30 oktober 2019 - Rotterdam

Regiosessie Zuid-Holland

Expeditie RWS2050 Stel, het is 2050. Wat doet en maakt Rijkswaterstaat dan? Met wie? En hoe? Dat zijn de kernvragen van Expeditie RWS2050. Op initiatief van directeur-generaal Michèle Blom heeft het bestuur van Rijkswaterstaat besloten tot een toekomstverkenning die in de zomer van 2019 van start ging.

Tijdens de expeditie trok het expeditieteam het land door om met RWS’ers en partners uit het veld in gesprek te gaan over de toekomst in 2050.

Symbolen van de toekomst

Deelnemers

Marianne Aalbersberg, RWS - Bart Crouwers, The Cranberry Company - Koos van Dijken, Platform 31 - Hedda Eggeling, Port of Rotterdam - Reshma

Ghisaidoobe, Dunea - Paul van Hal, De Verkeersonderneming - Marijn ‘t Hart, RWS - Igor Heller, RWS - Ranie Kapoerchan, RWS - Willem Koerselman,

Koerselman Consulting - Huub van der Kolk, RWS - Dick Koppenol, Gemeente Goeree Overflakkee - Bart Keunen, RWS - Lisette Louwman Soeters, WSHD -

Sophie Moens, provincie Zuid Holland - Rogier Pronk, provincie Zuid Holland -Kees Ruijgrok, TIAS - John de Ruiter, Gemeente Rotterdam - Roger Salden,

RWS - Katrijn van de Vrande, Werkplaats64 - Wilfred de Zeeuw, RWS -Melle Zegel, RWS

Onder begeleiding van Erna Ovaa en Lianne van Kralingen, Expeditie RWS2050

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie 5

Zwemband‘Gaat ZH alleen maar verder verstedelijken ondanks zeespiegelstijging (we blijven nog bouwen in de Zuidplas notabene), of moeten we ons richting het oosten verplaatsen?’

- Koos van Dijken

Het ei van columbus

Millennials krijgen met enorme onzekerheden te maken zoals bijv. huizentekorten. Deze groep zal ergens werken maar niet kunnen wonen. Er moet een ei van Columbus worden gevonden want Nederland zit op slot. We doen niet genoeg aan innovatieve oplossingen.

Kees Ruijgrok

Briefje van 10 euro

‘Het verschijnsel ‘geld’ bestaat in werkelijkheid hoogstens voor 3% in fysieke waarde – de rest heeft alleen fictieve waarde. Dit systeem zal vroeg of laat instorten –als Nederland geen (primaire of secundaire) grondstoffen heeft om op terug te vallen zullen we een probleem hebben (en deze hebben wij op dit moment niet).’

- Igor Heller

Citaat“The Setting Sun will always set me to rights, or if a Sparrow come before my Window, I take part in its existence and pick about the gravel.” (John Keats) ‘Wat doen we met niet-menselijke aspecten? Wat doen we met, en leren we van, de mus?’ – Katrijn van de Vrande

Gele hesjes, Greta Thunberg, boerenprotest Malieveld‘De samenleving verwacht andere dingen van de overheid dan vroeger. Geldt in de toekomst het recht van de gemeente? Overheid? Samenleving? We moeten richting het recht van de samenleving en het recht van de burgers – als dat niet gebeurt gebeuren er meer dingen zoals de gele hesjes, Greta en boeren- (en bouw-) protesten.’ – Willem Koerselman

Oorbellen gemaakt van meteorieten‘De meteorieten komen van heel ver uit de ruimte, maar hangen nu in haar oren. Dit staat symbool voor wat we zullen moeten realiseren: in een moordend tempo en door samen te werken.’ – Marianne Aalbersberg

Smartphone‘De ruimtelijke ordening gaat op zijn kop – het gebruik van plekken wisselt voortdurend en in no-time. Voorbeeld: Parkbnb.’ – John de Ruiter

Tipp ex‘Wat er over 30 jaar speelt is moeilijk te zeggen; maar over 30 jaar gebruiken wij zéker geen tipp ex meer!’

– Wilfred de Zeeuw

Flesje water‘Wij hebben te maken met rivieren, de zee: hoe gaan we dit in de toekomst volhouden?’

– Ranie Kapoerchan

Rijkspas‘Over 30 jaar blijft de huidige opgave aanwezig. Onderhoudsvraagstuk zou groter kunnen worden.’ – Bart Keunen

Bus‘Het is een symbool voor bereikbaarheid, verkeer en vervoer. Het open gebied van Zuid-Holland verdwijnt door toenemende bebouwing dat ook meer verkeer aantrekt. Hoe regel je nog de bereikbaarheid? Verkeersproblemen worden nu pas te laat bekeken.’ – Dick Koppenol

Poppetje‘Het is een symbool voor bevolkingsgroei (is de provincie er klaar voor?) en voor individualisering (weinig tot geen onderling contact – hoe organiseer je dat als overheid?). Deze thema’s zijn relevant voor de netwerken en het besturen van de samenleving.’ – Sophie Moens

1 volle beker water, 1 lege beker water‘We gaan problemen krijgen met teveel of te weinig water (droogte vs. overstromingen).’ – Roger Salden

Kluit grond in potje

‘Beheer en gebruik van de bodem wordt heel belangrijk in de toekomst.’

– Bart Crouwers

Spelt

‘Het is een metafoor voor Zuid-Holland – de provincie is zo klein voor alles wat zij doet, en we moeten en zullen nog veel meer gaan doen.’ – Rogier Pronk

Het ei van Columbus

‘Millennials krijgen met enorme onzekerheden te maken zoals bijv. huizentekorten. Deze groep zal ergens werken maar niet kunnen wonen. Er moet een ei van Columbus worden gevonden want Nederland zit op slot. We doen niet genoeg aan innovatieve oplossingen.’ – Kees Ruijgrok

‘Alles verandert in hoog tempo! Over 30 jaar zijn wellicht de wegen alleen maar kale stroken (alles wordt gedeeld, is automatisch, elektrisch). Er gaan gedragsveranderingen plaatsvinden. Is er in zo’n toekomst überhaupt nog een rol voor RWS?’ – Paul van Hal

‘Klimaatadaptatie moet de logische keuze worden.’ – Lisette Louwman Soeters

‘Het toenemende gecombineerde gebruik van objecten in beheer voor verschillende functies zal een groot probleem worden.’ – Melle Zegel

‘Water moet het ordenend principe worden.’ – Reshma Ghisaidoobe

Quotes‘De middelen kunnen veranderen, maar wij mensen veranderen gewoon niet zoveel.’

‘Complexiteit vergroot de moeilijkheid om beslissingen te nemen.’

‘We weten de verkeerde dingen.’

‘We hebben teveel opgaven om ze uit te voeren, we moeten keuzes maken: wat/welke vraag kan ik nog accommoderen?‘

‘De zucht naar een technische oplossing blijft geweldig groot (ook uit Den Haag).’

‘Het loslaten van het bestaande: dat wordt de opgave.’

‘Misschien is een heel andere manier van leven veel leuker, maar dat weet je niet.’

‘Misschien wordt het wel een gezellige, trage maatschappij.’

‘Alles (zowel dorp als stad, industrie en landbouw, etc.) zit in Zuid-Holland.’

‘Gemeenten worden steeds belangrijker en invloedrijker.’

‘Er vindt netwerkoptimalisatie plaats in combinatie met automatische voertuigen.’

‘Zuid-Holland

loopt langzaam

onder water.’

Quotes‘Politiek is volgens mij niet leidend maar volgend, en dat zie je ook in Zuid-Holland.’

‘Wie gaat de internationale ketens veranderen?.’

‘We moeten op de 2e orde grondstoffen in gaan zetten.’

‘De niet-westerse politiek wordt dominanter: China, India, Rusland.’

‘De zeespiegel stijgt, het water verzilt, de bodem daalt – het zijn geen kleine ontwikkelingen.’

‘Water van zee, water van de rivieren, en dan komt het ook nog van boven!’

‘De ingenieurs van de toekomst zijn breder: ze hebben vakinhoudelijke kennis, maar net zo goed procesmatige vaardigheden.’

‘De tekorten op de arbeidsmarkt worden groter: er zullen ingenieurs uit India hier komen werken.’

‘Ik vind dat de rechten van dieren in de discussies te weinig aandacht krijgen.’

‘We hebben het zo slecht nog niet (in reactie op het bespreken van verschillende toekomstscenario’s).’

‘Ik kom met mijn zelfrijdende auto straks de grenzen van mijn gemeente niet meer over.’

‘Alternatief vervoer is

de toekomst:

in ieder geval géén

auto!’

13Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

14

Groep 1

Groep 1

15

Trends die door groep 1 worden beschouwd als zekere ontwikkelingen met grote impact op de toekomst van Zuid-Holland, zijn: klimaatverandering, te weinig (rivier)water en een vergrote kwetsbaarheid voor natuurrampen – en daarmee grotere noodzaak voor mitigatieplannen, voor snel reageren en voor zelfredzaamheid. Ook is de groep er vrij zeker van dat de overheid de complexe, snelle ontwikkelingen niet langer kan bijbenen.

Groep 1 heeft twee onzekere, impactvolle ontwikkelingen tot de centrale assen voor hun scenario’s gekozen: 1) de mate van econonomische groei (hoog/laag) en 2) een lokale/regionale focus dan wel een internationale orientatie.

De groep vindt het ‘groei/lokale focus’-scenario het meest interessants. Een toekomst waarin er grote economische groei plaatsvindt, met tegelijk een heel lokale focus vanuit de samenleving. Het resultaat: Zuid-Holland wordt één stad. Daarbij verdwijnen de landelijke functies grotendeels, zodat de stedelijke druk gespreid kan worden over de hele provincie. Het wordt één business district. Dit biedt veel kansen voor bijvoorbeeld innovatie, maar het brengt ook risico’s voor het milieu met zich mee. Dit scenario zou tot meer integratie kunnen leiden, maar ook tot een groter onderscheid tussen de ‘haves’ en ‘have-nots’.

Ook een tweede scenario wordt nog kort besproken: het scenario waar groei gekoppeld wordt aan een internationale oriëntatie. In dit scenario wordt internationaal toerisme in de provincie Zuid-Holland belangrijker (‘hotel Europa’).

Politiek/economisch zijn wereldmachten zoals China in de lead. Er is een druk op Europa om de EU-regels af te schaffen. De klimaatverandering zal genegeerd worden en de milieudruk neemt toe.

16Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

Groep 2

Groep 2Groep 2 noemt als dominante, zekere ontwikkeling de ruimtedruk, maar daarnaast ook de vergrijzing en het effect op de mobiliteit en infrastructuur daarvan. Ook de informatiedichtheid wordt als issue genoemd: wat doen we met de data, wat kunnen we, van wie zijn de data, kunnen we het nog verwerken? Rond dit thema wordt ook fake news genoemd.

Als onzekere, impactvolle ontwikkelingen ziet deze groep vooral thema’s rond de relatie overheid/burger.

Groep 2 heeft twee onzekere, impactvolle ontwikkelingen tot de centrale assen voor hun scenario’s gekozen: 1) de mate waarin de kwetsbaarheden en nadelen van ICT zijn opgelost,

dan wel niet2) sturing door de overheid versus zelfbestuur door de samenleving.

Dat brengt hen op vier mogelijke toekomsten:

1) Op het moment dat de kwetsbaarheden zijn opgelost en de overheid de overhand heeft, ontstaat een Big Brother scenario met een alwetende reguleerder.

2) Wanneer de overheid machtig is, maar de kwetsbaarheden niet opgelost zijn ontstaat een achterdochtige samenleving – die naar anarchie zal neigen.

3) Wanneer de samenleving de overhand heeft en ICT kwetsbaarheden zijn opgelost zou iedereen een eigen ICT-kluis kunnen hebben. De overheid is dienstbaar aan de burger.

4) In een bottom up samenleving met kwetsbare ICT ontstaat versplintering. Hier is er geen gezamenlijk beeld van feiten en waarheden. Er zijn andere sociale afspraken nodig tussen groepen mensen.

19

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

20

Groep 3

Groep 3Als dominante zekere ontwikkelingen voor Zuid Holland kiest groep 3: de enorme druk op de ruimte, en de effecten van klimaatverandering: water uit de zee, de lucht en de rivieren. Verder zijn er veel ontwikkelingen genoemd die te maken hebben met het vinden van een nieuwe balans tussen mens en natuur, tussen mens en overheid en tussen mensen onderling.

Groep 3 heeft twee onzekere, impactvolle ontwikkelingen tot de centrale assen voor hun scenario’s gekozen: 1) de mate waarin functies gecombineerd worden, en 2) de mate waarin digitale innovaties geïmplementeerd zijn.

In de presentatie licht de groep er één scenario uit: op het moment dat functies gecombineerd worden en de digitale innovaties bloeien ontstaat één grote stad, alles zit op elkaar. Er is toenemende druk op de ruimte en een toenemende noodzaak om dingen samen te regelen. De stedelijke woningen zijn klein, er zijn weinig auto’s – en voor zover aanwezig zijn het deelauto’s. Er zijn daktuinen en drijvende koeienstallen. De vraag is waar de ouderen blijven….

22Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

23

Groep 4

Groep 4

Wat betreft impactvolle zeker ontwikkelingen scoren in groep 4 klimaatverandering en de resulterende vraagstukken rond water zeer hoog. Ruimtelijke en milieugrenzen worden steeds bepalender voor de inrichting. Er is ook ruimte nodig voor schone energie. Dat betekent voor RWS dat ze haar areaal beschikbaar moet stellen voor schone energieopwekking, aldus de groep. Als onzekere, maar impactvolle ontwikkelingen worden benoemd: ‘we gaan op een andere manier wetten maken en naleven’.

Groep 4 heeft twee onzekere, impactvolle ontwikkelingen tot de centrale assen voor hun scenario’s gekozen: 1) de mate waarin we technologie als allesbepalende oplossing zien 2) sterke overheid vs. zelfbestuur in kleine eenheden

Het scenario ‘technologie allesbepalend, sterke overheid’ vindt de groep het meest spannend: er ontstaat een soort Chinese staatsvorm waar alles perfect geordend is, volgens heldere algoritmes. Het is een beetje de vraag of Zuid-Holland nog bestaat. Misschien: als het de staat goed uitkomt.

Vrijdag 13 december 2019 RWS Expeditie 2050 25

Opvallende zaken die uit de afrondende discussie zijn onder andere:

Het enorme bewustzijn van de toenemende ruimtedruk. Veel mensen, veel functies, veel activiteiten. Er komen in de komende decennia meer inwoners die meer individueel willen wonen en zich bovendien willen verplaatsen; en dan is er ook nog ruimte nodig voor de energietransitie. Hoe past dat allemaal? De meest belangrijke regionale opgaven voor Zuid-Holland zijn:

1. Kunnen we alle functies goed blijven combineren? Kan technologie dit oplossen? 2. Er lijkt een continue angst voor de toekomst:

Maar angst kan enorm goed werken: angst zorgt voor speculatie en vraagt om regelgeving. RWS zou meer duidelijkheid kunnen geven, hoe complex een situatie ook is (en geef die complexiteit gewoon toe), en richting aangeven Bijvoorbeeld: hoe gevaarlijk is water? Wie komt in onze stad wonen en werken?

We benoemen veel ontwikkelingen als zeker. Als we dat al weten, hoe komt het dan dat we daar nog niet mee aan de slag zijn? Het draait hier eigenlijk niet om scenarioperspectieven, maar om handelingsperspectieven. We hebben misschien nog niet overal grip op, maar er wel een beeld bij.

Vanuit een vis of boom denken kunnen we nog niet, maar panoramisch denken zou wel fijn zijn.

Afrondende discussie

26

Toenemend mondige burger en beschikbare informatie. Creëert de overheid nog wel ‘de waarheid’? De informatie van burgers correspondeert niet altijd met de overheid en zorgt voor onzekerheid. Wat is hierin de rol van de overheid?

1. Er ontstaat een spel van ‘mijn info’ versus ‘jouw info’. Men wordt eigenwijs en wil met zijn/haar eigen dingen door, onafhankelijk van ‘de waarheid’ over dat handelen

2. Er is niet één waarheid meer 3. Overheid ontzorgt: ‘wij regelen voor u’ maar dit kan niet meer. Er is hier ook verzet tegen: ik wil zelf blijven boeren! 4. Er is een middenweg mogelijk door het democratiseren van de overheid (meer zeggenschap voor burgers)

Maar de boer zal misschien zeggen: ‘nee, dat pik ik niet’ Of: niet de overheid, maar zelfbestuur staat centraal

We hebben zo weinig ruimte over dat we tig keer Rotterdam over moeten om iets voor elkaar te krijgen (langs/met/via veel partijen)

Afrondende discussie

27

Vrijdag 13 december 2019 RWS Expeditie 2050 28

Opvallende zaken die in tijdens de bijeenkomst de orde komen zijn onder andere:

Het enorme bewustzijn van de toenemende ruimtedruk. Veel mensen, veel functies, veel activiteiten. Er komen in de komende decennia meer inwoners die meer individueel willen wonen en zich bovendien willen verplaatsen; en dan is er ook nog ruimte nodig voor de energietransitie. Hoe past dat allemaal?

Het gevoel ‘dat we zo niet door kunnen gaan; dat dingen moeten veranderen’ – en tegelijk de constatering dat dat een enorme opgave is, zowel op individueel niveau (‘hoe beperken we onze wensen’) als op collectief niveau: het bestuurlijke vermogen om besluiten te nemen lijkt onvoldoende.

De gedachte dat de digitale technologie misschien enige verlichting in de ruimtedruk kan brengen: dan hoeven mensen zich minder te verplaatsen.

De signalering dat er angst is in de maatschappij (en ook bij de deelnemers zelf) als ze naar de toekomst kijken. Voor de zeespiegel, bodemdaling, CO2problemen, digitalisering, etc. Daarbij komt dat de overheid vaak niet helder, eerlijk en transparant over deze problemen heeft gecommuniceerd (maar bijvoorbeeld gewoon vergunningen afgeeft om in de Zuidplaspolder te bouwen). De attitude van de overheid van miskenning van en onduidelijkheid over de problemen moet veranderen.

De constatering dat de combinatie van een stijgende zeespiegel en een dalende bodem een behoorlijke opgave voor Zuid-Holland betekenen: ‘we krijgen water uit de zee, uit de lucht en uit de rivieren te verwerken’.

Opvallende zaken

29

Meer weten over Expeditie RWS2050?

Ga naar www.expeditieRWS2050.nl

of mail expeditieRWS2050@rws.nl