopen. Alle verhuureenheden van RWS maken deel uit van een waarderingscomplex of vormen een afzonderlijk waarderingscomplex.

WaarderingsmethodiekDe reële waarde van het vastgoed in exploitatie is gebaseerd op een modelmatige, op kasstromen gebaseerde methodiek.. De basiskenmerken van de methodiek zijn als volgt:• De aannames aangaande de geprognosticeerde kasstromen zijn gebaseerd op de contractuele verplichtingen van de toegelaten instelling die rusten op het vastgoed.• De overige (na de contractperiode in acht te nemen) aannames en uitgangspunten zijn gebaseerd op gegevens van de markt waarop de toegelaten instelling actief is.• Feiten en omstandigheden die kunnen worden gekwalificeerd als verplichtingen die niet specifiek aan het vastgoed zijn toe te rekenen zijn bijvoorbeeld afgesloten convenanten met gemeenten over aan te houden volumes in huurprijs catego rieën en mogelijk in de toekomst te maken prestatie afspra ken zijn niet opgenomen in de waardering van het vastgoed maar maken onderdeel uit van de niet uit de balans blijkende verplichtingen.• Het rekenmodel maakt gebruik van een Netto Contante Waardeberekening (NCW), ook wel Discounted Cash Flow

(DCF) genaamd. Dit betekent dat voor een periode van 15 jaar de inkomsten en uitgaven betrouwbaar worden geschat en dat deze aan de hand van een disconteringsvoet “con tant” worden gemaakt naar het heden. Daarnaast wordt een eindwaarde bepaald na afloop van de DCF-periode van 15 jaar (de zogenaamde exit yield).

Het inschatten van kosten en opbrengsten wordt gedaan aan de hand van twee scenario’s; doorexploiteren en uitponden. Bij doorexploiteren is de veronderstelling dat het volledige complex in bezit blijft gedurende de volledige DCF-periode. Het inreke-nen van de markthuur geschiedt bij mutatie. Bij uitponden is de veronderstelling dat bij mutatie tot verkoop van individuele woningen wordt overgegaan.

Bij beide scenario’s wordt ervan uitgegaan dat het object/complex in zijn geheel aan een derde wordt verkocht en dat deze derde de afweging maakt tussen beide scenario’s. Per complex wordt uiteindelijk het scenario met de hoogste uitkomst gelijk gesteld aan het begrip “marktwaarde in verhuur-de staat”, zijnde de reële waarde waartegen de waardering van het vastgoed plaatsvindt.

Het inschatten van de kosten en opbrengsten wordt op basis van een marktconform uitgangspunt gedaan. De volgende parameters worden hierbij gehanteerd:• Prijsinflatie ten behoeve van de jaarlijkse indexatie van de ingerekende contracthuur, de markthuur, de maximale huur en de liberalisatiegrens, belastingen, verzekeringen en overige zakelijke lasten;• Loonstijging als uitgangspunt voor de stijging van de beheerskosten;• Bouwkostenstijging vormt het uitgangspunt voor de stijging van de onderhoudskosten, de verkoopkosten en de verou deringskosten;• Leegwaardestijging is de basis voor de stijging van de verkoopopbrengst in het uitpondscenario.

RWS heeft de in het Handboek modelmatig waarderen markt-waarde 2016 voorgeschreven parameters en uitgangspunten toegepast:

Parameters woongelegenheden

2016%

2017%

2018%

2019%

2020e.v. %

Prijsinflatie 0,2 0,6 1,07 1,53 2,0

Looninflatie 1,6 1,7 1,57 2,03 2,5

Bouwkostenstijging 1,6 1,7 1,57 2,03 2,5

Leegwaardestijging 0,8 1,4 1,7 2,0 2,0


INHOUDSOPGAVE

2017%

2018%

2019%

2020%

Huurstijging boven prijsinflatie voorgaand jaar – zelfstandige eenheden

1,2 0,8 0,4 0

Huurstijging boven prijsinflatie voorgaand jaar – onzelfstan-dige eenheden

0 0 0 0

2016 2015

Instandhoudingsonderhoud per vhe

€ 905 € 1.042

Mutatieonderhoud per vhe

€ 748 € 975

Beheerkosten per vhe € 417 € 485

Gemeentelijke OZB (% van de WOZ) / (€ per vhe)

0,1138 - 0,1402%

€ 287

Belastingen, verzekeringen en overige zakelijke lasten (% van de WOZ)

0,13% 0,0%

Verhuurderheffing (% van de WOZ)

0,569% 0,491%

Huurderving (% van de huursom)

1% 1%

Mutatiekans bij doorexploiteren 8,2% 8%

Verkoopkosten bij uitponden (% van de leegwaarde)

1,70% 1,51%

Disconteringsvoet DE 7,14% 7,55%

Disconteringsvoet UP 7,33% 7,75%

Voor splitsingskosten is een norm gehanteerd van € 500 per te splitsen eenheid. De overdrachtskosten, bestaande uit overdrachtsbelasting alsmede notaris- en registratiekosten, bedragen 3% van de berekende waarde van een verhuur- eenheid.

RWS heeft de in het Handboek modelmatig waarderen markt-waarde 2016 voorgeschreven parameters en uitgangspunten toegepast. Onder toepassing van de full-versie heeft RWS de voor de volgende vrijheidsgraden van het Handboek afwijkende standpunten ingenomen, rekening houdend met de specifieke omstandigheden van het bezit en/of de omgeving waarbinnen RWS opereert:• Onderhoud• Technische splitsingskosten• Erfpacht• Schematische vrijheid• Bijzondere omstandigheden

Parameters bedrijfsmatig en maatschappelijk onroerend goed

2016 2015

Instandhoudingsonderhoud per vhe

€ 1.400 € 970

Mutatieonderhoud per vhe € 2.700 € 1345

Beheerkosten per vhe - BOG € 700 € 489

Gemeentelijke OZB (% van de WOZ) 0,02% 0,0%

Belastingen, verzekeringen en overige zakelijke lasten per vhe

€ 960 € 555

Disconteringsvoet (gem) 7,561% 6,481 %

Impact hantering vrijheidsgraden

Parameter handboek

Eigen parameter

Markthuur % van de leegwaarde

Maatwerk - % van de leeg-

waarde

Exit Yield - doorexploiteren

Cfm: DCF 5,075 – 12,4

Exit Yield - Uitponden Cfm: DCF 4,85 – 12,75

Leegwaarde WOZ waarde Taxatie

Disconteringsvoet – doorexploiteren

Vaste opslag per type, regio

en klasse

6,14% - 7,74%

Disconteringsvoet – uitponden

Vaste opslag per type, regio

en klasse

6,34% - 7,94%

Onderhoud Bedrag per bouwjaarklasse

vtw norm

Erfpacht 0


INHOUDSOPGAVE

De invulling van de vrijheidsgraden is door de externe taxateur beoordeeld op aannemelijkheid.

Gehanteerde werkwijze taxatiesJaarlijks wordt de waardering van 1/3 deel van de portefeuille vastgoed in exploitatie door externe onafhankelijke taxateurs gevalideerd door middel van gevel/zicht taxatie. Tevens vindt een toets op de waardering plaats op basis van beschikbare referentietransacties. De overige 2/3 deel van de portefeuille vastgoed in exploitatie worden door middel van een aanneme-lijkheidsverklaring / taxatie update vastgesteld.

Mutatie reële waardeMutaties in de reële waarde van vastgoed in exploitatie worden in de winst- en verliesrekening verantwoord onder ‘Niet-gereali-seerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille’.

HerwaarderingDe herwaarderingsreserve wordt bepaald als het positieve verschil tussen de reële waarde en de initiële verkrijgings- of vervaardigingsprijs (zonder rekening te houden met enige afschrijving of waardevermindering) en onder aftrek van (latente) belastingverplichtingen. Bepaling bedrijfswaarde (ten behoeve van de toelichting)Onder de bedrijfswaarde wordt verstaan de contante waarde van de aan een actief of samenstel van activa toe te rekenen toekomstige kasstromen die kunnen worden verkregen met de uitoefening van het bedrijf. De bedrijfswaarde wordt gevormd door de contante waarde van de geprognosticeerde kasstro-men uit hoofde van toekomstige exploitatieopbrengsten en toekomstige exploitatielasten over de geschatte resterende looptijd van de investering.

De kasstroomprognoses zijn gebaseerd op redelijke en onder-bouwde veronderstellingen die de beste schatting van de directie weergeven van de economische omstandigheden die van toepassing zullen zijn gedurende de resterende levensduur van het actief. De kasstromen zijn gebaseerd op de eind 2016 intern geformaliseerde meerjarenbegroting en bestrijken een periode van 5 jaar behoudens de verwachte kosten van groot onderhoud, erfpacht en overige contracten met een werkings-duur van meer dan vijf jaar. De kosten van planmatig groot onderhoud worden gebaseerd op de in de meerjaren onder-houdsbegroting onderkende cycli per component. Voor latere jaren wordt uitgegaan van de verwachte gemiddelde groeivoe-ten voor inflatie, huurstijging en rente alsmede genormeerde lastenniveaus.

De bedrijfswaardeberekening is opgesteld in overeenstemming met de uitgangspunten zoals deze door de Autoriteit woning-corporaties zijn voorgeschreven.

5.5.3 Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor de eigen exploitatieTyperingDit betreffen complexen in aanbouw die zijn bestemd om te

worden ingezet als vastgoed in exploitatie.

WaarderingsgrondslagVastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie als vastgoedbelegging wordt bij eerste verwerking gewaardeerd tegen uitgaafprijzen en toegerekende kosten van het werkappa-raat uit hoofde van voorbereiding, toezicht en directievoering of lagere marktwaarde.

5.5.4 Onroerende zaken verkocht onder voorwaardenRWS verkoopt woningen onder voorwaarden waarbij de koper een contractueel bepaalde korting op de reële marktwaarde krijgt. De verwerking van dergelijke transacties hangt af van de contractuele voorwaarden. RWS onderscheidt hierbij gereali-seerde verkopen, en verkopen welke kwalificeren als een financieringstransactie.

Als financieringstransactie kwalificeren:• Verkopen waarbij RWS het recht op terugkoop heeft tegen een bedrag dat significant lager ligt dan de verwachte reële waarde op terugkoopmoment;• Verkopen waarbij RWS een plicht tot terugkoop heeft tegen reële waarde na het verstrijken van een beperkt deel van de geschatte levensduur;• Verkopen waarbij RWS een plicht tot terugkoop heeft tegen een vaste prijs, gebaseerd op de verwacht reële waarde op terugkoopmoment.

Verkopen onder voorwaarden die niet als financieringstransactie kwalificeren zijn verkooptransacties.

De als financieringstransactie gekwalificeerde verkopen onder voorwaarden worden als volgt verwerkt:• De betreffende onroerende zaken worden direct voorafgaand aan de verkoop gewaardeerd tegen actuele waarde zijnde de met de koper overeengekomen contractprijs; het verschil met de boekwaarde op dat moment wordt verwerkt: o Bij een waardedaling: als een negatieve herwaardering indien en voor zover er voor de betreffende woning(en) op dat moment nog sprake is van een ongerealiseerde waardestijging, en voor het overige als een bijzondere waardevermindering; o Bij een waardestijging: als een herwaardering indien en voor zover de actuele waarde hoger is dan de boekwaar de op dat moment, en voor een eventueel resterende ove rige waardestijging als terugname van een bijzonder waardeverminderingsverlies.• De woning wordt voor de overeengekomen contractprijs opgenomen onder de Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden; de (nog te) ontvangen contractprijs wordt opgenomen als Verplichting uit hoofde van Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden (eerste waardering);• De woning wordt jaarlijks per balansdatum gewaardeerd tegen de marktwaarde op basis van de geldende contract voorwaarden van de verkoop onder voorwaarden; eventuele waarde mutaties worden verwerkt als ‘Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille’.


INHOUDSOPGAVE

De terugkoopverplichting wordt jaarlijks gewaardeerd op het bedrag dat de toegelaten instelling verschuldigd zou zijn indien op balansmoment het actief tegen de overeengekomen contractvoorwaarden teruggekocht zou moeten worden. Eventuele mutaties in deze verplichtingen worden in het resultaat verwerkt als ‘Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille’.

Indien de verwachting bestaat dat de terugkoop binnen één jaar zal plaatsvinden wordt de verplichting onder de kortlopende schulden verantwoord.

Indien de terugkoop gerealiseerd is vindt verwerking afhankelijk van de beleidsdoelstelling plaats:• Bij gelijkblijvende bestemming blijft de classificatie onder verkopen onder voorwaarden van toepassing. Waardering vindt laats tegen de waarde waartegen terugkoop heeft plaatsgevonden;• Indien de woning een “verhuur-bestemming” krijgt wordt deze woning opgenomen onder het vastgoed in exploitatie. Waardering vindt plaats op basis van de marktwaarde in verhuurde staat volgens het Handboek modelmatig waarde ren marktwaarde;• Indien het beleidsvoornemen bestaat om de woning te verkopen zal verantwoording plaatsvinden onder de voorra den. Waardering vindt plaats tegen de waarde waarop de woning is teruggekocht.5.5.5 Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatieDe onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs, onder aftrek van lineaire afschrijvingen gedurende de verwachte toekomstige gebruiksduur en bijzondere waardeverminderingen.

Niet aan de bedrijfsuitoefening dienstbare activa worden gewaardeerd tegen de verwachte opbrengstwaarde.

5.6 FINANCIËLE VASTE ACTIVA5.6.1 Deelnemingen waarin invloed van betekenis kan worden uitgeoefendDeelnemingen waarin invloed van betekenis kan worden uitgeoefend worden gewaardeerd volgens de vermogensmuta-tiemethode (nettovermogenswaarde). Wanneer 20% of meer van de stemrechten uitgebracht kan worden, wordt er van uitgegaan dat er invloed van betekenis is.

De nettovermogenswaarde wordt berekend volgens de grondslagen die gelden voor deze jaarrekening; voor deelnemin-gen waarvan onvoldoende gegevens beschikbaar zijn voor aanpassing aan deze grondslagen, wordt uitgegaan van de waarderingsgrondslagen van de betreffende deelneming.

Indien de waarde van een deelneming volgens de nettovermo-genswaarde negatief is, wordt deze op nihil gewaardeerd. Indien en voor zover RWS in deze situatie geheel of ten dele instaat voor de schulden van de deelneming respectievelijk het stellige voornemen heeft de deelneming tot betaling van haar

schulden in staat te stellen wordt een voorziening getroffen.

De eerste waardering van gekochte deelnemingen is gebaseerd op de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva op het moment van acquisitie. Voor de vervolgwaardering worden de grondslagen toegepast die gelden voor deze jaarrekening, uitgaande van de waarden bij eerste waardering

5.6.2 Andere deelnemingenDeelnemingen waar geen invloed van betekenis kan worden uitgeoefend worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. Indien sprake is van een bijzondere waardevermindering vindt waarde-ring plaats tegen de realiseerbare waarde; afwaardering vindt plaats ten laste van de winst- en verliesrekening.

5.6.3 Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen

De vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen worden initieel gewaardeerd tegen de reële waarde, gewoonlijk de nominale waarde. Vervolgens vindt waardering plaats tegen geamortiseerde kostprijs waarbij rekening wordt gehouden met eventuele bijzondere waardeverminderingen.

5.6.4 Latente belastingvorderingenLatente belastingvorderingen worden opgenomen voor verre-kenbare fiscale verliezen en voor verrekenbare tijdelijke verschil-len tussen de waarde van de activa en passiva volgens fiscale voorschriften enerzijds en de in deze jaarrekening gevolgde waarderingsgrondslagen anderzijds, met dien verstande dat latente belastingvorderingen alleen worden opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er toekomstige fiscale winst zal zijn waarmee de tijdelijke verschillen kunnen worden verrekend en verliezen kunnen worden gecompenseerd.

De berekening van de latente belastingvordering geschiedt tegen de op het einde van het verslagjaar geldende belastingta-rieven of tegen de in komende jaren geldende tarieven, voor zover deze al bij wet zijn vastgesteld.

Latente belastingvorderingen worden gewaardeerd tegen contante waarde.

5.6.5 Leningen u/gDe leningen u/g worden initieel gewaardeerd tegen de reële waarde van het verstrekte bedrag, gewoonlijk de nominale waarde. Vervolgens vindt waardering plaats tegen geamortiseer-de kostprijs waarbij rekening wordt gehouden met een eventue-le bijzondere waardevermindering.

5.6.6 Overige vorderingenVorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie, gewoonlijk de nominale waarde, en na eerste verwerking tegen de geamortiseerde kostprijs. Als de ontvangst van de vordering is uitgesteld op grond van een verlengde overeengekomen betalingstermijn wordt de reële waarde bepaald aan de hand van de contante waarde van de verwachte ontvangsten en worden er op basis


INHOUDSOPGAVE

van de effectieve rente rente-inkomsten ten gunste van de winst- en verliesrekening gebracht. Voorzieningen wegens oninbaarheid worden in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering.

5.6.7 Bijzondere waardeverminderingen van financiële vaste activaOok voor financiële vaste activa, waaronder financiële instru-menten beoordeelt RWS op iedere balansdatum of er objectieve aanwijzingen zijn voor bijzondere waardeverminderingen van een financieel actief of een groep van financiële activa. Bij aanwezigheid van objectieve aanwijzingen voor bijzondere waardeverminderingen bepaalt RWS de omvang van het verlies uit hoofde van de bijzondere waardeverminderingen, en verwerkt dit direct in de winst- en verliesrekening.

Bij financiële activa die gewaardeerd zijn tegen geamortiseerde kostprijs wordt de omvang van de bijzondere waardeverminde-ring bepaald als het verschil tussen de boekwaarde van het actief en de best mogelijke schatting van de toekomstige kasstromen, contant gemaakt tegen de effectieve rentevoet van het financiële actief zoals die is bepaald bij de eerste verwerking van het instrument.

Een eventueel bijzonder waardeverminderingsverlies wordt teruggenomen indien de afname van de waardevermindering verband houdt met een objectieve gebeurtenis na afboeking. De terugname wordt beperkt tot maximaal het bedrag dat nodig is om het actief te waarderen op de geamortiseerde kostprijs op het moment van de terugname, als geen sprake geweest zou zijn van een bijzondere waardevermindering. Het teruggenomen verlies wordt in de winst- en verliesrekening verwerkt.

5.7 VOORRADEN5.7.1 Vastgoed bestemd voor de verkoopOpgeleverd vastgoed beschikbaar en bestemd voor de verkoop wordt gewaardeerd op vervaardigingsprijs of lagere opbrengst-waarde. De vervaardigingsprijs omvat alle kosten die samen-hangen met de verkrijging of vervaardiging, alsmede gemaakte kosten om de voorraden op hun huidige plaats en in hun huidige staat te brengen. In de kosten van vervaardiging zijn begrepen directe loonkosten en toeslagen voor aan de produc-tie gerelateerde indirecte vaste en variabele kosten, waaronder de kosten van de afdeling vastgoed en interne aannemerij.

De opbrengstwaarde is de geschatte verkoopprijs onder aftrek van direct toerekenbare verkoopkosten. Bij de bepaling van de opbrengstwaarde wordt rekening gehouden met de incourant-heid van de voorraden.

5.7.2 Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoopVastgoed in ontwikkeling bestemd voor de verkoop omvat nog niet opgeleverde en nog onverkochte woningen uit projectont-wikkeling en wordt gewaardeerd op vervaardigingsprijs of lagere opbrengstwaarde. De vervaardigingsprijs omvat alle kosten die samenhangen met de verkrijging of vervaardiging, alsmede gemaakte kosten om de voorraden op hun huidige plaats en in

hun huidige staat te brengen. In de kosten van vervaardiging zijn begrepen projectkosten inclusief personeels-, overheadkosten.

De opbrengstwaarde is de geschatte verkoopprijs onder aftrek van direct toerekenbare verkoopkosten. Bij de bepaling van de opbrengstwaarde wordt rekening gehouden met de incourantheid van de voorraden.

5.7.3 Overige voorradenDe overige voorraden worden gewaardeerd tegen verkrijgings-prijs of lagere netto-opbrengstwaarde. Deze lagere netto-op-brengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden. De waardering van de overige voorraden komt tot stand op basis van gewogen gemiddelde prijzen.

5.8 ONDERHANDEN PROJECTENDe onderhanden projecten in opdracht van derden worden gewaardeerd tegen de gerealiseerde projectkosten vermeerderd met de toegerekende winst en verminderd met verwerkte verliezen en gedeclareerde termijnen. Indien het totaal van alle onderhanden projecten een debetstand vertoont, wordt het totaalsaldo als separate balanspost gepresenteerd onder de vlottende activa. Indien het totaal van alle onderhanden projecten een creditsaldo vertoont, wordt het totaalsaldo gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

5.9 VORDERINGENDe vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde. Vorderingen worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, veelal gelijk aan de nominale waarde. Een voorziening voor oninbaarheid gebaseerd op een statische beoordeling per balansdatum wordt in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering.

5.10 LIQUIDE MIDDELENLiquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en direct opeisbare deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maan-den. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.

5.11 GROEPSVERMOGEN EN AANDEEL DERDENHet aandeel derden als onderdeel van het groepsvermogen wordt gewaardeerd tegen het bedrag van het netto-belang in de betreffende groepsmaatschappijen.

Voor zover de betreffende groepsmaatschappij een negatieve nettovermogenswaarde heeft, worden de negatieve waarde en overige toekomstige verliezen niet toegewezen aan het aandeel derden, tenzij deze derden-aandeelhouders een feitelijke verplichting hebben en in staat zijn om de verliezen aan te zuive-ren. Zodra de nettovermogenswaarde van de groepsmaat-schappij wederom positief is, worden resultaten toegekend aan het aandeel derden.


INHOUDSOPGAVE

5.12 HERWAARDERINGSRESERVEIndien herwaarderingen in de herwaarderingsreserve onder aftrek van (latente) belastingverplichtingen zijn verwerkt, worden de gerealiseerde herwaarderingen bruto ten gunste van de winst- en verliesrekening gebracht. De corresponderende vrijval van de (latente) belastingverplichtingen wordt onder de post belastingen ten laste van het resultaat gebracht.

5.13 EGALISATIEREKENINGDe rechten op exploitatiesubsidies vallend binnen het regime van het Besluit Woninggebonden Subsidies worden verant-woord in het jaar van ontstaan. De bijdragen worden jaarlijks ten gunste van het resultaat gebracht overeenkomstig de jaarlijkse voorgecalculeerde tekorten van de betreffende exploitaties.

5.14 VOORZIENINGENVoorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen en verliezen die op balansdatum bestaan waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de hoogte redelijkerwijs kan worden geschat. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplich-tingen per balansdatum af te wikkelen. Devoorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen af te wikkelen, tenzij anders vermeld.

Met verplichtingen van samenwerkingscombinaties in de vorm van een vennootschap onder firma wordt als gevolg van de hoofdelijke aansprakelijkheid slechts rekening gehouden indien en voor zover de financiële positie van één of meerdere partners daartoe aanleiding geeft.

Wanneer de verwachting is dat een derde de verplichtingen vergoedt, en wanneer het waarschijnlijk is dat deze vergoeding zal worden ontvangen bij de afwikkeling van de verplichting, dan wordt deze vergoeding als een actief in de balans opgenomen.

5.14.1 Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen

Verwachte verliezen als gevolg van onrendabele investeringen nieuwbouw worden als bijzondere waardeverandering in mindering gebracht op de boekwaarde van het complex waartoe de investeringen gaan behoren. Indien en voor zover de verwachte verliezen de boekwaarde van het betreffende complex overtreffen wordt voor dit meerdere een voorziening gevormd. Onder verwachte verliezen wordt in dit verband verstaan de netto contante waarde van alle investeringsuitgaven minus aan deze investering toe te rekenen ontvangsten.

5.14.2 Voorziening latente belastingverplichtingenLatente belastingverplichtingen worden opgenomen voor tijdelijke verschillen tussen de waarde van de activa en passiva volgens fiscale voorschriften enerzijds en de boekwaarden die in deze jaarrekening gevolgd worden anderzijds. De berekening van de latente belastingverplichtingen geschiedt tegen de belas-tingtarieven die op het einde van het verslagjaar gelden, of

tegen de tarieven die in de komende jaren gelden, voor zover deze al bij wet zijn vastgesteld.

Latente belastingen worden verantwoord voor tijdelijke verschil-len inzake groepsmaatschappijen, deelnemingen en joint ventures, tenzij RWS in staat is het tijdstip van afloop van het tijdelijk verschil te bepalen en het niet waarschijnlijk is dat het tijdelijke verschil in de voorzienbare toekomst zal aflopen.

Belastinglatenties worden gewaardeerd op basis van contante waarde.

5.14.3 Voorziening pensioenenRWS heeft één pensioenregeling. De belangrijkste kenmerken hiervan zijn:

Pensioenregeling van het bedrijfstakpensioenfonds voor de Woningcorporaties.RWS heeft voor al haar werknemers een toegezegde pensioen-regeling. Hiervoor in aanmerking komende werknemers bouwen jaarlijks een pensioenrecht op over het loon van dat jaar (middelloonregeling). De verplichtingen, welke voortvloeien uit deze rechten van haar personeel, zijn ondergebracht bij de Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties (SPW).RWS betaalt hiervoor premies waarvan de werkgever iets meer en de werknemer iets minder dan de helft betaald. De pensi-oenrechten worden jaarlijks geïndexeerd, indien en voor zover de dekkingsgraad van het pensioenfonds (het vermogen van het pensioenfonds gedeeld door haar financiële verplichtingen) dit toelaat. Naar de stand van ultimo december 2015 is de maanddekkingsgraad van het pensioenfonds 109,5%. De afgeronde beleidsdekkingsgraad bedraagt 104% ultimo december 2016. Op 31 december 2016 dient het pensioen-fonds een dekkingsgraad van ten minste 125% te hebben. Het pensioenfonds verwacht hieraan te kunnen voldoen en voorziet geen noodzaak voor de aangesloten instellingen om extra stortingen te verrichten. RWS heeft geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen in geval van een tekort bij SPW, anders dan het effect van hogere toekomstige premies.

Op de Nederlandse pensioenregelingen zijn de bepalingen van de Nederlandse Pensioenwet van toepassing en worden op verplichte, contractuele of vrijwillige basis premies aan pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen betaald door RWS. De premies worden verantwoord als personeelskosten zodra deze verschuldigd zijn. Vooruitbetaalde premies worden opgenomen als overlopende activa indien dit tot een terugstorting leidt of tot een vermindering van toekomstige betalingen.Nog niet betaalde premies worden als verplichting op de balans opgenomen.

5.14.3 Overige voorzieningenDe overige voorzieningen worden opgenomen tegen de voor de afwikkeling van de voorziening naar verwachting noodzakelijke uitgaven. Deze uitgaven zijn gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij hieronder anders is aangegeven. RWS onderkent


INHOUDSOPGAVE

de volgende overige voorzieningen:• Jubilea Deze wordt opgenomen tegen de contante waarde van de verwachte uitkeringen gedurende het dienstverband. Bij de berekening van de voorziening wordt onder meer rekening gehouden met verwachte salarisstijgingen en de blijfkans. Als disconteringsvoet voor de contantmaking is de marktrente van hoogwaardige ondernemingsobligaties ad 5% (2015: 5%) gehanteerd.• Loopbaanontwikkelingsbudget In de CAO Woondiensten zijn vanaf 2010 afspraken gemaakt over een loopbaanontwikkelingsbudget. De hoogte van het loopbaanontwikkelingsbudget wordt bepaald door drie factoren: Het moment van in dienst treden; het aantal dienstjaren en het aantal uren van het dienstverband op 1 januari 2010. De voorziening is gevormd voor de jaren 2012 t/m 2016.

5.15 LANGLOPENDE SCHULDENDe langlopende schulden worden bij eerste verwerking gewaar-deerd tegen de reële waarde. Transactiekosten die direct zijn toe te rekenen aan de verwerving van de schulden worden in de waardering bij eerste verwerking opgenomen. Schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, zijnde het ontvangen bedrag rekening houdend met agio of disagio en onder aftrek van transactiekosten.

Het verschil tussen de bepaalde boekwaarde en de uiteindelijke aflossingswaarde wordt op basis van de effectieve rente gedurende de geschatte looptijd van de schulden in de winst- en verliesrekening als interestlast verwerkt.

De aflossingsverplichting voor het komend jaar is opgenomen onder de kortlopende schulden.

RWS heeft in het kader van de verkoop van woningen onder voorwaarden een terugkoopverplichting die afhankelijk is van de waardeontwikkeling van de woningen.De terugkoopverplichting wordt jaarlijks gewaardeerd. Indien de verwachting bestaat dat de terugkoop binnen één jaar zal plaatsvinden, is de verplichting onder de kortlopende schulden verantwoord.

Winsten of verliezen ontstaan door een wijziging in de actuele verplichting van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden worden verantwoord in de winst- en verliesrekening over de periode waarin de wijziging zich voordoet, onder de categorie “Financiële baten en lasten” onder “waardeveranderingen van financiële vaste activa, van effecten en van verplichtingen”.

RWS maakt gebruik van derivaten om het rente- en kasstroom-risico af te dekken. Voor de verwerking, waardering en resul-taatbepaling, past RWS met betrekking tot deze derivaten (hedge-instrumenten) kostprijshedge-accounting toe. Het effectieve deel van financiële derivaten die zijn toegewezen voor kostprijshedge-accounting, wordt tegen kostprijs gewaardeerd en het ineffectieve deel wordt tegen reële waarde gewaardeerd. De waardeveranderingen van de reële waarde van het ineffectie-

ve deel worden direct in de winst- en verliesrekening verwerkt.Onder de langlopende schulden zijn naast de leningen van kredietinstellingen de verschuldigde bedragen aan huurders voor waarborgsommen opgenomen.

5.16 LEASINGOperationele leasingLeasecontracten waarbij een groot deel van de voor- en nadelen verbonden aan de eigendom niet bij RWS ligt, worden verantwoord als operationele leasing. Verplichtingen uit hoofde van operationele leasing worden, rekening houdend met ontvangen vergoedingen van de lessor, op lineaire basis verwerkt in de winst- en verliesrekening over de looptijd van het contract.

5.17 KORTLOPENDE SCHULDENDe kortlopende schulden worden bij eerste verwerking opgeno-men tegen de reële waarde (indien deze lager is dan de verkrijgings-/vervaardigingsprijs) en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, welke gelijk kan zijn aan de nominale waarde.

5.17 AFGELEIDE FINANCIËLE INSTRUMENTEN (DERIVATEN)RWS maakt gebruik van rentederivaten en heeft geen embed-ded derivaten welke zijn afgescheiden van het basiscontract. Hiermee voldoet RWS aan de richtlijn 290.Derivaten worden bij eerste opname in de balans opgenomen tegen reële waarde, de vervolgwaardering van de derivaten is geamortiseerde kostprijs of lagere marktwaarde. De wijze van verwerking van waardeveranderingen van het afgeleide financië-le instrument is afhankelijk van of met het afgeleide financiële instrument hedge accounting wordt toegepast. Indien geen kostprijs hedge accounting wordt toegepast, wordt door RWS een schuld opgenomen voor een eventuele negatieve reële waarde van het derivaat. Mutaties in de negatieve waarde worden direct in de winst- en verliesrekening verwerkt.

RWS past waar mogelijk kostprijs hedge accounting toe. Op het moment van aangaan van een hedge relatie, wordt dit door RWS gedocumenteerd. RWS stelt middels een test periodiek de effectiviteit van de hedge relatie vast. Dit gebeurt door het vergelijken van de kritische kenmerken van het hedge instru-ment met die van de afgedekte positie, of door het vergelijken van de verandering in reële waarde van het hedge-instrument en de afgedekte positie indien de kritische kenmerken van het hedge-instrument en die van de afgedekte positie niet aan elkaar gelijk zijn.

Bij het toepassen van kostprijs hedge accounting is de eerste waardering en de grondslag van verwerking in de balans en de resultaatbepaling van het hedge-instrument afhankelijk van de afgedekte post. Dit betekent dat RWS derivaten tegen kostprijs waardeert omdat de afgedekte leningen ook tegen kostprijs in de balans worden verwerkt.

Het ineffectieve deel van de hedgerelatie wordt direct in de winst- en verliesrekening verwerkt indien het hedge-instrument een negatieve reële waarde heeft.


INHOUDSOPGAVE

6. GRONDSLAGEN VOOR BEPALING VAN HET RESULTAAT

6.1 ALGEMEENHet resultaat wordt bepaald als verschil tussen de opbrengstwaarde van de geleverde prestaties en de kosten en andere lasten over het jaar. De resultaten op transacties worden verantwoord in het jaar waarin zij zijn gerealiseerd; verliezen reeds zodra zij voorzienbaar zijn.

Het resultaat wordt tevens bepaald met inachtneming van de verwerking van ongerealiseerde waardeveranderingen van op actuele waarde gewaardeerde vaste activa en afgeleide financiële instrumenten.

De winst- en verliesrekening wordt verantwoord op basis van de functionele indeling. Omdat RWS naast verhuuractiviteiten, tevens activiteiten verricht op het gebied van ontwikkeling van vastgoed en verkoop van delen van de vastgoedportefeuille, geeft de functionele indeling de gebruiker van de jaarrekening een beter inzicht dan de categoriale indeling.

In de functionele winst- en verliesrekening zijn alle opbrengsten direct toe te rekenen aan de activiteiten van RWS. Bij de kosten is er een onderscheid tussen de direct toerekenbare kosten en de indirecte kosten. De direct toerekenbare kosten worden bij het betreffende onderdeel verantwoord. De toerekening van de indirecte kosten aan de onderscheiden onderdelen van de functionele winst- en verliesrekening gebeurt op basis van verdeelsleutels.

6.2 BEDRIJFSOPBRENGSTEN6.2.1 Opbrengstverantwoording algemeenOpbrengsten uit de levering van goederen worden verwerkt zodra alle belangrijke rechten en risico’s met betrekking tot de eigendom van de goederen zijn overgedragen aan de koper. Opbrengsten uit de levering van diensten geschieden naar rato van de geleverde prestaties, gebaseerd op de verrichte diensten tot aan de balansdatum in verhouding tot de in totaal te verrichten diensten.

6.2.2 Opbrengsten servicecontractenDe jaarlijkse huurverhoging is van overheidswege gebonden aan een maximum. Voor het verslagjaar 2016 bedroeg dit:• 2,1% voor HH met inkomen tot € 34.678• 2,6% met inkomen tussen € 34.678 - € 44.360• 4,6% tot inkomen van € 44.360 Voor het verslagjaar 2016 heeft bij RWS de huurverhoging inkomensafhankelijke plaatsgevonden voor inkomens boven de € 44.360. Het percentage bedroeg 2,1%. De inkomens tot € 44.360 zijn inflatievolgend verhoogd met 0,6%. De in rekening gebrachte huurverhogingspercentages bedroegen:

Inkomen Verhoging

Tot € 34.678 0,6%

€ 34.678 - € 44.360 0,6%

> € 44.360 2,1%

De gemiddelde huurverhoging 2016 bedroeg 0,75%.

De opbrengsten uit hoofde van huur worden aangemerkt als zijnde gerealiseerd in het jaar van opeisbaarheid daar bij tussentijdse beëindiging van het huurcontract geen terugbetalingsverplichting geldt.

6.2.3 Opbrengsten servicecontractenDit betreffen ontvangen bedragen van huurders en bewoners ter dekking van te maken en gemaakte servicekosten. Jaarlijks vindt verrekening plaats op basis van de daadwerkelijke bestedingen. De kosten worden verantwoord onder de lasten servicecontracten.

6.2.4 Overheidsbijdragen Onder deze post zijn de volgende elementen opgenomen: - vrijval uit de egalisatierekening rijksbijdragen;- overige overheidsbijdragen.Voor zover de overige overheidsbijdragen nog niet zijn ontvangen is de bijdrage berekend op grond van de regelingen, waarbij rekening is gehouden met voorcalculatorische huurverhogingen en lastenstijgingen.

6.2.5 Omzet verkocht vastgoed in ontwikkelingDe Dit betreft de opbrengsten uit verkoopprojecten. Voor onderhanden projecten, waarvan het resultaat op betrouwbare wijze kan worden bepaald, worden de projectopbrengsten en de projectkosten verwerkt als netto-omzet en kosten in de winst-en-verliesrekening naar rato van de verrichte prestaties per balansdatum (de ‘Percentage of Completion’-methode, ofwel de PoC-methode). De voortgang van de verrichte prestaties wordt bepaald op basis van de tot de balansdatum gemaakte projectkosten in verhouding tot de geschatte totale projectkosten. Als het resultaat (nog) niet op betrouwbare wijze kan worden ingeschat, dan worden de opbrengsten als netto-omzet verwerkt in de winst-en-verliesrekening tot het bedrag van de gemaakte projectkosten, dat waarschijnlijk kan worden verhaald; de projectkosten worden dan verwerkt in de winst-en-verliesrekening in de periode waarin ze zijn gemaakt. Zodra het resultaat wel op betrouwbare wijze kan worden bepaald, vindt opbrengstverantwoording plaats volgens de PoC-methode naar rato van de verrichte prestaties per balansdatum.

Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de projectopbrengsten en projectkosten. Projectopbrengsten zijn de contractueel overeengekomen opbrengsten en opbrengsten uit hoofde van meer- en minderwerk, claims en vergoedingen indien en voor zover het waarschijnlijk is dat deze worden gerealiseerd en ze betrouwbaar kunnen worden bepaald. Projectkosten zijn de direct op het project betrekking hebbende kosten, die kosten die in het algemeen aan projectactiviteiten worden toegerekend en toegewezen kunnen worden aan het project en andere kosten die contractueel aan de opdrachtgever kunnen worden toegerekend.


INHOUDSOPGAVE

Indien het waarschijnlijk is dat de totale projectkosten de totale projectopbrengsten overschrijden, dan worden de verwachte verliezen onmiddellijk in de winst-en-verliesrekening verwerkt. Dit verlies wordt verwerkt in de kostprijs van de omzet. De voorziening voor het verlies maakt onderdeel uit van de post onderhanden projecten.

De kosten die toe te rekenen zijn een de verkoop van vastgoed in ontwikkeling worden verantwoord onder de lasten verkocht vastgoed in ontwikkeling.

6.2.6 Verkoopopbrengst vastgoed portefeuilleOnder deze rubriek worden de volgende verkoopopbrengsten opgenomen:• Gerealiseerde verkopen van vastgoed in exploitatie;• Verkoopopbrengst bij levering van Vastgoed bestemd voor verkoop.

Opbrengsten worden verantwoord op het moment van levering (passeren transportakte). De kosten die toe te rekenen zijn aan de verkoop van de vastgoedportefeuille worden verantwoord onder de toegerekende organisatiekosten.

6.3 BEDRIJFSLASTEN6.3.1 Lastenverantwoording algemeenLasten worden verantwoord in het jaar waarop ze betrekking hebben. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen direct en indirect toe te rekeningen kosten. RWS hanteert de volgende verdeelsleutels voor de toerekening van indirecte kosten:• Afschrijvingen: De afschrijvingen zijn middels de verdeelsleutel m2 kantoorpand toegerekend aan de activiteiten.• Lonen en salarissen, sociale lasten en pensioenlasten: Verdeelsleutel betreft de daadwerkelijke salariskosten per medewerker.• Overige bedrijfslasten: De bedrijfslasten die niet direct toe te rekenen zijn, zijn verdeeld op basis van personeelsleden.• Overhead: De totale overheadkosten zijn verdeeld naar rato van de bedrijfsopbrengsten op basis van categoriale winst- en verliesrekening.

6.3.2 Afschrijvingen (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille

De afschrijvingen op onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gebaseerd op basis van de verkrijgings- of vervaardigingsprijs.

Materiële vaste activa worden vanaf het moment van gereedheid voor ingebruikneming afgeschreven over de verwachte toekomstige gebruiksduur van het actief. Afschrijvingen vinden plaats volgens de lineaire methode op basis van de verwachte gebruiksduur. Met een mogelijke restwaarde wordt rekening gehouden. Over terreinen en op reële waarde gewaardeerde vastgoedbeleggingen wordt niet afgeschreven.

Indien een schattingswijziging plaatsvindt van de toekomstige

gebruiksduur, dan worden de toekomstige afschrijvingen aangepast. Boekwinsten en -verliezen bij verkoop van onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie zijn begrepen onder de afschrijvingen.

Afschrijvingen worden via verdeelsleutels toegerekend aan de afzonderlijke activiteiten.

6.3.3 Lasten onderhoudsactiviteitenOnder deze post worden alle direct aan het verslagjaar toe te rekenen kosten van onderhoud verantwoord voor zover deze betrekking hebben op het vastgoed in exploitatie. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden. Reeds aangegane verplichtingen waarvan de werkzaamheden nog niet zijn uitgevoerd op balansdatum worden verwerkt onder de niet uit de balans blijkende verplichtingen.

Het klachten- en mutatieonderhoud wordt onderscheiden in kosten van derden en eigen dienst, alsmede de kosten van het materiaalverbruik. In de winst- en verliesrekening zijn de kosten van de eigen dienst opgenomen bij de kostensoort salarissen en sociale lasten. De lasten van onderhoud onderscheiden zich van activeerbare kosten door het feit dat er geen sprake is van een waarde verhoging van het actief.

6.3.4 ErfpachtJaarlijks wordt door de gemeente voor het gebruik van de grond onder de verhuureenheden erfpacht in rekening gebracht op basis van canons. De eenmalig afgekochte meerjarige erfpachtcontracten maken onderdeel uit van de vervaardigingsprijs en zijn daarmee onderdeel van de materiële vaste activa in exploitatie en/of de vastgoed beleggingen.

6.3.5 Lonen en salarissen en sociale lastenLonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst- en verliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers.

6.3.6 PensioenlastenRWS heeft alle pensioenregelingen verwerkt volgens de verplichtingenbenadering. De over het verslagjaar verschuldigde premie wordt als last verantwoord.

6.3.7 LeefbaarheidDe hieronder verantwoorde kosten betreffen kosten van fysieke ingrepen niet zijnde investeringen en uitgaven voor activiteiten in de omgeving van woongelegenheden van RWS, die de leefbaarheid in buurten en wijken ten goede moeten komen.

6.3.8 Waardeveranderingen van financiële vaste activa en van effectenWaardevermeerderingen op effecten worden verwerkt op basis van de gerealiseerde resultaten bij verkoop. Voor aandelen verantwoord onder effecten worden waardevermeerderingen eerst verantwoord via het eigen vermogen. Het cumulatieve resultaat dat voorheen in het eigen vermogen was opgenomen


INHOUDSOPGAVE

wordt overgeboekt naar de winst- en verliesrekening op het moment dat de desbetreffende aandelen niet langer in de balans worden verwerkt.

(Bijzondere) waardeverminderingen op effecten worden rechtstreeks in de winst- en verliesrekening verantwoord.

6.3.9 Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effectenDividend te ontvangen van niet op nettovermogenswaarde gewaardeerde deelnemingen en aandelen verantwoord onder effecten worden verantwoord zodra RWS het recht hierop heeft verkregen. Koersverschillen op effecten worden verantwoord onder ‘waardeveranderingen van financiële vaste activa en van effecten’.

6.3.10 Rentebaten en rentelastenRentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen die als onderdeel van de berekening van de effectieve rente worden meegenomen.

6.4 WAARDEVERANDERINGEN VASTGOEDPORTEFEUILLE6.4.1 Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuilleDit betreffen waardeverminderingen, en eventuele terugname hiervan, die gedurende het verslagjaar zijn ontstaan vanuit nieuw aangegane juridische en feitelijke verplichtringen met betrekking tot investeringen in nieuwbouw, woningverbetering en herstructurering. Ook waardeveranderingen als gevolg van projecten die geen doorgang vinden worden onder deze categorie verantwoord.

6.4.2 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuilleDe niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille hebben betrekking op waardemutaties van op reële waarde geactiveerde activa.

6.4.3 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkopen onder voorwaardenDit betreft de jaarlijkse mutatie van de actuele waarde van de woningen verkocht onder voorwaarden. Dit betreft zowel de waardeverandering van de post “onroerende zaken verkocht onder voorwaarden” als de post “verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden”.

6.4.4 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille bestemd voor verkoopDit betreffen waardeveranderingen die ontstaan door een wijziging in de waarde van de vastgoedportefeuille bestemd voor de verkoop in het lopende verslagjaar.

6.5 BELASTINGENVanaf 1 januari 2008 is RWS integraal belastingplichtig geworden voor de vennootschapsbelasting. Corporaties zijn sindsdien verplicht over hun integrale activiteitenvennootschapsbelasting te betalen. Een en ander is vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst (VSO). In deze VSO zijn specifieke bepalingen opgenomen met betrekking tot de waardering van posten op de fiscale openingsbalans en de wijze van resultaatneming.

De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winst- en verliesrekening, rekening houdend met beschikbare fiscaal compensabele verliezen uit voorgaande boekjaren (voor zover niet opgenomen in de latente belastingvorderingen) en vrijgestelde winstbestanddelen en na bijtelling van niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met wijzigingen die optreden in de latente belastingvorderingen en latente belastingschulden uit hoofde van wijzigingen in het te hanteren belastingtarief.

6.6 RESULTAAT DEELNEMINGENAls resultaat van deelnemingen waarin invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid, wordt opgenomen het aan de woningcorporatie toekomende aandeel in het resultaat van deze deelnemingen. Dit resultaat wordt bepaald op basis van de bij RWS geldende grondslagen voor waardering en resultaatbepaling.

Bij deelnemingen waarin geen invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, wordt het dividend als resultaat aangemerkt. Verwerking hiervan vindt plaats onder de financiële baten en lasten.


INHOUDSOPGAVE

7. FINANCIËLE INSTRUMENTEN EN RISICOBEHEERSING

Gedurende het verslagjaar is het treasurystatuut waarin opgenomen het financieel beleid vastgesteld door het bestuur, besproken in de Auditcommissie en goedgekeurd door de RvC. In het treasurystatuut wordt het gebruik van niet complexe derivaten onder voorwaarden toegestaan.Binnen het treasurybeleid van RWS dient het gebruik van afgeleide financiële instrumenten (‘derivaten’) ter beperking van inherente financiële risico’s. Op grond van het vigerende interne treasurystatuut is het gebruik van derivaten slechts toegestaan voor zover er een materieel verband met de financieringspositie of het belegde vermogen kan worden gelegd. Derivaten mogen niet worden gebruikt voor het innemen van een speculatieve positie.

Voor derivaten aangegaan na 1 augustus 2013 geldt dat RWS zich volgens haar treasurystatuut onverkort houdt aan de Beleidsregels gebruik financiële derivaten door toegelaten instellingen volkshuisvesting.

Artikel 3 van deze beleidsregels derivaten stelt dat toegelaten instellingen die bij hun financiële beleid en beheer financiële derivaten gebruiken hun interne organisatie hierop moeten inrichten. Bij RWS zijn in het treasurystatuut aparte hoofdstuk-ken opgenomen voor het gebruik, de spelregels en voorwaar-den van het aanschaffen en gebruiken van financiële derivaten. Het algemene uitgangspunt hierbij is dat de derivaten enkel en alleen zijn aangetrokken om opwaartse renterisico’s te beper-ken. Hiermee voldoet RWS aan artikel 4 van de beleidsregels derivaten. De derivaten zijn aangetrokken ter hedging van variabele leningen conform artikel 7 van de beleidsregels. En een hoofdstuk met de administratieve organisatie en interne controle voor het treasury-proces en de bewaking. Hiermee wordt aangetoond en tevens bewaakt dat RWS voldoende kennis van zaken heeft om financiële derivaten te beheersen. Indien nodig wordt een beroep gedaan op een extern deskundi-ge die aansluit bij de RWS treasurycommissie.

Bij de langlopende schulden (10.10) zijn de derivaten van RWS verantwoord met onderbouwing van de marktwaarde. Tevens is de verhouding van de roll-over leningen met swaps ten opzichte van de totale portefeuille zichtbaar.In 2014 heeft RWS met succes de toezichtbelemmerende bepalingen uit de derivatencontracten kunnen elimineren. Met de wijziging van een raamovereenkomst derivaten zijn de betreffende bepalingen nu conform beleid van Aedes en de Autoriteit wonen.

PrijsrisicoRWS loopt risico’s ten aanzien van de waardering van effecten, opgenomen onder financiële vaste activa, Overige effecten en onder vlottende activa Effecten. RWS beheerst het marktrisico

door stratificatie aan te brengen in de portefeuille, en limieten te stellen. Daarnaast loopt RWS prijsrisico ten aanzien van de waardeontwikkeling van de embedded derivaten voor zover deze waarde negatief is. RWS heeft echter geen embedded derivaten. Een daling van 100 basispunten van de marktrente leidt bij benadering tot een stijging van € 0,9 miljoen van de negatieve waarde van de derivatenportefeuille.

ValutarisicoRWS is alleen werkzaam in Nederland en loopt geen valuta risico.

RenterisicoRWS loopt renterisico met betrekking tot de reële waarde van de rentedragende vorderingen en effecten met name onder financiële vaste activa als gevolg van wijzingen in de marktrente. RWS maakt geen gebruik van derivaten om dit risico af te dekken.

Voor vorderingen en schulden met variabele renteafspraken loopt RWS risico ten aanzien van toekomstige kasstromen als gevolg van wijzigingen in de rentestanden. Met betrekking tot bepaalde variabel rentende schulden (schulden aan kredietin-stellingen) heeft RWS renteswaps gecontracteerd, zodat zij per saldo een vaste rente betaalt. Per financieringsbesluit maakt RWS een bewuste keuze over het aantrekken van een lening tegen vaste rente of van een lening tegen variabele rente onder gelijktijdige afsluiting van een rente-instrument waarmee de variabele rente effectief in een vaste rente wordt omgezet. De criteria op basis waarvan wordt gekozen zijn vastgelegd in het treasurystatuut en omvatten: (a) de financieringsbehoefte, (b) de mate waarin de aan te trekken leningen passen in een zo gelijk mogelijk in de tijd verspreiden van betaaldata, vervalkalender en renteherzieningsmomenten, en (c) de per saldo hiermee gemoeide kosten. Hierbij wordt uitsluitend gekozen voor rentederivaten indien hierbij minimaal dezelfde onder (b) criteria worden gerealiseerd maar tegen per saldo lagere kosten dan bij het aantrekken van leningen met een vaste rente. Bovendien dienen financiële instrumenten tot een volledige effectieve hedge te leiden, dat wil zeggen dat betaaldata en hoofdsom van variabel rentende leningen gelijk zijn aan betaaldata van de onderliggende waarde (notional value) van de derivaten, en de ingangs- en einddatum van het derivaat gelijk zijn aan de ingangs- en einddatum van de variabel rentende lening, of volledig daarbinnen vallen.

KredietrisicoRWS heeft geen significante concentraties van kredietrisico met betrekking tot haar derivaten, vorderingen en effecten. RWS maakt gebruik van meerdere banken als tegenpartij teneinde kredietrisico te spreiden. Limieten zijn formeel vastgelegd inhet treasurystatuut en naleving daarvan wordt voortdurend gemonitord.


INHOUDSOPGAVE

LiquiditeitsrisicoRelevante indicatoren voor het liquiditeitsrisico wat RWS loopt per balansdatum zijn als volgt (indicatief):

Investeringsverplichtingen worden uitsluitend aangegaan indien RWS zeker heeft gesteld dat hiervoor financiering beschikbaar is of is toegezegd.De vervalkalender van de bestaande lening portefeuille wordt constant gemonitord.

RWS loopt geen liquiditeitsrisico uit hoofde van haar derivaten-portefeuille. RWS heeft met haar derivatentegenpartijen afspraken gemaakt en op balansdatum 31 december 2015 bestaat de portefeuille zonder tussentijdse marktwaarde-verrekening. Er dient dus geen additioneel onderpand te worden gestort bij zowel een daling van 100 en 200 basis-punten van de marktrente.

BeschikbaarheidsrisicoDe beschikbaarheid van middelen is binnen begroting en planning gewaarborgd. De maatregelen rondom de Verhuurdersheffing vanuit de landelijke overheid en de omvangrijke saneringssteun door de Autoriteit wonen / WSW leiden tot een significante aantasting van de operationele kasstroom van woningcorporaties.RWS heeft haar financiële meerjarenplan zodanig aangepast op deze maatregelen dat de beschikbaarheid van faciliteiten voor financiering en herfinanciering gecontinueerd wordt. RWS voldoet in de meerjarenplanning aan de financiële kengetallen

31 december 2016

€

Bankschuld (incl. kasgeldlening) 0

Kredietlimiet (rekening-courant) 9.000

Kasgeldfaciliteit 5.000

Lopende investeringsverplichtingen 3.884

Reeds vastgelegde nog op te storten leningen o/g 0

Nog niet benutte borgingsruimte WSW (t/m 2018) 53.253

zoals deze door toezichthouders en ander financiële stakehol-ders worden gehanteerd. Doordat RWS minder afhankelijk wil zijn van een beperkt aantal financiers is RWS doorlopend op zoek naar andere bronnen voor lange termijn financiering. RWS heeft in 2015 het eigen middelen beleid van het Waar-borgfonds voor de Sociale Woningbouw ingezet ter financiering / herfinanciering van Niet-DAEB bezit. RWS heeft hierbij de mogelijkheid benut om niet-DAEB investeringen en aflossingen van niet-DAEB leningen te financieren uit de positieve operatio-nele kasstroom. Met dit eigen middelen beleid is de niet-DAEB financiering afgelost.

Reële waarde van financiële instrumentenDe reële waarde is het bedrag waarvoor een actief kan worden verhandeld of een passief kan worden afgewikkeld tussen ter zake goed geïnformeerde partijen, die tot een transactie bereid en onafhankelijk van elkaar zijn. Indien niet direct een betrouw-bare reële waarde is aan te wijzen, wordt de reële waarde benaderd door deze af te leiden uit de reële waarde van bestanddelen of van een soortgelijk financieel instrument, of met behulp van waarderingsmodellen en waarderingstechnie-ken. Hierbij wordt gebruik gemaakt van recente gelijksoortige ‘at arm’s length’-transacties, en van netto contante waarde-methodes waarbij rekening wordt gehouden met specifieke omstandigheden.


INHOUDSOPGAVE

8. BELANGRIJKE INSCHATTINGEN TEN AANZIEN VAN WAARDERING EN RESULTAATBEPALING

Het management dient daartoe bepaalde veronderstellingen en schattingen te maken die van invloed zijn op de waardering van activa en verplichtingen, op de resultaatbepaling en de rappor-tage van voorwaardelijke activa en verplichtingen.

8.1 WAARDERING VASTE ACTIVA8.1.1 Vastgoedbeleggingen, reële waardeDe belangrijkste uitgangspunten welke bij de bepaling van de reële waarde van de op actuele waarde gewaardeerde vast-goedbeleggingen zijn gehanteerd zijn uiteengezet in paragraaf 5.6. De volgende aspecten met een bijzondere invloed op de uitkomsten van de waardering kennen ten tijde van het opma-ken van deze jaarrekening een bijzondere onzekerheid.

VerhuurdersheffingDe sector is geconfronteerd met een verhuurdersheffing.De basis voor deze heffing, en precieze hoogte ervan in de komende jaren en het aantal jaren dat deze heffing zal blijven bestaan zijn nog onzeker. De verhuurderheffing is voor de gehele looptijd van het vastgoed ingerekend in de bedrijfswaar-de op basis van de volgende percentages:

Jaar %

2017 0,543

2018 0,591

2019 0,591

2020 0,592

2021 0,592

2022 0,593

2023 0,567

HuurbeleidRWS heeft in 2016 een nieuw huurbeleid bepaald. Hierin is opgenomen:• Passend wonen obv de woningwet• Betaalbaarheid• Nieuwe streefhuur op basis van woningwaarderingspunten• HuursombenaderingHet nieuwe huurbeleid is ingerekend in de begroting en de mate van huurverhoging is gematigd conform het voorzichtigheidsbe-ginsel. 8.1.2 Timing en verwerking van onrendabele

investeringen nieuwbouw en herstructureringIn de jaarrekening worden naast juridisch afdwingbare verplich-tingen tevens feitelijke verplichtingen verwerkt die kunnen worden gekwalificeerd als “intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd”. Hiervan is sprake wanneer uitingen namens de corporatie zijn gedaan richting huurders, gemeenten en overige stakeholders aangaande verplichtingen inzake toekom-stige herstructureringen en toekomstige nieuwbouwprojecten. Een feitelijke verplichting is gekoppeld aan het besluitvormings-proces van de corporatie rondom projectontwikkeling en herstructurering. Van een feitelijke verplichting is sprake indien de formalisering van de definitieve ontwerpfase en afgeleid het aanvragen van de bouwvergunning heeft plaatsgevonden.

De aannames gedaan bij de financiële impact van bovenge-noemde feitelijke verplichtingen kunnen afwijken bij daadwerke-lijke realisatie van de projecten. Planvorming kan onder meer wijzigingen in de tijd ondergaan door bewegingen in het prijsniveau van leveranciers, wettelijke procedures en aanpas-singen in de voorgenomen bouwproductie.

Gehanteerd in marktwaarde 31-12-2016

Afwijking Effect op de marktwaarde

Effect in %

Disconteringsvoet 6,34% - 7,94% 1% -37.343.581 -5,64%

Exit yield (DE) 5,075 - 12,4 1% -30.679 -0,005%

Exit yield (UP) 4,85 - 12,75 1% -15.713.375 -2,38%

Leegwaardestijging Taxatiewaarde 0,50% -101.150 -0,015%

Verhuurderheffing 0,569% 0,50% -2.488.657 -0,37%

Voor de belangrijkste parameters zijn deze onzekerheden toegelicht:


INHOUDSOPGAVE

8.2 VERWERKING FISCALITEITMet betrekking tot de vennootschapsbelasting heeft RWS een fiscale strategie gekozen en een fiscale planning opgesteld die deels nog niet bekrachtigd is door de fiscus. Hierdoor is het mogelijk dat gekozen standpunten door de fiscus niet worden overgenomen en daarmee de gepresenteerde acute belas-tinglast over 2016 en 2015 en belastinglatenties zoals opgeno-men in deze jaarrekening zullen afwijken.

De belangrijkste standpunten betreffen:• Het onderscheid tussen onderhoudskosten en investeringen;• Het vormen van een herbestedingsreserve;• De afwaardering van het vastgoed gebaseerd op een afname van de WOZ waarde.

RWS volgt in haar fiscale strategie en fiscale planning de binnen de sector gangbare standpunten die naar de mening van belastingadviseurs pleitbaar zijn.


INHOUDSOPGAVE

9. KASSTROOMOVERZICHT

Het kasstroomoverzicht is opgesteld op basis van de directe methode. De liquiditeitspositie in het kasstroomoverzicht bestaat uit de liquide middelen onder aftrek van bankkredieten. In het kasstroomoverzicht wordt onderscheid gemaakt tussen operationele, investerings- en financieringsactiviteiten.

De kasstromen uit hoofde van de financiering zijn gesplitst in kasstromen met betrekking tot mutaties in de hoofdsom(opgenomen onder financieringsactiviteiten) en betaalde interest (opgenomen onder operationele activiteiten). De investeringen in materiële vaste activa worden opgenomen onder aftrek van de onder overige schulden voorkomende verplichtingen.

Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest, ontvangen dividenden en winstbelastingen zijn opgenomen onder de

kasstroom uit operationele activiteiten. Betaalde dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten. De verkrijgingsprijs van de verworven groepsmaatschappij is opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geld heeft plaatsgevonden.De geldmiddelen die in de verworven groepsmaatschappij aanwezig zijn, zijn op de aankoopprijs in mindering gebracht. Transacties waarbij geen instroom of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt, waaronder het afsluiten van financiële leasing, zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. De betaling van de leasetermijnen uit hoofde van het financiële leasingcontract zijn voor het gedeelte dat betrekking heeft op de aflossing als een uitgave uit financieringsactiviteiten aangemerkt en voor het gedeelte dat betrekking heeft op de interest als een uitgave uit operationele activiteiten.

10. TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS (x € 1.000)

10.1 MATERIËLE VASTE ACTIVA VOOR EXPLOITATIE

De mutaties in de materiële vaste activa zijn in het navolgende schema samengevat:

DAEB vastgoed in

exploitatie €

DAEB vastgoed in

exploitatie €

Niet-DAEB vastgoed in

exploitatie€

Niet-DAEB vastgoed in

exploitatie€

Onroerende zaken

verkocht onder

voorwaarden €

Onroerende zaken

verkocht onder

voorwaarden €

Stand per 1 januari 2016 2015 2016 2015 2016 2015

Boekwaarden per 1 januari 590.786 0 23.837 14.786 11.687 12.394

Effecten stelselwijziging 0 588.339 0 0

Inbreng bezit VBOM obv aanschafwaarde 6.050 0 154 0 0 0

Inbreng bezit VBOM obv cum. Herwaardering en waardeverandering

8.661 0 40 0 0 0

Gecorrigeerde boekwaarde per 1 januari 605.498 588.339 23.951 14.786 11.687 12.394

Mutaties 2016

Investeringen 3.520 1.312 150 0 0 0

Desinvesteringen -605 -893 -371 0 -1.232 -649

Overboekingen 2.575 6.375 0 0 0 0

Herclassificatie 0 -8.409 0 8.409 0 0

Herwaardering 38.434 6.102 393 3.970 0 0

Waardeveranderingen 3.182 -2.040 2.135 -3.328 -331 -57

Totaal mutaties 2016 47.107 2.447 2.308 9.051 -1.563 -706

Boekwaarden per 31 december 652.604 590.786 26.259 23.837 10.125 11.687

Inbegrepen ongerealiseerde herwaardering

318.645 269.560 -6.645 -9.176 -1.359 -1.118


INHOUDSOPGAVE

Vastgoed in ontwikkeling

bestemd voor eigen exploitatie €

Vastgoed in ontwikkeling

bestemd voor eigen exploitatie €

Onroerende en roerende zaken ten dienste van

de exploitatie€

Onroerende en roerende zaken ten dienste van

de exploitatie€

Stand per 1 januari 2016 2015 2016 2015

Boekwaarden per 1 januari 4.140 3.686 4.245 4.574

Effecten stelselwijziging 0 0 0 0

Inbreng bezit VBOM obv aanschafwaarde 0 0 10 0

Inbreng bezit VBOM obv cum. Herwaardering en waardeverandering

0 0 0 0

Gecorrigeerde boekwaarde per 1 januari 4.140 3.686 4.255 4.574

Mutaties 2016

Investeringen 4.166 7.149 720 392

Desinvesteringen 0 -94 0 0

Overboekingen -3.568 -6.375 0 0

Herwaardering -882 0 0 0

Waardeveranderingen/afschrijvingen 993 -226 -868 -721

Totaal mutaties 2016 709 454 -138 -329

Boekwaarden per 31 december 2016 4.849 4.140 4.106 4.245

Inbegrepen ongerealiseerde herwaardering (cum. afschrijvingen) -2.015 -2.216 -7.811 -7.090

In de post DAEB vastgoed in exploitatie zijn 6.900 verhuur-eenheden opgenomen. De geschatte waarde gebaseerd op de meest recente WOZ beschikkingen van deze eenheden bedraagt € 860 miljoen.

In de post niet-DAEB vastgoed in exploitatie zijn 452 verhuur-eenheden opgenomen. De geschatte waarde gebaseerd op de meest recente WOZ beschikkingen van deze eenheden bedraagt € 31 miljoen.

Door RWS is een verkoopplan opgesteld waarin geen niet-DAEB vastgoed voor verkoop zijn geoormerkt. In de post Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden zijn in totaal 93 verhuureenheden opgenomen. Deze verhuureenheden zijn verkocht met een terugkoopplicht. Gebruik wordt gemaakt van

contractvormen die de goedkeuring van de Minister hebben. Het grootste deel van de contracten is gebaseerd op het “Koopgarant” principe waarbij sprake is van verleende kortingen op de marktwaarde tussen 10% en 30%.

RWS heeft het WSW gevolmachtigd om, in voorkomende gevallen, een hypotheek te vestigen op een gedeelte van het bezit als onderpand voor de door WSW geborgde leningen. Tot aan dagtekening jaarrekening heeft het WSW van deze volmacht geen gebruik gemaakt.

Per balansdatum waren verplichtingen aangegaan met betrekking tot materiële vaste activa voor een bedrag van € 3,9 miljoen. Ingebruikname zal gedeeltelijk in het volgende boekjaar plaatsvinden.


INHOUDSOPGAVE

BedrijfswaardeDe bedrijfswaarde van het DAEB vastgoed in exploitatie gebaseerd op de WSW parameters bedraagt ultimo 2016 € 309,323 miljoen (2015: € 328,375 miljoen). Deze bedrijfswaarde is gebaseerd op de uitgangspunten van het WSW.• Huurverhoging 2016: 0,2% 2015: 0,9% 2017: 0,6%, 2018: 1,07%, 2019: 1,53%, 2020 ev: 2%• Disconteringsvoet: 5% (2015: 5%)• Jaarlijkse huurderving: 1,5% (2015: 1,5%)• Mutatiegraad (gemiddeld): 8,48% (2015: 8,65%) • Stijging variabele lasten: 2017: 1,6%, 2018: 1,9%, 2019: 2,2%, 2020 ev: 2,5%• De genormeerde variabele lasten (OZB, verzekering en algemeen beheer) zijn gebaseerd op de werkelijke lasten opgenomen in de begroting 2017.• De genormeerde klachten- en mutatieonderhoudskosten (bedrijfseconomische interne norm) op basis van de mutatiegraad van 8,48% (voorgaand jaar: 8,65%)• Kosten van planmatig onderhoud, conform

onderhoudsbegroting voor het restant levensduur• De restwaarde op basis van geschatte grondwaarde

aan het einde van de exploitatieperiode of de verwachte opbrengstwaarde bij verkoop. Voor alle gemeenten € 5.000. (2015: € 5.000)

• De rekenrente voor lange rente +0,5% (2015: +0,5%) voor WSW-geborgde woningen.

• De rekenrente voor lange rente +1,5% (2015: +1,5%) voor niet-WSW geborgde woningen, bedrijfsmatige en overige onroerende zaken.

• De periode waarover contant wordt gemaakt loopt parallel met de geschatte resterende levensduur van de complexen (2 tot 50 jaar), de minimale levensduur is gesteld op 15 jaar tenzij vanuit planvorming een kortere levensduur is gerechtvaardigd is.

• De heffing van overheidswege gekoppeld aan het sociaal vastgoed in exploitatie (verhuurdersheffing) ingerekend op basis van het wettelijk kader.

• De mogelijke te betalen vennootschapsbelasting maken geen onderdeel uit van de bedrijfswaarde.

De bedrijfswaarde van het niet-DAEB vastgoed in exploitatie gebaseerd op de WSW parameters bedraagt ultimo 2016 € 22,593 miljoen (2015: € 19,5 miljoen). Deze bedrijfswaarde is gebaseerd op de uitgangspunten van het WSW.

VERZEKERING & ZEKERHEDENDe materiële vaste activa en de vastgoedbeleggingen zijn verzekerd tegen aanschaf- c.q. voortbrengingskosten. Jaarlijks wordt de verzekerde waarde aangepast aan het indexcijfer voor nieuwbouwwoningen zoals dit door het CBS wordt berekend. De activa is verzekerd op basis van schadecijfers over de afgelopen jaren.

Het onroerend goed is nagenoeg in zijn geheel gefinancierd met kapitaalmarktleningen onder overheidsgarantie. Er zijn geen hypothecaire zekerheden afgegeven.


INHOUDSOPGAVE

Het verloop van de financiële vaste activa kan als volgt worden gespecificeerd:

Andere deelnemingen

€

Vorderingen op maatschappijen

waarin wordt deelgenomen

€

Latente belasting-

vorderingen€

Overige vorderingen

€

Subtotaal€

Stand per 1 januari 2016: 14 620 7.721 5.243 13.599

Investeringen 0 0 0 0 0

Resultaat deelnemingen -14 0 0 0 -14

Desinvesteringen 0 0 0 -5.243 -5.243

Mutatie latente belastingvordering 0 0 4 0 4

Waarde mutaties 0 222 0 0 222

Stand per 31 december 2016 0 842 7.725 0 8.567

Inbegrepen in de stand per 31 december 2016 zijn:

- cumulatieve herwaarderingen 0 0 0 0 0

- bedragen met een looptijd korter dan één jaar

0 0 0 0 0

Stand per 31 december 2016 0 842 7.725 0 8.567

Subtotaal€

Leningen u/g€

Totaal€

Stand per 1 januari 2016: 13.599 131 13.730

Investeringen 0 145 145

Resultaat deelnemingen -14 0 -14

Desinvesteringen -5.243 0 -5.243

Mutatie latente belastingvord. 4 0 4

Waarde mutaties 222 0 222

Stand per 31 december 2016 8.567 276 8.843


- cumulatieve herwaarderingen 0 0 0

- bedragen met een looptijd korter dan één jaar

0 0 0

Stand per 31 december 2016 8.567 276 8.843

10.2 FINANCIËLE VASTE ACTIVA


INHOUDSOPGAVE

10.2.1 DEELNEMINGEN

Andere deelnemingenVerkoopmaatschappij Goese Schans BV (33,33% aandeel)

2016€

2015€

Saldo per 1 januari 5 0

Investeringen 0 0

Resultaat boekjaar -21 5

Saldo per 31 december -16 5

Deelgebieden Goese Schans BV (33,33% aandeel)

2016€

2015€


Investeringen 0 0

Resultaat boekjaar 7 0

Saldo per 31 december 7 0

Campervelden BV (50% aandeel)

2016€

2015€


Investeringen 0 0



10.2.2 VORDERINGEN OP MAATSCHAPPIJEN WAARIN WORDT DEELGENOMEN:

WooninvesteringsfondsPer 1 december 2005 wordt deelgenomen met 2 certificaten in het Wooninvesteringsfonds voor een totaalbedrag van€ 1.000.000. Op deze certificaten wordt een rente vergoed van 4,5%. De rente is t/m 2009 in certificaten uitgekeerd en bijgeschreven. Vanaf 2010 wordt deze rente uitgekeerd.In 2012, 2013 en 2014 is geen rente uitgekeerd wegens onvoldoende liquiditeiten. De te ontvangen rente is opgenomen onder de vorderingen. RWS heeft de certificaten van het WIF t/m 31-12-2012 gewaardeerd tegen de nominale waarde,

conform de saldoverklaring van het WIF. Echter, vanwege de problematiek van het WIF lijkt een aanvullende toekomstige afwaardering van de certificaten in 2014/2015 onontkoombaar. Vanuit deze optiek heeft in 2013 een volledige afwaardering van de WIF-certificaten (incl. rente) plaatsgevonden. Eind 2014 is het woningbezit van het WIF verkocht, maar de notariële overdracht vond in 2015 plaats. De definitieve liquidatie van het WIF is eind 2016 geëffectueerd.

In 2016 heeft een finale uitbetaling plaatsgevonden van € 62.000 welke is verantwoord onder de overige waardeveranderingen va financiële vaste activa, effecten en derivaten.

Campervelden BV

2016€

2015€

Rekening-Courant Campervelden


Mutaties in het boekjaar 222 315



INHOUDSOPGAVE

10.2.3 LATENTE BELASTINGVORDERING(EN)De samenstelling van verwerkte en niet-opgenomen beschikbare verrekenbare tijdelijke verschillen en compensabele verliezen is als volgt:

31 december 2016 31 december 2015

Opgenomen onder financiële

vaste activa€

Opgenomen onder vlottende

activa€

Niet verwerkt€

Opgenomen onder financiële

vaste activa€

Niet verwerkt

€

Verrekenbare tijdelijke verschillen 429 0 0 200 0

Compensabele verliezen 7.296 0 0 7.522 0

7.725 0 0 7.721 0

De onder financiële vaste activa opgenomen latenties zijn gewaardeerd tegen contante waarde, de overige latenties tegen nominale waarde.De op contante waarde gewaardeerde latenties hebben betrekking op langlopende leningen € 8.000 (2015: € 36.000) zijn berekend tegen 2,633% (2015: 2,738%) en hebben een gemiddelde looptijd van 5 jaar. De nominale waarde van deze latenties bedraagt € 9.000 (2015: € 38.000). De latentie welke is gevormd voor de woningen die zijn bestemd voor de verkoop (binnen elf jaar) conform de ‘verkoopvijver’ heeft een NCW van € 421.000. De gehanteerde disconteringsvoet bedraagt 2,633%. De nominale waarde van deze latentie bedraagt € 561.000. In 2016 is het begrip

verkoopvijver uitgebreid van vijf jaar naar de ingerekende verkoopvijver volgens de portefeuillestrategie, zijnde elf jaar.De compensabele verliezen hebben betrekking op de fiscale afwaardering van het vastgoed. Als gevolg van de risico’s ten aanzien van de mogelijke stijging van de verhuurdersheffing, de WOZ-waardering en het uiteindelijke fiscale resultaat is voor de bepaling van de latentie het voorzichtigheidsprincipe gehanteerd. De latentie is derhalve gewaardeerd op 75%. Ultimo 2016 bedraagt het verrekenbare verlies € 46.673.000. De netto contante waarde berekent tegen 2,633% bedraagt € 7.296.000. De nominale waarde van deze latentie bedraagt € 8.751.000.

2016€

2015€


Mutatie leningen verkoopmaatschappij Goese Schans BV 15 66

Mutatie leningen deelgebieden Goese Schans BV 130 65

Boekwaarde per 31 december 276 131

De leningen hebben een gemiddeld rentepercentage van 0% en zullen worden afgelost zodra de liquiditeit van de schuldenaar dit toelaat.

10.2.4 LENINGEN U/G

2016€

2015€

Saldo per 1 januari 5.243 5.243

Desinvestering (verkoop) onverdeeld bezit 197 woningen Centrada Lelystad -5.243 0

Boekwaarde per 31 december 0 5.243

10.2.5 OVERIGE VORDERINGENCentrada


INHOUDSOPGAVE

De matchingspartners Portaal, Eigen Haard, Brabant Wonen en RWS zijn per 1 mei 2011 gezamenlijk eigenaar geworden van 197 sociale huurwoningen in Lelystad (onverdeeld bezit). Voor het beheer van deze woningen hebben de matchingspartners met Centrada een genormeerde Beheer- en verhuurovereenkomst gesloten met een looptijd van 15 jaar. Volgens deze overeenkomst heeft RWS het onrendabele deel van deze investering bij start van de exploitatie berekend op € 2,43 miljoen, welke in mindering is gebracht op de investering.Het financieel leasecontract met Centrada wordt met ingang

van 2011 verantwoord als financiële vaste activa. De motivering hierbij is dat een groot deel van de voor- en nadelen verbonden aan het eigendom niet bij RWS ligt.

In 2016 is het onverdeeld bezit verkocht aan de beheerder Centrada voor een bedrag van € 6,0 miljoen. De boekwinst gerealiseerd met de verkoop is verantwoord onder de post overige waardeveranderingen van financiële vaste activa, effecten en derivaten.

10.3.3 OVERIGE VOORRADEN 2016€

2015€

Vervaardigingsprijs 168 193

Mutatie -24 -21


Betreft voorraad materiaal aanwezig in het magazijn.

10.3.2 VASTGOED BESTEMD VOOR VERKOOP ONDER VOORWAARDEN 2016€

2015€

Vervaardigingsprijs 1.530 660

Mutatie 406 870

Boekwaarde per 31 december 1.936 1.530

Het aantal woningen bestemd voor de verkoop bedraagt 11 (2015 : 9).

10.3.1 VASTGOED BESTEMD VOOR VERKOOP 2016€

2015€

Vervaardigingsprijs 5.436 5.582

Mutatie -2.419 -146


Deze post heeft betrekking op de te koop staande appartementen Erasmuspark Goes vanuit vastgoed in ontwikkeling. Ultimo december 2016 staan er nog 11 appartementen in de verkoop.

10.3 VOORRADEN

10.3.4 ONDERHANDEN WERK 2016€

2015€

Vervaardigingsprijs 3.559 3.767

Voorziening onderhanden werk -1.377 -1.377



INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Onderhanden projecten met een debetsaldo 2.939 2.986

Onderhanden projecten met een creditsaldo - 1.809 - 1.247

1.130 1.739

2016€

2015€

Saldo gerealiseerde projectkosten 48.800 43.018

Toegekende winst 730 571

Gedeclareerde termijnen -48.400 -41.850


10.4 ONDERHANDEN PROJECTEN

31.12.2016 31.12.2015

Totaal€

> 1 jaar€

Totaal€

> 1 jaar€

Huurdebiteuren/Handelsdebiteuren 983 0 760 0

Gemeenten 3.709 0 3.978 0

Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 0 0 0 0

Belastingen en premies sociale verzekeringen 0 0 0 0

Overige vorderingen 1.603 0 169 0

Overlopende activa 1.295 0 669 0

7.590 0 5.576 0

Alle vorderingen, met uitzondering van de hieronder genoemde vorderingen, hebben een resterende looptijd korter dan een jaar. De reële waarde van de vorderingen benadert de boekwaarde, gegeven het kortlopende karakter ervan en het feit dat waar nodig voorzieningen voor oninbaarheid zijn gevormd.

10.5 VORDERINGEN

10.5.1 HUURDEBITEUREN/HANDELSDEBITEURENHet saldo huurdebiteuren/handelsdebiteuren kan als volgt worden gespecificeerd:

2016€

2015€

Huurdebiteuren/handelsdebiteuren 983 761

Af: voorziening wegens oninbaarheid 0 -1


Het saldo Onderhanden projecten is als volgt te splitsen:

10.5.2 VORDERINGEN OP GEMEENTENHet saldo gemeenten kan als volgt worden gespecificeerd:

2016€

2015€

Vorderingen op gemeente Goes 3.702 3.950

Vorderingen op gemeente Kapelle 7 14

Vorderingen op gemeente Noord-Beveland 0 14

Totaal vorderingen op gemeenten per 31 december 3.709 3.978

De vordering op gemeente Goes betreft onder meer een voorschot financiering bouwgrond WoZoCo Westhavendijk (Westerschans) ad € 3.500.000.


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Totaal overige vorderingen 1.603 169

De overige vorderingen hebben een resterende looptijd korter dan een jaar.

10.5.3 OVERIGE VORDERINGENHet saldo overige vorderingen kan als volgt worden gespecificeerd:

2016€

2015€

Vooruitbetaalde posten 1.277 663

Overige overlopende activa 17 6

Totaal overlopende activa per 31 december 1.295 669

10.5.4 OVERLOPENDE ACTIVAHet saldo overlopende activa kan als volgt worden gespecificeerd:

De overlopende activa hebben een resterende looptijd korter dan een jaar.

10.6 LIQUIDE MIDDELEN 2016

€2015

€

Kas/Bank 11.162 3.728

Totaal liquide middelen per 31 december 11.162 3.728

De liquide middelen zijn vrij ter beschikking.

10.7 GROEPSVERMOGEN

2016€

2015€

Stand per 31 december 132.535 414.419

Gevolgen stelselwijziging 26 -315.046

Inbreng vermogen VBOM 0 6.175

Afboeking vermogen HSHB -179 0

Uit resultaatbestemming 49.334 26.987

Overige mutaties (toevoeging aan herwaarderingsreserve) -47.314 0


2016€

2015€


Gevolgen stelselwijziging 0 -90.206

Realisatie door verkoop -213 -818

Realisatie door sloop -2.909 0

Ongerealiseerde herwaardering boekjaar 50.410 11.542

Overige mutaties 0 -651


10.7 OVERIGE RESERVESHet verloop van de overige reserves is als volgt:

10.7 HERWAARDERINGSRESERVEHet verloop van de herwaarderingsreserve is als volgt:


INHOUDSOPGAVE

10.8 EGALISATIEREKENING

Het verloop gedurende het boekjaar is als volgt: 2016€

2015€

Boekwaarde per 1 januari 484 502

Mutaties 219 20

Vrijval ten gunste van de exploitatie -38 -38


De egalisatiereserve is per 31-12-2009 gevormd i.v.m. afkoop van een exploitatiebijdrage Beschikking geldelijke steun huurwoningen 1975 inzake 16 bejaardenwoningen te Wolphaartsdijk PMC 180070.

10.9 VOORZIENINGEN Het verloop van de voorzieningen is als volgt: Stand per

1 januari 2016

€

Dotaties€

Onttrek- kingen

€

Vrijval€

Stand per 31 decem-

ber 2016€

Voorziening onrendabele investeringen en herstructurering 474 139 0 0 613

Overige voorzieningen 349 16 -35 -13 317

Totaal 824 155 -35 -13 930

Van de voorzieningen is een bedrag van € 101.000 als langlopend (langer dan een jaar) aan te merken.

Ultimo 2016 is in totaal € 362.334.000 aan ongerealiseerde herwaarderingen in de overige reserves begrepen (2015: € 315.046.000). In 2016 is € 0 aan de ongerealiseerde herwaardering onttrokken wegens terugname van eerdere toevoegingen, € 3.122.000 onttrokken wegens realisatie (waarvan € 213.000 door verkoop van vastgoed en € 2.909.000 door sloop).

Ultimo 2016 is in totaal € 362 miljoen aan ongerealiseerde herwaarderingen opgenomen voor vastgoedbeleggingen (2015: € 315 miljoen) uit hoofde van de waardering van het vastgoed in exploitatie tegen marktwaarde in verhuurde staat. De realisatie van deze ongerealiseerde herwaardering is sterk afhankelijk van het te voeren beleid van RWS. De mogelijkheden voor RWS om vrijelijk door complexgewijze verkoop of huurstijgingen de marktwaarde in verhuurde staat van het sociaal bezit in exploitatie aangemerkt als vastgoedbelegging te realiseren worden meer en meer beperkt door wettelijke maatregelen en maatschappelijke ontwikkelingen zoals demografie en ontwikkeling behoefte aan sociale huurwoningen. Het bestuur van RWS heeft een inschatting gemaakt van dat gedeelte van de ongerealiseerde herwaarderingsreserve dat bij ongewijzigd beleid niet of eerst op zeer lange termijn realiseerbaar is. Deze schatting ligt in lijn met het verschil tussen de bedrijfswaarde van het sociaal bezit aangemerkt als vastgoedbelegging (behoudend ingeschat) en de marktwaarde in verhuurde staat van dit bezit en beweegt zich in een bandbreedte.

10.9.1 VOORZIENING ONRENDABELE INVESTERINGEN EN HERSTRUCTURERINGENHet verloop van de post voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen is als volgt:

2016€

2015€

Boekwaarde per 31 december 2015 474 1.314

Effect stelselwijziging 0 38

Boekwaarde per 1 januari 2016 474 1.352

Vrijval 139 -877


De voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen betreft het per saldo verlieslatende deel van contracten afgesloten ten behoeve van de ontwikkeling van nieuwbouw huurwoningen waarvoor nog onvoldoende kosten zijn gemaakt om het bedrag daarop in mindering te brengen.


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€


Vrijval voorziening -13 -11

Onttrekking voorziening -35 0


In de CAO woondiensten zijn vanaf 2010 afspraken gemaakt over een loopbaanontwikkelingsbudget. De hoogte hiervan wordt bepaald door drie factoren: Het moment van in dienst treden; het aantal dienstjaren en het aantal uren van het dienstverband. De voorziening is gevormd voor de jaren 2010 t/m 2016.

10.9.2 OVERIGE VOORZIENINGENOnder overige voorzieningen zijn de volgende voorzieningen opgenomen:

Voorziening loopbaanontwikkelingsbudgetHet verloop van de post voorziening loopbaanontwikkelingsbudget is als volgt:

Voorziening jubileumuitkeringenHet verloop van de post voorziening jubileumuitkeringen is als volgt:

2016€

2015€


Dotatie voorziening 16 -9


De voorziening is in 2010 gevormd en heeft betrekking op in de toekomst uit te betalen jubileumuitkeringen bij 12,5, 25 en 40 jaar dienstverband. De voorziening is opgenomen op basis van netto contante waarde met een kansberekening van het kunnen bereiken van deze jubilea.

Stand per 31 december

2016€

Aflossings-verplichting

2016€

Resteren-de looptijd

> 1 jaar€

Resterende looptijd> 5 jaar

€

Schulden/leningen kredietinstellingen 215.344 19.327 196.018 105.602

De marktwaarde van de leningenportefeuille bedraagt € 192.715.000. De marktwaarde is gebaseerd op een netto contante waarde met een disconteringsvoet van 5,00%.

Aflossingsverplichtingen binnen 12 maanden na afloop van het boekjaar zoals hierboven toegelicht zijn opgenomen onder de schulden op korte termijn.

10.10 LANGLOPENDE SCHULDEN

Het vervalschema van de langlopende schulden in de komende jaren is hieronder weergegeven:

Aflosbaartussen 1-5 jaar

€

Aflosbaartussen 5-10 jaar

€

AflosbaarTussen 10-20

jaar€

AflosbaarTussen > 20

jaar€

Schulden/leningen kredietinstellingen 90.416 21.864 32.822 50.917


INHOUDSOPGAVE

10.10.1 SCHULDEN/LENINGEN OVERHEID EN KREDIETINSTELLINGENDe mutaties in 2016 van de Schulden/leningen kredietinstellingen kunnen als volgt worden toegelicht:

Schulden/leningen overheid

Schulden/leningen krediet-

instellingen

Totaal

Stand per 1 januari (lang- en kortlopend) 0 211.669 211.669

Bij: nieuwe leningen 0 15.922 15.922

Af: aflossingen 0 -12.316 -12.316

Stand per 31 december (lang- en kortlopend) 0 215.344 215.344

Waarvan opgenomen onder schulden op korte termijn 0 19.327 19.327

Waarvan opgenomen onder schulden op lange termijn 0 196.018 196.018

2016 2015

Vastrentende leningen

Restschuld (inclusief kortlopend deel) per balansdatum 179.344 175.669

Gemiddelde rente 4,20% 4,35%

Gemiddelde looptijd 18,97 jaar 21,81 jaar

Reële waarde 158.315 152.967

Leningen met variabele rente

Restschuld (inclusief kortlopend deel) per balansdatum 36.000 36.000

Gemiddelde rente 0,07% 0,36%

Gemiddelde looptijd 7,72 jaar 7,7 jaar

Reële waarde 34.400 34.178

Schulden/leningen kredietinstellingenHieronder zijn begrepen leningen van verschillende kredietinstellingen.Deze leningen hebben de volgende kenmerken (x € 1.000):

Naam Rente Startdatum Einddatum Hoofdsom Marktwaarde Marktwaarde-1%

Abn-amro 30797 4,145% 3-10-2011 1-10-2020 6.000.000 -1.161.000 -1.459.000

BNG 146456 4,315% 2-11-2007 2-11-2017 5.000.000 -446.000 -541.000

BNG 181679 4,828% 2-11-2009 2-11-2018 5.000.000 -734.000 -889.000

BNG 181680 4,738% 2-4-2009 3-4-2017 5.000.000 -485.000 -539.000

Rabobank 18211682 3,590% 1-10-2012 1-10-2020 10.000.000 -1.660.000 -2.148.000

Rabobank 5130861 4,355% 4-8-2010 5-8-2019 5.000.000 -873.000 -1.065.000

Rabobank 3885231 4,530% 1-4-2008 3-4-2018 600.000 -44.052 -44.759

36.000.000 -4.182.001 -5.101.584

Voor de variabel rentende leningen is voor € 36.600.000 aan renteswaps aangegaan om het variabel rente risico op deze leningen af te dekken. Deze renteswaps hebben de volgende kenmerken:

De reële waarde van de derivaten bedraagt per balansdatum € 4,182 miljoen (2015: € 5,359 miljoen) negatief.Eén derivaat is voor een korte periode ineffectief; de hieraan toe te rekenen negatieve marktwaarde van € 37.000 is als kortlopende schuld verantwoord. De waardeverandering van de niet-effectieve swap is in de winst- en verliesrekening verwerkt.

Van de leningen overheid en kredietinstellingen is een totaalbedrag van € 192.845.000 opgenomen waarvoor WSW-borging is verkregen. Voor het overige deel van € 22.499.000 is gemeentegarantie verkregen.

Onder de leningen zijn voor een bedrag van € 11.000.000 aan zogenaamde basisrenteleningen opgenomen. Op deze leningen wordt een vaste basisrente betaald van gemiddeld 3,925% (2015: 3,978%). De credit spread die op deze leningen wordt betaald en wordt periodiek herzien. Voor de huidige lening is de gemiddelde credit spread 0,2% en wordt in 2019 herzien.


INHOUDSOPGAVE

Naam Rente Startdatum Einddatum Hoofdsom Marktwaarde

1x basisrentelening 3,678% 1-6-2011 1-6-2061 11.000 -9.797

Als op het moment van credit spread herziening geen akkoord met de kredietinstelling wordt bereikt over de hoogte ervan is de lening opeisbaar en dient er een break cost te worden betaald gelijk aan de netto contante waarde van het verschil tussen de dan geldende marktrente en de in de lening overeengekomen basisrente.

RWS beschikt niet over zogenaamde extendibles/tijdvakleningen.

De duration van de gehele portefeuille (inclusief het effect van de renteswaps) bedraagt 7,03 jaar (2015: 6,06 jaar).

10.10.2 VERPLICHTINGEN UIT HOOFDE VAN ONROERENDE ZAKEN VERKOCHT ONDER VOORWAARDENDe terugkoopverplichting woningen VOV betreft de terugkoopverplichting van onroerende zaken die onder een regeling Verkoop onder Voorwaarden zijn overgedragen aan derden.De terugkoopverplichting wordt jaarlijks gewaardeerd en getoetst aan de bij overdracht ontstane verplichting. Bij de jaarlijkse toetsing van de terugkoopverplichting wordt rekening gehouden met de waardeontwikkelingen van onroerende zaken en specifieke contractvoorwaarden met derden.

De samenstelling en het verloop is als volgt: 2016€

2015€

1 januari

Terugkoopverplichting ontstaan bij overdracht 12.774 13.441

Vermeerderingen/verminderingen -887 -843

Boekwaarde per 1 januari 11.887 12.598

Mutaties

Opwaarderingen 0 0

Desinvestering -1.322 -667

Desinvestering cumulatieve waardeverandering 74 0

Afwaarderingen -262 -44

Saldo mutaties -1.510 -711

31 december

Terugkoopverplichting ontstaan bij overdracht 11.452 12.774

Vermeerderingen/verminderingen -1.075 -887



INHOUDSOPGAVE

Het verloop van de waarborgsommen is als volgt:2016

€2015

€

1 januari

Mutaties 751 778

Rente waarborgsommen 214 216

965 954

Mutaties

Toegevoegde rente 7 11

Toegevoegde waarborgsommen 120 74

Uitbetaalde rente -15 -13

Uitbetaalde waarborgsommen -73 -62

39 10

31 december

Ontvangen waarborgsommen 798 790

Rente waarborgsommen 206 214


De waarborgsommen worden uit hoofde van huurovereenkomsten van huurders ontvangen en dienen als eerste zekerheid voor de voldoening van eventueel verschuldigde achterstallige huur en mutatiekosten. Het rentepercentage bedraagt 0,45% (2015: 1,0%). De waarborgsommen inclusief de rente worden bij beëindiging van de huurovereenkomst verrekend.

10.10.3 OVERIGE SCHULDENWaarborgsommen

2016 2015

Ineffectieve deel SWAP 37 28

Schulden aan gemeenten 40 0

Schulden aan kredietinstellingen 19.327 12.662

Schulden aan leveranciers 3.458 1.779

Belastingen en premies sociale verzekeringen 1.197 793

Overige schulden 677 596

Overlopende passiva 3.679 6.530

28.415 22.389

2016€

2015€


2016€

2015€


10.11 KORTLOPENDE SCHULDEN

10.11.1 INEFFECTIEVE DEEL SWAP

10.11.2 SCHULDEN AAN GEMEENTEN


INHOUDSOPGAVE

10.11.3 SCHULDEN AAN KREDIETINSTELLINGEN 2016€

2015€

Kortlopend deel van de langlopende schulden 19.327 12.008

Projectfinanciering ABN AMRO Bank NV 0 643

Rekening-courant BNG 0 10

Totaal schulden aan kredietinstellingen 19.327 12.662

RWS heeft in 2002 een ‘overeenkomst voor financiële dienstverlening’ gesloten met de NV Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). Deze financieringsovereenkomst voor uitoefening van de normale bedrijfsvoering is in 2015 gewijzigd en uitgebreid tot een krediet in rekening-courant tot maximaal € 9,0 miljoen en een aanvullende kasgeldfaciliteit van maximaal € 5,0 miljoen.

ZekerhedenVoor de faciliteiten zijn de volgende zekerheden verstrekt:1. Een bankhypotheek, 1e in rang, ad. €10.000.000 te vermeerderen met rente en kosten op alle in bezit zijnde registergoederen

zoals nader te omschrijven in de hypotheekakte.2. Een borgstelling ad. € 3.500.000 door Regionale Woningbouwvereniging Samenwerking.3. Een networthovereenkomst tussen Regionale Woningbouwvereniging Samenwerking te Goes, de vennootschap en de bank,

inhoudende dat het garantievermogen van de vennootschap zoals omschreven in de desbetreffende overeenkomst, zal worden gehandhaafd op 20% van het balanstotaal van de vennootschap.

De door ABN AMRO Bank N.V. ter beschikking gestelde faciliteiten zijn:1. Een rekening-courant faciliteit ten behoeve van financiering van de exploitatie en financiering van de kosten voor de ontwikkeling

van projecten voor maximaal € 5.000.000.2. Een rekening-courant faciliteit ten behoeve van financiering van de stichtingskosten van projecten die ‘’turn key’’ worden

opgeleverd aan de opdrachtgever alsmede financiering grondposities voor maximaal € 5.000.000.

10.11.4 SCHULDEN AAN LEVERANCIERS 2016€

2015€

Schulden aan leveranciers 3.458 1.779

2016€

2015€

Loonheffing en premies sociale verzekeringen 145 156

Omzetbelasting 1.052 637

Totaal belastingen en premies sociale verzekeringen 1.197 793

10.11.5 BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGENHet saldo te betalen belastingen en premies sociale verzekeringen kan als volgt worden gespecificeerd:

10.11.6 OVERIGE SCHULDEN 2016€

2015€

Totaal overige schulden 677 596

De overige schulden hebben een looptijd korter dan een jaar.

10.11.7 OVERLOPENDE PASSIVA 2016€

2015€

Niet vervallen rente 3.497 3.418

Overige overlopende passiva 182 3.112

Totaal overlopende passiva 3.679 6.530

De overlopende passiva hebben een resterende looptijd korter dan een jaar.


INHOUDSOPGAVE

10.12 NIET UIT DE GECONSOLIDEERDE BALANS BLIJKENDE RECHTEN EN VERPLICHTINGEN

Aansprakelijkheid bij een fiscale eenheidRWS heeft met RWS Participaties BV, RWS Goese Schans BV en RWS Dienstverlening BV een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting gevormd.

Voordeelpunten RWS heeft een systeem ontwikkeld om trouwe en goede huurders te belonen met voordeelpunten.De maximale latente verplichting per 31-12-2016 bedraagt € 479.000,-. De werkelijke uitgaven worden verantwoord ten laste van de W&V-rekening onder de post overige bedrijfslasten.

Zuid-West LeaseRWS heeft voor diverse auto’s en bussen met Zuid-West lease diverse contracten afgesloten. Per 31-12-2016 hebben deze leasecontracten een waarde van € 30.000.

WSW-obligoverplichtingUit hoofde van het borgingsstelsel heeft RWS een obligo verplichting jegens het WSW van 3,85% van de renteschuld van de door RWS opgenomen, door het WSW geborgde leningen. Ultimo 2016 bedraagt dit obligo € 7.280.000 (31-12-2015: € 6.45.000) uit hoofde van een door WSW verstrekte borgstelling. Indien het WSW dit obligo zou opeisen dient RWS het bedrag binnen 30 dagen aan het WSW over te maken. RWS verwacht indien noodzakelijk aan deze verplichting te kunnen voldoen door het nog niet benutte deel van het bestaande financieringskrediet aan te spreken, en zo nodig nog een aanvullende lening aan te trekken binnen het aanwezige faciliteringsvolume.

Stichtingskosten Ontv. Termijnen Verplichting

Stadspolder, Kortgene 3.420.586 1.026.176 2.394.410

Wozoco, Wemeldinge 2.265.450 775.058 1.490.392

Totaal 5.686.036 1.801.234 3.884.802

OnderhoudsverplichtingenUltimo boekjaar is RWS onderhoudsverplichtingen aangegaan voor een totaal bedrag van € 48.000, waarvan de uitvoering nog ter hand moet worden genomen. Dit zal binnen één jaar plaatsvinden.

GarantiestellingRWS staat voor 33,33% garant voor de doorstart van de Goese Schans ad € 4,5 miljoen.

Aankopen en investeringenOnderstaande nieuwbouwprojecten zijn per 31 december 2016 in uitvoering. De hieruit voortvloeiende verplichting bedraagt:

10.13 VERBONDEN PARTIJEN

Als verbonden partij worden aangemerkt alle rechtspersonen waarover overheersende zeggenschap, gezamenlijke zeggenschap of invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. Ook rechtspersonen die overwegende zeggenschap kunnen uitoefenen worden aangemerkt als verbonden partij. Ook de statutaire directieleden, andere sleutelfunctionarissen in het management van RWS en nauwe verwanten zijn verbonden partijen.

Met de meeste van haar deelnemingen heeft RWS naast haar aandelenbelang ook een zakelijke relatie, waarbij producten (veelal onroerende zaken bestemd voor verhuur) en/of diensten van de desbetreffende deelnemingen worden afgenomen. Deze transacties zijn behoudens onderstaand steeds gebaseerd op gebruikelijke contractuele afspraken waarbij marktconforme condities zijn overeengekomen.


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Huuropbrengsten Sociaal vastgoed in exploitatie

Woningen en woongebouwen 38.516 37.936

Onroerende zaken, niet zijnde woningen 1.076 1.172

39.592 39.108

Af: huurderving wegens leegstand -590 -347

Af: huurderving wegens oninbaarheid -86 -45

Subtotaal huuropbrengsten Sociaal vastgoed in exploitatie 38.916 38.686

Huuropbrengsten Commercieel vastgoed in exploitatie


Onroerende zaken, niet zijnde woningen 345 335

1.618 1.498


Af: huurderving wegens oninbaarheid 0 -2

Subtotaal huuropbrengsten Commercieel vastgoed in exploitatie 1.548 1.422

Totaal huuropbrengsten 40.465 40.108

11. TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE WINST-EN VERLIESREKENING

11.1 HUUROPBRENGSTEN

De “te ontvangen nettohuur” is gewijzigd als gevolg van: • verhoging van de huren wegens algemene huurverhoging en wegens woningverbetering voor een bedrag van € 0,6 miljoen. • het uit exploitatie nemen van woningen en woongebouwen of van verkochte woningen tot een bedrag van € 0,2 miljoen.

Hierna is een overzicht opgenomen van de huuropbrengsten die in de verschillende gemeenten zijn behaald:

2016€

2015€

Gemeente Goes 31.681 31.451

Gemeente Kapelle 5.102 5.033

Gemeente Noord-Beveland 3.682 3.625


2016€

2015€

Overige goederen, leveringen en diensten 1.084 991

Huurders-Onderhouds-Abonnement 179 173

Tuin-Onderhouds-Abonnement 14 14

Glasschade/rioolontstoppingen 243 237

1.521 1.415

Af:

Opbrengstenderving wegens leegstand 65 -25

Totaal opbrengsten servicecontracten 1.455 1.390

De vergoedingen voor leveringen en diensten zijn gedaald/gestegen als gevolg van: • Uitbreiding van de activiteiten op het gebied van de exploitatie van overige goederen, leveringen en diensten tot een bedrag van € 141.000, als gevolg van de overname van de woningen van VBOM.

11.2 OPBRENGSTEN SERVICECONTRACTEN


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Vrijval egalisatierekening rijksbijdragen 1 1

Vrijval egalisatierekening BWS-subsidies 39 38

Totaal overheidsbijdragen 40 39

2016€

2015€

Toegerekende lasten verhuur en beheeractiviteiten 5.591 5.189

Verhuurderheffing 4.172 3.795

Overige lasten verhuur en beheeractiviteiten 420 515

Totaal lasten verhuur en beheeractiviteiten 10.183 9.499

11.4 OVERHEIDSBIJDRAGEN

11.5 LASTEN VERHUUR EN BEHEERACTIVITEITEN

2016€

2015€

Overige goederen, leveringen en diensten 1.009 945

Huurders-Onderhouds-Abonnement 191 157

Tuin-Onderhouds-Abonnement 14 17

Glasschade/rioolontstoppingen 268 191

Totaal opbrengsten servicecontracten 1.482 1.310

De bedragen die in rekening worden gebracht voor levering en diensten, en overige onroerende en roerende zaken zijn gebaseerd op de geraamde c.q. werkelijke kosten. Zij worden jaarlijks, indien noodzakelijk, aangepast. Jaarlijks vindt afrekening plaats met de huurders met betrekking tot de leveringen en diensten over het voorgaande jaar.

11.3 LASTEN SERVICECONTRACTEN

2016€

2015€

Onderhoudslasten (niet cyclisch) 3.106 2.123

Onderhoudslasten (cyclisch) 11.670 6.695

Totaal onderhoudslasten 14.776 8.818

De onderhoudslasten zijn te verdelen in:

Planmatig onderhoud 10.138 5.598

Uitgesteld planmatig onderhoud 1.532 987

Mutatieonderhoud 1.895 1.337

Klachtenonderhoud 2.402 2.030

Asbest verwijderen tijdens mutatie- en klachtonderhoud 174 165

Overig/onvoorzien onderhoud 81 96

Correctie uren Interne Aannemerij -1.446 -1.392


11.6 ONDERHOUDSLASTEN


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Gemeentelijke heffingen 1.943 1.898

Bijdrage saneringsheffing 0 0

Verzekeringskosten 141 141

Overige directe operationele lasten exploitatie bezit 88 69


2016€

2015€

Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling 10.806 7.904

Af: lasten verkocht vastgoed in ontwikkeling -10.564 -7.783

Af: Toegerekende organisatiekosten 0 0

Af: Toegerekende financieringskosten 0 0

Totaal lasten verhuur en beheeractiviteiten 242 121

11.9.1 Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille

2016€

2015€

Voormalige huurwoningen 253 1.319

Voormalige koopwoningen 1.180 0

Totaal verkoopopbrengst vastgoedportefeuille 1.433 1.319

11.9.3 Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille

2016€

2015€

Boekwaarde huurwoningen -227 -818

Boekwaarde koopwoningen -1.062 0

Totaal boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille -1.289 -818

11.9.2 Toegerekende organisatiekosten

2016€

2015€

Overige indirecte kosten -11 -37

Totaal toegerekende organisatiekosten -11 -37

11.7 OVERIGE DIRECTE OPERATIONELE LASTEN EXPLOITATIE BEZIT

11.8 NETTO RESULTAAT VERKOCHT VASTGOED IN ONTWIKKELING

11.9 NETTO GEREALISEERD RESULTAAT VERKOOP VASTGOEDPORTEFEUILLE


INHOUDSOPGAVE

11.10.1 Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille

2016€

2015€

Waardeverandering Materiële Vaste Activa 16 -1

Waardevermindering onroerende zaken VOV -331 -57

Totaal overige waardeveranderingen van (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille -315 -58

11.10.2 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille

2016€

2015€

Bij/Af: Commercieel vastgoed in exploitatie 2.516 8.960

Bij/Af: Vastgoed in ontwikkeling voor eigen exploitatie -1.021 1.068

Bij/Af: Sociaal vastgoed in exploitatie gekwalificeerd als vastgoedbelegging 41.654 -3.501

Totaal niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille 43.149 6.527

11.10.3 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden

2016€

2015€

Ongerealiseerd op basis van herwaardering 57 227

Waardesprong verkoop onder voorwaarden 0 0

Gerealiseerd bij terugkoop 141 166

Totaal niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille VoV 198 393

11.11.2 Kosten overige activiteiten

2016€

2015€

Toegerekende organisatiekosten -25 -72

Toegerekende kosten leveringen en werken voor derden -614 -416

Overige kosten -181 -116

Totaal kosten overige activiteiten -820 -604

11.11.1 Opbrengst overige activiteiten

2016€

2015€

Opbrengsten overige activiteiten 0 0

Opbrengsten overige administratiekosten 29 94

Opbrengst overige verhuur 0 45

Overige baten 316 462

Totaal niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille VoV 345 601

11.10 WAARDEVERANDERINGEN VASTGOEDPORTEFEUILLE

11.11 NETTO RESULTAAT OVERIGE ACTIVITEITEN


INHOUDSOPGAVE

2016 2015

Vastgoed gerelateerde leefbaarheid 0 0

Mens gerelateerde leefbaarheid -109 -163

Totaal leefbaarheid -109 -163

11.12 LEEFBAARHEID

2016€

2015€

Waardeveranderingen Centrada (verkoop onverdeeld bezit) 761 0

Uitbetaling WIF 62 401

Voorzien RWS Goese Schans 118 -139

Voorzien RWS Participaties -47 -60

Ineffectiviteit van hedge relatie derivaten -9 5

Totaal waardeveranderingen van financiële vaste activa en effecten 885 207

11.13 WAARDEVERANDERINGEN VAN FINANCIËLE VASTE ACTIVA, EFFECTEN EN DERIVATEN

2016€

2015€

Renteopbrengsten leningen 0 11

Totaal opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten 0 11

11.14 OPBRENGSTEN VAN VORDERINGEN DIE TOT DE VASTE ACTIVA BEHOREN EN EFFECTEN

Opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten

2016€

2015€

Overige rentebaten 23 81

Totaal andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten 23 81

11.15 ANDERE RENTEBATEN EN SOORTGELIJKE OPBRENGSTENAndere rentebaten en soortgelijke opbrengsten

2016€

2015€

Rentelasten leningen overheid en kredietinstellingen -5.958 -6.339

Rentelasten derivaten met een effectieve hedge relatie -1.601 -1.536

Overige rentelasten -151 -127

Totaal rentelasten en soortgelijke kosten -7.710 -8.002

11.16 RENTELASTEN EN SOORTGELIJKE KOSTEN


INHOUDSOPGAVE

De hiervoor vermelde rentelast van langlopende schulden leningen en kredietinstellingkan als volgt worden gespecificeerd:

2016€

2015€

Rentelasten van leningen met een vaste rente -5.931 -6.085

Rentelasten van leningen met een variabele rente -27 -254


2016€

2015€

Latente vennootschapsbelasting (baten/lasten)

Mutatie actieve latentie leningen -28 -39

Mutatie actieve latentie verkoopvijver 232 164

Mutatie actieve latentie verrekenbare verliezen -226 7.522

-22 7.647

Acute vennootschapsbelasting 0 -29

0 0

Totaal belastingenresultaat uit gewone bedrijfsuitoefening -22 7.618

11.17 BELASTINGEN

De acute belastinglast is als volgt bepaald: 2016€

Resultaat voor belastingen volgens de geconsolideerde jaarrekening 49.334

Bijzondere waardeverminderingen (o.a. afwaardering WOZ) -44.041

Afschrijvingen -2.049

Verkoopresultaten vastgoed 9

Overige tijdelijke verschillen -137

Permanente verschillen 12

-46.206

Belastbaar bedrag 3.128

De verschuldigde vennootschapsbelasting over 2016 is berekend op nihil, aangezien er voor 2016 nog gebruik kan worden gemaakt van carry forward van het in voorgaande jaren gecreëerde verrekenbare verlies en is gebaseerd op de huidig bekende feiten en omstandigheden, daarbij is rekening gehouden met een fiscale optimalisatie. Voor het verrekenbare verlies is een latentie gevormd. Zie hiervoor de toelichting bij paragraaf 10.2.3.


INHOUDSOPGAVE

11.18 RESULTAAT DEELNEMINGEN2016

€2015

€

Resultaat deelneming Ontwikkelcombinatie Goese Schans VOF 0 -1

Resultaat liquidatie R.O.M. Projecten BV 0 -15

Resultaat verkoopmaatschappij Goese Schans BV -21 5

Resultaat deelgebieden Goese Schans BV 7 0

Totaal resultaat deelnemingen -14 -10

2016€

2015€

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie 849 712

Leveringen en diensten 9 9

Totaal afschrijvingen op (im)materiële vaste activa 858 721

11.19 AFSCHRIJVINGEN (IM)MATERIËLE VASTE ACTIVA

11.20 LONEN EN SALARISSEN

2016€

2015€

Lonen en salarissen 3.331 3.498

Sociale lasten 516 521

Pensioenlasten 498 586

Totaal lonen en salarissen 4.344 4.605

2016€

2015€

Controle van de jaarrekening 114 112

Andere controlewerkzaamheden 0 18

Fiscale adviesdiensten 99 102

Andere niet-controlediensten 13 1

Totaal accountantshonoraria 194 233

11.21 ACCOUNTANTSHONORARIA

In het boekjaar zijn de volgende bedragen aan accountantshonoraria ten laste van het resultaat gebracht:

Bovenstaande honoraria betreffen uitsluitend de werkzaamheden die bij RWS en de in de consolidatie betrokken maatschappijen zijn uitgevoerd door accountantsorganisaties en externe accountants zoals bedoeld in art. 1, lid 1 Wta (Wet toezicht accountantsorganisaties).

Opgegeven worden de lasten geboekt in het boekjaar waarin de (controle-) werkzaamheden worden/zijn verricht (‘over het boekjaar’). Deze methode impliceert dat alleen de lasten vermeld worden die in het boekjaar in rekening zijn gebracht.


INHOUDSOPGAVE

12. OVERIGE INFORMATIE

12.1 WERKNEMERS

Gedurende het jaar 2016 had de corporatie gemiddeld 69,66 werknemers in dienst (2015: 72,5). Dit aantal is gebaseerd op het aantal fulltime equivalenten. Geen van de werknemers is buiten Nederland werkzaam (2015: 0).

Het hierin inbegrepen gemiddeld aantal werknemers bij de deelnemingen bedraagt 0 in 2016 (2015: 0).

12.2 BESTUURDERS EN COMMISSARISSEN

Lasten ter zake van bezoldiging en ter zake van pensioenen op grond van jaarrekeningrecht van:

bestuurders en voormalige bestuurders € 163.997 (voorgaand jaar € 174.089) commissarissen en voormalige commissarissen € 81.885 (voorgaand jaar € 92.668)

De bezoldiging van bestuurders omvat:• periodiek betaalde beloningen (zoals salarissen, sociale lasten, vakantiegeld, doorbetaling bij vakantie en ziekte,

reiskosten en presentiegelden);• beloningen betaalbaar op termijn (zoals pensioenlasten, VUT, sabbatical leave en jubileumuitkeringen);• uitkeringen bij beëindiging van het dienstverband en• winstdelingen en bonusbetalingen.

NaamPeriodiek betaalde beloningen

Beloningen betaalbaar op termijn

Vergoedingen en werkgeverslasten

Winstdeling en bonus

2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015

M. Sas 127.330 132.825 19.994 22.794 16.674 18.470 0 0

Totaal 127.330 132.825 19.994 22.794 16.674 18.470 0 0

Naam Als lid van de Raad van Commissarissen

Overige kosten/ vergoedingen

2016 2015 2016 2015

J. RooseVoorzitter

20.793 23.508 953 1.484

L. Snoodijk Lid

13.852 15.633 985 1.294

R. Kohsiek Lid tot en met 31 mei 2016

5.772 15.667 684 1.712

G. Morée van Capellen Lid

13.852 15.667 889 1.175

B. Feijtel Lid

13.852 15.667 880 861

J.W. van der MarelLid vanaf 1 juni 2016

8.080 0 1.293 0

Totaal 76.201 86.142 5.684 6.526

Voor de verplichte WNT-toelichting wordt verwezen naar WNT-verantwoording 2016 RWS verderop.

De bezoldiging van de Raad van Commissarissen (Toezicht) kan als volgt worden gespecificeerd:


INHOUDSOPGAVE

INHOUD

ENKELVOUDIGE JAARREKENING

Enkelvoudige balans 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91Enkelvoudige winst- en verliesrekening 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93Enkelvoudig kasstroomoverzicht 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94Toelichting op de enkelvoudige balans en winst- en verliesrekening 2016 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96


INHOUDSOPGAVE

13. ENKELVOUDIGE BALANS PER 31 DECEMBER 2016

(na voorgestelde resultaatbestemming) (x € 1.000)

Ref. 31-12-2016 31-12-2015

ACTIEF

VASTE ACTIVA

Materiële vaste activa 10.1

DAEB vastgoed in exploitatie 10.1 652.604 605.386

Niet-DAEB vastgoed in exploitatie 10.1 26.259 24.062

Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 10.1 10.125 11.687

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 10.1 4.849 4.140

Onroerende en roerende zaken ten dienst van de exploitatie 10.1 4.106 4.255

697.942 649.530

Financiële vaste activa 16.1.1

Deelneming 16.1.2 1.675 1.654

Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 10.2.2 0 0

Latente belastingvordering(en) 10.2.3 7.725 7.721

Leningen u/g 16.1.3 3.276 3.131

Overige vorderingen 10.2.5 0 5.243

12.676 17.749

Som der vaste activa 710.619 667.279

VLOTTENDE ACTIVA

Voorraden 10.3

Vastgoed bestemd voor verkoop 10.3.1 3.017 5.436

Vastgoed bestemd voor verkoop onder voorwaarden 10.3.2 1.936 1.530

Overige voorraden 10.3.3 144 172

5.097 7.138

Vorderingen 16.1.4

Huurdebiteuren/Handelsdebiteuren 16.1.5 398 450

Gemeenten 10.5.2 3.709 3.978

Vorderingen op groepsmaatschappijen 16.1.6 147 29

Belastingen en premies sociale verzekeringen 0 0

Overige vorderingen 16.1.7 1.600 110

Overlopende activa 16.1.8 1.295 656

7.150 5.224

Liquide middelen 16.1.9 9.525 1.936

Som der vlottende activa 21.772 14.298

TOTAAL ACTIVA 732.391 681.577


INHOUDSOPGAVE

Ref. 31-12-2016 31-12-2015

PASSIEF

EIGEN VERMOGEN 16.1.10

Herwaarderingsreserve 362.334 315.046

Overige reserves 85.069 105.369

Resultaat boekjaar 49.334 26.988

496.737 447.403

EGALISATIEREKENING 10.8

Egalisatierekening 10.8 465 484

VOORZIENINGEN 10.9

Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen 10.9.1 613 474

Overige voorzieningen 10.9.2 317 349

930 824

LANGLOPENDE SCHULDEN 10.10

Schulden/leningen kredietinstellingen 10.10.1 196.018 199.660

Verplichtingen uit hoofd van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

10.10.2 10.377 11.887

Overige schulden 10.10.3 1.004 1.003

207.398 212.551

KORTLOPENDE SCHULDEN 16.1.11

Ineffectieve deel SWAP 10.11.2 37 28

Schulden aan gemeenten 10.11.1 40 0

Schulden aan kredietinstellingen 16.1.12 19.327 12.018

Schulden aan leveranciers 16.1.13 1.678 842

Schulden aan groepsmaatschappijen 16.1.14 626 0

Belastingen en premies sociale verzekeringen 16.1.15 894 403

Overige schulden 16.1.16 621 549

Overlopende passiva 16.1.17 3.638 6.475

26.861 20.316

TOTAAL PASSIVA 732.391 681.577

(x € 1.000)


INHOUDSOPGAVE

14. ENKELVOUDIGE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2016

Ref. 2016 2015

FUNCTIONEEL MODEL

Huuropbrengsten 16.2.1 40.612 40.255

Opbrengsten servicecontracten 11.2 1.455 1.390

Lasten servicecontracten 11.3 -1.482 -1.310

Overheidsbijdragen 11.4 40 39

Lasten verhuur en beheeractiviteiten 16.2.2 -10.209 -9.615

Lasten onderhoudsactiviteiten 16.2.3 -14.743 -8.804

Overige directe operationele lasten exploitatie bezit 11.7 -2.172 -2.108

Netto resultaat exploitatie vastgoedportefeuille 13.502 19.848

Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling 0 0

Uitgaven verkocht vastgoed in ontwikkeling 0 0

Toegerekende organisatiekosten 0 0

Toegerekende financieringskosten 0 0

Netto resultaat verkocht vastgoed in ontwikkeling 0 0

Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille 11.9.1 1.433 1.319

Toegerekende organisatiekosten 11.9.2 -11 -37

Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille 11.9.3 -1.289 -818

Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille 134 464

Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille 11.10.1 -315 -58

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille 11.10.2 43.149 6.527

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden

11.10.2 198 393

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille bestemd voor verkoop

0 0

Waardeveranderingen vastgoedportefeuille 43.032 6.862

Opbrengst overige activiteiten 11.11.1 345 601

Kosten overige activiteiten 11.11.2 -820 -604

Netto resultaat overige activiteiten -475 -3

Overige organisatiekosten 0 0

Leefbaarheid 11.12 -109 -163

Bedrijfsresultaat 64.533 27.008

Waardeveranderingen van financiële vaste activa en effecten 16.2.4 815 207

Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten 16.2.5 360 50

Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten 16.2.6 1 34

Rentelasten en soortgelijke kosten 16.2.7 -7.710 -7.970

Saldo financiële baten en lasten -6.534 -7.679

Resultaat voor belastingen 49.550 19.329

Belastingen 11.17 -22 7.618

Aandeel in resultaat van deelnemingen 16.2.8 -193 40

GECONSOLIDEERD RESULTAAT NA BELASTINGEN 49.334 26.988

(x € 1.000)


INHOUDSOPGAVE

15. ENKELVOUDIG KASSTROOMOVERZICHT 2016

(directe methode) (x € 1.000) 2016 2015

Kasstroom uit operationele activiteiten

Huren 40.656 40.262

Vergoedingen 1.455 1.390

Overheidsontvangsten 269 67

Overige bedrijfsontvangsten 390 1.313

Renteontvangsten 76 84

Saldo ingaande kasstromen 42.846 43.116

Erfpacht 0 0

Personeelsuitgaven -4.379 -4.618

Onderhoudsuitgaven -9.816 -7.109

Overige bedrijfsuitgaven -11.972 -4.778

Rente uitgaven -7.710 -7.961

Sectorspecifieke heffing onafhankelijk van resultaat -35 -19

Verhuurderheffing -4.172 -3.710

Leefbaarheid externe uitgave niet investering gebonden -58 -146

Vennootschapsbelasting -1.421 0

Saldo uitgaande kasstromen -39.563 -28.341

Kasstroom uit operationele activiteiten 3.283 14.775

Kasstroom uit (des)investeringsactiviteiten

Verkoopontvangsten bestaande huur, woon en niet-woongelegenheden 7.499 6.057

Verkoopontvangsten woongelegenheden (VOV) na inkoop in dpi periode 16 0

Verkoopontvangsten nieuwbouw, woon- en niet woongelegenheden 2.419 146

(Des)investeringsontvangsten overige 0 136

Tussentelling ingaande kasstromen MVA 9.934 6.339

Nieuwbouw huur, woon- en niet woongelegenheden -4.166 -6.861

Woningverbetering, woon- en niet woongelegenheden -2.644 -923

Aankoop, woon- en niet woongelegenheden -1.026 -327

Aankoop woongelegenheden (VOV) voor doorverkoop -611 -698

Investering overig -720 -393

Tussentelling uitgaande kasstromen MVA -9.167 -9.202

Saldo in- en uitgaande kasstromen MVA 767 -2.863

Ontvangsten verbindingen 0 81

Ontvangsten verbindingen -145 -3.331

Uitgaven overig 0 0

Saldo in- en uitgaande kasstromen FVA -145 -3.250

Kasstroom uit (des)investeringsactiviteiten 622 -6.113


INHOUDSOPGAVE

2016(x € 1.000)

2015(x € 1.000)

Stand per 1 januari 1.936 221

Mutaties boekjaar 7.589 1.715

STAND PER 31 DECEMBER 9.525 1.936

De toename (afname) van de geldmiddelen in het boekjaar is als volgt te specificeren:

Financieringsactiviteiten

Nieuwe door WSW geborgde leningen 16.000 17.500

Tussentelling inkomende kasstromen 16.000 17.500

Aflossing door WSW geborgde leningen -2.316 -12.960

Aflossing niet door WSW geborgde leningen DAEB investeringen -10.000 -311

Tussentelling uitgaande kasstromen -12.316 -13.2711

Kasstroom uit financieringsactiviteiten 3.684 4.229

Wijziging kortgeldmutaties 0 -11.176

TOENAME (AFNAME) GELDMIDDELEN IN BOEKJAAR 7.589 1.715


INHOUDSOPGAVE

16. TOELICHTING OP DE ENKELVOUDIGE BALANS PER 31 DECEMBER 2016 EN WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2016

(x € 1.000)

16.1 TOELICHTING OP DE ENKELVOUDIGE BALANS PER 31 DECEMBER 2016 (X € 1.000)

Voor toelichting op de posten uit de enkelvoudige balans wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans. Hieronder zijn alleen de posten weergegeven welke in de enkelvoudige balans afwijken ten opzichte van de geconsolideerde balans.

16.1.1 FINANCIËLE VASTE ACTIVAHet verloop van de financiële vaste activa kan als volgt worden gespecificeerd:

Deel- nemingen

€

Vorderingen op groeps-

maatschappijen

€

Latente belasting-

vorderingen

€

Leningen u/g

€

Overige vorderingen

€

Subtotaal

€

Stand per 1 januari 2016 1.654 0 7.721 3.131 5.243 17.749

Investeringen 0 0 0 145 0 145

Resultaat deelnemingen 21 0 0 0 0 21

Desinvesteringen 0 0 0 0 -5.243 -5.243

Mutatie latente belastingvord. 0 0 4 0 0 4

Waarde mutaties 0 0 0 0 0 0

Stand per 31 december 2016

1.675 0 7.725 3.276 0 12.676


- cumulatieve herwaarderingen 0 0 0 0 0 0

- bedragen met een looptijd korter dan één jaar 0 0 0 0 0 0

2016€

2015€


Mutaties in het boekjaar -36 7


16.1.2 DEELNEMINGEN

Volledig geconsolideerde deelnemingen RWS Dienstverlening BV (100% aandeel)Bij akte van 28 december 2007 heeft de oprichting plaatsgevonden van de RWS Dienstverlening BV. In verband met deze oprichting is per 21 december 2007 een aandelenkapitaal gestort van € 18.000,-.

2016€

2015€

Saldo per 1 januari 1.606 0

Investering 0 1.562

Resultaat in het boekjaar 71 44

Saldo per 31 december 1.678 1.606

RWS.Com BV (100% aandeel)


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€


Reeds voorzien -1.687 -1.476

Resultaat in het boekjaar 41 -211

Negatieve vermogenswaarde van de deelneming is in mindering gebracht op de lening u/g 1.646 1.687


2016€

2015€


Investeringen 0 0

Resultaat boekjaar -21 5

Saldo per 31 december -16 5

2016€

2015€


Investeringen 0 0

Resultaat boekjaar 7


2016€

2015€

Saldo per 1 januari 0 1.582


Uitbetaling i.v.m. liquidatie 0 -6

Afboeking i.v.m. liquidatie 0 -15

Overheveling naar RWS.Com BV 0 -1.562


RWS Participaties BV (100% aandeel)2016

€2015

€


Reeds voorzien -4.577 -4.320

Resultaat in het boekjaar -255 -257

Negatieve vermogenswaarde van de deelneming is in mindering gebracht op de lening u/g 4.832 4.577


RWS Goese Schans BV (100% aandeel)

Overige deelnemingenVerkoopmaatschappij Goese Schans BV (33,33% aandeel)

Deelgebieden Goese Schans BV (33,33% aandeel)

R.O.M. Projecten BV

Voor toekomstige verliezen Goese Schans is een voorziening gevormd van € 4,8 miljoen voor RWS Participaties BV en € 1,6 miljoen voor RWS Goese Schans BV. Deze voorziening is in mindering gebracht op de vorderingen op groepsmaatschappijen.


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Saldo per 1 januari 0 4.519

Mutaties in het boekjaar 0 0

Uitbetaling deelneming 0 -4.519


2016€

2015€

Saldo per 1 januari 3.131 0

Mutatie lening RWS.Com BV 0 3.000

Mutatie lening verkoopmaatschappij Goese Schans BV 15 66

Mutatie lening deelgebieden Goese Schans BV 130 65


16.1.3 LENINGEN U/G

Cité C.V.

De leningen hebben een gemiddeld rentepercentage van 0% en zullen worden afgelost zodra de liquiditeit van de schuldenaar dit toelaat. Voor de leningen zijn geen nadere zekerheden overeengekomen.

2016€

2015€

Huurdebiteuren 398 450


Totaal2016

€

31.12.2016> 1 jaar

€

Totaal2015

€

31.12.2015> 1 jaar

€

Huurdebiteuren 398 0 450 0

Gemeenten 3.709 0 3.978 0

Vorderingen op groepsmaatschappijen 147 0 29 0

Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 0 0 0 0

Belastingen en premies sociale verzekeringen 0 0 0 0

Overige vorderingen 1.600 0 110 0

Overlopende activa 1.295 0 656 0

7.150 0 5.224 0

16.1.4 VORDERINGEN

16.1.5 HUURDEBITEURENHet saldo huurdebiteuren kan als volgt worden gespecificeerd:

2016€

2015€

RWS Goese Schans BV 135 17

RWS Participaties BV 12 12

Totaal vorderingen op groepsmaatschappijen 147 29

16.1.6 VORDERINGEN OP GROEPSMAATSCHAPPIJENHet saldo vorderingen op groepsmaatschappijen kan als volgt worden gespecificeerd:


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Kas / Bank 9.525 1.936

Totaal liquide middelen per 31 december 9.525 1.936

2016€

2015€

Vooruitbetaalde posten 1.277 650

Overige overlopende activa 17 6

Totaal overlopende activa per 31 december 1.295 656

2016€

2015€

Overige vorderingen 1.600 110

16.1.9 LIQUIDE MIDDELEN

16.1.8 OVERLOPENDE ACTIVAHet saldo overlopende activa kan als volgt worden gespecificeerd:

16.1.7 OVERIGE VORDERINGENHet saldo overige vorderingen kan als volgt worden gespecificeerd:

De overige vorderingen hebben een resterende looptijd korter dan een jaar.

De overlopende activa hebben een resterende looptijd korter dan een jaar.

2016€

2015€

Stand per 1 januari 439.860 414.240

Effect stelselwijziging 26 6.175

Uit resultaatbestemming 57.928 26.988

Inbreng vermogen VBOM -1.077 0


16.1.10 EIGEN VERMOGENHet verloop van de overige reserves is als volgt:

Overeenkomstig artikel 2 van de statuten van RWS dient het gehele vermogen binnen de kaders van de woningwet te worden besteed. Het totale vermogen inclusief ongerealiseerde herwaarderingen is toegelicht in 10.7.1.

2016€

2015€



Schulden aan kredietinstellingen 19.327 12.018

Schulden aan leveranciers 1.678 842

Belastingen en premies sociale verzekeringen 894 403

Overige schulden 621 549

Overlopende passiva 3.638 6.475

26.861 20.316

16.1.11 KORTLOPENDE SCHULDEN


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Kortlopend deel van de langlopende schulden 19.327 12.008

Rekening-courant BNG 0 10

Totaal schulden aan kredietinstellingen 19.327 12.018

2016€

2015€

Loonheffing en premies sociale verzekeringen 145 156

Omzetbelasting 749 247

Vennootschapsbelasting 0 0

Totaal belastingen en premies sociale verzekeringen 894 403

2016€

2015€

Niet vervallen rente 3.497 3.418

Nog te verrekenen servicekosten 0 0

Overige overlopende passiva 141 3.057

Totaal overlopende passiva 3.638 6.475

2016€

2015€

RWS.Com B.V. 448 0

RWS Goese Schans B.V. 118 0

RWS Dienstverlening B.V. 60 0

Totaal schulden aan groepsmaatschappijen 626 0

2016€

2015€

Schulden aan leveranciers 1.678 842

2016€

2015€

Totaal overige schulden 621 549

16.1.12 SCHULDEN/LENINGEN KREDIETINSTELLINGEN

16.1.15 BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGENHet saldo te betalen belastingen en premies sociale verzekeringen kan als volgt worden gespecificeerd:

16.1.17 OVERLOPENDE PASSIVADe post overlopende passiva is als volgt samengesteld:

16.1.13 SCHULDEN AAN LEVERANCIERS

16.1.14 SCHULDEN AAN GROEPSMAATSCHAPPIJEN

16.1.16 OVERIGE SCHULDEN

RWS heeft in 2002 een ‘overeenkomst voor financiële dienstverlening’ gesloten met de NV Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). Deze financieringsovereenkomst voor uitoefening van de normale bedrijfsvoering is in 2015 gewijzigd en uitgebreid tot een krediet in rekening-courant tot maximaal € 9,0 miljoen en een aanvullende kasgeldfaciliteit van maximaal € 5,0 miljoen.

De overige schulden hebben een resterende looptijd korter dan een jaar.

De overlopende passiva hebben een resterende looptijd korter dan een jaar.


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Huuropbrengsten Sociaal vastgoed in exploitatie


Onroerende zaken, niet zijnde woningen 1.223 1.319

39.739 39.255


Af: huurderving wegens oninbaarheid -86 -45

Subtotaal huuropbrengsten Sociaal vastgoed in exploitatie 39.064 38.833

Huuropbrengsten Commercieel vastgoed in exploitatie


Onroerende zaken, niet zijnde woningen 345 335

1.618 1.498


Af: huurderving wegens oninbaarheid 0 -2

Subtotaal huuropbrengsten Commercieel vastgoed in exploitatie 1.548 1.422


2016€

2015€

Toegerekende lasten verhuur en beheeractiviteiten 5.758 5.447

Verhuurderheffing 4.172 3.795

Overige lasten verhuur en beheeractiviteiten 279 373


2016€

2015€

Onderhoudslasten (niet cyclisch) 3.106 2.123

Onderhoudslasten (cyclisch) 11.637 6.681


De onderhoudslasten zijn te verdelen in:

Planmatig onderhoud 10.131 5.584

Uitgesteld planmatig onderhoud 1.532 987

Mutatieonderhoud 1.884 1.334

Klachtenonderhoud 2.387 2.030

Asbest verwijderen tijdens mutatie- en klachtonderhoud 174 165

Overig/onvoorzien onderhoud 81 96

Correctie uren Interne Aannemerij -1.446 -1.392


16.2 TOELICHTING OP DE ENKELVOUDIGE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2016 (x € 1.000)

Voor toelichting op de posten uit de enkelvoudige winst- en verliesrekening wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening. Hieronder zijn alleen de posten weergegeven welke in de enkelvoudige winst- en verliesrekening afwijken ten opzichte van de geconsolideerde winst- en verliesrekening.

16.2.1 HUUROPBRENGSTEN

16.2.2 LASTEN VERHUUR EN BEHEERACTIVITEITEN

16.2.3 LASTEN ONDERHOUDSACTIVITEITEN


INHOUDSOPGAVE

2016€

2015€

Renteopbrengsten leningen 360 50

Totaal opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten 360 50

2016€

2015€

Waardeveranderingen Centrada (verkoop onverdeeld bezit) 761 0

Uitbetaling WIF (90% voorschot) 62 401

Voorzien RWS Goese Schans 0 -139

Voorzien RWS Participaties 0 -60

Ineffectiviteit van hedge relatie derivaten -9 5

Voorzien onderhanden projecten Marsaki Goese Schans 0 0

Totaal waardeveranderingen van financiële vaste activa en effecten 815 207

2016€

2015€

Rentelasten leningen overheid en kredietinstellingen -5.958 -6.307

Rentelasten derivaten met een effectieve hedge relatie -1.601 -1.536

Overige rentelasten -151 -127


2016€

2015€

Rentelasten van leningen met een vaste rente -5.931 -6.063

Rentelasten van leningen met een variabele rente -27 -254


16.2.4 WAARDEVERANDERING VAN FINANCIËLE VASTE ACTIVA

16.2.7 RENTELASTEN EN SOORTGELIJKE KOSTEN

16.2.5 OPBRENGSTEN VAN VORDERINGEN DIE TOT DE VASTE ACTIVA BEHOREN EN EFFECTENOpbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten.

2016€

2015€

Overige rentebaten 1 34

Totaal andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten 1 34

16.2.6 ANDERE RENTEBATEN EN SOORTGELIJKE OPBRENGSTENAndere rentebaten en soortgelijke opbrengsten.

2016€

2015€

Resultaat liquidatie R.O.M. Projecten BV 0 -15

Resultaat deelneming RWS Goese Schans BV 41 -1

Resultaat RWS Dienstverlening BV -36 7

Resultaat RWS.Com BV 71 44

Resultaat RWS Participaties BV -255 0

Resultaat verkoopmaatschappij Goese Schans BV -21 5

Resultaat deelgebieden Goese Schans BV 7 0

Totaal resultaat deelnemingen -193 40

16.2.8 RESULTAAT DEELNEMINGEN

De hiervoor vermelde rentelast van langlopende schulden leningen en kredietinstellingkan als volgt worden gespecificeerd:


INHOUDSOPGAVE

ONDERTEKENING VAN DE JAARREKENING

OPMAKEN VAN DE JAARREKENING VASTSTELLEN VAN DE JAARREKENINGDirecteur-bestuurder: De Raad van Commissarissen:

M. Sas J. Roose (voorzitter)

Goes, 21 april 2017 B.J. Feijtel

L. Snoodijk

J. W. van der Marel

G. Morée van Cappellen


INHOUDSOPGAVE

OVERIGE GEGEVENS

BESTEMMING VAN HET RESULTAAT OVER HET BOEKJAAR 2016De jaarrekening 2016 is vastgesteld in de vergadering van de Raad van Commissarissen gehouden op 21 april 2017. De vergadering heeft de bestemming van het resultaat vastgesteld conform het daartoe gedane voorstel.

VOORSTEL RESULTAATBESTEMMINGHet bestuur stelt aan de Raad van Commissarissen en de Algemene Ledenvergadering voor het resultaat over het boekjaar 2016 van € 49,3 miljoen positief geheel ten gunste van de overige reserves te brengen.

CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANTHiervoor wordt verwezen naar de hierna opgenomen verklaring.

GEBEURTENISSEN NA BALANSDATUMEr zijn geen gebeurtenissen na balansdatum.

INHOUDSOPGAVE


RWS PARTNER IN WONENWNT-VERANTWOORDING2016


INHOUDSOPGAVE

WNT-VERANTWOORDING 2016

WNT VERANTWOORDING 2016 REGIONALE WONINGBOUWVERENIGING SAMENWERKINGPer 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) ingegaan. Deze verantwoording is opgesteld op basis van de volgende op Regionale Woningbouwvereniging Samenwerking van toepassing zijnde regelgeving: Het WNT-maximum voor de woningcorporaties, klasse F.

Het bezoldigingsmaximum in 2016 voor Regionale Woningbouwvereniging Samenwerking is € 150.000. Dit geldt naar rato van de duur en/of omvang van het dienstverband. Voor topfunctionarissen zonder dienstbetrekking geldt met ingang van 1 januari 2016 voor de eerste 12 kalendermaanden een afwijkende normering, zowel voor de duur van de opdracht als voor het uurtarief.

bedragen x € 1 M. Sas (2016)

Functie(s) directeur-bestuurder

Aanvang en einde functievervulling in 2016 1/1 - 31/12

Omvang dienstverband (in fte) 1,0

Gewezen topfunctionaris? Nee

(Fictieve) dienstbetrekking? Neee

Individueel WNT-maximum 150.000

Bezoldiging

Beloning 127.330

Belastbare onkostenvergoedingen 5.222

Beloningen betaalbaar op termijn 19.994

Subtotaal 152.546

-/- Onverschuldigd betaald bedrag -

Totaal bezoldiging 152.546

Motivering indien overschrijding Overgangsrecht

Gegevens 2015

Aanvang en einde functievervulling in 2015 1/1 - 31/12

Omvang dienstverband 2014 (in fte) 1,0

Bezoldiging 2015

Beloning 132.825

Belastbare onkostenvergoedingen 5.746

Beloningen betaalbaar op termijn 22.794

Totaal bezoldiging 2015 161.365

BEZOLDIGING TOPFUNCTIONARISSEN LEIDINGGEVENDE TOPFUNCTIONARISSEN

Leidinggevende topfunctionarissen en gewezen topfunctionarissen met dienstbetrekking. Tevens leidinggevende topfunctionarissen zonder dienstbetrekking vanaf de 13e maand van de functievervulling


INHOUDSOPGAVE

bedragen x € 1 J. Roose L. Snoodijk B. Feijtel

Functie(s) Voorzitter RvC Lid RvC Lid RvC

Aanvang en einde functievervulling in 2016 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12

Individueel WNT-maximum 22.500 15.000 15.000

Bezoldiging

Beloning 17.184 11.448 11.448

Belastbare onkostenvergoedingen 797 797 797

Beloningen betaalbaar op termijn - - -

Subtotaal 17.981 12.245 12.245

-/- Onverschuldigd betaald bedrag - - -

Totaal bezoldiging 17.981 12.245 12.245

Motivering indien overschrijding: zie n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Gegevens 2015

Duur dienstverband in 2014 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12

Bezoldiging 2015

Beloning 19.428 12.920 12.948

Belastbare onkostenvergoedingen 1.343 1.121 797


Totaal bezoldiging 2015 20.771 14.041 13.745

bedragen x € 1 G. Morée van Cappellen

J.W. van der Marel R. Kohsiek

Functie(s) Lid RvC Lid RvC Lid RvC

Aanvang en einde functievervulling in 2016 1/1 - 31/12 1/6 - 31/12 1/1 - 31/5

Individueel WNT-maximum 15.000 8.795 6.247

Bezoldiging

Beloning 11.448 6.678 4.770

Belastbare onkostenvergoedingen 797 465 332


Subtotaal 12.245 7.143 5.102

-/- Onverschuldigd betaald bedrag - - -

Totaal bezoldiging 12.245 7.143 5.102

Motivering indien overschrijding: zie n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Gegevens 2015

Aanvang en einde functievervulling in 2015 1/1 - 31/12 1/1 – 31/12

Bezoldiging 2015

Beloning 12.948 12.948

Belastbare onkostenvergoedingen 1.115 797

Beloningen betaalbaar op termijn - -

Totaal bezoldiging 2015 14.063 13.745

TOEZICHTHOUDENDE TOPFUNCTIONARISSEN RAAD VAN COMMISSARISSEN RWS 2016

De totale bezoldiging van de leden van de Raad van Commissarissen overschrijdt de VTW-norm doordat in 2015 en 2016 de kosten voor de beroepsaansprakelijkheidsverzekering

opgenomen dienen te worden onder de belastbare onkostenvergoedingen. Qua beloning blijven de leden van de RVC binnen de norm zoals vastgesteld door de VTW.


INHOUDSOPGAVE

OVERIGE RAPPORTAGEVERPLICHTINGEN OP GROND VAN DE WNTNaast de hierboven vermelde topfunctionarissen zijn er geen overige functionarissen met dienstbetrekking die in 2016 een bezoldiging boven het individuele WNT-maximum hebben

ontvangen. Er zijn in 2016 geen ontslaguitkeringen betaald aan overige functionarissen die op grond van de WNT dienen te worden vermeld, of die in eerdere jaren op grond van de WOPT of de WNT vermeld zijn of hadden moeten worden.


INHOUDSOPGAVE

Datum Behandeld door Kenmerk

CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJK ACCOUNTANT


INHOUDSOPGAVE



RWS PARTNER IN WONENStationspark 304462 DZ GOESTelefoon: (0113) 23 16 74Fax: (0113) 23 38 11E-mail: [email protected]: www.rwsgoes.nl

RWS PARTNER IN WONEN JAARVERSLAG 2016 · 2017-08-16 · 1. BESTUURSVERSLAG DIT JAARVERSLAG IS EEN...

Documents

Transcript of RWS PARTNER IN WONEN JAARVERSLAG 2016 · 2017-08-16 · 1. BESTUURSVERSLAG DIT JAARVERSLAG IS EEN...