Ruud van Capelleveenabsolutefigures.com/d/pdf/gd-040-naar-kunst-kijken-02.pdf · 2019. 6. 2. · en...

www.AbsoluteFigures.nl

Naar kunst kijken 2 Ruud van Capelleveen

Nummer: 40

kijk op www.AbsoluteFigures.nl voor digitale boeken

Kastelen Extra – 2 www.AbsoluteFigures.nl 40 | 2

Colofon Dit is een uitgave van: Absolute Figures Margrietstraat 4 6921 ZD Duiven Telefoon: 0316 280 698 Eindredactie: Ruud van Capelleveen Bezoek onze website: www.AbsoluteFigures.nl © 2017

Naar kunst kijken 2 DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN


In deze uitgave staan vijftig kor-te geïllustreerde verhalen over kunst. Een klein aantal van deze artikelen verscheen eerder in een andere vorm op één van de web-sites van Absolute Figures. De meeste artikelen zijn speciaal voor deze uitgave geschreven. Hierbij werd soms gebruik ge-maakt van persberichten. Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fo-tokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uit-gever.

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 3

Berthold Werner (Wikimedia): Heilig-Blut-Altar in de St. Jakobskerk in Rothenburg


Tilman Riemenschneider

Hij was een van de meest suc-cesvolle beeldhouwers van zijn tijd. Zijn orderboek was altijd goed gevuld. In zijn atelier in Würzburg schiep hij vooral al-taarstukken en monumenten in zandsteen, marmer en hout. Zijn altaarstukken voor de ker-ken in Münnerstadt, Rothenburg en Creglingen behoren tot de topstukken in dit genre. Een grafmonument van zijn hand in de Dom van Würzburg wordt als hoogtepunt van zijn beeldhouw-kunst beschouwd. Tilman Riemenschneider werd in 1504 tot raadslid benoemd. Hij kreeg aanzien en kwam hierdoor

gemakkelijker in contact met be-langrijke opdrachtgevers. Hier-door verwierf hij talloze lucratie-ve opdrachten. In 1520 werd hij burgermeester van Würzburg. Door de omarming van de refor-matie ontstond in 1525 de Duitse Boerenoorlog, toen opstandige boeren zich verbonden met de burgers van Würzburg. Rie-menschneider was een van de aanvoerders. Hij werd gevangen-genomen en gefolterd. De Boe-renoorlog betekende het einde van zijn succesvolle loopbaan.●


Lucas Cranach de Jongere: Jezus en de overspelige vrouw, na 1532


De fascinerende schoonheid van zijn schilderijen dwong respect en bewondering af bij zijn tijdge-noten. Op het moment van zijn overlijden in 1586 had Lucas Cranach de Jongere (1515-1586) een van de succesvolste ateliers van Europa. Het belang van deze Duitse kun-stenaar uit de renaissance is pas na recent onderzoek goed duide-lijk geworden. Er kwam herwaar-dering. Met talrijke tentoonstel-lingen hebben musea sindsdien aandacht geschonken aan de kunstenaar uit Wittenburg, die de reformatie ‘een gezicht zou hebben gegeven’.

Hij was de jongste zoon van Lu-cas Cranach de Oudere (1472-1553) en begon zijn loopbaan in het atelier van zijn vader. Na zijn dood kreeg hij de leiding over het atelier dat bekend werd door portretten en eenvoudige versies van allegorische en mythische taferelen. De stijl van vader en zoon ver-schilde nauwelijks van elkaar. Hierdoor zijn de schilderen moei-lijk te dateren en toe te schrij-ven.●

Lucas Cranach de Jongere


Rogier van der Weyden: Visitatie


Twee zwangere vrouwen staan naast elkaar in een bloeiend Vlaams landschap en elke vrouw houdt teder een hand op de buik van de ander. Deze kunstschat hangt in het Museum voor Beel-dende Kunst in Leipzig. Rogier van der Weyden werd om-streeks 1399 geboren in Doornik. Hij overleed op 18 juni 1464 in Brussel. Hij zou zijn opgeleid in het atelier van Robert Campin. Tegenwoordig wordt hij met Jan van Eyk als de belangrijkste Vlaamse schilder van de vijftien-de eeuw aangemerkt. Rogier van der Weyden voegde iets nieuws toe aan de kunst van zijn tijd: emotie. De manier waarop de

kunstenaar deze vrouwen toont is daar een goed voorbeeld van. Men herdenkt nog elk jaar het bezoek van Maria aan haar tante Elisabeth. Maria is dan zwanger van Jezus, de zoon van God, en Maria van Johannes de Doper. De visitatie is vaak afgebeeld in de kunst. Ook op kerstzegels ziet u vaak voorstellingen van de Maria-visitatie of de Annunciatie, de aankondiging van de geboorte van Jezus aan Maria.●

Rogier van der Weyden


Bertram van Minden: Jezus Christus voor Pilatus


Meester Bertram uit Minden was een Duitse kunstenaar uit de pe-riode van de gotiek. Kunsthistori-ci denken dat hij enige tijd in Praag heeft doorgebracht. Hij zou daar hebben gewerkt aan het hof van Karel IV van het Heilige Roomse Rijk. Bertram zou in Praag zijn beïnvloed door Bo-heemse tijdgenoten en kennis hebben gemaakt met het werk van Giotto en andere Italiaanse kunstenaars. Het hier afgebeelde kunstwerk hangt in het Niedersächsisches Landesmuseum in Hannover. Het is een deel uit een passie over het lijden van Jezus Christus. In deze scène wordt hij voorgeleid

aan Pontius Pilatus. Hij regeerde over Judea als prefect van keizer Tiberius. Pilatus wordt in het Nieuwe Tes-tament en de Apostolische ge-loofsbelijdenis genoemd als de-gene die Jezus Christus liet krui-sigen. Aanvankelijk kon hij geen reden vinden om Jezus te ver-oordelen, zegt de Bijbel. De uit-spraak ‘Ik ben de koning der Jo-den’ zou de doorslag hebben ge-geven.●

Meester Bertram uit Minden


Claus Cito: Monument Gëlle Fra in Luxemburg


De Luxemburgse kunstenaar Claus Cito studeerde aan de kunstacademie in Stuttgart, waar hij kennis maakte met de kun-stenaars Peter Berens, August Macke en de directeuren van het nieuwe theater: Gustav Linde-mann en Louise Dumont. Claus Cito (1882-1965) was eni-ge tijd de rechterhand van de kunstenaar Wilhelm Lehmbruck. Hij werd ook beïnvloed door het sociale realisme van de Belgische beeldhouwer Constantin Meunier. In 1909 verhuisde hij naar de Belgische hoofdstad. Nadat hij een ontwerpwedstrijd won, vestigde hij zich in 1922 weer in zijn geboorteplaats Bas-

charage in het zuiden van Luxemburg. Hier maakte hij voor de Luxemburgse hoofdstad het ‘Monument du Souvenir’, dat ook wel wordt aangeduid als ‘Gëlle Fra’ (Gouden Vrouw). Een ander belangrijk monument staat op het kerkhof in Leudelin-gen. Het is een treurende moe-der (Mère éplorée). Cito was een expressionist en lid van de kun-stenaarsgroepen ‘Sécession’ en ‘Cercle artistique’.●

Claus Cito


Thomas Eakins: The Biglin Brothers Racing


Hier ziet u de gebroeders Biglin tijdens een roeiwedstrijd. De Amerikaanse kunstschilder, beeldhouwer en fotograaf Tho-mas Eakins (1844-1916) maakte verschillende schilderijen met roeiers. Hij was een liefhebber van jagen, vissen, zeilen en roei-en en deze onderwerpen keren regelmatig terug in zijn werk. Het realisme van Thomas Eakins was geworteld in traditie, maar zijn onderwerpen veroorzaakten soms opschudding. In 1875 schil-derde hij ‘The Cross Clinic’ een schilderij waarop een operatie duidelijk in beeld kwam. Zijn tijd-genoten vonden dat onsmakelijk. Het schilderij werd geweigerd

door de kunstcommissie van de Centennial Exposition. Thomas Eakins verkocht weinig en leefde van lesgeven en de op-brengst van het familiekapitaal. Hij overleed in juni 1916 in Phila-delphia, de stad waar hij zijn he-le leven had gewoond en ge-werkt. Tegenwoordig wordt hij be-schouwd als één van de belang-rijkste kunstenaars in de Ameri-kaanse kunstgeschiedenis.●

Thomas Eakins


Arthur Zelger: Reclameposter voor het Ötztal in Tirol (detail)


Arthur Zelger zag in 1914 in Innsbruck het levenslicht. Hij be-zocht de kunstopleiding in Wenen en maakte na zijn afstuderen al snel naam in de reclamewereld. Wij mogen hem een trendsetter noemen. Zelger combineerde in Oostenrijk voor het eerst foto’s met kleur-vlakken en woorden en is daar-door vergelijkbaar met de Neder-landse ontwerper Piet Zwart, die in de jaren twintig en dertig ver-nieuwing in de Nederlandse grafi-sche traditie tot stand bracht. Het bekendste logo dat Arthur Zelger (1914-2004) ontwierp is ongetwijfeld het logo voor de provincie Tirol. Het beeldmerk uit

de jaren zeventig wordt nog al-tijd gebruikt in folders waarin be-zoekers worden opgeroepen om de vakantie in deze streek door te brengen. Zelger kreeg nog veel meer mooie opdrachten. Zo was hij in 1964 en 1976 betrokken bij het ontwerp van het reclamemateri-aal voor de Olympische Winter-spelen in Innsbruck. Het zijn beelden die indruk maken en die je nooit meer vergeet.●

Arthur Zelger


Foto Glasseyes View (Flickr): Quadriga op de Brandenburger Tor


De in Berlijn geboren Johann Gottfried Schadow (1764-1850) wordt in onze tijd de belangrijk-ste beeldhouwer van het Duitse classicisme genoemd, maar hij heeft ook veel getekend en ge-schilderd. Hij liet ongeveer twee-duizend werken op papier na. Schadow was hofbeeldhouwer en geniet vooral grote bekendheid vanwege zijn Quadriga, het vier-span op de Brandenburger Tor in Berlijn. De Branderburger Tor is de enige stadspoort van Berlijn die be-waard is gebleven. Vroeger stond deze poort op de stadsgrens van het centrum van de stad. Het was een tolpoort; wie het cen-

trum in of uit wilde, moest beta-len. De oorspronkelijke tolpoort is afgebroken. In 1788 kreeg ar-chitect Carl Gotthard Langhans van Frederik Willem II de op-dracht om op deze plek een fraaie nieuwe zegepoort te bou-wen ter herinnering aan de be-zetting van de Republiek door het Pruisische leger in 1778. Het beeld van de strijdwagen is een replica. Het origineel ging verlo-ren tijdens een bombardement in de Tweede Wereldoorlog.●

Johann Gottfried Schadow


Foto Louis Held: Henry van de Velde in 1910 in zijn atelier in Weimar


Henry van de Velde (1863-1957) is volgens velen nog steeds één van de grootste Belgische toege-paste kunstenaars. Hij volgde een kunstopleiding bij Charles Verlat aan de kunstacademie in Antwerpen. Ook studeerde hij korte tijd bij Charles Carolus-Duran in Parijs. Toen Henry van de Velde terug kwam in België was hij vol be-wondering voor Millet en de school van Barbizon. Hij sloot zich aan bij de Belgische impres-sionisten Emile Claus en A.J. Heymans en schilderde vooral landschappen in de omgeving van Wechelderzande. De eerste belangrijke expositie van het

werk van Henry van de Velde vond plaats in 1889 bij Les Vingt. Onder invloed van Seurat schil-derde Van de Velde enige tijd in een neo-impressionistische stijl. Onder invloed van Vincent Van Gogh ging hij schilderen met lan-gere kronkelige penseelstreken. In 1899 vestigde hij zich in Duitsland waar met Harry Kes-sler de Kunstgewerbeschule en de academie in Weimar opricht-te.●

Henry van de Velde


Foto Cthoe (Wikimedia): Het trappenhuis in Haus Hohe Pappeln in Weimar


De academie in Weimar was een voorloper van Bauhaus. Henry van de Velde kreeg veel belangrijke opdrachten. In Ne-derland was hij tijdens de Eerste Wereldoorlog onder meer betrok-ken bij de bouw van het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Terug in België werd Henry van de Velde benoemd tot directeur van het Instituut voor Sierkunst in Brussel. Henry van de Velde was een voorstander van een zuiver rationele bouwkunst. Hij ontwierp gedenktekens, theaters (Keulen en Parijs), woningen, de bibliotheek van de universiteit in Gent en vier eigen woningen in Ukkel en Eimar. Henry van der

Velde wordt samen met Victor Horta beschouwd als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de art nouveau. Art nouveau, nieuwe kunst, is een andere naam voor Jugend-stil. Deze kunststijl ontstond als reactie op het impressionisme. De Jugendstil wordt gekenmerkt door een optimistisch wereld-beeld, een voorliefde voor nieu-we technieken en het gebruik van ‘krullerige’ ornamenten.●

Hohe Pappeln in Weimar


Foto Heardjohn (Wikimedia): Villa Skywa-Primavesi in Wenen


De Oostenrijkse architect en ont-werper Josef Hoffmann (1870-1950) was betrokken bij de op-richting van de Wiener Secession en de Wiener Werkstätte. Van 1899 tot 1937 was hij docent aan de Weense School voor Kunstnij-verheid. Belangrijke creaties van Hoffmann zijn het Stocletpaleis in Brussel en de Villa Skywa-Primavesi in Wenen. Hoffmann richtte in 1897 met Gustav Klimt, Koloman Moser, Jo-seph Maria Olbrich, Otto Wagner en anderen de Wiener Secession op. Dit was een vereniging van Jugendstil-kunstenaars. De over-wegend jonge kunstenaars keer-den zich af van de door het Wie-

ner Künstlerhaus gepropageerde traditionele kunstopvatting. In 1898 vond de eerste tentoonstel-ling van de Wiener Secession plaats in het door Joseph Maria Olbrich ontworpen Secession-gebouw, waarvoor Hoffmann een reliëf ontwierp. Josef Hoffmann richtte in 1903 de Wiener Werkstätte op. Deze werkplaats was vergelijkbaar met de Arts-and-crafts-beweging in Engeland.●

Josef Hoffmann


Charles-François Daubigny: Graanoogst, 1851


De schilders van de School van Barbizon schilderden buiten in de natuur. Zij schilderden niet alleen bos- en vergezichten, maar leg-den ook het leven van de landar-beider vast. De kleinere doeken schilderde Daubigny (1817-1878) meestal in de natuur. De grotere, zoals Graanoogst uit 1851, ontstonden in zijn atelier. Dit schilderij is 135 bij 196 centimeter en hangt te-genwoordig in het Musée d’Orsay in Parijs. Charles-François Daubigny werd in 1817 in Parijs geboren. In 1843 vestigde hij zich in Barbizon om samen met andere kunste-

naars in de natuur te werken. Daubigny gebruikte lichte kleu-ren. Dit in tegenstelling tot Jean-François Millet en andere vrien-den uit de School van Barbizon. Daubigny wordt dankzij zijn lich-te palet en losse toets be-schouwd als een voorloper op de impressionisten. Hoewel veel mensen in de 19e eeuw boerentaferelen niet mooi vonden, waren er uitzonderin-gen. Edmond en Jules de Gon-court zagen het werk tijdens de Parijse salon van 1852 en noem-den het een meesterwerk.●

Graanoogst van Daubigny


Jean-François Millet: De aardappeloogst, 1855


Vincent van Gogh werd geïnspi-reerd door Jean-François Millet. Deze Fransman schilderde talloze boerentaferelen. Deze schilderij-en toonden geen mooie plekken of het goede leven, maar het rauwe bestaan van de boeren. Tijdgenoten reageerden nogal heftig. Men vond zijn werk lelijk en stuitend, maar Vincent van Gogh vond bij Millet precies dat wat hij zocht: mededogen voor de noeste landarbeider. Millet schilderde de aardappel-oogst in 1855 in de streek tussen Barbizon en Chailly-en-Bière. On-der een dreigende lucht oogst een boerenfamilie de aardappe-len van haar akker. Op de achter-

grond worden de aardappels uit de grond gehaald. Op de voor-grond stort een man zijn oogst in een aardappelzak, die door een vrouw wordt opengehouden. Jean-François Millet groeide op in Normandië. Hij kende het boe-renleven, want in Gruchy werkte hij als herder en landarbeider. Het boerenleven bleef altijd een belangrijke bron van inspiratie en uiteindelijk kreeg hij toch erken-ning voor zijn boerentaferelen.●

Aardappeloogst van Millet


Vincent van Gogh: De aardappeleters, 1885


De aardappel werd in de negen-tiende eeuw het belangrijkste in-grediënt in de Hollandse keuken. De aardappel werd steeds meer gegeten. Aan het einde van deze eeuw verdrong de aardappel tar-we als belangrijkste voedselbron. De aardappel werd voor armen door misoogsten en oplopende graanprijzen steeds meer een al-ternatief voor brood, pap en pan-nenkoeken. Vincent van Gogh schilderde zijn aardappeleters in april 1885 te Nuenen. Vincent van Gogh was niet de eerste Nederlandse kunstenaar die het eten van aardappels tot thema verhief. Eerder schilderde Jozef Israëls, één van de oudere

schilders van de Haagse School, figuurstukken met vissers en boeren. Ook Israëls had een voorkeur voor het schilderen van armoedige mensen en schilderde de aardappeleters meerdere ke-ren. Vincent heeft de schilderijen van Jozef Israëls zeker gekend. De Haagse schilder had in 1860 de exclusieve reproductierechten van zijn werk in handen gegeven van Goupil, de kunsthandel waar Vincent en zijn broer Theo des-tijds werkten.●

Van Gogh: aardappeleters


Katsushika Hokusai: Zonsondergang bij de Ryogoku-brug, 1831-1835


Vincent van Gogh had grote be-wondering voor de Japanse prentmakers, zoals Katsushika Hokusai. Deze kunstenaar uit Edo leefde van 1760 tot 1849. De prent maakte onderdeel uit van een serie van zesendertig gezichten op de Fuji, die Hokusai in de jaren dertig van de negen-tiende eeuw maakte voor uitge-ver Nishimura Yohachi. De Fuji is de hoogste berg van Japan. De top ligt op 3776 meter en is altijd met ijs bedekt. Bij helder weer is de berg zichtbaar in Tokio. De rivier de Sumida stroomt door de Japanse hoofdstad. De rivier is slechts 27 kilometer lang. Hij

mondt uit in de Baai van Tokio. Hokusai toont ons de Ryogoku-brug vanaf de oever bij Onmaya. Een veerboot steekt bij zonson-dergang de rivier over. Op de achtergrond zien we een groot aantal bootjes en de fameuze houten brug. Deze brengt ons oog naar de Fuji, het onderwerp van de prentenserie van Katsus-hika Hokusai. De prentserie ‘Zesendertig gezichten op de berg Fuji’ ontstond aan het einde van zijn leven.●

Hokusai bij de Ryogoku-brug


August Allebé: Museumbezoek 1870 (detail)


Het schilderij ‘Museumbezoek’ van August Allebé werd in twee-ën gedeeld. Dit rechter deel be-vindt zich in de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam. Op het andere deel staat een tweede suppoost met een stofkwast on-der de arm. Dat schilderij hangt in het Mesdag Museum in Den Haag. Op het schilderij ‘Museumbezoek’ uit het Rijksmuseum lopen een heer en een dame door een mu-seum. Een suppoost is verdiept in zijn lectuur. “Het is een uitje,” schreef Gerrit Komrij. “Ze komen van buiten en staan straks weer buiten - maar liefs drie bloemen wijzen daarop, in de hoed en de

hand van de dame en in het knoopsgat van de heer, tekenen van de natuur, de buitenwereld.” Het tweetal balanceert tussen le-ven en dood, maar de kunst lijkt grondig dood, concludeerde Komrij. “Ze kijken, maar zien niets.” De kunstenaar en hoogleraar Au-gust Allebé (1838-1927) had mogelijk ingezien dat zijn kunst nooit populair zou worden. Er waren veel kunstenaars die ook genrestukken schilderden.●

Museumbezoek van Allebé


Paulus Potter: De stier, ca. 1647 (detail)


De Stier van Potter hangt in het Mauritshuis in Den Haag. Paulus Potter schilderde de stier om-streeks 1647. Het doek werd door de Fransen als een van de hoogtepunten uit de Gouden Eeuw gezien. Het schilderij werd met andere schilderijen uit de collectie van de naar Engeland gevluchte stad-houder Willem V meegenomen naar Parijs, waar het tot 1815 in het Louvre hing. Het schilderij kwam terug naar Nederland en werd bij de oprichting van het Mauritshuis in 1822 opgenomen in de collectie van dit museum. Volgens kenners is de stier niet

realistisch weergegeven. Men denkt dat Paulus Potter zich ba-seerde op schetsen van verschil-lende stieren met een uiteenlo-pende leeftijd. De halskwab en de horens zijn van een jonge stier, terwijl het gebit en de schouders duiden op een volwas-sen beest. Toch werd de stier van Potter een begrip. Paulus Potter beeldde de boer, de stier, de koe, de ram, de ooi en het lam af in een typisch Hol-lands landschap. Rechts aan de horizon ziet u de silhouet met de kerk van Rijswijk.●

De stier van Paulus Potter


Johannes Vermeer: Het straatje van Vermeer, ca. 1658 (detail)


Johannes Vermeer schilderde vooral interieurs. Er zijn slechts twee stadsgezichten van deze kunstenaar bekend: een gezicht op Delft en het straatje. We weten dat Johannes Vermeer uitermate precies schilderde. Toch heeft het lang geduurd voordat men de locatie van het straatje kon vaststellen. Frans Grijzenhout, hoogleraar kunstge-schiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, wees in 2015 de exacte plaats aan: Vla-mingstraat, waar de huizen nu de huisnummers 40 en 42 dragen. De dubbele poort uit de tijd van Vermeer bestaat niet meer. Niets

uit het huidige straatbeeld herin-nert nog aan het straatje uit de Gouden Eeuw dat Johannes Ver-meer schilderde. De hoogleraar vergeleek het schilderij met een oude stadsplattegrond en alles lijkt te kloppen. Grijzenhout deed nog een mooie ontdekking. Het rechterpand op het schilderij was van Ariantgen Claes van de Minne, een tante van Vermeer. Na de dood van haar echtgenoot leefde zij met drie ongetrouwde dochters in de Vlamingstraat. Met de verkoop van pens onderhield ze haar huishouden.●

Het straatje van Vermeer



Johannes Vermeer: Het melkmeisje, ca. 1658 (detail)

Het melkmeisje ging jarenlang door het leven als keukenmeid. Deze oude titel is eigenlijk beter, want het melk schenkende meis-je is een dienstmeid, of - zoals we dat tegenwoordig noemen - een hulp in de huishouding en een melkmeisje was een vrouw die melk aan huis bezorgde. Het schilderij met het melk schen-kende meisje hangt tegenwoor-dig in het Rijksmuseum in Am-sterdam. Vermeer heeft de uitdrukking op haar gezicht niet zo belangrijk gevonden, schreef Hermine van Guldener. “Dat zij nog dagelijks de aandacht trekt ligt dus niet aan de vrouw en haar werk, doch

aan de wijze van schilderen.” Hier verstilde het leven van de zeventiende eeuw. Het meisje kijkt naar de melk, die met een golvende stroom de schaal vult. Ze is er bijna mee klaar. Op tafel staat de mand voor de brood-maaltijd al klaar. De kunstenaar gebruikte veel lichte kleuren in dit schilderij. Het kleurengamma van Vermeer staat in groot contrast met het donkere palet dat zijn tijdgeno-ten meestal gebruikten.●

Het melkmeisje van Vermeer


Pierre-Auguste Renoir: De loge, 1874 (detail)


Pierre-Auguste Renoir schilderde zijn invloedrijkste werken in de jaren zeventig. Een mooi voor-beeld is ‘De loge’ uit 1874: een vrouw houdt haar ogen gericht op het toneel, terwijl haar bege-leider met een toneelkijker een andere schoonheid ontdekt lijkt te hebben. Het theater was een belangrijke ontmoetingsplek voor de welgestelden. Kijken en beke-ken worden, daar ging het om. Net als andere impressionisten legde ook Renoir het moderne le-ven van de gegoede klasse vast. De kunstenaar zette deze voor-stelling in scène. Als modellen gebruikte hij zijn broer Edmond en actrice Nini Lopez. Nini had de

weinig vleiende bijnaam ‘vissenkop’, maar dit deerde Re-noir niet. Zij is op talloze schilde-rijen van hem te zien. Renoir toonde dit schilderij op de tentoonstelling in de studio van Félix Nadar, waar de impressio-nisten in 1874 voor het eerst als groep naar buiten traden. ‘De lo-ge’ oogstte veel succes op deze expositie, maar het werd niet verkocht. Het schilderij hangt nu in de collectie van de Courtauld Gallery in Londen.●

Renoir in het theater


Claude Monet: Jeanne-Marguerite Lecadre in een tuin in Sainte-Adresse (detail)


Claude Monet werd op 14 no-vember 1840 geboren in Parijs, waar zijn vader bij Montmartre een kruidenierswinkel dreef. De zaken gingen echter niet goed. Toen Claude vijf jaar oud was verhuisde het gezin naar Le Ha-vre aan de Normandische kust, waar zijn vader een aandeel kreeg in de goedlopende groot-handel van zijn zwager. Le Havre en de kust zouden altijd blijven trekken. In 1867 schilderde Mo-net een indrukwekkende reeks schilderijen in Sainte-Adresse, even ten noorden van Le Havre. Zijn vader kon het onconventio-nele gedrag van zijn zoon maar moeilijk verdragen. Meer dan

eens dreigde hij te stoppen met zijn financiële toelage. Monet werd regelmatig achtervolgd door schuldeisers. Na een heftige discussie in 1864 weigerde hij Claude nog te ondersteunen. In 1867 woonde zijn vader in de havenplaats Sainte-Adresse. De verhouding met zijn vader was iets verbeterd en dat kwam goed uit, want de Monet was weer in financiële nood. Bovendien was zijn vriendin zwanger. Camille beviel op 8 augustus 1867 in Pa-rijs van hun zoon Jean.●

Monet in Sainte-Adresse


Camille Pissarro: Spoorbrug bij Pontoise, 1873


De Franse impressionist Camille Pissarro (1830-1903) kreeg aan het begin van zijn loopbaan ad-vies van Jean-Baptiste Corot. Net als Corot ging hij schilderen in de stadjes en dorpen rond Parijs. Pissarro was altijd op zoek naar nieuwe onderwerpen en tech-nieken. Hierdoor werd hij een van de meest vernieuwende im-pressionisten. Hij was een van de eerste kunstenaars die de kleu-ren naast elkaar zette in plaats van te mengen op zijn palet. In de jaren tachtig zou hij zich a ansluiten bij Seurat, Signac en andere schilders van het pointil-lisme. Camille Pissarro bracht

lange tijd door in het plaatsje Pontoise aan de Oise. Pointoise ligt ten noorden van Parijs in het departement Val-d’Oise. Hij heeft veel in deze omgeving geschilderd. Er zijn driehonderd schilderijen en honderden teke-ningen van Pontoise uit de jaren 1873 en 1874 bekend. In deze serie schilderde hij de rivier vaak, maar de in 1860 gebouwde spoorbrug is slechts drie keer te zien. Hij schilderde de hier afge-beelde versie met de brug over de rivier de Oise in 1873.●

Spoorbrug bij Pontoise


Edgar Degas: De absintdrinkster, 1876 (detail)


De Franse impressionist Edgar Degas schilderde in 1876 een ab-sint drinkende vrouw in een café. De modellen van de kunstenaar zijn herkend. Ellen Andreé zit naast Marcellin Desboutin, een vriend van Degas. Op het tafeltje voor Ellen Andreé staat een glas absint. Het schilderij kreeg in 1893 een nieuwe titel. Oorspron-kelijk had het schilderij de neu-trale titel ‘In een café’. Dit meesterwerk van Edgar De-gas was in het scheppingsjaar voor het eerst te zien op een ten-toonstelling. Het kreeg een on-gunstige kritiek en was na deze expositie jarenlang niet te zien. De tijdgenoten van Degas

schrokken van de eenzaamheid van de cafégangers. Het werd gezien als de metafoor van de anonimiteit van het moderne stadsleven. Degas accentueerde de een-zaamheid door de twee cafébe-zoekers rechts bovenin het staande doek te plaatsen. De af-metingen van het schilderij, dat tegenwoordig te vinden is in de collectie van het Musée d’Orsay in Parijs, zijn 68 bij 92 centime-ter.●

Degas en de absintdrinkster



In de uitgave ‘Kunstbegrip: columns over kunst en kun-stenaars’ zijn de belangrijk-ste artikelen van de redacteur van CultuurArchief.nl uit de laatste tien jaar opgenomen. Met dit e-boek komt u veel te weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars uit met name de laatste eeuw. Ruud van Capelleveen koos een zestigtal kunstenaars die in zijn ogen zo invloedrijk waren, dat zij de wereld om ons heen veran-derden, want kunst en ontwerp horen bij elkaar. De meeste artikelen in deze uit-gave gaan over de schilderkunst. Hierbij worden de publiekslieve-lingen, zoals Claude Monet, Paul Cézanne, Henri Matisse en Piet Mondriaan niet vergeten. Inte-ressant zijn zeker ook de artike-len over de kleurtheorie van de flamboyante Johannes Itten, de verstilde landschappen van Ed-ward Hopper en de ontstaansge-schiedenis van het Panorama Mesdag. De abstracte kunste-naars worden vertegenwoordigd door kunstenaars als Ben Akker-man, Yves Klein en Kenneth Noland. Opvallend zijn ook de verhalen over de Nederlandse kunstenaars.

‘Kunstbegrip’ van Ruud van Ca-pelleveen is een interessante en afwisselende publicatie, die zeker in de smaak zal vallen bij de le-zers van zijn regelmatig op Cul-tuurArchief.nl verschijnende co-lumns.●

Kunstbegrip

bekijk dit digitale boek op

https://www.AbsoluteFigures.nl

https://www.absolutefigures.nl/digitale-boeken/kunstbegrip.htm



Edgar Degas: De balletklas, 1873-1876

Jules Perrot staat tussen de bal-lerina’s van de Opera van Parijs. De meisjes wachten op zijn be-oordeling. Edgar Degas (1834-1917) schilderde vanaf het begin van de jaren zeventig een groot aantal werken waarop hij de bal-letwereld uitbeeldde. De ballet-klas was zijn eerste grote schil-derij met dit onderwerp en het is één van de weinige schilderijen die hij in opdracht schilderde. Degas werkte zelden in opdracht. Dit werk maakte hij voor Jean-Baptiste Faure (1830-1914). De-ze operazanger en componist was een groot liefhebber van ei-gentijdse kunst. Hij bezat een grote collectie impressionisten.

Degas kon zich lekker uitleven op dit onderwerp. “Een danseres geeft me de mogelijkheid prach-tige stoffen te schilderen en be-weging weer te geven,” zei hij. Degas hield van een gedegen voorbereiding. Hij maakte talloze voorstudies; meestal met een beperkt aantal kleuren. De kunstenaar werkte lang aan het schilderij en zijn opdrachtge-ver werd ongeduldig. Om Faure tevreden te stellen schilderde hij in 1874 een tweede versie.●

De balletklas van Edgar Degas


Max Liebermann: Pauze in het Amsterdamse weeshuis, 1881-1882


De Duitse kunstenaar Max Lie-bermann bezocht Frankrijk en Italië en kwam in 1871 voor het eerst in ons land. Hij zou nog vaak terugkomen. Liebermann schilderde het Bur-gerweeshuis in de Kalverstraat in Amsterdam in een realistische stijl. Hij werkte vaak in Neder-land. Samen met zijn vriend Wil-liam Unger bestudeerde hij het werk van Frans Hals in Haarlem. Liebermann werkte graag in de natuur en ook bij het Burger-weeshuis schilderde hij op de binnenplaats van het weeshuis, maar dit schilderij ontstond pas enkele jaren later op een andere

plaats. Hij schilderde het aan de hand van schetsen en voorstu-dies in zijn atelier in München. Door de vele bomen op de bin-nenplaats van dit Amsterdamse weeshuis zijn er veel lichtvlekken te zien. Hij zag dit als een uitda-ging. Het is een schilderij met veel kleur. De meisjes zijn opval-lend gekleed. Zij genieten van de buitenlucht en maken zich nuttig met herstelwerkzaamheden aan kleding.●

Max Liebermann in Nederland


Max Liebermann: Tuin aan de Wannsee, 1926


In 1933 kwam Adolf Hitler aan de macht in Duitsland en trad de joodse kunstenaar Max Lieber-mann af als erevoorzitter van de Pruisische Kunstacademie in Ber-lijn. Hij werd in de laatste jaren van zijn leven gemeden door de kunstenaars die hij zo lang had gesteund. Liebermann was van 1899 tot 1911 voorzitter van de Berliner Sezession. In 1920 werd hij voorzitter van de Pruisische Kunstacademie in Berlijn. Hij ver-vulde deze eervolle functie tot 1932 en werd toen tot erevoor-zitter gekozen. Hij genoot veel aanzien. In 1927 was hij ter ge-legenheid van zijn tachtigste ver-

jaardag tot ereburger van Berlijn benoemd. Liebermann werkte in deze jaren in zijn door Paul Baumgarten ontworpen atelier en tuin aan de Wannsee. Hier schilderde hij im-pressies van de bloemen en planten waar hij zo veel van hield. Hij trad toe tot de joodse Kul-turbund en gaf financiële steun aan jonge joden die naar Palesti-na wilden verhuizen.●

Liebermann in isoloment


Rembrandt van Rijn: Portret van Jan Six, 1654 (detail)


De Amsterdamse regent en schrijver Jan Six (1618-1700) werd in 1654 door Rembrandt vereeuwigd. Hij was de zoon van een handelaar die fortuin had ge-maakt in de zijde- en lakenin-dustrie. Een jaar nadat hij voor Rem-brandt poseerde trad hij in het huwelijk met Margaretha Tulp, de dochter van de burgemeester en hoogleraar Nicolaas Tulp. Jan Six studeerde vrije kunsten en rech-ten in Leiden. Hij werd bescher-mer van Vondel, Rembrandt en andere literaire en kunstzinnige Amsterdamse geesten. Toen Rembrandt zijn mecenas schil-derde was zijn financiële neer-

gang al begonnen. Vier jaar later werden zijn huis en inboedel ver-kocht en verhuisde hij naar een kleinere huurwoning aan de te-genwoordige Rozengracht. Rembrandt kreeg de opdracht van Jan Six kort nadat hij ging samenleven met Hendrickje Stof-fels, die wegens deze samenle-ving door de gereformeerde kerk berispt werd omdat zij ‘in hoe-rerij’ samenleefde met de kun-stenaar.●

Rembrandt en Jan Six


Rembrandt van Rijn: Hendrikje Stoffels, badend in een rivier, 1654 (detail)


Na de dood van Saskia van Uylenburgh in 1642 werd Rem-brandt jarenlang verzorgd door Geertje Dircx uit Ransdorp. Het stel ging in 1649 met enig ru-moer uit elkaar. Geertje daagde Rembrandt voor de Huwelijkskra-keelkamer, maar uiteindelijk werd Geertje - die kennelijk lich-telijk gestoord was - opgesloten in een spinhuis in Gouda. Rem-brandt draaide op voor de reis-kosten en werd ook verplicht tot alimentatie. Korte tijd later ging hij samenle-ven met Hendrickje. Zij verzorg-de behalve Rembrandt ook diens zoon Titus. In 1654 werd Cor-nelia geboren. De dochter van

Rembrandt en Hendrickje werd vernoemd naar Rembrandts moeder. Hoewel het paar niet getrouwd was, werd Cornelia op 30 okto-ber 1654 toch in de Oude Kerk gedoopt. Het enige overlevende kind van Rembrandt en Saskia, Titus, overleed in 1668. Kort voor zijn overlijden was hij ge-trouwd en hieruit kwam een dochter voort, die in 1669 nog in het bijzijn van de kunstenaar werd gedoopt. Rembrandt over-leed op 4 oktober 1669.●

Rembrandt en Hendrickje


Rembrandt van Rijn: De heilige familie bij avond, ca. 1642-1648 (detail)


Rembrandt signeerde dit werk, maar we weten niet precies wan-neer het werd geschilderd. Ken-ners vermoeden dat het schilderij op een paneel van mahoniehout tussen 1642 en 1648 ontstond. Met steun van de Vereniging Rembrandt en andere culturele fondsen kon het in 1965 door het Rijksmuseum in Amsterdam wor-den verworven. Het is een prach-tige afbeelding waarin Rem-brandt laat zien dat hij een meester is in het toepassen van het clair-obscur. Clair-obscur is een techniek waarbij lichtcontrasten sterker worden uitgebeeld dat ze in wer-

kelijkheid vaak zijn. Het grootste effect wordt bereikt als de licht-bron niet zichtbaar is. Daar maakte Rembrandt gebruik van. De lezende vrouw zit voor het licht, dat haar boek, het kind in de wieg en de luisterende grootmoeder zo mooi verlicht, maar wierp ook een prachtig sil-houet tegen de muur achter de grootmoeder. Links onder de trap zit nog een man, maar hij is nau-welijks zichtbaar.●

Heilige familie van Rembrandt


Nikolaj Ge: Portret van Leo Tolstoj, 1884 (detail)


Nikolaj Ge was een goede vriend van de schrijver Leo Tolstoj. Hij deelde zijn idealen en woonde vanaf 1873 op Tolstojs landgoed in Oekraïne. In 1884 schilderde hij een portret van Tostoj achter zijn bureau. De Russische kunstschilder Nikolaj Ge (1831-1894) schilderde voor-al portretten en historiestukken. Hij studeerde aan de universitei-ten van Kiev en Sint-Petersburg en van 1850 tot 1857 aan de kunstacademie in Sint-Petersburg. Zoals veel tijdgenoten, maakte ook Ge na zijn studie een reis naar Italië om daar de kunst uit

de klassieke oudheid en de re-naissance te bestuderen. Ge keerde in 1869 definitief te-rug naar Rusland, waar hij enke-le jaren eerder al was benoemd tot professor aan de academie in Sint-Petersburg. In 1870 richtte hij de Zwervers op. Deze kunst-groep richtte gezamenlijke expo-sities in die meestal eerst te zien waren in Sint-Petersburg en Mos-kou, maar later in de Russische provincies getoond werden. Van-wege deze rondreizende exposi-ties werden de kunstenaars van deze groep aangeduid als Zwer-vers of Trekkers.●

Leo Tolstoj door Nikolaj Ge


Ivan Kramskoj: Prinses Dagmar van Denemarken, 1882 (detail)


In 1864 werd de verloving van Dagmar van Denemarken met Nicolaas Aleksandrovitsj van Rus-land bekendgemaakt. Al snel na dit bericht bleek de erfgenaam van de troon van het keizerrijk Rusland een zwakke gezondheid te hebben. Men dacht aan tuber-culose. Hij werd naar Zuid-Frankrijk gestuurd. Daar ging zijn gezondheid snel achteruit. Nico-laas overleed in 1865 in Nice. De moeders van Dagmar en Ni-colaas vonden een oplossing: Dagmar moest trouwen met Alexander, de jongere broer van Nicolaas. Alexander en Dagmar trouwden in oktober 1866 in Sint-Petersburg. Met de overgang

naar de Russisch-orthodoxe kerk kreeg Dagmar een nieuwe naam: Maria Fjodorovna. Uit het huwe-lijk kwamen zes kinderen voort, waaronder Nicolaas II, de laatste tsaar van Rusland. Ivan Kramskoj studeerde van 1857 tot 1863 aan de kunstaca-demie in Sint-Petersburg. Hij werd beïnvloed door revolutio-naire denkbeelden, maar werd vanwege zijn grote talent toch door de koninklijke familie bena-derd om Dagmar mooi te por-tretteren.●

Dagmar van Denemarken


Francisco Goya: De familie van Karel IV, 1800 (detail)


Francisco Goya werd tijdens een bezoek aan zijn vriend Sebasitán Martinez in Cádiz in 1792 ernstig ziek. Als gevolg hiervan werd de kunstenaar stokdoof. Toch volgde hij in 1795 zijn zwager Francisco Bayeu op als directeur van de academie in Madrid. Goya kwam er al snel achter dat dit niet ging. In 1797 diende hij wegens zijn slechte gezondheids-toestand zijn ontslag in. Hij bleef wel hofschilder van Karel IV en later ook van Ferdinand VII van Spanje. Karel IV (1748-1819) was van 1788 tot 1808 koning van Span-je. Hij trad op 4 september 1765

in het huwelijk met Maria Louisa van Bourbon-Parma, de dochter van hertog Filips van Parma en hertogin Louise-Elisabeth van Frankrijk. Maria Louisa - ze staat centraal in het schilderij met haar kleinste kinderen - was een sterke en in-tellectuele vrouw die haar man totaal overvleugelde. Karel hield van de jacht en liet de staatsza-ken over aan zijn echtgenote en minister Manuel de Godoy. Maria Louisa en Manuel hadden een verhouding, maar Karel bleef hen steunen.●

Goya en de koninklijke familie


Bernhard Rode: Frederik II van Pruisen en de hospik, ca. 1793 (detail)


Bernhard Rode (1725-1797) schilderde het schilderij met Fre-derik II van Pruisen aan het ein-de van zijn leven. Deze schilder van historiestukken uit Berlijn ging om met de uitgever en schrijver Friedrich Nicolai, de dichter Karl Wilhelm Ramler en de filosofen Johann George Sul-zer en Thomas Abbt. Rode ont-moette ook Gotthold Ephraim Lessing en Moses Mendelssohn. Burgereducatie en patriottisme leidden tot de bevordering van de Duitse taal- en letterkunde, de kunst en in een grote interes-se voor de geschiedenis van Prui-sen. Bernard Rode liet zich hier-door inspireren. Het schilderij

met Frederik II van Pruisen en de hospik tijdens de Beierse Suc-cessieoorlog is daar een fraai voorbeeld van. Frederik II voorkwam met deze oorlog dat Oostenrijk een groot deel van Beieren in handen kreeg. Veel bloed vloeide er niet. Deze oorlog wordt ook wel de Aardappeloorlog genoemd, om-dat de legereenheden veel tijd staken in manoeuvres die gericht waren op het versperren of ver-krijgen van de voedselbevoorra-ding.●

Frederik II en de hospik



Nicolas Poussin: De begrafenis van Phokion, 1648

Nicolas Poussin wordt als de be-langrijkste vertegenwoordiger van het Franse classicisme in de zeventiende eeuw beschouwd. Zijn invloed op zijn tijdgenoten was groot. Poussin werkte vanaf 1624 in Ro-me, waar hij in de smaak viel bij kardinaal Barberini. In 1640 werd hij hofschilder in Parijs voor Lodewijk XIII. Twee jaar later vertrok hij weer naar Italië. In deze laatste periode schilder-de hij vooral mythologische voor-stellingen. Poussin overleed op 19 november 1665 in Rome. Phokion was een Griekse politi-cus en veldheer. Hij genoot on-

derwijs van Plato en Xenokrates en werd later veldheer en politi-cus. Hij stond bekend om zijn harde vermaningen. Na de dood van Antipatros in 319 voor Chris-tus kwam het volk tegen hem in opstand, toen hij de oude staats-regeling wilde herstellen. Alexander, de zoon van Polyper-chon kwam met een leger naar Attica. Phokion werd afgezet en wegens verraad ter dood veroor-deeld. Nicolas Poussin toont het moment dat volgde: zijn lichaam werd weggedragen en buiten Athene begraven.●

De begrafenis van Phokion



Frans Hals: Stoet van officieren en onderofficieren van de St. Jorisdoelen, 1639

Frans Hals schilderde verschillen-de levendige schuttersstukken. In Haarlem waren twee schutte-rijen. Beide schutterijen werden door de uit Vlaanderen afkomsti-ge kunstenaar afgebeeld. Hals maakte dit groepsportret met de officieren en onderofficie-ren van de St. Jorisdoelen in 1639. Johan Claesz Loo staat tweede van links op de voor-grond. Hij was de eigenaar van brouwerij De Drie Leliën. Loo combineerde het onderne-merschap met bestuursfuncties. Hij was schepen en burgemees-ter van Haarlem. Johan Claesz Loo werd later kolonel van de

schutterij St. Jorisdoelen. Frans Hals was van 1612 tot 1624 lid van St. Jorisdoelen en ook voor Frans Hals betekende dit schilderij uit 1639 een af-scheid. Het was het laatste schuttersstuk dat hij van de St. Jorisdoelen schilderde. En moge-lijk staat hij daarom op dit doek. Frans Hals staat tweede van links op de achterste rij. Dit schutters-stuk van Frans Hals is een van de belangrijkste schatten van het Frans Hals Museum in Haarlem.●

Frans Hals en St. Jorisdoelen


Piet Mondriaan: Stilleven met gemberpot II, 1912 (detail)


Mondriaan verkocht de tweede versie van het stilleven met de gemberpot uit 1912 in 1919 aan Sal Slijper. De kunstverzamelaar liet zijn collectie van 124 schilde-rijen en 75 tekeningen na zijn dood in 1971 na aan het Ge-meente Museum in Den Haag. Lang heeft de Nederlandse mu-seumbezoeker niet van het werk kunnen genieten. Het werd in 1976 in bruikleen gegeven aan het Solomon R. Guggenheim Mu-seum in New York. Doordat er twee versies van de gemberpot bestaan kunnen we hier goed zien hoe Piet Mondri-aan in 1912 vanuit de realiteit naar abstractie zocht, want ook

Stilleven met Gemberpot I ver-huisde van Den Haag naar New York. In de eerste versie is al spraken van een versimpeling van vorm. De voorwerpen werden met rake strepen neergezet. De stijl doet denken aan die van Paul Cézan-ne. Net als deze kunstenaar gaf Mondriaan de omtrek van de voorwerpen aan met grove zwar-te strepen. Deze strepen vormen de basis voor de tweede versie van dit stilleven.●

Gemberpot II van Mondriaan


Gustav Klimt: Bauerngarten (Boerderijtuin), 1905-1907 (detail)


Aan het begin van de twintigste eeuw bracht Gustav Klimt de zo-mermaanden vooral in Attersee door. In deze omgeving schilder-de Klimt de meeste landschap-pen. Gustav Klimt is vooral bekend geworden door zijn symbolische werken en portretten van de Weense bourgeoisie, maar hij maakte ook heel interessante landschappen, waarbij hij soms in detail inzoomde op de schoon-heid die hij in de natuur aantrof. Hiervoor bezocht Klimt, een van de meest prominente leden van de Weense Jugendstilbeweging, in de zomermaanden het Oosten-

rijkse en Italiaanse platteland. Klimt experimenteerde ook in zijn landschappen met composi-tie en stijl. Dit schilderij, Bauerngarten, dat tussen 1905 en 1907 ontstond, is daar een fraai voorbeeld van. Het doek bestaat geheel uit een bloementuin. Net als in zijn alle-gorische voorstellingen, weeft hij hier gestileerde kleurvlakken tot een groter geheel, maar Klimt bleef hierbij de natuur trouw.●

Boerderijtuin van Gustav Klimt


Gustav Klimt: Judith II, 1909 (detail)


Gustav Klimt schilderde twee versies van Judith. De eerste ontstond in 1901 en heeft net als het schilderij uit 1909 een onge-bruikelijke langwerpig verticaal formaat. Het schilderij Judith II is ook bekend onder de naam Salo-mone. Judth I hangt in de Österreichi-sche Galerie Belvedere in Wenen. Versie twee is te vinden in de collectie van het museum Ca’ Pe-saro in Venetië. Judith neemt een speciale plaats in de Bijbel in. Het is het enige Bijbelverhaal, waarin de macht van de vrouw die van de man overstijgt. Het is, zoals veel ver-

halen in het Heilige Boek, een bloedig verhaal. Judith onthoofde Holofernes. Deze scène werd door een groot aantal kunste-naars, waaronder Caravaggio, Bi-got en Gentileschi, uitgewerkt. Zij tonen ons meestal het beslis-sende moment, de onthoofding van de legeraanvoerder. Klimt koos voor een andere be-nadering. Het accent ligt op de kracht van de vrouw. In beide versies houdt Judith het afgehak-te hoofd van Holofernes vast. De meeste aandacht gaat echter naar het hoofd van Judith.●

Judith II van Gustav Klimt



Jan Toorop: De nieuwe generatie, 1892 (detail)

In dit schilderij vereeuwigde Jan Toorop in 1892 zijn dochtertje Charley. Het kind in de kinder-stoel zou later ook een belangrij-ke kunstenaar worden. Charley Toorop schilderde na de Tweede Wereldoorlog een groot familieportret, ‘Drie generaties’, waarop zij zichzelf, een beeld van de inmiddels overleden vader en de schilderende zoon Edgar Fern-hout met palet toonde. Jan Toorop stond in 1892 aan de vooravond van zijn doorbraak als symbolist. Zijn stijl met parallelle golvende lijnen kreeg de naam slaoliestijl toen Nederland via het affiche voor slaolie van de Neder-

landsche Oliefabriek in Delft ken-nis maakte met het werk van de-ze kunstenaar. Jan Toorop was gevoelig voor in-vloeden. Hij drukte zich daardoor uit in een grote verscheidenheid van stijlen en technieken. Na 1890 sloeg hij de symbolische richting in. Toorop putte uit literaire en mu-zikale bronnen. Ook leende hij uit verre culturen. Dat is goed te zien in dit werk. De elektriciteits-mast aan de linkerzijde van het schilderij laat zien dat hij open-stond voor nieuwe ontwikkelin-gen.●

Generatie van Jan Toorop


George Hendrik Breitner: De Singelbrug bij de Paleisstraat in Amsterdam, 1896-1898


Bij George Hendrik Breitner denkt u direct aan Amsterdam. Deze kunstenaar schilderde grachten, pleinen, bruggen en huizen die de hoofdstad zo ka-rakteriseerden. Amsterdam maakte in die jaren een stormachtige ontwikkeling door. Tussen 1880 en 1900 steeg de bevolking van 300.000 tot bij-na het dubbele, een half miljoen. De oude singels werden doorbro-ken en daarbuiten verrezen defti-ge wijken, buurten voor de mid-denstand en arbeiderswijken. Het stadsleven van Amsterdam vormde een onuitputtelijke inspi-ratiebron. Breitner toont ‘De Sin-

gelbrug bij de Paleisstraat in Am-sterdam’ op een donkere winter-dag. De straten en de daken zijn bedekt met grauwe sneeuw. We zien veel mensen op straat. Hij maakte er een dynamische voorstelling van. Dat komt mede door de scherpe afsnijdingen, die hij door zijn fotografische werk ook in zijn schilderijen leerde toepassen. De voorstelling lijkt hierdoor op een momentopname uit een film. Breitner zette even het leven in Amsterdam voor ons stil.●

Breitner op de Singelbrug



George Hendrik Breitner: Meisje in rode kimono, liggend, 1896 (detail)

George Hendrik Breitner raakte net als veel van zijn tijdgenoten in vervoering door de schoonheid van Japanse voorwerpen en kunststukken. Op zijn schilderijen zien we Ja-panse kamerschermen en indruk-wekkende kimono’s die meestal werden geshowd door zijn favo-riete model Geesje Kwak, een ar-moedig meisje uit de Jordaan dat in 1895 haar geluk ging zoeken in Zuid-Afrika en daar op jonge leeftijd overleed aan tuberculose. De schilderijen met Geesje Kwak ontstonden in het atelier van Ge-orge Breitner aan de Laurier-gracht in Amsterdam.

Geesje Kwak (1877-1899) werd geboren in Zaandam en vestigde zich met haar oudere zus Anna in de Jordaan. De zestienjarige naaister werd opgemerkt door de kunstenaar en Geesje werd al snel zijn belangrijkste model. Breitner maakte schetsen en fo-to’s. De kunstenaar fotografeer-de haar vooral in kimono, maar er is ook een foto waarbij zij in een modieuze jas poseert in de sneeuw op straat.●

Meisje in rode kimono



Edvard Munch: Henrik Ibsen in het Grand Café, 1898 (detail)

Edvard Munch schonk al het werk dat hij nog in zijn bezit had na zijn dood aan de stad Oslo. Men bouwde een museum om de be-langrijkste werken van Munch permanent aan het publiek te to-nen. Het Munchmuseum werd in 1963 ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van de kunstenaar geopend. Edvard Munch maakte verschil-lende portretten van Henrik Ibsen. Het eerste portret van de schrijver was te zien op een pos-ter uit 1897 voor een uitvoering van ‘John Gabriel Borkman’ in Parijs. Munch exploreerde de mo-gelijkheden verder met tekenin-gen, lithografieën en schilderijen.

In 1898 ontstond het portret van de schrijver in het Grand Café. Door het raam zien we het straatverkeer op een druilerige dag. Het grijze haar van de schrijver contrasteert met de donkere achtergrond. We zien een eenzame, introspectieve man die voor zich uit staart, schreef Lars Roar Langslet. Ibsen zou nog één keer vlam-men. In 1899 ontstond zijn laat-ste toneelstuk: ‘Als wij doden ontwaken’.●

Edvard Munch en Henrik Ibsen



Pieter Saenredam: Het Oude Stadhuis te Amsterdam, 1657

Pieter Saenredam schilderde het Oude Stadhuis van Amsterdam toen het al was verdwenen. Het gebouw brandde op 7 juli 1652 af. De kunstenaar schilderde zijn werk in 1657. Hij moet aan de hand van oude schetsen, zijn herinnering en afbeeldingen van andere kunstenaars gewerkt hebben. Pieter Saenredam hechte veel waarde aan documentatie, schreef Hermine van Guldener in een kleine uitgave met de be-langrijkste meesterwerken uit de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam. De schilderijen van deze kunstenaar zijn ook docu-menten: zij tonen ons hoe zijn

wereld er uit zag. In zijn documentatiedrift maakte hij wel een foutje. In de drempel van het stadhuis staat een ver-keerd jaartal van de brand. Saenredam noteerde 1651 in plaats van 1652. Het gehele complex bestond uit verschillende gebouwen en stond iets oostelijker van de plek, waar na de brand van 1652 het nieu-we stadhuis, het huidige Paleis op de Dam, verrees.●

Het stadhuis van Saenredam



Cornelis Springer: Gezicht op Den Haag vanaf de Delftse vaart in de zeventiende eeuw, ca. 1852

Cornelis Springer (1817-1891) schilderde de situatie van de vaart bij Den Haag in de zeven-tiende eeuw. Het schilderij was bedoeld voor een tentoonstelling van de kun-stenaarsvereniging Arti et Amici-tiae in de Grote Parkzaal aan de Plantage Middenlaan ter gelegen-heid van de onthulling door ko-ning Willem III van het door Louis Royer gemaakte standbeeld van Rembrandt van Rijn op de Botermarkt, het plein dat tegen-woordig Rembrandtplein heet. De onthulling van het standbeeld werd opgeluisterd met veel cultu-rele evenementen, zoals de ten-toonstelling van 28 kunstenaars

over het leven van Rembrandt bij Arti et Amicitiae. Springer toonde op deze exposi-tie een kunstwerk dat atypisch voor hem was, want meestal schilderde hij stadsgezichten. Het is het meest landschappelij-ke werk van Springer. Hij oriën-teerde zich aan de hand van een houtsnede uit 1625, maar hij paste dit aan. Zo schilderde Springer aan de linkerzijde van de vaart een houten molen die toen al vervangen was door een stenen exemplaar.●

Springer: Gezicht op Den Haag



Hendrikus van de Sande Bakhuyzen: Zomers landschap met molen en vee

De Nederlandse kunstschilder, et-ser en tekenaar Hendrikus van de Sande Bakhuyzen was erg succesvol met zijn romantische Hollandse landschappen. Zijn tijdgenoten prezen zijn waar-heidsgetrouwe weergave. Hij was lid van het Haags Tekengenoot-schap, werd geïnspireerd door de landschappen van Paulus Potter en werkte graag in de open lucht. Dit schilderij is een fraai voor-beeld van zijn kunnen. Er is veel te zien in dit polderlandschap. De koeien bij het spiegelende water doen denken aan Paulus Potter. Op de vaart passeert een roei-boot en bij de molen wordt een

schuit met hooi geladen of ge-lost. Twee knotwilgen weerspie-gelen in het rustig voortkabbe-lende water in de vaart. Hendrikus van de Sande Bakhuy-zen (1795-1860) maakte schet-sen in de natuur en werkte deze voorstudies in zijn atelier uit tot een aantrekkelijk schilderij. Hij leerde het vak van Johannes Heijmans aan de Vrije Haagsche Teekenacademie en later bij Si-mon Andreas Krausz.●

Zomers landschap met molen



Julius van de Sande Bakhuyzen: Het Haagse Bos met Huis ten Bosch, 1871

Julius van de Sande Bakhuyzen heeft verschillende voorstellingen met Huis ten Bosch geschilderd. In 1871 kreeg hij de Koninklijke Medaille voor dit schilderij. De werken die hij in deze periode van het Haagse Bos schilderde, ontstonden uit verontrusting en protest, want in die tijd wilde men hier de bomen in het bos-park kappen. Julius van de Sande Bakhuyzen was bang dat een ‘stijf park’ zou resulteren en mengde zich in het debat. Vanaf 1870 schilderde hij het Haagse Bos meerdere malen en in ver-schillende jaargetijden. Hij had in de voorafgaande zo-

mers in Oosterbeek gewerkt on-der leiding van Johannes Bilders, een voorloper van de Haagse School, die in Gelderland een grote schare volgers aantrok. Bij Bilders leerde Julius schetsen in de natuur. De invloed van Bilders is duidelijk te zien in dit schilde-rij: atmosfeer en stemming zijn belangrijker dan een precieze voorstelling. Tijdgenoten loofden het schilderij met de vijver en Huis ten Bosch; zij noemden het kunstwerk ‘aangrijpend’ en ‘bezield ver-tolkt’.●

Het Haagse Huis ten Bosch



Julius van de Sande Bakhuyzen: De Zieken in Den Haag, 1870

Julius van de Sande Bakhuyzen schilderde in 1870 de Zieken, een kade in de tegenwoordige Stationsbuurt in Den Haag. Het schilderij ontstond aan het begin van zijn loopbaan. Julius kreeg de eerste lessen van zijn vader, de landschapsschilder Hendrikus van de Sande Bakhuyzen. Later studeerde hij aan de academie in Den Haag. Dit schilderij van de Zieken te ‘s-Gravenhage is een fraai voor-beeld van zijn kunnen. Een jaar later zou hij voor zijn impressie van de vijver bij paleis Huis ten Bosch onderscheiden worden met de Grote Koninklijke Medaille. Ju-lius was een uitstekende kunste-

naar. Hij was sterk in figuurteke-nen, maar hij koos net als zijn vader voor de uitbeelding van het Hollandse landschap. Zijn werk was modern en tegelij-kertijd ouderwets. Hij gebruikte de stoffering met vee en bomen, zoals we dat kennen van de schilders van de romantische school, maar schonk onder in-vloed van Johannes Bilders ook veel aandacht aan atmosfeer en stemming.●

De Zieken in Den Haag



Johan Barthold Jongkind: Zeilboten op de Schie in de namiddagschemering, 1855

Johan Barthold Jongkind kreeg op de Tekenacademie in Den Haag les van Andreas Schelfhout. Zijn leermeester prees hem aan bij de Franse kunstschilder Eugè-ne Isabey toen die in 1845 naar Den Haag kwam. Jongkind ver-trok met een koninklijke beurs naar Parijs, waar hij al snel suc-ces kreeg. Hij kwam nog vaak naar Neder-land. “Het landschap is mooi door zijn nationale geest, omdat molens, havens, lanen en bomen een typisch Hollands karakter hebben, iets dat men nergens anders vindt,” schreef Jongkind in 1856 aan zijn vriend Eugène Smits. Hij hield vooral van de la-

te middaguren, als het licht van de ondergaande zon samenviel met dat van de opkomende maan. Zijn bezoeken aan Nederland kunnen niet los gezien worden van zijn financiële problemen. In 1855 eindigde zijn koninklijke beurs. Hij woonde tot 1860 in Klaaswaal en in Overschie. Zijn vrienden in Parijs organiseerden een verkoop, zijn schulden wer-den betaald en Jongkind ging weer naar Frankrijk.●

Schemering bij Jongkind



Wassily Kandinsky: Winterlandschap met kerk, 1910-1911 (detail)

Het Winterlandschap met kerk uit 1910-1911 van Wassily Kandin-sky maakt tegenwoordig onder-deel uit van de collectie van het Guggenheim Museum in New York. Kandinsky werd op 16 de-cember 1866 geboren in Moskou. Hij overleed op 13 december 1944 in Neuilly-sur-Seine, een voorstad van Parijs. In 1911 richtte hij met Franz Marc in München Der Blaue Rei-ter op. Deze kunstenaarsvereni-ging werd vernoemd naar een schilderij van Kandinsky. Hij maakte aan het begin van de twintigste eeuw een snelle ont-wikkeling door. Zijn schilderstijl behoorde aanvankelijk tot het

expressionisme. Het hier getoon-de werk is daar een goed voor-beeld van. Hij zal het in Duits-land geschilderd hebben, want hij gaf het werk een Duitse titel: Winterlandschaft mit Kirche. De eerste groepstentoonstelling van Der Blaue Reiter vond in de-cember 1911 plaats in de Moder-ne Galerie in München. Een jaar later exposeerden deze kunste-naars in de galerie van Hans Golz. In 1912 kreeg Kandinsky in galerie Der Sturm in Berlijn ook zijn eerste solotentoonstelling.●

Winter bij Kandinsky



August Macke: Vrouwen voor een hoedenwinkel, 1914 (detail)

August Macke ontving in septem-ber 1914 een dienstbevel. Hij sneuvelde enkele weken later bij Perthes-lès-Hurlus. Het hier getoonde werk ontstond in zijn laatste levensjaar. Twee dames bekijken etalages. Aan de rechterzijde zien we een hoeden-maker. De dame aan de andere kant van de winkelstraat bestu-deert het aanbod van een coutu-rier. August Macke (1887-1914) schil-derde een tamelijk nieuw feno-meen. Voorheen maakten de meeste winkeliers weinig recla-me. Er hing aan de winkel alleen een bord met de naam en een

korte omschrijving van de bezig-heden of het aanbod. Pas aan het einde van de achttiende eeuw benutte men in Parijs het winkelvenster om de kooplust op te wekken. Er kwam goedkope massawaar en steeds meer mensen konden die producten kopen. Er werden warenhuizen gesticht en er wer-den nieuwe methoden bedacht om de producten aan de man te brengen, zoals etalages en ad-vertenties in kranten en tijd-schriften. August Macke zag de etalage direct als een aantrekke-lijk onderwerp.●

August Macke voor de etalage



bekijk onze digitale boeken op





Gratis Nieuwsbrieven Neem nu een gratis abonnement op één of meerdere nieuwsbrie-ven van Absolute Figures. Met onze nieuwsbrieven informeren wij u op het gebied van uw inte-resse. Net als op onze websites, gratis downloads en e-boeken streven wij met onze nieuwsbrie-ven naar een hoge kwaliteit. De nieuwsbrieven van Absolute-Figures.nl zijn een begrip gewor-den in Nederland. Hiermee infor-meren wij de liefhebbers al bijna twintig jaar. Bekijk het overzicht van onze informatieve nieuws-brieven: Gratis Nieuwsbrieven Digitale Boeken Onze digitale boeken zijn niet verkrijgbaar in de reguliere boekhandel. Onze producten worden uitsluitend via onze win-kel op het internet verkocht. Hierdoor kunnen wij de prijzen van onze boeken aantrekkelijk houden. www.AbsoluteFigures.nl

AbsoluteFacts.nl De website AbsoluteFacts.nl schenkt aandacht aan geschiede-nis. Op deze site raakt u niet uit-gekeken, want regelmatig wor-den nieuwe interessante onder-werpen toegevoegd, met name over de Nederlandse geschiede-nis, kastelen en de koninklijke huizen van Europa. www.AbsoluteFacts.nl CultuurArchief.nl Informatieve Nederlandse site met interessante artikelen over kunst en kunstenaars. CultuurArchief.nl is een uitge-breide website voor iedereen die van kunst houdt. www.CultuurArchief.nl Filahome.nl Filahome is een onafhankelijk fi-latelistisch tijdschrift op het in-ternet met elke week nieuwe pu-blicaties. De nadruk ligt op post-zegels, maar er wordt ook aan-dacht geschonken aan algemene filatelistische onderwerpen. www.Filahome.nl
https://www.absolutefigures.nl/nieuwsbrieven/https://www.absolutefigures.nl/http://www.absolutefacts.nl/http://www.cultuurarchief.nl/http://www.Filahome.nl

Ruud van Capelleveenabsolutefigures.com/d/pdf/gd-040-naar-kunst-kijken-02.pdf · 2019. 6. 2. · en...

Documents

Transcript of Ruud van Capelleveenabsolutefigures.com/d/pdf/gd-040-naar-kunst-kijken-02.pdf · 2019. 6. 2. · en...