Rouw bij nabestaanden

Cijfers

�Wereld:

� Elke 3 seconden een zelfmoordpoging

� Elke 40 seconden een suïcide

�België:

� Elke dag 3 à 4 zelfdodingen

�Vlaanderen:

� Elke 35 minuten een zelfmoordpoging

� Elke 8 uur een zelfdoding

Epidemiologische gegevens

In 2010 stierven meer dan 1000 Vlamingen door

zelfdoding:

�3 op de 4 waren mannen (772 mannen t.o.v. 294

vrouwen)

�In vergelijking met 2009:

Daling 3% bij mannen

Daling 5% bij vrouwen

Cijfers Vlaanderen

Gehanteerde methoden bij suïcide, mannen, Vlaams Gewest, 2010

(bron: agentschap zorg en gezondheid)

Gehanteerde methoden bij suïcide, vrouwen, Vlaams Gewest, 2010

(bron: agentschap zorg en gezondheid)

�Suïcide is een van de meest voorkomende

doodsoorzaken bij jonge volwassenen tussen 20

en 49 jaar.

�De gemiddelde leeftijd (mannen) : 50 jaar

�Gemiddelde leeftijd (vrouwen) : 53

�Ouderen, en vooral oudere mannen, lopen het

grootste risico op overlijden door zelfdoding.

Risicogroepen volgens leeftijd

Leeftijdsspecifieke sterftecijfers voor suïcide (per 100.000 inw.), mannen en vrouwen,

Vlaams Gewest, 2010 (bron: agentschap zorg en gezondheid)

Evolutie leeftijdsspecifieke sterftecijfers door suïcide (per 100.000 inw.), mannen en

vrouwen, Vlaams Gewest, 2000 versus 2010 (bron: agentschap zorg en gezondheid)

Onderrapportering

In Vlaanderen geschat op

13 % bij mannen

20 % bij vrouwen

30% bij jongeren

(Retterstol, 1993)

signaal

signaal

STRESS

UITLOKKER

UITLOKKER

CATHARSIS

SIGNAAL

CRY OF PAIN

VERNAUWING, TUNNELZICHT, HOPELOOSHEID, AMBIVALENTIE…

ONTREMMENDE

FACTOREN

BESCHERMENDE

FACTOREN

Het suïcidale proces:

concept voor hulpverlening en preventie

NABESTAANDEN

Elke zelfdoding is een verhaal dat te vroeg stopt…

Wie achterblijft, moet verder…

In Vlaanderen elk jaar + 8.000 nabestaanden na zelfdodingDirect betrokkenen(vader, moeder, broer, zus,…)

In Vlaanderen elk jaar + ???.000 overlevenden na zelfdodingRuimere omgeving(vrienden, collega’s, buren,…)

Rouwthema’s

TegelijkTegenstrijdigIntens

Zelfdoding = schok

= traumatische ervaring

Factoren die het rouwproces bepalen:� de leeftijd van de nabestaande

� de manier waarop de dood heeft plaatsgevonden (plaats, methode, …)

� het onverwacht karakter van het gebeurde

� de relatie die de nabestaande had met de overledene

� de mate waarin er veranderingen plaatsvinden na het overlijden

� de persoonlijkheid en de ervaringen van de nabestaande (eerdere verlieservaringen, draaglast-draagkracht, …)

� de reacties van de omgeving op het rouwgedrag van de nabestaande

Rouwproces

Schok, Ongeloof, Agressie

Agressie (tegen info, HV, zichzelf, overledene)

= normale reactie op frustatie

� Niet: - persoonlijk opvatten

- reageren met contra-agressie

- reageren met info die tegen de bewering

van de betrokkene ingaat

- jezelf verdedigen

� Wel:- agressie laten uiten

- gevoelens helpen verwoorden

- begrip tonen

Rouwthema’s

Ontkenning

= normale reactie net na een slecht nieuws:

gezond als tijdelijke reactie op nieuws dat men nog niet

kan dragen

� Niet: - stimuleren

- met kracht doorbreken

� Wel: - empathisch inspelen op de reactie

- uitnodigen tot het verwoorden van

onderliggende gevoelens

Rouwthema’s

Vraag naar de omstandigheden• Hoe

• Wat ging eraan vooraf?

• Wie was er eerst bij?

Rouwthema’s

Waarom� de verklaring/ oorzaak wordt gezocht:

� bij de overledene bvb karakter, moeilijke jeugd,…� in de omstandigheden bvb verlies van partner, fouten hulpverlening,…� bij zichzelf bvb gevoel onvoldoende geholpen te hebben, idee dat men

het had moeten zien aankomen)

� Reden: � controle, � innerlijke rust

� Reconstrueren van de zelfdoding� Cave: niemand was bij de zelfdoding aanwezig - toenemende isolatie

(cfr. suïcidaal proces)

� Informatieronde

� Naar de plaats van de zelfdoding

� Bij sterke identificatie: � suïcidale gedachten

� Afscheidsbrieven (1/3): Achterhalen van motieven, oorzaken -Emotionele waarde

Rouwthema’s

Rouwthema’s: Waarom?

Schuldgevoelens – Had ik maar…

De nabestaande verwijt zichzelf:

� dat hij de zelfdoding niet voorkomen heeft

� dat hij iets heeft gedaan wat de zelfdoding mee heeft

veroorzaakt

� dat hij te weinig gedaan heeft

� dat hij niets heeft gemerkt - de opgemerkte signalen niet

voldoende te hebben onderkend

� dat hij/zij wel leeft

“Ik wil niemand tot last zijn, zei de zelfmoordenaar, en bezorgde

iedereen een schuldgevoel” (Fons Jansen)

Rouwthema’s

Opluchting� 1/10 nabestaanden

� De dood kan een einde betekenen aan de zorgen en angst over wat kan gaan gebeuren

� Het gevoel dat de overledene nu eindelijk vrij is van zijn of haar lijden.

� ≈ Het einde van een ondraaglijke / hopeloze situatie

Verdriet

Rouwthema’s

Kwaadheid

� Op de overledene

� Op zichzelf

� Op anderen in de omgeving

� Op hulpverleners

� Op de media

� Op god

Rouwthema’s

Angst

� Voor herhaling (anderen in de omgeving)

� Om nieuwe relaties aan te gaan

� Om zelf suïcidaal te worden

Rouwthema’s

De Omgeving

� Taboe

Rouwthema’s

De Omgeving

� Vermijdingsgedrag

� Onzekerheid

� Confrontatie met dood – zelfdoding

� Schrik voor heftige emoties

� Nabestaanden krijgen de impliciete taak hun omgeving “op te voeden”, te “leren” over hoe ze met hen kunnen omgaan.

� Zelfstigmatisatie

� Eerdere negatieve reacties uit omgeving

� Anderen niet willen belasten met hun verhaal.

� Nabestaanden geloven dat alleen andere nabestaanden hen

volledig kunnen begrijpen (belang van gespreksgroep)

� Isolatie

� Isolatie

Rouwthema’s

= chronische, vastgelopen rouw

Het dynamische karakter van het rouwproces ontbreekt• Vermijden van de realiteit

• Gepreoccupeerd blijven met de overledene (“mummificatie”)

• Situaties vermijden die herinneren aan het verlies

• Hevige en langdurige kwaadheid

• Mate van depressiviteit & suïcidale ideaties

Pathologische rouw

• Type Doodsoorzaak � Rouwthema’s

� Ernst van de problemen

• Risicofactoren

– m.b.t. de overledene

• hechte / conflictuele relaties

• onverwacht overlijden

• vrij goed toekomstperspectief

• jonge leeftijd

– m.b.t. de familiale context

• grote prevalentie van psychiatrische problemen

• meerdere verlieservaringen

• verstoorde gezinsdynamieken

– m.b.t. de omgeving

• onvoldoende steun, onbegrip, contact vermijden

Lopen nabestaanden na zelfdoding risico een gecompliceerd rouwproces te doorlopen?

Ja

Niet of niet alléén

omwille van het ervaren van de zelfdoding zelf,

maar wel

omdat het een al vaak kwetsbare groep treft.

Factoren die het rouwproces bij kinderen bepalen

�De leeftijd van het kind

�De manier waarop de dood heeft plaatsgevonden

�De relatie die het kind had met de overledene

�De mate waarin er veranderingen plaatsvinden na het

overlijden

�De persoonlijkheid en de ervaringen van het kind

�De uitleg die aan het kind wordt gegeven over de dood

�De reacties van de omgeving op het rouwgedrag van het kind.

Kinderen & jongeren als nabestaande

Rouwthema’s bij kinderen�Identiek als bij volwassenen

�Doch leeftijdstypische verschillen: (gefragmenteerd

100x100, afhankelijk van ‘overblijvende’ volwassene, ...)

Slechtnieuwsmelding

�De waarheid

�Op niveau van het kind (taalgebruik!)

�Op tempo van het kind

Kinderen & jongeren als nabestaande

Impact afhankelijk van

�Duur en intensiteit van HVrelatie

�Mate van kwaadheid / vijandigheid

�Onverwacht karakter

�Persoonlijke draagkracht van de hulpverlener

�Werkomgeving: ambulant / residentieel / privé

�Plaats van de zelfdoding en methode

�Mate van eigen machteloosheid / schuldgevoel

Hulpverlener als nabestaande

Persoonlijke impact

�Rouwthema’s cfr familie en vrienden

Professionele impact

�Gevoel van falen

�Twijfels over eigen competenties

�Angst voor ‘goede naam’ van organisatie

�Angst voor reacties van collega’s

�Realiteit: niet iedereen is te behandelen!

Hulpverlener als nabestaande

↑ voorzichRgheid

�Verslaggeving en communicatie

�Doorvragen rond suicidaliteit

�Opnames van risicocliënten

�Onder toezicht plaatsen

�Doorverwijzen van depressieve/suicidale patiënten

↓TherapeuRsch werk

�15% denkt eraan te stoppen

Hulpverlener als nabestaande

Informatie geven

�Suïcide kent niet één oorzaak

�Info over suïcidaal proces, ziektebeelden

�Schuld en verantwoordelijkheid liggen dicht bij elkaar

�De overledene heeft nu rust

�Normaliseren (bvb. Hallucinatoire belevingen)

�NMBS

Opvang nabestaanden: handvatten

Durven ondergaan van emoties en het uiten

daarvan

�Gevoelens toelaten / erkennen, herkennen, benoemen

�Uiten van emoties, pijn = enorme opluchting

Herdenkingsdagen

Niet doodzwijgen

Stabiel levensritme – Structuur

Tijd om alleen te zijn, om alles te overdenken

Rouwverwerking: handvattenOpvang nabestaanden: handvatten

Rituelen

�Voor – tijdens – na de begrafenis

�Doel? Wat? Waar? Op welk moment? Met wie?

Schrijven (≈ therapeutische werking)

�Gedachten en gevoelens verwoorden en ordenen

�Een manier om contact te leggen met de overledene

�Een uitdrukking van verdriet

� ↑ positieve stemmingen

� ↓ ernstige depressieve stemming

� ↓ gezondheidsproblemen op lange termijn

Rouwverwerking: handvattenOpvang nabestaanden: handvatten

Opvang van de hulpverlener

Question: What helped me the most was…

Female Male Total

Answer N (%) Answer N (%) Answer N (%)

To talk

To discover

reasons

To work

To ruminate

To

rationalize

27 (75)

3 (8)

1 (3)

1 (3)

1 (3)

To work

To talk

Time

To think

about

To study

literature

8 (30)

8 (30)

3 (11)

3 (11)

2 (7)

To talk

To work

To discover

reasons

To think

about

Time

35

(56)

9

(14)

3 (5)

3 (5)

3 (5)

Opvang nabestaanden: handvatten

Lotgenotencontact

�Gespreksgroepen / internetfora / Dag

Nabestaanden / …

Sensibiliseren

�Folders / radiospot / Media-award / Rechten voor

nabestaanden / …

Informeren

�Website / boeken / …

www.werkgroepverder.be

www.werkgroepverder.be

Carla CobbautFreelance Medewerker

Werkgroep Verder

www.werkgroepverder.be

www.passant.be www.werkgroepverder.be

Vragen ?