Republiek in de 17e en 18e eeuw

Dynamiek en stagnatie (deel 2)

De Zilveren Eeuw. De Republiek 1672-1780

• Opkomst van Holland in de 15e en 16e eeuw

• Ontwikkeling van landbouw, nijverheid en handel in de 17e/18e eeuw

• Politieke en sociale verhoudingen in de 17e/18e eeuw

Holland 15e/16e eeuw: politiekopdracht Nationaal Archief

• Nederlandse opstand (orientatiekennis) vanaf 1566. Steden werden belangrijker, koning wilde centraal gezag.

• Noordelijke gewesten sluiten verbond: Unie van Utrecht (1579).

• Met het Plakkaat van Verlatinghe verklaren de gewesten zich onafhankelijk(1581) http://www.nationaalarchief.nl/dynamiekenstagnatie/html/h1_1500/politiek/05.html

• Oprichting Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1588

Landbouw, nijverheid en handel in de achttiende eeuw (orientatie)

• Verlichtingsdenken. Kritische blik op bestuur, religie, economie en sociale verhoudingen

• Toenemende invloed Engeland en Frankrijk, macht van Spanje neemt af.

• Mercantilisme leidt tot conflicten tussen Europese staten• Bourgeouisie in Europese landen eist aandeel in de

macht. Regentenklasse in de Republiek wordt kleiner, patriotten eisen invloed in bestuur.

• Koloniale politiek wordt uitgebouwd om te kunnen voldoen aan de toenemende vraag in Europa.

• Suriname• http://www.nationaalarchief.nl/dynamiekenstagnatie/html/h3_1700/economie/03.html

Landbouw in de 18e eeuw

• Dalende prijzen door meer concurentie en stop bevolkingsgroei, hoge lonen

• Natuurrampen: paalworm en veepest• Gevolg: faillissementen en meer investeringen in

kapitaalintensieve landbouw• Na 1750 herstel, sterke positie Friesland, Groningen en

oostelijke gewesten• Ontstedelijking (de-urbanisatie)

Nijverheid in de 18e eeuw

• Achteruitgang in de nijverheid t.o.v. Engeland en Frankrijk, met name in bedrijven die afhankelijk waren van scheepsbouw en handel

• Oorzaak: hoge lonen, toenemende concurrentie en handelsprotectie van Engeland en Frankrijk

• Amsterdamse stapelmarkt bleef voor werkgelegenheid zorgen: VOC, scheepsbouw.

• Textielnijverheid in Tilburg en Twente. Papierindustrie op Veluwe en in Zaanstreek. Steen en pannenbakkerijen langs de rivieren.

• Nieuw: jenever in Schiedam.

Handel, visserij en scheepvaart in de 18e eeuw

• Amsterdamse kooplieden hebben veel internationale handelscontacten -> toename op geldhandel, commissiehandel, verzekeringen, kredietverlening.

• Rijke elite investeert en belegt in buitenland, VOC en WIC en in Republiek zelf

• Internationale handelsvaart loopt terug door oorlogen, mercantilisme, concurrentie Engeland en Hamburg

• Amsterdamse stapelmarkt wordt gepasseerd door voorbijlandvaart (wel commissiehandel)

• Oostzeehandel (moedernegotie), m.n. graanhandel neemt af. Friesland is sterk in handel via de Oostzee

Landbouw, nijverheid en handel, visserij en scheepvaart in de 18e eeuw

• Handel in koloniale waren neemt toe. VOC werd groter (en kostte meer geld).

• Driehoekshandel door de WIC

• http://www.geschiedeniszeeland.nl/themas/slavernij/driehoeksreizen/

• Winsten in de visserij nemen af

                                                           

        

Landbouw, nijverheid en handel, visserij en scheepvaart in de 18e eeuw

Economische veranderingen 18e eeuw samengevat:

• Meer internationale concurrentie• Verschuiving van stad naar platteland (in landbouw en

nijverheid) • Minder goederenhandel en nijverheid, minder

scheepvaart. Meer geldhandel (commissiehandel, verzekeringen etc.)

• Toename koloniale handel

Politieke verhoudingen internationaal

. Engelse oorlogen 17e en 18e eeuw: controle over de zee- en handelsroutes.

. Sinds 1672 strijd tegen Frankrijk vanwege streven naar gebiedsuitbreiding. Negenjarige oorlog o.l.v. Willem III, behalve stadhouder ook koning van Engeland (1688-1697)

. Strijd tegen Spanjaarden vanwege Franse opvolger op Spaanse troon -> successieoorlog 1702-1713

Gevolgen:

. Republiek kiest daarna voor neutraliteit

. Tegenstelling land- en zeegewesten in de Republiek: leger of oorlogsvloot?

. Verwaarlozing oorlogsvloot

Politieke verhoudingen in de Republiek

• 1672: Moord op raadspensionaris Johan de Witt• Vergelijking moord op Fortuyn:

http://web.teleblik.kennisnet.nl/tsr/player/vo/fid/4786217 • Willem III aan de macht tot overlijden in 1702• Na stadhouderloos tijdperk wordt in 1747 Willem IV benoemd (tot

1751). • In 1766 opgevolgd door Willem V

In de steden wordt de regentenklasse

steeds meer een gesloten oligarchie- Huwelijken in eigen kring- Contracten van correspondentie

Bestuurlijke onrustin de Republiek

• Particularisme van de steden was niet langer en voordeel

• Hoge kosten (oa door oorlogen) en overheidsschuld-> belastingdruk

• Geind belastinggeld is in voordeel van regentenklasse, m.n. kleine burgerij komt in de problemen

• Pachtersoproeren: plunderingen van kantoren van belastingpachters

• Schutterij greep niet in door invloed van politieke beweging: Doelisten

• Verlichtingsideaal: capabel bestuur

Sociale verhoudingenin de Republiek

• Kleine burgerij van handwerkslieden en winkeliers kreeg het moeilijker -> strengere gildebepalingen

• Volksklasse -> werkloosheid dreigde (of mee met VOC)

• Verpaupering in steden-> armenzorg werd vervangen door onderwijs en werkinstellingen

• Positie van vrouwen veranderde:- Afnemende werkgelegenheid in winkels en textielbranche- Meer analfabetisme- Vrouwenoverschot door VOC en immigratie- Burgerlijke waarden over vrouw als moeder en verzorgster, dus minder

economische zelfstandigheid- Later trouwen (30 jaar!), minder kinderen

Afsluiting: 1780-1806

• Vierde Engelse oorlog, Pruisische inval 1787 en Franse inval 1794-1795

• Patriotten wilden verandering, Willem IV en regenten niet

• Relatieve rijkdom maar grote concurentie en nauwelijks binnenlandse investeringen

• Liquidatie WIC in 1792 door enorme verliezen• Liquidatie VOC in 1795 door Engelse overmacht in koloniale rijk

• Nijverheid stort in, trek naar het platteland

Afsluiting: 1780-1806

• In de Republiek belangenverstrengeling van instituties, geen sterke staat

• Centraal geleide staten Engeland en Frankrijk stonden veel sterker

• Belastingstelsel Republiek leed onder overheidsschuld en regenten die profiteerden van belastinggeld

• Conclusie: het succesvolle 17e eeuwse politieke en economische bestel van de Republiek, was in de 18e eeuw een handicap

Extra: historisch debat over dynamiek en stagnatie

• 18e en 19e eeuwse analyse werd sterk gekleurd door patriotten: zwakke regenten waren schuldig.

• Historici in de 20e eeuw leggen meer nadruk op relatieve achteruitgang

Programma komende weken

• 6/9 maart nakijken H4, start film 18e eeuw.

• 12 maart: film 18e eeuw. • Huiswerk maak H5 opdr. 1-4

• 13/16 maart uitleg H5. • Huiswerk maak H5 opdr. 5-7

• 19 maart nakijken H5, PPT • 20/21 Opstand en herhalen grote lijn

Denk aan interactieve toetsen op www.werkplaats.wolters.nl!• TENTAMEN 30 maart