Nome della Rosa, 1980Nome della Rosa, 1980 Verfilmd J.J. Annoud, Verfilmd J.J. Annoud,

Bernd Eichinger, Bernd Eichinger, The Name of the RoseThe Name of the Rose, ,

1986.1986. Ondertitel film: “een Ondertitel film: “een

palimpsest”palimpsest” Een hergebruikt Een hergebruikt

perkamentperkament Een tekst verscholen Een tekst verscholen

onder een jongere onder een jongere teksttekst

Beroemd voorbeeld: Verborgen tekst Aristoteles in Beroemd voorbeeld: Verborgen tekst Aristoteles in Archimedes-palimpsestArchimedes-palimpsest

IntertekstualiteitIntertekstualiteit

Palimpsest heeft te maken met Palimpsest heeft te maken met verschijnsel verschijnsel intertekstualiteitintertekstualiteit

Betekenis:Betekenis: in boeken/beelden zitten in boeken/beelden zitten

verwijzingen naar over oudere verwijzingen naar over oudere boeken/beeldenboeken/beelden

schrijvers/ kunstenaars spreken over schrijvers/ kunstenaars spreken over oudere werken, met andere werkenoudere werken, met andere werken

SemiotiekSemiotiek Intertekstualiteit: stokpaardje van Umberto Intertekstualiteit: stokpaardje van Umberto

Eco:Eco: Hoogleraar Hoogleraar semiotiek semiotiek in Bolognain Bologna Leer der tekens, symbolen, signalenLeer der tekens, symbolen, signalen Teksten moet je behandelen als tekensTeksten moet je behandelen als tekens Letters zijn tekens, die verwijzen naar …Letters zijn tekens, die verwijzen naar … Resultaat van deze opvatting:Resultaat van deze opvatting: De Naam van de Roos is een citatenboekDe Naam van de Roos is een citatenboek Verwijzend naar middeleeuwse debattenVerwijzend naar middeleeuwse debatten Plot is slechts een omhulselPlot is slechts een omhulsel

Doel Eco in NvdR: schijnhistoriciteitDoel Eco in NvdR: schijnhistoriciteit

Doel Eco: Doel Eco: - Jou op verkeerde been zetten! - Jou op verkeerde been zetten!

Geloofwaardigheid van zijn roman Geloofwaardigheid van zijn roman - Historiciteit aantonen van zijn - Historiciteit aantonen van zijn

zogenaamd waar gebeurde verhaal.zogenaamd waar gebeurde verhaal. Hulpmiddelen hierbij:Hulpmiddelen hierbij: 1. Gebruik van authentieke citaten 1. Gebruik van authentieke citaten

(zie hierboven).(zie hierboven).

RaamvertellingRaamvertelling Tweede truc Eco: Tweede truc Eco: Maakt gebruik van middeleeuwse Maakt gebruik van middeleeuwse

verhaalvorm: raamvertellingverhaalvorm: raamvertelling (verhalen verpakt in een (verhalen verpakt in een

hoofdverhaal).hoofdverhaal). Noem twee voorbeeldenNoem twee voorbeelden

Boccaccio, DecameroneBoccaccio, Decamerone Boek der tien Boek der tien

dagendagen Tien gasten Tien gasten

vertellen elkaar en vertellen elkaar en vrouwelijke fans vrouwelijke fans elke dag een elke dag een verhaalverhaal

Gevlucht voor de Gevlucht voor de pest uit Florence, pest uit Florence, 13481348

Verboden vanwege Verboden vanwege ‘vrijmoedigheid’ en ‘vrijmoedigheid’ en kritiek op kritiek op losbandige losbandige geestelijkengeestelijken

Chaucer, Canterbury Tales, 14Chaucer, Canterbury Tales, 14ee eeuw eeuw

Vertellingen van pelgrims Vertellingen van pelgrims op weg naar Canterburyop weg naar Canterbury

Met moraliserende fabels: Met moraliserende fabels: draak steken met, draak steken met, spiegel voorhoudenspiegel voorhouden

Openingspagina Hengwrt Openingspagina Hengwrt Chaucer manuscript Chaucer manuscript

MS Peniarth 392DMS Peniarth 392D1616ee eeuw eeuw

RaamvertellingRaamvertelling Functie bij Eco: Functie bij Eco: vertelling is nu via-via,vertelling is nu via-via, wordt nu afgeschermd van de lezerwordt nu afgeschermd van de lezer Daarmee: schijn van authenticiteitDaarmee: schijn van authenticiteit

Raamvertelling in de vierde graadRaamvertelling in de vierde graad Eco, 1980Eco, 1980

↑↑ Eco, notities na Praagse Lente 1969Eco, notities na Praagse Lente 1969

↑↑ Abt Vallet, 1842Abt Vallet, 1842

↑↑ Pater Mabillon, 1721Pater Mabillon, 1721

↑↑ Adson van Melk aan einde van zijn levenAdson van Melk aan einde van zijn leven

↓↓ Terugblikkend op gebeurtenissen in jaren als Terugblikkend op gebeurtenissen in jaren als

novice: 1327novice: 1327

Derde hulpmiddel voor verkrijgen Derde hulpmiddel voor verkrijgen van schijnhistoriciteitvan schijnhistoriciteit

Eco maakt gebruik van Eco maakt gebruik van typisch middeleeuwse typisch middeleeuwse vorm van vorm van geschiedschrijving: geschiedschrijving: kroniekkroniek

Meest beroemde: Meest beroemde: Anglo-Saxon Anglo-Saxon Chronicles,Chronicles,

Geschreven vanuit Geschreven vanuit diverse kloosters, diverse kloosters,

gestart voor 900, gestart voor 900, doorlopend tot 1154doorlopend tot 1154

Kroniek van Adson van MelkKroniek van Adson van Melk Adson lijkt op een authentieke Adson lijkt op een authentieke

kroniekschrijver.kroniekschrijver. Schrijft over gebeurtenissen uit zijn jeugdSchrijft over gebeurtenissen uit zijn jeugd toen onbegrijpelijk.toen onbegrijpelijk. Enige zekerheid voor hem: teken van God, Enige zekerheid voor hem: teken van God,

met boodschap voor mensheid: voortekenmet boodschap voor mensheid: voorteken Dus is Adsons taak: “tekens nalaten van Dus is Adsons taak: “tekens nalaten van

voortekenen”.voortekenen”.

Historische werkelijkheid 1Historische werkelijkheid 1

Wat weten we met zekerheid?Wat weten we met zekerheid? 9 juni 13279 juni 1327 Paus Johannes XXII in AvignonPaus Johannes XXII in Avignon geeft bevel aan generaal der geeft bevel aan generaal der

franciscanen, Michael van Cesena, franciscanen, Michael van Cesena, om naar hem te komenom naar hem te komen

Om zich te verantwoorden over Om zich te verantwoorden over denkbeelden van zijn orde.denkbeelden van zijn orde.

Historische werkelijkheid 2Historische werkelijkheid 2 1 december 13271 december 1327 Michael komt aan in AvignonMichael komt aan in Avignon Wat is gebeurd in tussentijd?Wat is gebeurd in tussentijd? Helaas! Lacune in de bronnenHelaas! Lacune in de bronnen Opvulling van de leemte door EcoOpvulling van de leemte door Eco Het is speculatieve geschiedschrijving, zelfs Het is speculatieve geschiedschrijving, zelfs

fictiefictie maar wel: zo geloofwaardig mogelijk gebrachtmaar wel: zo geloofwaardig mogelijk gebracht En zo verantwoord mogelijkEn zo verantwoord mogelijk

Maximale geloofwaardigheid: een Maximale geloofwaardigheid: een juist beschreven historische contextjuist beschreven historische context Laatste ‘truc’ om jullie te overtuigen:Laatste ‘truc’ om jullie te overtuigen: Verhaal gegoten in een juiste historische Verhaal gegoten in een juiste historische

contextcontext Met ‘echte’ historische personages: zie lijstje Met ‘echte’ historische personages: zie lijstje

achterin: wie is echt?, wie niet?achterin: wie is echt?, wie niet? Met juiste historische gebeurtenissen op de Met juiste historische gebeurtenissen op de

achtergrond van het verhaal: achtergrond van het verhaal: - armoededebat binnen franciscaner orde: zie - armoededebat binnen franciscaner orde: zie

opdracht Zoek achtergrondenopdracht Zoek achtergronden - strijd tussen troonkandidaten in Duitse rijk, - strijd tussen troonkandidaten in Duitse rijk,

Habsburg tegen WittelsbachHabsburg tegen Wittelsbach

Maximale geloofwaardigheid 2Maximale geloofwaardigheid 2 - Ontstaan en en vervolging ketterijen- Ontstaan en en vervolging ketterijen Gefocused op Dolcinieten: Fra Dolcino, Gefocused op Dolcinieten: Fra Dolcino,

Italiaanse volksheld contra machtige, Italiaanse volksheld contra machtige, rijke Kerkrijke Kerk

Eindigend op brandstapel met zijn liefjeEindigend op brandstapel met zijn liefje

- Inhoud ketterijen - Inhoud ketterijen met eindtijdverwachtingenmet eindtijdverwachtingen

Maximale geloofwaardigheid 3Maximale geloofwaardigheid 3 Nog een goed beschreven context:Nog een goed beschreven context:Afkalvende positie kloosters en Afkalvende positie kloosters en

verminderd prestige kloosterlingen in verminderd prestige kloosterlingen in verstedelijkt Italië: verstedelijkt Italië:

Door concurrentie van nieuw geld: Door concurrentie van nieuw geld: Venetië, Florence Venetië, Florence

en nieuwe kenniscentra: Bolognaen nieuwe kenniscentra: Bologna Met productie van toegankelijke kennisMet productie van toegankelijke kennis

Maximale geloofwaardigheid 4Maximale geloofwaardigheid 4

Constante in middeleeuwen, van Constante in middeleeuwen, van Kerkhervorming 1000 tot aan Kerkhervorming 1000 tot aan Erasmus en Luther: kritiek op Erasmus en Luther: kritiek op geestelijkheidgeestelijkheid

- op bemiddelende rol: - op bemiddelende rol: monopoliepositie bij sacramentenmonopoliepositie bij sacramenten

- op werelds gedrag: vette, wulpse - op werelds gedrag: vette, wulpse monniken (zie Decamerone)monniken (zie Decamerone)

Kardinaal en Paus: draai de Kardinaal en Paus: draai de plaatjes thuis om, wat zie je?plaatjes thuis om, wat zie je?

Maximale geloofwaardigheid 5Maximale geloofwaardigheid 5Laatste juiste context: de Laatste juiste context: de

kentering in de theologiekentering in de theologie Eerst:Eerst: Geloof in ratio gebaseerd Geloof in ratio gebaseerd

op logica Aristoteles: op logica Aristoteles: scholastiek Thomas van scholastiek Thomas van

AquinoAquino Gaf fundament aan Kerk Gaf fundament aan Kerk Zie portret: Crivelli, 15Zie portret: Crivelli, 15ee

eeuw eeuw Naar:Naar: mystiek van de late mystiek van de late

middeleeuwen, 14middeleeuwen, 14ee-15-15ee eeuweeuw

Fundament ondergraven, Fundament ondergraven, want ratio is want ratio is ontoereikendontoereikend

Eerste kwart van 14Eerste kwart van 14ee eeuw: eeuw: scharnierpunt op weg naar mystiekscharnierpunt op weg naar mystiek

Overgang vond juist plaats Overgang vond juist plaats na 1300na 1300

Twee personen van belang:Twee personen van belang: Meister Eckhard, gestorven Meister Eckhard, gestorven

13281328 Streeft naar diepere band Streeft naar diepere band

met Godmet God Niet via ratio, maar via Niet via ratio, maar via

inleving (mystiek)inleving (mystiek) Hoofdwerk: Boek van de Hoofdwerk: Boek van de

goddelijke troostgoddelijke troost In 1326 verdacht van In 1326 verdacht van

ketterijketterij Voor zijn verdediging in Voor zijn verdediging in

hoger beroep naar Avignon. hoger beroep naar Avignon. Net als zijn tijdgenoot:Net als zijn tijdgenoot:

Vroege 14Vroege 14ee eeuw: scharnierpunt eeuw: scharnierpunt William van Ockham, …. – William van Ockham, …. –

1348 †1348 † Meest bekend: scheermes Meest bekend: scheermes Eco’s William van Eco’s William van

Baskerville in op hem Baskerville in op hem gebaseerdgebaseerd

Waarom Baskerville? Waarom Baskerville? Verwijzing naarVerwijzing naar

- Lettertype- Lettertype - En naar … (zie opdracht - En naar … (zie opdracht

Zoek voorbeelden)Zoek voorbeelden)

Verschuiving 14Verschuiving 14ee eeuw is eeuw is opgehangen aan een romanfiguuropgehangen aan een romanfiguur

Meest geniale ‘context’ in boek Eco:Meest geniale ‘context’ in boek Eco: Willem van Baskerville weerspiegelt Willem van Baskerville weerspiegelt

kentering in theologie 14kentering in theologie 14ee eeuw: eeuw: Van geloof in ratio, naar overgave aan Van geloof in ratio, naar overgave aan

oppermacht godoppermacht god Hij komt met opdracht vol zelfvertrouwen Hij komt met opdracht vol zelfvertrouwen

naar abdijnaar abdij Als ‘detective’: verwacht oplossing volgens Als ‘detective’: verwacht oplossing volgens

scholastiek, met ratio scholastiek, met ratio Verlaat abdij gedesillusioneerd: Aristoteles Verlaat abdij gedesillusioneerd: Aristoteles

heeft hem niet geholpen!heeft hem niet geholpen!