RECHTSVERGELIJKENDE STUDIE NAAR DE …...RECHTSVERGELIJKENDE STUDIE NAAR DE DIGITALE OPRICHTING VAN...
94
RECHTSVERGELIJKENDE STUDIE NAAR DE DIGITALE OPRICHTING VAN VENNOOTSCHAPPEN EN DE MOGELIJKHEID ALGEMENE VERGADERINGEN DIGITAAL TE HOUDEN Aantal woorden: 20.427 Thomas Van de Meulebroucke Studentennummer: 01811131 Promotor: Prof. dr. Hans De Wulf Commissaris: Drs. Louis De Meulemeester Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in het notariaat Academiejaar: 2018 - 2019
Transcript of RECHTSVERGELIJKENDE STUDIE NAAR DE …...RECHTSVERGELIJKENDE STUDIE NAAR DE DIGITALE OPRICHTING VAN...
RECHTSVERGELIJKENDE STUDIE
NAAR DE DIGITALE OPRICHTING VAN
VENNOOTSCHAPPEN EN DE
MOGELIJKHEID ALGEMENE
VERGADERINGEN DIGITAAL TE
HOUDEN
Aantal woorden: 20.427
Thomas Van de Meulebroucke
Studentennummer: 01811131
Promotor: Prof. dr. Hans De Wulf
Commissaris: Drs. Louis De Meulemeester
Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in het notariaat
Academiejaar: 2018 - 2019
II
DANKWOORD
Ik wens graag een aantal personen te bedanken voor hun hulp, steun en vertrouwen. In de eerste
plaats richt ik mij tot mijn promotor Prof. dr. Hans De Wulf voor de keuze van dit actuele en
boeiende onderwerp. Daarnaast wens ik graag ook mijn commissaris drs. Louis De Meulemeester
te bedanken voor de begeleiding. De tip om over de oostgrenzen te kijken, bleek heel leerzaam in
deze masterproef. Ten slotte ben ik ook mijn ouders, zussen en vrienden dankbaar voor alle
vriendschap, ondersteunende woorden, liefde en kansen die ze mij boden en bieden.
Bevegem, 15 mei 2019
III
When one door closes, another door opens; but we often look so long and so regretfully upon the
closed door that we do not see the ones which open for us.
Alexander Graham Bell
IV
Inhoudsopgave
DANKWOORD .............................................................................................................................................................. II
LIJST MET AFKORTINGEN .................................................................................................................................... VI
INLEIDING ..................................................................................................................................................................... 1
DEEL 1. DIGITALISERING IN HET VENNOOTSCHAPSRECHT ANNO 2019 ........................................ 4
HOOFDSTUK 1. INLEIDING ........................................................................................................................................ 4 HOOFDSTUK 2. MODERNISERING VAN HET BELGISCH VENNOOTSCHAPSRECHT ....................................................... 4
Afdeling 1. Concurrentiestrijd tussen de verschillende vennootschapswetgevingen van de EU? ..................... 5 Afdeling 2. Belang van een gedigitaliseerde oprichting en algemene vergadering. ......................................... 6 Afdeling 3. Nieuw Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen ................................................................ 7
DEEL 2. OPRICHTING VAN EEN VENNOOTSCHAP ................................................................................... 9
HOOFDSTUK 1. INLEIDING ........................................................................................................................................ 9 HOOFDSTUK 2. FORMELE ASPECTEN VAN DE OPRICHTING ...................................................................................... 10
Afdeling 1. Algemene formaliteiten.................................................................................................................. 10 Afdeling 2. Bijzondere formaliteiten ................................................................................................................ 12
HOOFDSTUK 3. DIGITALISERING IN BELGIË ............................................................................................................ 15 Afdeling 1. E-Depot ......................................................................................................................................... 15 Afdeling 2. E-griffie ......................................................................................................................................... 16 Afdeling 3. StartMyBusiness ............................................................................................................................ 17 BESLUIT ............................................................................................................................................................... 21
DEEL 3. RECHTSVERGELIJKING MET HET RECHT VAN ESTLAND, DUITSLAND EN HET
VERENIGD KONINKRIJK. ....................................................................................................................................... 22
HOOFDSTUK 1. ESTS RECHT – RAJAMINE................................................................................................................. 22 Afdeling 1. Inleiding......................................................................................................................................... 22 Afdeling 2. Oprichting door een Est ................................................................................................................ 24 Afdeling 3. Oprichting door een niet-Est ......................................................................................................... 26 Afdeling 4. Besluit ................................................................................................................................................. 27
HOOFDSTUK 2. DUITS RECHT – GRÜNDUNG ............................................................................................................ 28 Afdeling 1. Inleiding......................................................................................................................................... 28 Afdeling 2. Oprichting van de UG en GmbH- Musterprotokoll -Gründung im vereinfachten Verfahren....... 29 BESLUIT ............................................................................................................................................................... 32
HOOFDSTUK 3. VERENIGD KONINKRIJK – FORMATION ........................................................................................... 33 Afdeling 1. Inleiding......................................................................................................................................... 33 Afdeling 2. Oprichting via de Companies House............................................................................................. 34 Afdeling 3. Oprichting via forms of company formation agents ...................................................................... 35 BESLUIT ............................................................................................................................................................... 38
HOOFDSTUK 4. DIGITALISERING IN DE NABIJE TOEKOMST ..................................................................................... 39 Afdeling 1. Inleiding......................................................................................................................................... 39 Afdeling 2. Voorstel van de Belgische wetgever - KBO+ ................................................................................ 39 Afdeling 3. Voorstel van het Belgische notariaat (dhrn. VAN SINAY en NICAISE) ....................................... 40 Afdeling 4. Voorstel van de Europese Commissie - Voorstel tot wijziging Richtlijn (EU) nr. 2017/1132. ..... 41 BESLUIT ............................................................................................................................................................... 44
V
DEEL 4. HOUDEN VAN EEN ALGEMENE VERGADERING .................................................................... 45
HOOFDSTUK 1. INLEIDING ...................................................................................................................................... 45 HOOFDSTUK 2. DIGITALE ALGEMENE VERGADERING ............................................................................................. 45
Afdeling 1. Digitale, virtuele of elektronische algemene vergaderingen......................................................... 45 Afdeling 2. Voor- en nadelen van de virtuele algemene vergadering.............................................................. 46
HOOFDSTUK 3. BELGISCH RECHT ........................................................................................................................... 48 Afdeling 1. Achtergrond: de Richtlijn (EU) nr 2007/36/EG van 11 juli 2007 ................................................. 48 Afdeling 2. De Belgische Wet Aandeelhoudersrechten.................................................................................... 49 Afdeling 3. Facultatief karakter ....................................................................................................................... 49 Afdeling 4. De fysieke algemene vergadering blijft bestaan............................................................................ 50 Afdeling 5. Gelijkstelling ................................................................................................................................. 51 Afdeling 6. Controle van de identiteit van de elektronische deelnemer .......................................................... 52 Afdeling 7. Modaliteiten voor de elektronische deelname ............................................................................... 53 Afdeling 8. Bijzondere vermeldingen in de oproeping..................................................................................... 54 Afdeling 9. Het verloop van een algemene vergadering met elektronisch deelnamerecht .............................. 55 Afdeling 10. De digitale algemene vergadering in de praktijk ..................................................................... 57 Besluit .................................................................................................................................................................... 58
DEEL 5. RECHTSVERGELIJKING MET HET RECHT VAN DENEMARKEN, DELAWARE EN HET
VERENIGD KONINKRIJK. ....................................................................................................................................... 59
HOOFDSTUK 1. INLEIDING ...................................................................................................................................... 59 HOOFDSTUK 2. DENEMARKEN ................................................................................................................................ 60
Afdeling 1. Fulstœndig elektronisk Generalforsamlingen ............................................................................... 60 Afdeling 2. Praktijk in Denemarken................................................................................................................. 61 Afdeling 3. Lessen uit Denemarken ................................................................................................................. 61
HOOFDSTUK 3. DELAWARE .................................................................................................................................... 62 Afdeling 1. Inleiding......................................................................................................................................... 62 Afdeling 2. Meeting solely held by means of electronic communications ....................................................... 62 Afdeling 3. Praktijk in Delaware ..................................................................................................................... 63 Afdeling 4. Lessen uit Delaware ...................................................................................................................... 64
HOOFDSTUK 4. VERENIGD KONINKRIJK ................................................................................................................. 65 Afdeling 1. Inleiding......................................................................................................................................... 65 Afdeling 2. General meeting by electronic means ........................................................................................... 65 Afdeling 3. Praktijk in het Verenigd Koninkrijk .............................................................................................. 66 Afdeling 4. Lessen uit het Verenigd Koninkrijk ............................................................................................... 67
HOOFDSTUK 5. AANDACHSTPUNTEN EN LESSEN .................................................................................................... 68
ALGEMEEN BESLUIT ............................................................................................................................................... 70
BRONNEN................................................................................................................................................................... 766
VI
LIJST MET AFKORTINGEN
Aktiengesellschaft (Duitsland) AG
Äristeadustik – Estse Handelswetboek Ä
Companies Act (Verenigd Koninkrijk) CA
Delaware General Corporation Code (Verenigde Staten) DGCC
Gesetz betreffend die Gesellschaften mit beschränkter Haftung
(Duitsland)
GmbHG
Kruispuntbank van Ondernemingen KBO
Oshaühing OÜ
Private limited company (Verenigd Koninkrijk) Limited
Unternehmersgesellschaft (Duitsland) UG
Wetboek van vennootschappen en verenigingen WVV
1
INLEIDING
1. De digitalisering van onze maatschappij is incontournable. We communiceren via WhatsApp,
Facebook, Twitter en andere kanalen, kopen onze spullen via het internet en gaan al lang niet meer
naar de bank om onze geldzaken te regelen.1
2. De steeds sneller voortschrijdende informatiemaatschappij vormt een grote uitdaging voor de
juridische praktijk in het algemeen.2 In het bijzonder geldt dit ook voor het vennootschapsrecht. De
digitalisering en technische ontwikkelingen dragen zeker opportuniteiten in zich en zullen meer en
meer aan belang winnen in deze rechtstak. Met artificial intelligence worden reeds
standaardcontracten opgesteld en kan een due diligence gevoerd worden.3 Technologische
vooruitgang is vaak de drijfveer voor wijzigingen in het vennootschapsrecht.4 Zo is de beperkte
aansprakelijkheid als één van de hoofdingrediënten van het vennootschapsrecht niet denkbaar
zonder een vlot te consulteren en performant publiciteitssysteem.
1 E. VANBRUSSEL, “De drie stappen van de bankenrevolutie”, De Tijd 2 oktober 2017,
https://www.tijd.be/ondernemen/banken/De-drie-stappen-van-de-bankenrevolutie/9938296, X., “Succes
internetbankieren”, https://safeinternetbanking.be/nl/cijfers/succes-internetbankieren (laatst geraapleegd op 9 mei
2019). 2 Naast ‘liberalization’ en the ‘more for less’ principle vormt de digitalisering de derde uitdaging voor juristen volgens
SUUSKIND. Het eerste heeft betrekking op de openstelling van bepaalde juridische dienstverleningen waarover vroeger
gekwalificeerde juristen het alleenrecht hadden. De tweede uitdaging voor de juridische wereld heeft te maken met de
rijzende vraag van cliënten om goedkoper te worden en tegelijkertijd meer werk te verrichten. Het ‘meer voor minder’
principe wordt door de auteur ook aangemerkt als dé grootste uitdaging naar de toekomst toe die bovendien het werk
van juristen op onomkeerbare wijze zal veranderen. R. SUSSKIND, Tomorrow’s lawyers, Oxford, Oxford University
Press, 2013, 10-14. 3 MARKOVIC, M., “Rise of Robot Lawyers?”, Arizona Law Review 2019, afl. 61, (325) 332-333; IMANAGE, “How
Today’s Legal Professions Are Using AI for Due Diligence”, https://imanage.com/blog/due-diligence-with-ai/. (laatst
geraadpleegd op 9 mei 2019). 4 J. VANANROYE, “Our own private Delaware: the partnerschip en commandite”, Corporate Finance Lab 17 oktober
2016, https://corporatefinancelab.org/2016/10/17/our-own-private-delaware-the-partnership-en-commandite/ (laatst
geraadpleegd op 9 mei 2019); J. VANANROYE, “’Court of the future’: niet louter procesrecht”,
https://corporatefinancelab.org/2017/10/26/court-of-the-future-niet-louter-procesrecht/ (laatst geraadpleegd op 14
maart 2019).
2
3. Ondanks de schijnbaar oneindige mogelijkheden die digitale tools voor het vennootschapsrecht
kunnen bieden, stellen we vast dat het Belgische vennootschapsrecht hier minimaal op inspeelt.
Hoewel met het nieuwe Wetboek van vennootschappen en verenigingen (hierna afgekort als
‘WVV’)5 heel wat veranderingen werden doorgevoerd, zoals de afschaffing van het
minimumkapitaal bij de besloten vennootschap (hierna afkort als ‘BV’) en de afschaffing van de
werkelijke zetelleer, is dit niet het geval voor de oprichting van een vennootschap en het houden
van een algemene vergadering. Op dat punt is nagenoeg alles hetzelfde gebleven als onder het oude
Wetboek van vennootschappen van 7 mei 1999. Zo dient een oprichter zich nog steeds fysiek voor
een notaris aan te bieden en dient de algemene vergadering op zijn minst voor het bestuur en de
leden van het bureau6 fysiek te worden gehouden. In een zeer recente open brief waarin de
bedrijfswereld de politiek oproept tot meer langetermijnvisie in het beleid, werd de opstart van een
bedrijf nog genoemd als een voorbeeld van de slechte stand van zaken in België.7 In de meest recente
ranking van de Wereldbank verwierf België de 33ste plaats8 in de categorie “Starting a business”.
Hiermee komt het weliswaar voor Duitsland (132)9 en Luxemburg (73)10, maar dient het de andere
buurlanden voor te laten gaan: Frankrijk (30)11, Nederland (22)12 en het Verenigd Koninkrijk (19).13
Eenvoudige oprichtingsvoorwaarden en digitale mogelijkheden om stemrechten uit te oefenen
kunnen nochtans voor buitenlandse investeerders mee de keuze helpen maken om in België een
vennootschap op te richten of aandelen te kopen.14
4. Digitalisering is daarenboven één van de topprioriteiten van de Europese Commissie:15 “Digital
technologies and digital communications are permeating every aspect of life. We need to work for
a Europe that empowers our citizens and our economy. And today, both have gone digital”16. Recent
kwam de Commissie daaromtrent ook met een aantal voorstellen in haar zgn. Company Law
Package waarmee zij ondere andere streeft naar een digitaal ééngemaakte markt.17
5. De digitale oprichting van een vennootschap en de volledige digitale algemene vergadering zijn
nochtans geen futuristische fantasieën. Rechtsstelsels van over de hele wereld maken gebruik van
de mogelijkheden die de digitale technologie ons biedt. Zo was de bekende schoenenfabrikant
Jimmy Choo op 15 juni 2016 de eerste private limited company in het Verenigd Koninkrijk die haar
algemene vergadering volledig digitaal hield.18 We doen dan ook aan rechtsvergelijking om tot een
antwoord te komen op de onderzoeksvragen.
3
6. De centrale onderzoeksvragen van deze masterthesis luiden als volgt:
1) “Dient de Belgische wetgever de digitale oprichting van een vennootschap toe te laten? Zo
ja, in welke gevallen en wat zijn de aandachtspunten?”
2) “Dient de Belgische wetgever vennootschappen toe te staan hun algemene vergadering
volledig digitaal te houden? Zo ja, wat zijn hiervoor de randvoorwaarden en
aandachtspunten?”
5 Wet van 23 maart 2019 tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen en houdende diverse
bepalingen, BS 4 april 2019. 6 Het gaat om de voorzitter van de algemene vergadering, eventueel een secretaris en één of meer stemopnemers. 7 E. VANBRUSSEL, “Bedrijfsleven luidt de alarmbel bij de politiek”, De Tijd 4 mei 2019,
https://www.tijd.be/dossiers/verkiezingen-2019/Bedrijfsleven-luidt-alarmbel-bij-de-politiek/10123625. 8 THE WORLD BANK, Doing Business 2019. Training for reform,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-
version.pdf. 9 THE WORLD BANK, Doing Business 2019. Training for reform,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-
version.pdf, 173. 10 THE WORLD BANK, Doing Business 2019. Training for reform,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-
version.pdf, 185. 11 THE WORLD BANK, Doing Business 2019. Training for reform,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-
version.pdf, 171. 12 THE WORLD BANK, Doing Business 2019. Training for reform,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-
version.pdf, 192. 13 THE WORLD BANK, Doing Business 2019. Training for reform,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-
version.pdf, 212. 14 L. KESTERMONT en P. SCHOUKENS, Rechtswetenschappelijk schrijven, Leuven, Acco, 2012, 58. 15 K. VAN HAVER, “Groter EU-budget na brexit”, De Tijd 2 mei 2018,
https://www.tijd.be/dossier/Europareeks/Groter-EU-budget-na-brexit/10007842. 16 J.C. JUNCKER, “State of the union address 2016: Towards a better Europe, a Europe that protects, empowers and
defends”, 14 september 2016, http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-16-3043_en.htm. 17 https://ec.europa.eu/info/publications/company-law-package_en (laatst geraadpleegd op 12 mei 2012). 18 EQUINITI, AGM Trends 2017, 7, https://equiniti.com/media/3492/8056eqb_agm_brochure-v5-310817.pdf (laatst
geraadpleegd op 12 mei 2019).
4
DEEL 1. DIGITALISERING IN HET VENNOOTSCHAPSRECHT ANNO 2019
Hoofdstuk 1. INLEIDING
7. In dit deel gaan we dieper in op Europese en Belgische onwikkelingen die de lezer indachtig dient
te zijn bij de verdere lezing van dit onderzoek. Het geeft uitleg over de nood aan een aantrekkelijker
vennootschapsrecht. Door verdere digitalisering zou onze wetgever aan die nood het hoofd kunnen
bieden.
Hoofdstuk 2. MODERNISERING VAN HET BELGISCH VENNOOTSCHAPSRECHT
8. Het Belgisch vennootschapsrecht wordt enerzijds geconfronteerd met voortschrijdende
digitalisering.19 Anderzijds is er sprake van een concurrentiestrijd20 tussen de verschillende
vennootschapswetgevingen binnen de Europese Unie waarbij elke lidstaat tracht zijn
vennootschapsrecht zo aantrekkelijk mogelijk te maken.21 De bedoeling van de nationale wetgevers
bestaat erin om het aantal oprichtingen door zowel binnenlandse als buitenlandse ondernemingen
volgens hun eigen recht te doen toenemen en aldus investeringen aan te trekken en - op zijn minst -
geen eigen ondernemers te verliezen.22 Het Belgisch Centrum voor Vennootschapsrecht (hierna
afgekort als ‘BCV’) was zich bewust van de bovengenoemde evolutie en herschreef de wetgeving
om tot een meer up to date vennootschapsrecht te komen.23
19 Voor een definitie van “digitalisering” in het kader van het vennootschapsrecht kan verwezen worden naar THE
INFORMAL COMPANY LAW EXPERT GROUP (ICLEG), Report on the digitalization of company law, maart 2016,
6, beschikbaar op https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/icleg-report-on-digitalisation-24-march-2016_en.pdf: “(…)
the representation of communication in writing or sound by electronic means and the concept thus concerns electronic
communication including the transmission of information and the storage of such communication electronically and
electronic access and retrieval from such storage. When we refer to company law, this includes the process by which a
company is formed, the obligations on a company to register certain information and publish it and certain corporate
governance aspects, such as the ways in which companies and their shareholders communicate with each other. “. 20 Gedachtenwisseling met de minister van Justitie en met deskundigen van het Belgisch centrum voor
vennootschapsrecht over de modernisering van het venootschapsrecht, Parl. St. Kamer 2015-16, nr. 1500/001, 5; A.
FRANÇOIS, J. DELVOIE en T. COEN, “Modern Times in het Belgisch vennootschapsrecht? - Tendensen van
modernisering en vereenvoudiging van het Belgische (besloten) vennootschapsrecht”, Not.Fisc.M. 2015, afl. 1, (2) 3,
nr. 2. 21 M.A. VERBRUGH, “Concurrentie van vennootschapssystemen in Europa”, SEW 2008, afl. 7, (267) 277. 22 Gedachtenwisseling met de minister van Justitie en met deskundigen van het Belgisch centrum voor
vennootschapsrecht over de modernisering van het venootschapsrecht, Parl. St.Kamer 2015-16, nr. 1500/001, 25. 23 Gedachtenwisseling met de minister van Justitie en met deskundigen van het Belgisch centrum voor
vennootschapsrecht over de modernisering van het venootschapsrecht, Parl. St. Kamer 2015-16, nr. 1500/001, 6
5
In het regeerakkoord en expertenverslag van het BCV staat uitdrukkelijk dat de beweegreden erin
bestaat het Belgisch vennootschapsrecht aantrekkelijker te maken.24
Afdeling 1. Concurrentiestrijd tussen de verschillende vennootschapswetgevingen van de EU?
9. De geplande Europese harmonisatie van het vennootschapsrecht viel stil25 omdat het moeilijker
werd om tussen de lidstaten overeenstemming te vinden.26 De Commissie verschoof haar aandacht
naar het financieel recht en consumentenbescherming.27 Aangezien de harmonisatie stagneerde,
heeft het Hof van Justitie het voortrouw genomen. In verschillende spraakmakende28 arresten, zoals
Centros29 en Inspire Art30, en nog sterker in31 Polbud32, heeft zij op grond van de principes van vrij
verkeer van goederen, diensten en personen de mogelijkheden uitgebreid voor ondernemingen om
zich te bedienen van het vennootschapsrecht van andere lidstaten. Vennootschappen die binnen de
Europese Unie werden opgericht, kunnen immers gebruik maken van de vrijheid van vestiging (art.
48 VWEU). Het Hof van Justitie heeft daarom geoordeeld dat de markttoegang niet kan worden
geweigerd en rechtspersoonlijkheid niet kan worden ontzegd indien de vennootschap werd
opgericht in een lidstaat van de Europese Unie, ongeacht of deze daar een economische activiteit
uitoefent.33 Anders gezegd, deze rechtspraak van het Hof verbiedt de lidstaten om op te treden tegen
de emigratie van een vennootschap naar het recht van een andere lidstaat en biedt dus de
mogelijkheid voor lidstaten om hun vennootschapsrecht over de Europese Unie te exporteren.34
24 Regeerakkoord van 10 oktober 2014, https://www.premier.be/sites/default/files/articles/Accord_de_Gouvernement_-
_Regeerakkoord.pdf, 128. 25 Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal Comité
van de Regio’s van 12 december 2012, “Actieplan: Europees vennootschapsrecht en corporate governance – een modern
rechtskader voor meer betrokken aandeelhouders en duurzamere ondernemingen”, [COM(2012)740], 4, www.eur-
lex.europa.eu. 26 A. FRANÇOIS, J. DELVOIE en T. COEN, “Modern Times in het Belgisch vennootschapsrecht? - Tendensen van
modernisering en vereenvoudiging van het Belgische (besloten) vennootschapsrecht”, Not.Fisc.M. 2015, afl. 1, (2) 18,
nr. 47. 27 Gedachtenwisseling met de minister van Justitie en met deskundigen van het Belgisch centrum voor
vennootschapsrecht over de modernisering van het venootschapsrecht, Parl. St. Kamer 2015-16, nr. 1500/001, 5; Zie
evenwel de Company Law Package van 25 april 2018 . 28 Onder meer: M. WYCKAERT en F. JENNE, “Corporate mobility” in K. GEENS en K.J. HOPT (eds.), The European
company law action revisited, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2010, 287-324; W.W. BRATTON, J.A. BRATTON
en E.P.M. VERMEULEN, “How does corporate mobility affect lawmaking? A comparative analysis”, Am. J. Comp. L.
2009, (347) 347-386; D. PASTEGER, “Arrêt Cartesio: Nouvelles précisions sur les modalités de transfert du siège
social au regard de la liberté d’établissement”, JT 2009, (794) 794-798; E. WYMEERSCH, “The transfer of the
company’s seat in European Company Law”, Common Market Law Review 2003, afl. 3 (661) 661-691; E.
WYMEERSCH, “Centros: a landmark decision in European Company Law” in T. BAUMS, K.J. HOPT en N. HORN
6
10. Het gevolg daarvan is dat lidstaten moeten innoveren en meer en meer moeten inzetten op een
modern, aantrekkelijk, toegankelijk en dus digitaal vennootschapsrecht om te vermijden dat het land
een concurrentieel nadeel oploopt.35 In België is een dergelijk fenomeen reeds zichtbaar. Zo blijkt
uit de laatste startersatlas van Graydon dat het aantal vennootschappen die hier actief zijn, maar
werden opgericht met een buitenlandse maatschappelijke zetel, proportioneel toenam in 2017.36
Afdeling 2. Belang van een gedigitaliseerde oprichting en algemene vergadering.
11. Een belangrijke wijziging van het nieuw WVV is de keuze voor de incorporatieleer. Deze leer
stelt dat een vennootschap onder de vennootschapsregels van haar land van oprichting kan blijven
handelen, zelfs zonder rekening te houden met de plaats van haar werkelijke zetel dan wel waar ze
haar activiteiten uitoefent. Een Belgische onderneming kan dus perfect opteren voor een
buitenlandse rechtsvorm, net zoals een buitenlandse onderneming kan kiezen voor een Belgische
rechtsvorm.37 De keuze van het land van oprichting wordt voor een ondernemer dus steeds
belangrijker.38
(eds.), Corporations, Capital Markets and Business in the Law. Liber Amicorum Richard M. Buxbaum, Den Haag,
Kluwer, 2000, 629-654. 29 HvJ 9 maart 1999, nr. C-212/97, ECLI:EU:C:1999:126, Centros. 30 HvJ 30 september 2003, C-167/01, ECLI:EU:C:2003:512, Inspire Art, Jur. 2003, I-10155. 31 BUSINESS EUROPE, EU Company Law Package, 28 juni 2018, https://www.businesseurope.eu/publications/eu-
company-law-package-businesseurope-position-paper, 2; J. VANANROYE, “Polbud: ECJ further facilitates shopping
for company law”, Corporate Finance Lab 2017, https://corporatefinancelab.org/2017/10/25/polbud-ecj-further-
facilitates-shopping-for-company-law/. 32 HvJ 1 december 2017, C-106/16, ECLI:EU:C:2017:804, Polbud. 33 HvJ 5 november 2002, nr. C-280/00, ECLI:EUC:2002:632, Uberseering; HvJ 9 maart 1999, nr. C-212/97,
ECLI:EU:C:1999:126, Centros. 34 BELGISCH CENTRUM VOOR VENNOOTSCHAPSRECHT, Een modern Wetboek van vennootschappen en
verengingen, 2 oktober 2015; A. FRANÇOIS, J. DELVOIE en T. COEN, “Modern Times in het Belgisch
vennootschapsrecht? – Tendensen van modernisering en vereenvoudiging van het Belgische (besloten)
vennootschapsrecht”, Not.Fisc.M. 2015, afl. 1, (2) 3, nr. 2; M.A. VERBRUGH, “Concurrentie van
vennootschapssystemen in Europa”, SEW 2008, afl. 7, (267) 277 en 268; 35 Gedachtenwisseling met de minister van Justitie en met deskundigen van het Belgisch centrum voor
vennootschapsrecht over de modernisering van het venootschapsrecht, Parl. St.Kamer 2015-16, nr. 1500/001, 25. 36 GRAYDON, Startersatlas 2018, https://graydon.be/node/10005/download (laatst geraadpleegd op 22 maart 2019),
9; GRAYDON, Startersatlas 2017, https://graydon.be/downloads/report-startersatlas-2018 (laatst geraadpleegd op 22
maart 2019), 8. 37 Gedachtenwisseling met de minister van Justitie en met deskundigen van het Belgisch centrum voor
vennootschapsrecht over de modernisering van het venootschapsrecht, Parl. St. Kamer 2015-16, nr. 1500/001, 25. 38 M.A. VERBRUGH, “Concurrentie van vennootschapssystemen in Europa”, SEW 2008, afl. 7, (267) 271 en 278.
7
12. Onderzoek uit 2006 toont aan dat eenvoudigere en goedkopere oprichtingsprocedures een
invloed hebben op die keuze.39 Ook de Wereldbank bevestigt dit.40 Zo heeft een verlaging van de
oprichtingskosten in Frankrijk en Spanje ertoe geleid dat Franse en Spaanse ondernemers minder
gebruik maken van buitenlandse vennootschapsvormen.41 Een juiste aanpak van de
oprichtingsprocedure kan de economische activiteit van een land dus een stevige boost geven. De
mogelijkheid om een vennootschap digitaal op te richten en een algemene vergadering digitaal te
houden, kan daarbij een grote rol spelen en bovendien grote efficiëntiewinsten opleveren.42. Zo ligt
de kost van elektronische communicatie met de aandeelhouders veel lager en gebeurt dit bovendien
veel sneller. Digitalisatie kan ook de participatie van de aandeelhouder vergroten.43
Afdeling 3. Nieuw Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen
13. Nadat het BCV op 6 oktober 2015 haar nota over een nieuw vennootschapsrecht bekendmaakte,
werd het Wetsvoorstel voor een nieuw Wetboek ingediend op 4 juni 2018 en op 28 februari 2019
werd het als wet aangenomen, met inwerkingtreding op 1 mei 2019.44 De modernisering van het
Belgisch vennootschapsrecht heeft tot doelstelling “aan onze bedrijven een efficiënt werkinstrument
ter beschikking (…) stellen en op die manier ons land aantrekkelijker (…) maken als
vestigingsplaats voor ondernemingen”45. De insteek van de hervorming is m.a.w. tweevoudig. Aan
de ene kant wenst de wetgever dat Belgische ondernemers niet in de verleiding komen om voor een
buitenlandse rechtsvorm te kiezen. Aan de andere kant wil hij ook buitenlandse ondernemingen
enthousiast maken voor het Belgische vennootschapsrecht.46
39 M. BECHT, C. MAYER en H.F. WAGNER, “Where do firms incorporate? Deregulation and the cost of entry”,
ECGLI – Law Working Paper Series 2006, afl. 70, 12. Dit is ook de reden waarom we in de hiernavolgende
rechtsvergelijking de focus voornamelijk zullen leggen op de duurtijd voor en kostprijs van de oprichting van een
vennootschap. 40 THE WORLD BANK, Doing Business 2016. Measuring Regulatory Quality and Efficiency,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB16-Full-Report.pdf, 54-
56 en 58. 41 MCCAHERY, J.A., VERMEULEN, E.P.M. en PRIYDERSHINI, P., “A Primer on the Uncorporation”, EGCI – Law
Working Paper Series 2013, afl. 198, 9-10 en 34; M.A. VERBRUGH, “Concurrentie van vennootschapssystemen in
Europa”, SEW 2008, afl. 7, (267) 272 en 274. 42 THE INFORMAL COMPANY LAW EXPERT GROUP (ICLEG), Report on the digitalization of company law,
maart 2016, 6-7, beschikbaar op https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/icleg-report-on-digitalisation-24-march-
2016_en.pdf; J.A. MCCAHERY, E.P.M. VERMEULEN, en P. PRIYDERSHINI, “A Primer on the Uncorporation”,
ECGI - Law Working Paper Series 2013, afl. 198, blz. 9-10, beschikbaar op http://ssrn.com/abstract=2200783. 43 A. VAN DER KRANS, De virtuele algemene aandeelhoudersvergadering, Deventer, Kluwer, 2009, 11.
8
14. Op het vlak van de oprichting van een vennootschap en het houden van een algemene
vergadering blijkt het nieuwe Wetboek echter weinig innovatief te zijn. Het bevat immers geen
aanpassingen van de bepalingen die op de twee kernonderwerpen van deze masterscriptie betrekking
hebben.
44 Wetsontwerp tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen en houdende diverse bepalingen,
Parl. St. 2018-19, nr. 3119/001. 45 H. BRAECKMANS, G. HORSMANS en J.-M. NELISSEN GRADE, ‘Oogmerk en perspectieven” in H.
BRAECKMANS, O. CAPRASSE en Y. DE CORDT (eds.), Modernisering van het vennootschapsrecht, Brussel,
Larcier, 2014, 12. 46 Wetsontwerp van 4 juni 2018 tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen en houdende
diverse bepalingen; BELGISCH CENTRUM VOOR VENNOOTSCHAPSRECHT, Parl.St. Kamer 2017-18, nr.
3119/001, 6; Een modern Wetboek van vennootschappen en verengingen, 2 oktober 2015, 8, nr. 20.
9
DEEL 2. OPRICHTING VAN EEN VENNOOTSCHAP
Hoofdstuk 1. INLEIDING
15. Vooraleer we ingaan op digitale tools die vandaag in het Belgische vennootschapsrecht bestaan,
richten we onze aandacht in dit hoofdstuk op de regels in het huidig WVV over de oprichting van
een vennootschap. In wat volgt, focussen we, gelet op de beperkte omvang van dit werk, alleen op
de vennootschappen met een volkomen rechtspersoonlijkheid. Dergelijke vennootschappen kunnen
optreden in rechte, beschikken over een afgescheiden vermogen en de vennoten kunnen genieten
van beperkte aansprakelijkheid.47 Kenmerkend voor deze vennootschappen is hun verplichte
oprichting bij authentieke akte. Concreet betekent dit dat de oprichter of zijn vertegenwoordiger
verplicht fysiek dient te verschijnen voor een notaris. 48 Deze vereiste staat dus a priori haaks op een
doorgedreven digitale of online oprichting van een vennootschap. Om een latere vergelijking met
het buitenland te vergemakkelijken, beperken we ons binnen de vennootschappen met volkomen
rechtspersoonlijkheid tot de BV en de naamloze vennootschap (hierna afgekort als ‘NV’). De eerste
rechtsvorm heeft in beginsel een besloten karakter, de tweede een publiek karakter. Binnen het
kernonderwerp oprichting vernauwen we dit onderzoek verder tot de formele aspecten, zoals de
vorm van de oprichtingsakte, de stukken die de oprichters verplicht dienen voor te leggen en de
neerleggings- en bekendmakingsformaliteiten. De materiële aspecten van de oprichting komen dus
verder niet aan bod.
47 A. DE GRAEVE, J. ROODHOOFT en B. WINDEY, Praktisch vennootschapsrecht, Antwerpen, De Boeck, 2010,
27-28. 48 De nieuwe mogelijkheid uit artikel 9, §3 van de Notariswet om een akte te verlijden via videoconferencing geschiedt
enkel in die gevallen waarbij cliënten elk een verschillende notaris aanduiden. Een videogesprek met een notaris staat
thans niet in de Wet.
10
Hoofdstuk 2. FORMELE ASPECTEN VAN DE OPRICHTING
Afdeling 1. Algemene formaliteiten
16. De bepalingen die betrekking hebben op de oprichting van een vennootschap zijn terug te vinden
in Boek II van het WVV: “Bepalingen gemeenschappelijk aan de rechtspersonen in dit wetboek”.
Deze artikelen bevatten de voorschriften die van toepassing zijn op iedere vennootschap ongeacht
de rechtsvorm. Daarnaast kent iedere rechtsvorm bijzondere oprichtingsformaliteiten. Deze zijn
terug te vinden in Boek V en VII voor respectievelijk de BV en NV en worden verderop nog
uitgebreid toegelicht.
Artikel 2:5, §1, tweede lid WVV luidt als volgt: “Besloten vennootschappen, coöperatieve
vennootschappen, naamloze vennootschappen, Europese vennootschappen en Europese
coöperatieve vennootschappen worden, op straffe van nietigheid, opgericht bij authentieke akte”.
Voor zowel de BV als de NV is, zoals gezegd, een bezoek aan een notaris noodzakelijk om de
oprichtingsakte te verlijden. De wetgever was immers van oordeel dat dit voor oprichters,
aandeelhouders en derden ‘te belangrijke’ akten zijn. Door de tussenkomst van een notaris, die ook
verplicht is bij een statutenwijziging, wenst hij de belangen van alle voornoemde personen veilig te
stellen en conflicten te voorkomen.49
17. Artikel 2:6, §1 WVV bepaalt dat de vennootschappen rechtspersoonlijkheid verkrijgen vanaf de
dag van neerlegging van de in artikel 2:8, §1, eerste lid, 1°, 2° en 5°, a) bedoelde stukken. Het gaat
ten eerste om een uitgifte van de authentieke oprichtingsakte of een dubbel van de onderhandse
oprichtingsakte. Ten tweede is een uittreksel uit de oprichtingsakte vereist waarin de vermeldingen
van artikel 2:8, §2 WVV zijn opgenomen.50
49 L. WEYTS, H. DE WULF, D. BRULOOT en S. DE GEYTER, Notarieel vennootschapsrecht, Leuven, Acco, 2017,
20, nr.5; C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, IV, Mechelen, Kluwer, 2002-2007, 15, nr. 14. 50 Het gaat onder meer om de rechtsvorm van de vennootschap, haar naam, de aanduiding van het gewest waarin de
zetel van de vennootschap is gevestigd, de nauwkeurige aanduiding van het adres waarop de zetel van de vennootschap
is gevestigd, in voorkomend geval het e-mailadres en de website van de vennootschap, de duur van de vennootschap,
de identiteit van de oprichters van de vennootschap en aandeelhouders die hun inbreng nog niet volledig volstortten, in
voorkomend geval het bedrag van het kapitaal, de inbrengen van de oprichters zelf, in het geval van een inbreng in
natura het verslag van de bedrijfsrevisor, begin en einde van het boekjaar, winstverdeling, de identiteit van de personen
die gemachtigd zijn om de vennootschap te besturen en te vertegenwoordigen, het voorwerp van de vennootschap, de
plaats, de dag en het uur van de jaarvergadering, …
11
Ten derde wordt de benoeming en ambtsbeëindiging van de gemachtigde personen overgemaakt om
de vennootschap te besturen en te vertegenwoordigen. Deze stukken moeten worden neergelegd op
de griffie van de ondernemingsrechtbank51 waar de NV of BV haar zetel heeft.
18. De griffies van de ondernemingsrechtbank waar de rechtspersoon zijn zetel heeft, houden voor
iedere rechtspersoon een dossier52 bij (art. 2:7, §1, eerste lid WVV). Het dossier wordt op papier of
elektronisch bijgehouden, afhankelijk van de gekozen wijze van neerlegging door de notaris.53 De
griffies schrijven de ondernemingen vervolgens in het rechtspersonenregister in, dat deel uitmaakt
van de Kruispuntbank van ondernemingen (hierna afgekort als ‘KBO’) (art. 2:7, §1, tweede lid
WVV).
Onder het nieuw WVV dient de notaris de oprichtingsakte neer te leggen binnen dertig dagen na het
verlijden van de oprichtingsakte (art. 2:8, §1 eerste lid in initium WVV). Zoals reeds aangehaald, is
het rechtsgevolg van die neerlegging de verkrijging van rechtspersoonlijkheid voor de
vennootschap. De tekst van de eerste versie van de statuten die in de oprichtingsakte staat, wordt
bewaard in een elektronisch databanksysteem dat openbaar is en door iedereen kan worden
geraadpleegd. De Koninklijke Federatie van het Belgische Notariaat beheert dat systeem (art. 2:7,
§2 WVV). Zoals bepaald in artikel 2:7, §3 WVV werkt de Koning de werking daarvan uit. Zo zijn
er onder meer uitvoeringsbesluiten voor de wijze waarop het dossier moet worden aangelegd en de
wijze waarop alle documenten moeten worden neergelegd.
19. Binnen dertig dagen na de dagtekening van de authentieke akte worden de stukken bedoeld in
artikel 2:8 WVV neergelegd op de griffie. In die gevallen waar de vennootschap uitsluitend met
authentieke akte kan worden opgericht, zoals de BV en NV, kan enkel een notaris de authentieke
akte neerleggen (art. 2:12 WVV).54
“De Koning kan bepalen dat deze neerleggingen dienen te gebeuren via een uniek digitaal loket,
behoudens overmacht of onbeschikbaarheid van het systeem, (…)” (eigen onderstreping) (art. 2:12,
§1, eerste lid WVV). Deze mogelijkheid, meer bepaald het e-notariaat, wordt in het volgende
hoofdstuk besproken.
12
Afdeling 2. Bijzondere formaliteiten
§.1. Inleiding
20. Naast de algemene oprichtingsformaliteiten die in de vorige afdeling aan bod kwamen, zijn er
bijzondere formaliteiten die verschillen naargelang de vennootschapsvorm. Zoals vermeld, is dit
onderzoek beperkt tot de oprichting van een BV en NV.
§.1. Oprichtingsformaliteiten voor een BV
21. De Besloten Vennootschap is een vennootschap zonder kapitaal waarin de aandeelhouders zich
slechts tot hun inbreng verbinden (art. 5:1 WVV). Onder het huidige recht zijn de aandelen van de
BV in beginsel niet vrij overdraagbaar (art. 5:63, §1 eerste lid WVV).
Naast de hierboven besproken algemene oprichtingsformaliteiten dienen de oprichters ook de
voorschriften van de artikelen 5:11 en 12 WVV na te leven. Deze hebben betrekking op het
aanvangsvermogen, de volledige plaatsing van het kapitaal en de storting van de inbrengen. Hoewel
de vereiste van een minimumkapitaal met de vennootschapshervorming werd afgeschaft, blijven
oprichters niettemin verplicht een voldoende aanvangsvermogen aan te leggen. Meer bepaald dienen
de oprichters ervoor te zorgen dat de vennootschap over een eigen vermogen beschikt dat in het
licht van de voorgenomen activiteit toereikend is. Hierbij wordt ook rekening gehouden met andere
financieringsbronnen.
51 De wetgever veranderde met de Wet van 15 april 2018 de term van rechtbank van koophandel naar
ondernemingsrechtbank in het Gerechtelijk Wetboek, hoewel de Grondwet in artikel 157 nog steeds melding maakt van
rechtbanken van koophandel. 52 Artikel 1.1 KB van 29 april 2019 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen, BS 30 april
2019. 53 Artikel 2 KB van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen en tot vaststelling van de
datum bepaald in artikel 10 van het koninklijk besluit houdende aanwijzing van de overheden, administraties en diensten
die, betreffende bepaalde categorieën van ondernemingen, belast zijn met de eenmalige inzameling en het actualiseren
van de gegevens bedoeld in artikel 6 van de wet van 16 januari 2003 houdende de oprichting van een Kruispuntbank
van Ondernemingen, modernisering van het handelsregister, oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende
diverse bepalingen. 54 Vergelijk met vennootschappen die wel met een onderhandse akte kunnen worden opgericht. Bij vennootschappen
met onvolkomen rechtspersoonlijkheid zoals de maatschap kan de neerlegging van de onderhandse oprichtingsakte niet
alleen door de notaris maar ook door een ondernemingsloket of door alle hoofdelijk aansprakelijke vennoten, een
vertegenwoordigingsbevoegd orgaan of hun gemachtigde.
13
Dit is immers van belang in het kader van eventuele latere oprichtersaansprakelijkheid.55 Om die
reden overhandigen de oprichters een financieel plan aan de notaris waarin zij het bedrag van het
aanvangsvermogen verantwoorden. De notaris legt dit stuk uiteraard niet neer op de griffie, maar
bewaart dit op zijn kantoor.
22. Het financieel plan dient te voldoen aan de vereisten van artikel 5:4, §2 WVV. De notaris is
evenwel (uiteraard) niet verantwoordelijk voor de inhoud van het plan. Hij dient enkel na te gaan of
het document naar de vorm als financieel plan kan worden aanzien.56
Voorts dienen de aandelen volledig en, behalve wanneer de statuten anders bepalen,
onvoorwaardelijk geplaatst zijn (art. 5:5 WVV).
Indien ten slotte de oprichters een inbreng in natura doen, moet de notaris het verslag van de
bedrijfsrevisor opvragen. Bij een inbreng in natura maken de oprichters vooreerst een bijzonder
verslag op waarin zij uiteenzetten waarom de inbreng van belang is voor de vennootschap. Ze
beschrijven de inbreng en maken meteen ook een gemotiveerde waardering. Vervolgens leggen ze
dit verslag voor aan een bedrijfsrevisor. Deze onderzoekt de inbreng in natura en in het bijzonder
de werkelijke waarde van de inbreng. Oprichters kunnen hiervan nog afwijken (art. 5:8 WVV).
23. Daarnaast dient de notaris in de oprichtingsakte de financiële instelling te vermelden bij welke
de oprichters hun inbreng in geld deponeerden. Indien de wettelijke regeling57 niet wordt gevolgd,
moet de oprichtingsakte het volgende vermelden: het aantal en de wijze van benoeming van de leden
van de organen belast met het bestuur, de vertegenwoordiging tegenover derden evenals de
verdeling van de bevoegdheden tussen die organen. Daarnaast bevat de oprichtingsakte nog vijf
bijkomende gegevens:
i. het aantal aandelen, de soorten aandelen en de vermelding of er al dan niet
overdrachtsbeperkingen zijn;
ii. de aanduiding van elke inbreng in natura, de naam van de inbrenger, het aantal aandelen die
tegen elke inbreng gedaan zijn, de naam van de bedrijfsrevisor en de conclusies van zijn
verslag, en voor zover dit het geval is, de voorwaarden waaronder de inbreng werd gedaan;
55 Artikel 5:16, 2° WVV.
14
iii. de oorzaak en de omvang van de bijzondere voordelen die aan elke oprichter werden
toegekend of aan een derde die rechtstreeks of zijdelings aan de oprichting van de
vennootschap heeft deelgenomen;
iv. het totale bedrag - of althans bij benadering - van alle kosten, uitgaven, vergoedingen of
lasten, in welke vorm ook die voor rekening van de vennootschap komen of worden gebracht
wegens haar oprichting;
v. de hypothecaire lasten of pandrechten waarmee de ingebrachte goederen bezwaard zijn, in
de oprichtingsakte worden opgenomen.
§.2. Oprichtingsformaliteiten voor een NV
24. De Naamloze Vennootschap is een vennootschap met kapitaal en waarin de aandeelhouders
slechts hun inbreng verbinden (art. 7:1 WVV). Het minimumkapitaal van de NV mag niet minder
bedragen dan €61.500. In tegenstelling tot de BV onderging de NV weinig wijzigingen door de
hervorming.
25. Naast de algemene formaliteiten bij de oprichting van een vennootschap, dienen de oprichters
van een NV ook de bijzondere formaliteiten volgend uit de artikelen 7:13 en 7:14 WVV te
respecteren. Mutatis mutandis zijn deze dezelfde als bij de BV. Daarnaast is de lijst van gegevens
die in de oprichtingsakte zou moeten vermeld uitgebreider ingevolge artikel 7:14, eerste lid, 1°, 5°,
6°, 10° en 12° WVV.
56 Zie rechtspraak geciteerd in L. WEYTS, Opstellen van notariële akten, Leuven, Acco, 2007, 53. 57 Zie de artikelen 5:70 WVV en volgende.
15
Hoofdstuk 3. DIGITALISERING IN BELGIË
26. In het vorig hoofdstuk stelden we vast dat naar huidig Belgisch recht enkel de fase na het
verlijden van de oprichtingsakte digitaal gebeurt. Voor de ondertekening van de akte is nog steeds
een fysieke afspraak bij de notaris mogelijk. Een volledig digitale oprichting blijkt dus niet mogelijk.
27. Niettemin vormt die verplichting om fysiek aanwezig te zijn een struikelblok voor verdere
digitalisering. Daarom kwamen er op verschillende niveaus voorstellen voor een verdere
digitalisering. Meestappen in het digitale tijdperk zorgt overigens ook voor een kleinere papierberg.
Hieronder komen de digitale tools waarvan de praktijk vandaag gebruik maakt aan bod.
Afdeling 1. E-Depot
28. Het E-Depot is een systeem gecreëerd door de FOD Justitie en de Dienst Administratieve
Vereenvoudiging die de online neerlegging van een vennootschapsakte mogelijk maakt.58 De
invoering ervan gaat terug op een Europees initiatief die de elektronische indiening van akten en
gegevens implementeerde.59 Het gebruik van deze tool is goed ingeburgerd.60 Uit onderzoek van de
Wereldbank bleek dat het online hulpmiddel ook leidde tot een kortere oprichtingsduur. Waar dit in
België tot 2004 tot 56 dagen in beslag kon nemen, was dit in 2008 gezakt tot een maximum van vier
dagen.61 De notaris die de oprichtingsakte neerlegt62, doet dit via het e-notariaat bij de FOD
Justitie.63
58 C. VAN SEVEREN, “Diversebepalingenwet van 14 januari 2013 beoogt werklastvermindering binnen justitie”, NNK
2013, nr. 3, (3) 7. 59 Artikel 16, lid 3 Richtl. (EU) nr. 2017/1132, 14 juni 2017 aangaande bepaalde aspecten van het vennootschapsrecht,
Pb. L. 30 juni 2017, 169, 46. Deze Richtlijn vormt de codificatie van verschillende Richtlijnen. De voorloper van
genoemd artikel 16, lid 3 is artikel 3, lid 2 Richtl. nr. 2003/58, 15 juli 2003 tot wijziging van Richtlijn 68/151/EER van
de Raad met betrekking tot de openbaarmakingsvereisten voor bepaalde soorten ondernemingen, Pb. L. 4 september
2003, 221, 13-16. 60 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 18. 61 THE WORLD BANK, Business reform in Belgium,
http://www.doingbusiness.org/en/reforms/overview/economy/belgium (laatst geraadpleegd op 9 april 2019). 62 Zoals gezegd, is dit thans verplicht om elektronisch te doen. 63 De notaris dient zich vooraf te registreren bij de Fedect Service Desk. Fedict en de stafdienst ICT van de FOD
Economie bepalen de verdere technische voorschiften (artikel 1 MB van 12 september 2005, BS 6 februari 2001).
16
Nadat de akte is opgeladen, stuurt het e-depot automatisch de gegevens door naar het Belgisch
Staatsblad met het oog op de bekendmaking van de oprichting en naar de KBO met het oog op de
inschrijving van de vennootschap. Aldus zorgt het systeem voor een rechtstreekse doorstroom van
de documenten van de notaris naar de griffies van de ondernemingsrechtbanken.
Afdeling 2. E-griffie
29. E-griffie biedt aan particulieren de mogelijkheid om een rechtspersoon op te richten. Dit kan
interessant zijn in het kader van een verdere digitalisatie van de oprichting zonder notariële
tussenkomst Voor de vennootschappen is deze mogelijkheid beperkt tot de vennootschappen die
onderhands opgericht kunnen worden, gelet op de vereiste van een authentieke akte bij
vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid.64 Concreet staat deze mogelijkheid dus enkel
open voor vzw’s en maatschappen als vennootschappen met onvolkomen rechtspersoonlijkheid.
De oprichting geschiedt door de elektronische neerlegging van de oprichtingsakte op e-griffie.be.65
Om aan de slag te kunnen gaan, is een elektronische identiteitskaart en kaartlezer vereist.66
Vervolgens vult de oprichter een elektronisch aanvraagformulier in. De modellen van de
oprichtingsakten zijn gratis te downloaden op de website van het Belgisch Staatsblad en zijn
beschikbaar in verschillende formats.67 Aan het einde van het proces ontvangt de oprichter het
ondernemingsnummer en het nummer van de publicatie in het Belgisch Staatsblad. De oprichter
moet dan enkel nog een vergoeding voor de neerlegging en registratie betalen,68 wat ook
elektronisch gebeurt.69
64 Brengen de oprichters die de vennootschap met een onderhandse akte oprichten echter een onroerend goed in, dan
dienen zij of hun vertegenwoordigers alsnog voor de notaris te verschijnen. Dit komt omdat de dienst Rechtszekerheid
van de Algemene Administratie Patrimoniumdocumentatie, het vroegere hypotheekkantoor, enkel authentieke akten
aanvaardt ter overschrijving (art. 2, eerste lid van de Hypotheekwet). 65 https://www.e-griffie.be/evzw/nl/homepage. 66 De voorbereidende stappen worden kort, maar bondig uit de doeken gedaan op de website. Voor een uitgebreidere
handleiding zie https://www.e-griffie.be/evzw/static/pdf/egrf_cre_usermanual_nl.pdf. 67 http://www.ejustice.just.fgov.be/tsv_pub/form_n.htm (laatst geraadpleegd op 9 mei 2019). De nieuwe modellen zijn
ook te raadplegen op http://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/2019/04/30_2.pdf. 68 http://www.ejustice.just.fgov.be/tsv_pub/tarif_n.htm (laatst geraadpleegd op 9 mei 2019). Hoewel de papieren
neerlegging, behoudens gevallen van overmacht of onbeschikbaarheid van het elektronisch systeem, is afgeschaft, werd
de website nog niet aangepast. 69 Artikel 1:10, §3 van het KB van 23 maart 2019, BS 30 april 2019; Omzendbrief FOD Justitie 28 december 2012
betreffende de openbaarmaking van akten en stukken van handelsvennootschappen en van burgerlijke vennootschappen
met handelsvorm.
17
30. Een papieren neerlegging behoort thans niet meer tot de mogelijkheden.70 Tot voor kort (30 april
2019) was de papieren neerlegging nog steeds mogelijk, al was deze iets duurder.71 De
(elektronische) neerlegging kost nu €228,93 (BTW inbegrepen). Deze digitalisering zal zorgen voor
een verdere werklastvermindering van de griffies.72
Afdeling 3. StartMyBusiness
31. Om in te spelen op enerzijds de vraag van de ondernemingspraktijk om quasi-ogenblikkelijk een
ondernemingsactiviteit te kunnen opstarten73 en anderzijds de algemene vraag van de burger naar
verdere administratieve vereenvoudiging, werd vanuit de schoot van het notariaat StartMyBusiness
opgericht. De beroepsvereniging van het notariaat, FedNot, lanceerde de nieuwe digitale tool op 23
oktober 2017.74
De doelstelling bestaat erin voor de burger een one-stop-shop te creëren om zijn vennootschap snel
en vlot op te richten.75 Via het platform kan een oprichter online de noodzakelijke gegevens invullen
voor de oprichting van zijn vennootschap. Nadat de kandidaat-oprichter de verschillende stappen
heeft doorlopen, dient hij een keuze te maken voor een notaris. Deze laatste zal vervolgens contact
opnemen met het oog op de ondertekening van de oprichtingsakte.
32. StartMyBusiness is een website (www.startmybusiness.be) met een interface waarbij de
gebruiker een tiental stappen dient te doorlopen. Bij elke stap staan velden die verplicht in te vullen
zijn vooraleer de volgende stap kan genomen worden.
70 Artikel 1:3 van het KB van 23 april 2019 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen, BS
30 april 2019. Let wel artikel 1:10 van het voornoemde KB bevat een aantal uitzonderingen op de regel. 71 Wie zijn vennootschap op papier oprichtte, betaalde daarvoor €283,38 (BTW inbegrepen). Dit was duurder dan de
elektronische neerlegging en bovendien leidde de papieren neerlegging tot een langere oprichtingstijd. 72 K. GEENS, Justitieplan: een efficiëntere justitie voor meer rechtvaardigheid,
http://cdn.nimbu.io/s/1jn2gqe/assets/Plan_justitie_18maart_NL.pdf, 91; B. PONET, “De magistraten en de minister van
Justitie”, Juristenkrant 2016, nr. 326, 13; L. BOVE, Rechtszaken en vonnissen in 2017 eindelijk digitaal,
www.koengeens.be/news/2016/11/10/rechtszaken-en-vonnissen-in-2017-eindelijk-digitaal. 73 R. GREGOIRE en F. CATINUS, “StartMyBusiness: de oprichting van een onderneming digitaliseren en de dienst
valoriseren.”, Notarius lente-zomer 2018, (72) 72. 74 FEDNOT, “Nieuwe stap in de digitalisering van het notariaat: je vennootschap vlot oprichten, begint op
StartMyBusiness, een nieuwe tool van www.notaris.be, https://www.notaris.be/nieuws-pers/detail/nieuwe-stap-in-de-
digitalisering-van-het-notariaat-je-vennootschap-vlot-oprichten-met-startmybusiness (laatst geraadpleegd op 4 april
2019). 75 R. GREGOIRE en F. CATINUS, “StartMyBusiness: de oprichting van een onderneming digitaliseren en de dienst
valoriseren.”, Notarius lente-zomer 2018, (72) 73.
18
De eerste stap betreft de gegevens van de oprichter of de eventuele volmachthebber. Naam,
woonplaats, burgerlijke stand, geboorteplaats en -datum en het e-mailadres worden gevraagd.
Vervolgens wordt ook een contactpersoon aangeduid. Op het einde van de eerste stap dient de
invuller aan te geven in welke hoedanigheid hij handelt. Dit kan onder andere de boekhouder of de
bedrijfsrevisor zijn.
De tweede stap heeft betrekking op de op te richten vennootschap zelf. De naam, plaats, de
maatschappelijke zetel en aard van de vennootschap moeten worden ingevuld.
Vervolgens wordt gevraagd naar het kapitaal. Het bedrag van het onderschreven en volstort kapitaal
dient te worden ingevuld samen met het soort inbreng. In het onderdeel kapitaal wordt ook bepaald
hoeveel aandelen worden aangemaakt en hoe de toebedeling geschiedt. Daarnaast geeft de oprichter
de datum van het financieel plan in en de naam van de financiële instelling waar de inbrengen
worden gestort en geblokkeerd.
De vierde stap slaat op de bepaling van het maatschappelijk doel van de vennootschap.
In stap vijf wordt de duur van het boekjaar vastgelegd samen met een begin- en einddatum.
In de zesde stap worden de bestuurders, al dan niet statutair en/of bezoldigd, aangeduid. Daarnaast
wordt ook de datum van de algemene vergadering hier vastgelegd.
Diverse informatie over de oprichting van een vennootschap komt aan bod bij de zevende fase en is
in tegenstelling tot de andere stappen grotendeels optioneel. Het gaat onder meer over het statuut
van de verbintenissen van een onderneming in oprichting. Ook het ondernemingsloket waar de
vennootschap haar ondernemingsnummer zal activeren, dient de oprichter op te geven.
Stap acht biedt de mogelijkheid om de vereiste documenten zoals het financieel plan en het
bankattest over te maken aan de notaris. Voor een inbreng in natura dienen de oprichters contact op
te nemen met de notaris met het oog op de waardering door een bedrijfsrevisor.76
76 De huidige tool werd geschreven naar het recht van toepassing op de dag van de lancering. De term ‘zaakvoerder’
voor de vroegere BVBA wordt vervangen door het begrip bestuurder naar analogie met de NV. Ook de vereiste van een
basiskennis bedrijfsbeheer valt onder de WVV weg.
19
33. Eens alle velden ingevuld zijn en de nodige documenten opgeladen werden, kan de notaris aan
de slag. StartMyBusiness brengt immers niet alle nodige informatie samen voor de eigenlijke
oprichting. De oprichter moet nog de keuze maken voor een BV of NV, maar ook andere verplichte
gegevens op grond van artikel 2:8 WVV zoals de aanlegging van reserves, verdeling van de winst,
bevoegdheden van het bestuur,… komen niet aan bod in de tool.
FedNot wenst in de nabije toekomst een tweede versie uit te werken die voor de meest eenvoudige
aktes meteen de oprichtingsakte opmaakt.77
34. Net zoals bij de klassieke oprichting zal de notaris bij de fysieke vergadering met de oprichters
de nodige voorlichtingen geven en hen wijzen op de verantwoordelijkheden van een nieuwe
bestuurder waaronder de oprichtersaansprakelijkheid, BTW-verplichtingen en dergelijke meer. Dit
maakt deel uit van de zgn. Belehrungs- und Beratungspflicht van de notaris.78
35. StartMyBusinees richt niet automatisch de vennootschap op, maar biedt wel de mogelijkheid
om de noodzakelijke gegevens op een vlottere manier over te maken aan de notaris. Op het einde
van het invulproces (stap tien) rest immers nog de keuze van een notaris. De tool brengt louter de
basisinformatie samen, maar er is wel degelijk sprake van administratieve vereenvoudiging.
Oprichters kunnen het proces versnellen door online al heel wat informatie in te vullen. De notaris
kan zich meer richten op zijn kerntaak: het adviseren van cliënten. Bovendien is de fysieke
aanwezigheid verplicht om de identiteit van de oprichters na te gaan en aldus de bekwaamheid te
controleren en identiteitsfraude te voorkomen. Ten slotte maakt de naleving van de wetgeving over
witwassen nog deel uit van het takenpakket van de notaris.79
77 R. GREGOIRE en F. CATINUS, “StartMyBusiness: de oprichting van een onderneming digitaliseren en de dienst
valoriseren.”, Notarius lente-zomer 2018, (72) 73. 78 L. WEYTS, De notariswet, Mechelen, Kluwer, 53. 79 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 8.
20
36. Het voorlaatste onderdeel van StartMyBusiness (stap negen) maakt een schatting van de
verschillende kosten die gepaard gaan met een oprichting. De totale kost bedraagt tussen €1.251,65
en €1.514,65 (BTW inbegrepen). Het totale kostenplaatje valt uiteen in een vast ereloon voor de
notaris van €114 (BTW niet inbegrepen)80, een recht op geschriften van €95 (BTW niet
inbegrepen)81, een registratierecht van €50 (BTW niet inbegrepen) en de kost voor de bekendmaking
in het Belgisch Staatsblad van €222,7682 (BTW inbegrepen). Naast de voornoemde vaste kosten zijn
er nog diverse administratieve kosten verbonden aan noodzakelijke opzoekingen voor de afwerking
van het dossier en de opmaak van de akte (zoals identiteit, maatschappelijk doel, maatschappelijke
benaming, …), maar ook voor formaliteiten na de akte (bekendmaking in het Belgisch Staatsblad,
inschrijving bij de KBO en verkrijging van het ondernemingsnummer, archivering, …).83 Ook de
registratie van de oprichtingsakte valt onder de formaliteiten post akte. Sinds 1 januari 2015 zijn
notarissen verplicht de akte elektronisch aan te bieden aan het registratiekantoor.84 De uiteindelijke
kost blijkt in de praktijk af te hangen van kantoor tot kantoor. Daarnaast zal de uiteindelijke kost
afhankelijk zijn van de gekozen rechtsvorm waarmee de tool, zoals gezegd, geen rekening houdt.
Hoewel de oprichting vergemakkelijkt wordt met een handige online interface blijft een fysieke
bijeenkomst bij de notaris niettemin noodzakelijk.
80 Artikel 17. 74 KB van 15 december 1950. 81 Artikel 4 Wetboek van 2 maart 1927 diverse taksen en rechten. 82 Artikel 3 MB van 12 september 2005 tot uitvoering van de artikelen 1, 9, 12, en 15 van het KB van 30 januari 2001
tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen en tot vaststelling van de datum bepaald in artikel 10 van het
koninklijk besluit houdende aanwijzing van de overheden, administraties en diensten die, betreffende bepaalde
categorieën van ondernemingen, belast zijn met de eenmalige inzameling en het actualiseren van de gegevens bedoeld
in artikel 6 van de wet van 16 januari 2003 houdende de oprichting van een Kruispuntbank van Ondernemingen,
modernisering van het handelsregister, oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen;
http://www.ejustice.just.fgov.be/tsv_pub/tarif_n.htm. Het tarief waarvan in StartMyBusiness melding wordt gemaakt is
met ingang van 1 maart 2019 gewijzigd. De prijs voor een elektronische neerlegging van de oprichtingsakte bedraagt
thans €228,93 (BTW inbegrepen). 83 https://www.startmybusiness.be/subscribe. 84 H. PELGROMS en S. ROELAND, “Aanloop naar elektronische aanbieding ter registatie en op het hypotheekkantoor:
impact voor het notariaat”, Not.fisc.M. 2014, afl. 4, (82) 98.
21
BESLUIT
37. Het nieuwe WVV heeft geen noemenswaardige veranderingen met zich gebracht voor de
organisatie van de oprichting van vennootschappen. Voor de oprichting van een BV of een NV blijft
de tussenkomst van een notaris vereist. De kernvraag in het licht van het onderzoek naar de
mogelijkheid van een digitale oprichting blijft natuurlijk de vraag naar de noodzaak voor een
oprichter van een vennootschap om zich fysiek tot bij de notaris te begeven. Zolang die verplichting
van een fysieke bijeenkomst blijft bestaan, lijkt het weinig waarschijnlijk dat België de vruchten
van de digitalisering ten volle kan plukken.
In het volgende deel gaan we daarom op zoek naar de alternatieven die het recht van respectievelijk
Estland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk bieden op vlak van de digitale oprichting van een
vennootschap. Na deze rechtsvergelijking kijken we kort wat de voorstellen de lege ferenda zijn.
Zowel de Belgische wetgever, het Belgische notariaat als de Europese Commissie hebben een idee
over hoe de digitalisering bij de oprichting van vennootschap zou moeten evolueren.
22
DEEL 3. RECHTSVERGELIJKING MET HET RECHT VAN ESTLAND,
DUITSLAND EN HET VERENIGD KONINKRIJK.
38. In het vorig deel hebben we vastgesteld vast dat het Belgische recht thans geen mogelijkheid
kent om een vennootschap volledig digitaal op te richten. Om na te gaan wat de mogelijkheden en/of
moeilijkheden zijn bij een doorgedreven digitalisering bij de oprichting van een vennootschap,
worden in dit deel achtereenvolgens het recht van Estland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk op
dat punt besproken. Per land zetten we de redenen voor die vergelijking uiteen. Zoals reeds vermeld
in het vorig deel, beperkt de bespreking zich tot vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid
van het BV- en het NV-type. Voor elk type wordt nagegaan of een online oprichting mogelijk is.
Daarnaast kijken we in onze vergelijking naar de kost en duur van een oprichting naar dat
buitenlands recht.
Hoofdstuk 1. ESTS RECHT – RAJAMINE
Afdeling 1. Inleiding
39. Hoewel voor de studie van het Estse recht een beroep moet worden gedaan op secundaire
bronnen vanwege een gebrek aan kennis van de Estse taal, is het Estse recht een interessant
rechtsstelsel om in de rechtsvergelijking te betrekken. Aan de ene kant kent Estland, net als België,
een notariële traditie en kende het tot 2007 een verplichte fysieke verschijning voor de notaris. Aan
de andere kant is de volledige digitale oprichting van een vennootschap er een realiteit. Binnen een
recordtijd van slechts 18 minuten is dit mogelijk.85 Ook kunnen de meeste procedures, waaronder
de algemene vergadering (art. 170 Ä), in de levensloop van een onderneming online worden
doorlopen86, wat de vergelijking met het Belgische recht des te interessanter maakt.87
85 BUSINESS EUROPE, Position paper on digitalisation of Company Law and Corporate Governance 2016, EU
company law going digital, 13 januari 2016, https://www.businesseurope.eu/publications/eu-company-law-going-
digital, 3; https://investinestonia.com/business-in-estonia/establishing-company/; EVERIS, Study on the digitalisation
of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 72. 86 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 72-73. 87 De digitalisering van het oprichtingsproces leidde tot een aanzienlijke werkvermindering voor het Estse notariaat.
Om de weerstand uit de beroepsgroep te verminderen, werden onderhandelingen opgestart met de overheid om nieuwe
verantwoordelijkheden over te hevelen naar het notariaat (zie EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 89).
23
Daarenboven geldt Estland als één van de meeste gedigitaliseerde landen ter wereld.88 Zo
ondertekenden de verschillende lidstaten de eGovernment declaration in Tallinn toen Estland het
voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie bekleedde. In die verklaring zijn de verschillende
landen het politiek engagement aangegaan om de digitalisering van openbare diensten voor de
burger en bedrijven te versnellen.89
40. De toepasselijke bepalingen die handelen over de oprichting zijn terug te vinden in het Estse
Handelswetboek, de Äriseadustik90, afgekort als ‘Ä’.
In het kader van dit onderzoek kijken we enkel naar de oprichting van de Osaühing91 (afgekort als
‘OÜ’), en de Aktsiaselts92 (kortweg ‘AS’), die respectievelijk te vergelijken zijn met de BV en de
NV. Het minimumkapitaal voor de eerste rechtsvorm is €2.500 (§136 Ä), dat voor de tweede is
€25.000 (§222 Ä). Bovendien zijn het de meest voorkomende vennootschapsvormen in Estland.93
Wat meteen opvalt, is dat enkel de OÜ digitaal kan worden opgericht.94 Hiervoor dient een oprichter
in het bezit te zijn van een geldig Ests e-ID, een e-residency card of een e-ID uitgegeven door een
aantal andere lidstaat van de Europese Unie, waaronder dus België.95
88 M. GREENWALD, “Business Lessons From The World’s Most Digital Country, Estonian And The Happiest
Country, Finland”, Forbes 16 augustus 2018, https://www.forbes.com/sites/michellegreenwald/2018/08/16/business-
lessons-from-the-worlds-most-digital-country-estonia-the-happiest-country-finland/#302a2d9a1935; X, “Hoe een klein
landje de digitale kampioen van Europa werd”, De Tijd 13 oktober 2017, https://www.tijd.be/dossier/siliconeurope/Hoe-
een-minilandje-de-digitale-kampioen-van-Europa-werd/9942218; C. TEICHMANN, “Die elektronische Gründung von
Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018, afl. 1, 10; Estland bekleedt overigens de vijftiende plaats in de meest recente
ranking van de Wereldbank in de categorie “Starting a business” (THE WORLD BANK, Doing Business 2019. Training
for reform, http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-
report_web-version.pdf, 170). 89 Tallinn Verklaring van 6 oktober 2017, https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/ministerial-declaration-
egovernment-tallinn-declaration, 3. 90 Äriseadustik (lühend - ÄS) 15 februari 1995, RT I, 17.11.2017, 22,
https://www.riigiteataja.ee/en/eli/ee/Riigikogu/act/519122017001/consolide. 91 Private limited company. 92 Public limited company. 93 https://investinestonia.com/business-in-estonia/establishing-company/legal-forms. 94 Maar liefst 98% van deze bedrijven wordt elektronisch opgericht. Zie https://investinestonia.com/business-in-
estonia/establishing-company/; Een verklaring voor het feit dat enkel de OÜ en niet de AS elektronisch kan worden
opgericht, kan liggen in de kosten voor de softwareontwikkeling. Het aantal bsloten vennootschappen ligt hoger dan het
aantal naamloze vennootschappen wat een investering in de online oprichting van een de OÜ economischer interessanter
maakt, zie DIRECTORATE-GENERAL FOR INTERNAL POLICIES, What are the issues relating to digitalization in
company law. In-depth analysis, juni 2016, 11,
http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2016/556961/IPOL_IDA(2016)556961_EN.pdf. 95 https://www.rik.ee/en/company-registration-portal/e-residency
24
Indien de oprichter niet onder één van die drie situaties valt, blijft een bezoek aan de notaris verplicht
ter verificatie van de identiteit. De oprichter kan echter vrijwillig voor de notaris kiezen. Het Estse
recht kent dus voor de OÜ twee oprichtingsmogelijkheden. De Estse wetgever maakt het
onderscheid tussen een oprichter uit eigen land en een oprichter uit het buitenland. Bij een
buitenlander beschikt de Estse overheid per definitie immers niet over identificatiegegevens.
Bovendien kunnen enkel natuurlijke personen gebruik maken van de online procedure aangezien er
bij de oprichting door een rechtspersoon bijkomende vertegenwoordigingsvraagstukken rijzen.96
Afdeling 2. Oprichting door een Est
41. Estse oprichters kunnen hun vennootschap online oprichten door zich aan te melden op de
website van het RIK, Registrite ja infosüsteemide. Dat is het ondernemingsregister van Estland.97
Online aanmelden bij het RIK kan op twee manieren. Ofwel maakt de oprichter gebruik van een
kaartlezer en zijn e-ID98, ofwel maakt hij gebruik van een Mobiil IDsimkaart99. De kandidaat-
oprichter kan meteen geweigerd worden. Het platform is immers gelinkt aan het register dat bijhoudt
welke personen een bestuursverbod hebben opgelopen.100
42. Voor de registratie betalen de oprichters maximaal €145. Meteen kunnen de oprichters ook het
minimumkapitaal storten, hoewel dit niet verplicht is. Wordt de storting uitgesteld, dan zijn de
oprichters tot de volledige betaling van het kapitaal aansprakelijk voor de schulden van de
vennootschap.
96 C. TEICHMANN, “Die elektronische Gründung von Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018, afl. 1, 9. 97 Ook de Portugese, Finse, Belgische, Letse en Litouwse elektronische identiteitskaart worden aanvaard (EVERIS,
Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 74 en 89-
90). 98 https://e-estonia.com/solutions/e-identity/id-card. 99 https://e-estonia.com/solutions/e-identity/mobile-id. 100 C. TEICHMANN, “Die elektronische Gründung von Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018, afl. 1, 9.
25
43. Bij de oprichting met de simkaart dient de oprichter gebruik te maken van een smartphone en
een speciale simkaart die te verkrijgen is bij een telefoonoperator. Op de kaart staan een persoonlijke
sleutel en een applicatie die de oprichter later de nodige certificaten zal bezorgen om zich
elektronisch te identificeren en om te ondertekenen. Op de overheidswebsite kiest de oprichter
vervolgens voor Mobiil ID, waarna verbinding wordt gemaakt met zijn smartphone en de app, die
hij in tussentijd diende op te laden, een bevestigingscode weergeeft. Net zoals bij een kaartlezer van
een bank, dient de oprichter na te gaan of de code op de website overeenstemt met deze op de app.
Pas wanneer dit het geval is, kan de oprichter de oprichting voortzetten door zijn PIN in te geven.
Hierdoor krijgt hij toegang tot de website.101 Nadat de oprichters alles elektronisch ondertekend en
betaald hebben, ontvangen ze binnen de werkdag een e-mail die hun registratie bevestigt en meteen
een ondernemingsnummer meedeelt. De digitale tool neemt de opgerichte vennootschap ook op in
het ondernemingsregister.102 Ter vergelijking, de oprichting via de Estse notaris duurt minimaal één
dag en maximaal vijf dagen.103
44. De oprichting kan ook worden uitbesteed aan een erkende onderneming. Deze zgn. Business
service provider neemt dan tegen betaling de taak op zich om de nodige oprichtingsformaliteiten te
vervullen.104 Een veel voorkomende klacht uit de praktijk is immers dat het online
oprichtingsplatform niet eenvoudig is en heel wat juridisch-technische begrippen bevat. De tool
biedt inderdaad heel wat verschillende keuzemogelijkheden in de modelstatuten. De complexiteit
ligt bovendien nog hoger in gevallen met meer dan één oprichter.105
101 https://www.id.ee/index.php?id=36950. 102 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 77. 103 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 76;
https://investinestonia.com/business-in-estonia/establishing-company/process (laatst geraadpleegd op 12 mei 2019). 104 https://e-resident.gov.ee/marketplace/service-providers/.; Een voorbeeld hiervan is Eesticonsulting
(https://eesticonsulting.ee/?gclid=CjwKCAjwqLblBRBYEiwAV3pCJsi498dYUI08Es2f-
l5kgUGSmJwiRQTQyLgcmohVj3HqSxzgyxetDRoC8sYQAvD_BwE); https://www.leapin.eu. 105 C. TEICHMANN, “Die elektronische Gründung von Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018, afl. 1, 10.
26
Afdeling 3. Oprichting door een niet-Est
45. Wie niet de Estse nationaliteit heeft, kan een beroep doen op een e-residency ID om een OÜ op
te richten. Door een dergelijke identiteit aan te vragen, verkrijgt de oprichter een online
verblijfplaats in Estland waarmee hij volledig digitaal aan de slag kan. De bedoeling van de Estse
wetgever hiermee was de aantrekkingskracht van haar vennootschapsrecht te vergroten. Na de
aanvraag voor een e-residency ID wordt een pakket opgestuurd met daarin een elektronische kaart
die een oprichter, net zoals een elektronische identiteitskaart, kan gebruiken met een kaartlezer. Ook
na de oprichting zal het nog mogelijk zijn om de onderneming volledig digitaal en dus vanop afstand
te runnen. Zo kan de oprichter met een e-residency ID zijn bankrekeningen beheren,
belastingaangiftes invullen, etc.106
46. De aanvraagprocedure verloopt via een onlineapplicatie. De oprichter dient te beschikken over
zijn eigen nationale identiteitskaart, een pasfoto, een motivatiebrief en een VISA of Mastercard. De
oprichter dient een formulier in te vullen op de applicatie en betaalt een som van €145, of €190
indien gekozen wordt voor de versnelde procedure.107 Het hele proces neemt wel zes tot acht weken
in beslag doordat de Politsei- ja Piirivalveamet, de Estse politie/douane, een achtergrondcheck
doorvoert van de aanvrager. Eens deze groen licht heeft gegeven, ontvangt de oprichter een
bevestigingse-mail. De laatste stap bestaat erin de ID-kaart op te halen in een Estse ambassade of
een Ests consulaat. Hiervoor dient een oprichter wel nog fysiek te verschijnen. Daarbij moet hij zijn
vingerafdrukken laten inscannen en wordt er nagegaan of de persoon die de kaart ophaalt wel
dezelfde is als degene die de kaart heeft aangevraagd.108 Aldus kent het Estse recht enkel een
volledige online procedure voor de oprichting van de OÜ door Esten. Niettemin is hier toch sprake
van een zekere vooruitgang ten opzichte van een klassieke notariële procedure omdat de duurtijd
voor de oprichting veel korter is en oprichter zich niet naar het kantoor van de notaris moet begeven.
106 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 85; R.
CELLAN-JONES, “Becoming a virtual Estonian”, BBC 12 mei 2016, https://www.bbc.com/news/technology-
36276673 (laatst geraadpleegd op 12 mei 2019). 107 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 87. 108
27
47. Voor de oprichting van een vennootschap volstaat de e-residency ID alleen echter niet. De
oprichter dient ook nog een juridisch adres te hebben Indien het bestuur van de vennootschap zich
buiten Estland bevindt, wat gemakkelijk kan met de onlineapplicatie109, dienen de oprichters
daarenboven een contactpersoon die in Estland woont te benoemen. De Business service providers,
die hierboven werden besproken, kunnen hiervoor doorgaan. De maandelijkse kost hiervan varieert
van €50 tot €100. Dergelijke ondernemingen worden erkend door de Estse overheid en onder meer
advocaten, notarissen en boekhouders vallen onder de erkenning. Zij zijn onderworpen aan de Estse
anti-witwas- en terrorismewetgeving110 die, net zoals de Belgische wetgeving, gebaseerd is op de
meest recente Richtlijn, 111 en kunnen meteen ook het bankattest voor de storting van het kapitaal
afleveren.112
Afdeling 4. Besluit
48. Estland kent een volledig online oprichting van haar besloten vennootschapsvorm, de OÜ, zij
het enkel voor haar eigen inwoners. Estse ondernemingen dienen daarentegen bij de notaris langs te
gaan. Bovendien werd rekening gehouden met internationale gegadigden door het format ook in het
Engels aan te bieden. Door de erkenning van een aantal buitenlandse - waaronder de Belgische -
identiteitskaarten en door de vernuftige e-residency ID, slaagt het land erin zijn aantrekkingskracht
te vergroten.
De vraag rijst evenwel hoe de overheid kan nagaan of de identiteistkaart ook effectief door de juiste
persoon gebruikt wordt. Het grootste risico van het Estse systeem is immers nog steeds dat die
elektronische identiteitskaart – al dan niet vrijwillig – wordt doorgegeven. Het risico op misbruik is
echter klein omdat telkens een bevestigingsbericht wordt verstuurd. Niettemin kan dit systeem niet
volledig waterdicht genoemd worden.
109 EVERIS, Study on the digitalisation of company law in the company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 90. 110 §2 (2) en §15 (4) 1) Rahapesu ja terrorismi rahastamise tõkestamise seadus van 26 oktober 2017, RT I, 17.11.2017,
2. 111 Richtl. (EU) nr. 2015/849 van het Europees Parlement en de Raad van 20 mei 2015 inzake de voorkoming van het
gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld of terrorismefinanciering, tot wijziging van Verordening
(EU) nr. 648/2012 van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 2005/60/EG van het Europees
Parlement en de Raad en Richtlijn 2006/70/EG van de Commissie, Pb. L. 5 mei 2015, afl. 141, 73. 112 EVERIS, Study on the digitalisation of company law in the company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 75.
28
Hoofdstuk 2. DUITS RECHT – GRÜNDUNG
Afdeling 1. Inleiding
49. Het Duitse vennootschapsrecht wekt als tweede rechtssysteem onze interesse. Allereerst kent
het, net als het Belgische vennootschapsrecht, een notariële traditie met een belangrijke rol voor de
notaris. Bovendien heeft de concurrentiestrijd met andere vennootschapswetgeving nergens in de
Europese Unie nergens zo hevig gewoed als in Duitsland. Het land werd immers geconfronteerd
met een zeer grote toestroom van de Britse Private Limited Companies, omdat vele Duitse
ondernemers daarvoor kozen boven een rechtsvorm naar Duits recht.113 Nochtans staat de eigen
GmbH, Gesellschaft mit beschränkter Haftung, geboekstaafd als een waar exportproduct.114 Om die
reden kon een wetgevend optreden van de Duitse wetgever niet uitblijven.
Het resultaat van de hervorming bleef beperkt tot de voornoemde GmbH, die de tegenhanger vormt
van onze Belgische BV. De vennootschapsvorm vergelijkbaar met de Belgische NV is in Duitsland
de Aktiengesellschaft (hierna afgekort als ‘AG’) en werd niet aangepakt. De hervorming van de
GmbH werd uiteindelijk het resultaat van een compromis tussen voor- en tegenstanders van een
afschaffing van de notariële tussenkomst in de gevallen waarin een vennootschap met modelstatuten
zou worden opgericht. Het voorstel om de Duitse besloten vennootschap snel digitaal te laten
oprichten werd snel verlaten.115 De oprichtings- en inschrijvingsprocedure voor de GmbH werden
echter wel vereenvoudigd en daarnaast introduceerde de Duitse wetgever de zgn.
Unternehmersgesellschaft (hierna afgekort als ‘UG’), die een symbolisch minimumkapitaal heeft
van €1116 en een bijzondere vorm van de GmbH vormt. De UG en de GmbH hebben gelijkaardige
kenmerken behalve wat het verloop van de oprichting en de oprichtingsvoorwaarden betreft.
113 W.-G. RINGE, “Corporate Mobility in the European Union – a Flash in the Pan? An empirical study on the success
of lawmaking and regulatory competition.”, ECFR 2013, afl. 2, (230) 232-235; M. BECHT, C. MAYER en H.F.
WAGNER, “Where do firms incorporate? Deregulation and the cost of entry”, ECGLI – Law Working Paper Series
2006, afl. 70, 14 en 28. 114 M. BEURSKENS en U. NOACK, “The reform of German Private Limited Company: Is the GmbH ready for the 21st
century?”, German Law Journal 2008, afl. 9, (1069) 1070; Overigens behaalde Duitsland slechst een 114de plaats in de
recentste ranking van de Wereldbank voor wat betreft “Starting a business” (THE WORLD BANK, Doing Business
2019. Training for reform, http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-
Reports/English/DB2019-report_web-version.pdf, 173). 115 M. BEURSKENS en U. NOACK, “The reform of German Private Limited Company: Is the GmbH ready for the 21st
century?”, German Law Journal 2008, afl. 9, (1069) 1073-1074. 116 §5a bepaalt immers geen minimumkapitaal voor deze rechtsvorm. De facto geldt de UG als het startvehikel voor de
latere GmbH. Evenwel voorziet de wet niet in een termijn of een ogenblik waarop de UG dient te worden omgevormd
29
De UG verdient onze aandacht omdat deze vennootschapsvorm aan de hand van modelstatuten kan
worden opgericht en dus werk maakt van administratieve vereenvoudiging.117 Om de buitenwereld
erop te wijzen dat het om een UG gaat, mag de vennootschap in het handelsverkeer geen andere
naam dragen dan Unternehmersgesellschaft (haftungsbeschränkt) of UG (haftungsbeschränkt) (§ 5a
(1) GmbhG). In het kader van dit onderzoek bestuderen we enkel de oprichting van de UG onder de
modelstatuten. De oprichting van een AG is net zoals de UG en GmbH verplicht bij notariële akte118
(§ 23, Abs. 1. AktG).
Afdeling 2. Oprichting van de UG en GmbH- Musterprotokoll -Gründung im vereinfachten Verfahren
§.1. Vereenvoudigde, maar geen digitale oprichting
50. De Duitse wetgever biedt de mogelijkheid een UG (haftungsbeschränkt) eenvoudiger en
gedeeltelijk digitaal op te richten. Voorwaarde is evenwel dat de vennootschap met maximaal drie
personen wordt opgericht en slechts één vennoot heeft. Voor de vereenvoudigde
oprichtingsprocedure (Gründung im vereinfachten Verfahren) dienen de oprichters het model of
Musterprotokoll119 te gebruiken dat online terug te vinden is (§2 (1a) GmbHG). Bovendien hebben
de oprichters slechts een beperkte keuze op het vlak van voorwerp of doel van de vennootschap.120
Ondanks die vereenvoudiging blijft het wel verplicht om de oprichtingsakte volledig notarieel te
laten verlijden, via de zgn. Beurkundung.121
tot een volwaardige GmbH. Eens het maatschappelijk kapitaal stijgt boven de €25.000 is een omvorming aangeraden.
Zie M. OEHLRICH, “The German Unternehmersgesellschaft: Entering Regulatory Competition”, 2010, nr.2,
https://germanlawarchive.iuscomp.org/?p=335. 117 D. ECKHARDT en M. HERMANNS, Kölner Handbuch Gesellschaftsrecht, Keulen, Wolters Kluwer, 2014, 326,
nr. 571. 118 Om kosten bij de oprichting van een AG uit te sparen en de Duitse kapitaalvereisten te ontlopen, stellen adviseurs
vaak voor de oprichtingsakte bij een buitenlandse notaris te laten verlijden (zie D. ECKHARDT en M. HERMANNS,
Kölner Handbuch Gesellschaftsrecht, Keulen, Wolters Kluwer, 2014, 471, nr. 8, 9 en 10). 119 https://www.gesetze-im-internet.de/normengrafiken/bgbl1_2008/j2026_0010.pdf. 120 D. ECKHARDT en M. HERMANNS, Kölner Handbuch Gesellschaftsrecht, Keulen, Wolters Kluwer, 2014, 329,
nr. 581. 121 THE INFORMAL COMPANY LAW EXPERT GROUP (ICLEG), Report on the digitalization of company law,
maart 2016, 59, beschikbaar op https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/icleg-report-on-digitalisation-24-march-
2016_en.pdf.
30
Dit betekent dat, net als in België, de akte in het bijzijn van de oprichters door de notaris wordt
toegelicht, de notaris de oprichters voorlicht over hun verplichtingen en hen wijst op hun
verantwoordelijkheden en mogelijke aansprakelijkheden.122
51. Een voorstel om de notaris enkel de identiteit van de oprichters te laten controleren, haalde het
niet waardoor een afspraak bij de notaris vereist blijft.123 In de literatuur wordt de kostenbesparing
voor de oprichters als enige voordeel van de modelstatuten gezien.124 De verwachte versnelling van
de registratie van een nieuwe vennootschap kwam er daardoor in de praktijk niet. De oorzaak
hiervan zou het moeilijk opgestelde Musterprotokoll zijn dat heel wat materieelrechtelijke vragen
bevat voor de oprichting van een vennootschap.125 Het model heeft dezelfde vorm als een notariële
akte en is bijgevolg niet echt toegankelijk voor een leek.
52. Eens de juiste documenten, zoals het bankattest of verslag van de revisor, aan de notaris zijn
overgemaakt, gaat deze over tot de Beurkundung zoals hierboven besproken. De notaris vormt in
Duitsland, net zoals in België, immers een onderdeel van de preventieve justitie, de zgn.
Vorsorgende Rechtspflege of -schutz en heeft tot taak het gevaar op conflicten zo veel mogelijk te
verkleinen.126 Nadat de handtekening fysiek bij de notaris werd geplaatst, zal deze laatste ook zijn
identiteitskaart gebruiken om de oprichtingsakte elektronisch127 neer te leggen bij het
Handelsregister. Dit is het Duitse ondernemingsregister.
Eens de oprichtingsakte werd neergelegd, wordt deze nogmaals gecontroleerd op het
Handelsregister.128 Dit proces maakt deel uit van de öffentliche Beglaubigung of officiële
waarmerking wat verband houdt met rechtsgevolgen van de registratie bij het Handelsregister.129
Het hele proces van oprichting van een UG kan 3 tot 4 weken duren.130
122 EVERIS, Study on the digitalisation of company law
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 135. 123 T. RAISER en V. RÜDIGER, Recht der Kapitalgesellschaften, München, Verlag Franz Vahlen, 2010, 334, nr. 1 124 C. WINDBICHLER, Gesellschaftsrecht, München, Verlag C.H. Beck, 2009, 213, nr. 3. 125 D. ECKHARDT en M. HERMANNS, Kölner Handbuch Gesellschaftsrecht, Keulen, Wolters Kluwer, 2014, 330,
nr. 584; M. HENSSLER en L. STROHN, Gesellschaftsrecht, Verlag C.H. Beck, 2011, 648-49, nr. 56-57; EVERIS,
Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 138. 126 C. TEICHMANN, “Die elektronische Gründung von Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018, afl. 1, 1. 127 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 132.
31
§.2. Kosten
53. Indien de GmbH of de UG (haftungsbeschränkt) wordt opgericht onder het vereenvoudigde
oprichtingsproces geldt de voornoemde kostenberekening niet. Bij een éénpersoonsvennootschap
bedragen de kosten minstens €60. Bij een meerpersonenvennootschap bedraagt de oprichtingskost
op zijn minst €120.
Het laagste tarief voor de oprichting bedraagt €60. Indien bovendien het XML-formaat131 wordt
gebruikt, zakt het tarief naar €15. Dat is het absolute minimum voor de oprichting van de
vennootschap.132 In totaal komt een oprichting van een UG op €400 met alle bijhorende
aanmeldingen bij de overheid.133
54. Net zoals in België doet de inschrijving van de oprichtingsakte de rechtspersoonlijkheid van de
vennootschap ontstaan (§ 11, (1) GmbHG). De inschrijving bij dit register en de inschrijving in het
ondernemingsloket, de zgn. Gewerbeanmeldung, brengen een kost van €180 met zich.134 De
registratie bij het Handelsregister is belangrijk aangezien alles in dit register wordt geacht juist te
zijn. Het gevolg daarvan is dat in het Duitse vennootschapsrecht transactiekosten voor
ondernemingen dalen. Extern advies van advocaten of andere juridische raadgevers zal immers niet
nodig zijn.135 Overigens komen frauduleuze oprichtingen in Duitsland in tegenstelling tot het
Verenigd Koninkrijk amper voor.136
128 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 141 en
132. 129 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 135 en
141; C. TEICHMANN, “Die elektronische Gründung von Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018, afl. 1, 2. 130 X., Mit welchen Gründungskosten und welcher Gründungskosten Sie bei der Gründung einer UG rechnen müssen,
https://www.fuer-gruender.de/wissen/unternehmen-gruenden/unternehmensformen/gruendungskosten-
gruendungsdauer-ug/ (laatst geraadpleegd op 9 mei 2019). 131 C. TEICHMANN, “Die elektronische Gründung von Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018, afl. 1, 2. 132 Nr. 21201 KV GNotKG. 133 X., Mit welchen Gründungskosten und welcher Gründungskosten Sie bei der Gründung einer UG rechnen müssen,
https://www.fuer-gruender.de/wissen/unternehmen-gruenden/unternehmensformen/gruendungskosten-
gruendungsdauer-ug/ (laatst geraadpleegd op 9 mei 2019). 134 X., Mit welchen Gründungskosten und welcher Gründungskosten Sie bei der Gründung einer UG rechnen müssen,
https://www.fuer-gruender.de/wissen/unternehmen-gruenden/unternehmensformen/gruendungskosten-
gruendungsdauer-ug/ (laatst geraadpleegd op 9 mei 2019). 135 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 141. 136 C. TEICHMANN, “Die elektronische Gründung von Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018, afl. 1, 5.
32
BESLUIT
55. Het Duitse recht kent net als het Belgische vennootschapsrecht geen mogelijkheid om een
vennootschap volledig online op te richten. De notaris bekleedt een centrale rol bij de oprichting
van de vennootschap. Hij zal de akte controleren op haar geldigheid en wettigheid. Een fysieke
aanwezigheid van de oprichters bij de notaris blijft ook nog verplicht. De inschrijving in het
Handelsregister verloopt wel elektronisch.
56. In tegenstelling tot de Belgische wetgever heeft de Duitse wetgever modelstatuten ter
beschikking gesteld voor de oprichting van de UG. Deze kunnen echter enkel gebruikt worden voor
de meest eenvoudige vormen van een GmbH, de Duitse besloten vennootschap. Voor publieke
vennootschappen, zoals de Aktiengesellschaft, is dit niet mogelijk. Bovendien blijft de oprichter
verplicht zich fysiek te presenteren bij een notaris. Daartegenover staat wel dat de kost in
vergelijking met een gewone GmbH veel lager ligt: €60 voor een éénpersoonsvennootschap en €120
voor een meerpersonenvennootschap.
57. Het Duitse vennootschapsrecht de lege lata loopt qua mogelijkheden tot digitale oprichting van
een vennootschap dus grotendeels gelijk met het Belgische vennootschapsrecht.
33
Hoofdstuk 3. VERENIGD KONINKRIJK – FORMATION
Afdeling 1. Inleiding
58. Het Verenigd Koninkrijk is het derde en laatste rechtsstelsel waarmee we aan rechtsvergelijking
doen. De Britse besloten vennootschap, de Private Company Limited by Shares (kortweg de
Limited) (s. 3 en 4(1) van de Companies Act van 2006137 (hierna afgekort als CA)) stond in het
brandpunt van de reeds genoemde regulatory competition. Deze vennootschapsvorm is de meest
voorkomende op de Britse eilanden.138 Dat komt onder meer omdat de Limited ook het meest als
vennootschapsvorm wordt gekozen door oprichters uit andere lidstaten.
De Limited kent, net als de Belgische BV, geen minimumkapitaal of een minimumvolstortingsplicht
(s 3(2) CA) en kan ook digitaal worden opgericht. Dit is ook het eerste onderzochte rechtsstelsel
waar een digitale oprichting van een vennootschap gelijkaardig aan de Belgische NV mogelijk is.139
De zogenaamde public company (s. 4(2) CA) heeft een minimumkapitaal van £50.000 waarvan de
oprichters minstens een kwart of dus £14012.500 dienen te volstorten (s. 763 CA). In 2014-15 werd
98,6% van de Britse bedrijven elektronisch opgericht aan de hand van de online tools die de Britse
overheid ter beschikking stelt.141 Het Verenigd Koninkrijk kent geen notarissen zoals dat het geval
is in Duitsland, Estland en België.
137 Companies Act van 2006, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2006/46/contents. 138 B. HANNIGAN, Company law, Oxford, Oxford University Press, 2016, 4-5 en 14, nrs. 1-8 en 1-40. De CA is
bovendien van toepassing op alle deelstaten van het Verenigd Koninkrijk inclusief Schotland. Het Verenigd Koninkrijk
eindigde overigens met een negentiende plaats in de laatste ranking “Starting a business” van de Wereldbank (THE
WORLD BANK, Doing Business 2019. Training for reform,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-
version.pdf, 212). 139 THE INFORMAL COMPANY LAW EXPERT GROUP (ICLEG), Report on the digitalization of company law,
maart 2016, 82, beschikbaar op https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/icleg-report-on-digitalisation-24-march-
2016_en.pdf. 140 De wisselkoers voor 1 Pond Sterling bedroeg op 15 april 1,1575 Euro. (https://www.wisselkoers.be/pond). 141 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 248.
34
Afdeling 2. Oprichting via de Companies House
59. De CA voorziet in twee mogelijkheden om een vennootschap elektronisch op te richten.
Ten eerste kan een oprichter zelf online van start gaan. Hij dient hiervoor de interface op de website
van de Companies House te gebruiken. Aan de hand van een formulier met ja/nee- en optievragen
en invulvelden kan zowel een rechtspersoon als een natuurlijk persoon een vennootschap oprichten.
Deze eerste oprichtingsmogelijkheid is de zgn. Government gateway. Na opgave van een e-
mailadres ontvangt de oprichter een user ID die bestaat uit twaalf cijfers waarmee hij verder aan de
slag kan in het online invulformulier.142 De oprichters moeten ook het reeds gestorte kapitaal
vastleggen in het invulformulier, al wordt dit niet gecontroleerd door de Companies House.143
Oprichters kunnen ook kiezen om via de post te werk te gaan en de nodige documenten op te
sturen.144
In geen van beide mogelijkheden, noch online, noch offline, moet de oprichter een identiteitskaart
voorleggen. Dit maakt het oprichtingsproces gevoelig voor identiteitsdiefstal.145 De oprichter krijgt
ook geen instructies van een notaris over verplichtingen, verantwoordelijkheden en
aansprakelijkheden en moet dus weten dat hij zelf de Britse wetgeving behoort te kennen en na te
leven bij oprichting. De Companies House is immers niet verantwoordelijk voor de controle op
fraude bij de oprichting van een vennootschap.146
142 THE INFORMAL COMPANY LAW EXPERT GROUP (ICLEG), Report on the digitalization of company law,
maart 2016, 82, beschikbaar op https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/icleg-report-on-digitalisation-24-march-
2016_en.pdf. 143 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 249. In
deze studie van Everis, die werd gemaakt op vraag van de Europese Commissie, werd de identificatie van de oprichters
beschouwd als één van de werkpunten voor het Britse vennootschapsrecht (zie ibidem, 264). Evenwel bestaat er een
soort van preventieve controle. De Companies House stelt immers software, Protected online filing (afgekort tot
PROOF), ter beschikking die dient tegen phising en identiteitsfraude. Downloaden de bedrijven dit niet dan gebeurt de
bescherming slechts achteraf door aangifte bij de HM Revenu and Customs, de Britse belastingsdiensten (zie ibidem,
249-50). 144 Het zgn. formulier Form IN01, beschikbaar op
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/534915/IN01_V7.p
df. 145 De Financial Times sprak op 14 juni 2017 over een record van maar liefst 173.000 gevallen van identiteitsdiefstal in
2016, zie A. WILLIAMS, “Directors suffer higher risk of identity r theft as hackers tap Companies House”, Financial
Times 15 juni 2017,
https://search.proquest.com/docview/1919201073/citation/BDAF332A2F7041F6PQ/1?accountid=11077 (laatst
geraadpleegd op 17 april 2019). 146 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 249.
35
Afdeling 3. Oprichting via forms of company formation agents
§.1. Forms
60. De Britse overheid stelt daarnaast ook een vorm van modelstatuten beschikbaar voor de private
limited company by shares147, private limited company by guarantee148 en de public companies149.
Dit is de tweede oprichtingswijze die we bespreken. De oprichters kunnen onvolledige of zelfs
helemaal geen statuten indienen. In die gevallen zullen de modellen automatisch toepassing vinden.
Wensen oprichters hiervan af te wijken, dan zal de Companies House het oprichtingsformulier
controleren, wat dan weer de oprichtingsprocedure verlengt.150
§.2. Company formation agent
61. Daarnaast kunnen oprichters net als in Estland een Company formation agent151 inschakelen die
voor hen de oprichting uitvoert. Deze werkwijze is aangeraden wanneer gekozen wordt voor een
andere rechtsvorm dan de Limited.152 Agents bieden kant-en-klare vennootschappen aan. Dit zijn
vennootschappen die reeds werden opgericht en te koop gesteld worden voor onmiddellijk gebruik,
beter bekend als off-the-shelf-vennootschappen. Alle formaliteiten voor de oprichting werden reeds
vervuld. De reden bij uitstek om de oprichting aan voornoemde agents over te laten, is de
aansprakelijkheid die een oprichter kan oplopen. Wanneer een agent dit doet, gebeurt dit onder diens
verantwoordelijkheid153 Daarnaast kan een oprichter de software van een agent ook zelf
gebruiken.154
147 http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/3229/schedule/1/made (laatst geraadpleegd op 15 april 2019). 148 http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/3229/schedule/2/made (laatst geraadpleegd op 15 april 2019). 149 http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/3229/schedule/3/made (laatst geraadpleegd op 15 april 2019). 150 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 249. 151 De lijst met erkende tussenpersonen staat op de volgende website:
https://www.gov.uk/government/publications/formation-and-company-secretarial-agents/company-formation-agents-
and-secretarial-agents (laatst geraadpleegd op 15 april 2019). 152 EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 248. 153 B. HANNIGAN, Company law, Oxford, Oxford University Press, 2016, 5, nr. 1-10. 154 https://www.gov.uk/limited-company-formation/register-your-company.
36
§.3. Prijs van de oprichting
62. De normale prijs voor de registratie van een vennootschap bij de Companies House is £12
(indien elektronisch) of £40 (indien op papier). Indien voor de online registratie wordt gekozen,
gebeurt de oprichting doorgaans binnen 24 uren. De kostprijs om de vennootschap op te richten
wordt echter verhoogd tot £100 wanneer de oprichting bij post binnen de dag dient te gebeuren en
tot £30 voor de online oprichting. Bijkomende voorwaarde hiervoor is dat de nodige documenten
voor drie uur in de namiddag worden ingediend.155 In de normale gang van zaken duurt de oprichting
bij post immers tussen de 8 en 10 dagen. De prijs voor de registratie wordt in het algemeen laag
gehouden vanuit de bezorgdheid om geen onrechtstreekse belasting in het leven te roepen op het
bijeenbrengen van kapitaal.156
§.4. Memorandum of association
63. Een memorandum of association is een document waarin de oprichters ten eerste verklaren dat
ze een bedrijf wensen op te richten en ten tweede overeenkomen om lid te worden van de
vennootschap (s. 8 CA). Dit memorandum dient te voldoen aan de vereisten van s. 9 van de CA en
de daarin vermelde bijlagen te bevatten. De oprichters van een vennootschap dienen het document
te ondertekenen en samen met hun aanvraagformulier - volgens één van de oprichtingsmethodes -
over te maken aan de Registrar. Als de Registrar geen manco’s vindt, zal hij een certificaat van
oprichting afleveren (ss. 14 en 15 CA). Om het werk van de Registrar bij de controle van de
oprichtingsakte te verminderen, dient de oprichter schriftelijk te verklaren dat hij heeft voldaan aan
alle formaliteiten die de CA 2006 oplegt.157 Elke oprichter in het memorandum dient de verklaring
te ondertekenen (s. 13 (1) CA).158
155 https://www.gov.uk/limited-company-formation/register-your-company. (laatst geraadpleegd op 15 april 2019). 156 B. HANNIGAN, Company law, Oxford, Oxford University Press, 2016, 5, nr. 1-10. 157EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_report_v3.2_0.pdf, 263. 158 In geval van opzettelijke valse verklaringen kunnen gevangenisstraffen worden opgelegd (s. 1112 CA).
37
§.5. Certificate of incorporation
64. Eens de oprichters alle nodige documenten hebben ingediend bij de Companies House en in de
veronderstelling dat er geen problemen159 rijzen, verkrijgt de vennootschap rechtspersoonlijkheid160
(s. 16 (2) CA). Latere vennootschapsverslagen kunnen online of met bepaalde software worden
ingediend.161
159 Problemen kunnen rijzen bij de gekozen naam voor de vennootschap, alsook de Registrar kan wiegeren indien aan
bepaalde formaliteiten niet werd voldaan. (B. HANNIGAN, Company law, Oxford, Oxford University Press, 2016, 13,
nrs. 1-36 en -37. 160 J. BIRDS, Annotated companies legislation, Oxford University Press, Oxford, 2010, 18, nr. 2.16.02. 161 https://www.gov.uk/company-filing-software (laatst geraadpleegd op 15 april 2019).
38
BESLUIT
65. Het Verenigd Koninkrijk is het enige van de onderzochte rechtssystemen dat voor zowel het
BV- als het NV-type en ongeacht of de oprichter een natuurlijke persoon dan wel een rechtspersoon
is, een volledig online oprichtingsprocedure aanbiedt. Aangezien het Verenigd Koninkrijk als
common law land de figuur van de notaris niet kent, is een fysieke bijeenkomst met de oprichters
niet vereist.
66. De oprichting kan op drie manieren. Ten eerste kan een oprichter via de website van de
Companies House te werk gaan. Ten tweede biedt de overheid een aantal modelstatuten aan. Ten
derde is de oprichting van een vennootschap door een Company formation agent mogelijk. Een
papieren oprichting is nog steeds mogelijk al is dit relatief gezien duurder en zorgt dit bovendien
voor een langere oprichtingsduur. Via elektronische weg kost de oprichting slechts £12 en geschiedt
de oprichting doorgaans binnen de 24 uren.
67. Een groot nadeel van het Britse systeem is het gebrek aan identificatie. Iedereen kan zonder
controle een vennootschap oprichten onder gelijk welke naam oprichten. Het Britse model zonder
afdoende identificatie verdient volgens ons dan ook geen navolging aangezien het te fraudegevoelig
is.
39
Hoofdstuk 4. DIGITALISERING IN DE NABIJE TOEKOMST
Afdeling 1. Inleiding
68. De verplichting van oprichters om voor elke oprichting van een vennootschap steeds langs te
gaan bij de notaris en de oplossingen die digitalisering zou kunnen aanreiken, zijn de praktijk niet
ontgaan. In wat volgt, bespreken we achtereenvolgens voorstellen van de Belgische wetgever, van
het Belgische notariaat en van de Europese Commissie om het oprichtingsproces van een
vennootschap te digitaliseren.
Afdeling 2. Voorstel van de Belgische wetgever - KBO+
69. In het kader van de verdere informatisering van Justitie werd het project KBO+ uitgewerkt. Dit
project heeft tot doel de neerlegging van vennootschapsakten volledig te digitaliseren, alle juridische
en economische informatie over een onderneming te centraliseren, de kwaliteit van de gegevens te
verbeteren en de toegankelijkheid tot die gegevens te vergroten. Het KBO+-project verzamelt op
één centrale plaats ondernemingsinformatie die momenteel in aparte registers verspreid is over de
ondernemingsdossiers in de griffies, de KBO en de publicaties in het Belgisch Staatblad.162 Op die
manier zou de KBO+ kunnen uitgroeien tot de enige authentieke bron van alle economische of
juridische informatie van een vennootschap. Naast de informatie die vandaag wordt opgenomen in
de KBO, zouden ook de gegevens die voortvloeien uit de bijlagen van het Belgisch Staatsblad
gecentraliseerd worden in de KBO+.163 De KBO+ zou aldus de lege ferenda als basis kunnen dienen
voor een online oprichtingsplatform.
162 FOD Justitie, Court of the future: toegankelijker en stipter en daarom rechtvaardiger,
https://www.koengeens.be/policy/court-of-the-future, 15, nr. 13. 163 FOD Justitie, Court of the future: toegankelijker en stipter en daarom rechtvaardiger,
https://www.koengeens.be/policy/court-of-the-future, 98-99, nrs. 290-293, X., “Wetgeving in opmars: Fednot waakt,
begeleidt en informeert”, Notarius lente-zomer 2018, (25) 28.
40
Afdeling 3. Voorstel van het Belgische notariaat (dhrn. VAN SINAY en NICAISE)
70. Op vraag van de minister van Justitie hebben vertegenwoordigers van een aantal juridische
beroepen in België hun toekomstvisie uiteengezet. Voor het notariaat werd dit gedaan door VAN
SINAY en NICAISE. Zij publiceerden hun visie waarin zij 36 voorstellen deden om het notariaat
voor te bereiden op de toekomst. Voor dit onderzoek is het dertigste voorstel van VAN SINAY en
NICAISE interessant. Het luidt als volgt: “De mogelijkheid voorzien om af te zien van de
verplichting tot persoonlijke verschijning bij de akte, met volgende modaliteiten:
- De cliënt dient vooraf, met de notaris, een profiel te hebben laten opstellen waarbij hij bepaalt
voor welke soorten akten de persoonlijke verschijning niet nodig is.
- Dit profiel heeft een beperkte geldigheidsduur.”164
71. In plaats van een persoonlijke verschijning van de partijen, zou een notaris zijn cliënten kunnen
categoriseren, zoals dit reeds het geval is bij banken.165 De persoonlijke verschijning wordt immers
als een zware formaliteit beschouwd.166 Dit voorstel zou daaraan tegemoet komen door bij een eerste
fysieke bijeenkomst de notaris een profiel van de cliënt te laten opstellen. In dat profiel gaat de
notaris onder andere na of de burger bekwaam is om op afstand te tekenen.167 Het voorstel om een
profiel te creëren is handig voor professionelen die veel over de vloer komen bij de notaris, bv.
bestuurders van grote vennootschapsgroepen met complexe vennootschapsstructuren waarvoor de
notaris reeds over de meeste documenten beschikt (bv. identiteitspapieren).168
164 Th. VAN SINAY en P. NICAISE, Juridische beroepen – Een toekomst voor juridische beroepen. Het notariaat,
https://justitie.belgium.be/sites/default/files/een_toekomst_voor_de_juridische_beroepen_het_notariaat_-
_un_avenir_pour_les_professions_juridiques_le_notariat.pdf, 209. 165 Th. VAN SINAY en P. NICAISE, Juridische beroepen – Een toekomst voor juridische beroepen. Het notariaat,
https://justitie.belgium.be/sites/default/files/een_toekomst_voor_de_juridische_beroepen_het_notariaat_-
_un_avenir_pour_les_professions_juridiques_le_notariat.pdf, 206, nr. 221. 166 Th. VAN SINAY en P. NICAISE, Juridische beroepen – Een toekomst voor juridische beroepen. Het notariaat,
https://justitie.belgium.be/sites/default/files/een_toekomst_voor_de_juridische_beroepen_het_notariaat_-
_un_avenir_pour_les_professions_juridiques_le_notariat.pdf, 205, nr. 220 167 Th. VAN SINAY en P. NICAISE, Juridische beroepen – Een toekomst voor juridische beroepen. Het notariaat,
https://justitie.belgium.be/sites/default/files/een_toekomst_voor_de_juridische_beroepen_het_notariaat_-
_un_avenir_pour_les_professions_juridiques_le_notariat.pdf, 207, nr. 222. 168 Th. VAN SINAY en P. NICAISE, Juridische beroepen – Een toekomst voor juridische beroepen. Het notariaat,
https://justitie.belgium.be/sites/default/files/een_toekomst_voor_de_juridische_beroepen_het_notariaat_-
_un_avenir_pour_les_professions_juridiques_le_notariat.pdf, 208, nr. 223.
41
72. In het kader van de digitalisering kan een dergelijk voorstel zeker en vast toegejuicht worden.
De meerwaarde van een notaris zit hem in de voorlichtingen die hij geeft aan de oprichters. Hij wijst
hen op hun verantwoordelijkheden en laat hen de mogelijkheid om vragen te stellen. Bovendien
gaat hij de identiteit van de oprichters na en vraagt hij naar hun wensen om uiteindelijk tot een
rechtszekere oprichting van de vennootschap te komen. De vraag rijst of dit hele gebeuren zomaar
kan vervangen worden door een online procedure, zeker in geval van meerdere oprichters en dus
van potentiële tegenstrijdigheden. Indien een persoon echter beroepsmatig of veelvulidig
vennootschappen opricht, verandert de zaak. De meerwaarde van de notaris blijft beperkt aangezien
de oprichter reeds vorige keren de nodige uitleg kreeg. Het opstellen van een profiel zou hieraan
kunnen verhelpen.
Afdeling 4. Voorstel van de Europese Commissie - Voorstel tot wijziging Richtlijn (EU) nr. 2017/1132.169
73. Verbetering van de interne markt en de verdere ontwikkeling van een digitale markt staan
bovenaan de lijst van prioriteiten170 van de Europese Commissie. In haar digital market strategy171
en actieplan inzake e-overheid van 2016172 wil de Europese Commissie inzetten op meer digitale
oplossingen voor de hele levenscyclus173 van ondernemingen. Meer bepaald geeft de Commissie
aan dat lidstaten de opstart van een bedrijf gemakkelijker moeten maken door de oprichting ervan
te digitaliseren. Uit een openbare bevraging over de noden binnen het vennootschapsrecht bleek dat
de oprichting van een vennootschap de belangrijkste procedure is in de levenscyclus van een
vennootschap en dat die digitaal zou moeten zijn.174
169 Voorstel (Comm) voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad ter wijziging van de Richtlijn (EU)
2017/1132 met betrekking tot het gebruik van digitale middelen en processen in het vennootschapsrecht, 25 april 2018,
COM(2018)239 def, 2. (hierna “Voorstel wijziging Richtl. (EU) 2017/1132”). 170 Meer bepaald prioriteit twee van de politieke beleidslijnen van de Europese Commissie: J.C. JUNCKER, Een nieuwe
start voor Europa: mijn agenda voor banen, groei, billijkheid en democratische veranderingen,
https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/juncker-political-guidelines-speech_nl.pdf, 5. 171 Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité
en het comité van de regio's, Strategie voor een digitale eengemaakte markt voor Europa, COM (2015), 192 final. 172 Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité
en het Comité van de Regio's. EU-actieplan inzake e-overheid 2016-2020.
Voor een snellere digitalisering van overheidsdiensten, COM (2016) 179 final. 173 Overweging (9) van het Voorstel tot wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132.
42
74. Met het Richtlijnvoorstel van 25 april 2018 dat deel uit maakt van de zgn. “Company Law
Package”175 beoogt de Europese Commissie de oprichting en inschrijving (of registratie) van
kapitaalvennootschappen te digitaliseren. De Commissie is immers van mening dat de verschillen
terzake tussen de verschillende Europese lidstaten onnodige kosten en lasten176 met zich meebrengt
voor ondernemers.
75. Lidstaten die de tussenkomst van een notaris voorzien bij oprichten, kunnen slechts de vruchten
plukken van digitalisering wanneer de nodige informatie aan de notaris kan worden bezorgd zonder
zich fysiek bij de notaris te begeven.177
Om dichter bij een digitaal ééngemaakte markt te komen, stelt de Commissie voor om
vennootschappen, ongeacht hun rechtsvorm, volledig online te laten oprichten.178 Informatie over
de oprichting moet volgens de Commissie kosteloos en online beschikbaar zijn.179 De Commissie
stelt verder een aanpak met modelstatuten voor om startende ondernemingen te ondersteunen 180 en
gaat uit van een maximale oprichtingstermijn van 5 dagen.181 Lidstaten hebben de mogelijkheid om
hun publieke vennootschapsvormen, zoals de NV in België, uit te sluiten van het toepassingsgebied.
De reden hiervoor is de grote complexiteit waarmee de oprichting van deze rechtsvormen gepaard
gaat zoals de financieringsmethode en de aandeelhoudersstructuur.182
174 Toelichting bij het Voorstel voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van de Richtlijn
(EU) 2017/1132 met betrekking tot het gebruik van digitale instrumenten en processen in het kader van het
vennootschapsrecht, COM (2018) 239 final, 6. 175 Hiermee trekt de Europese Commissie na een aantal jaren stilstand weer volop de kaart van het vennootschapsrecht. 176 Overweging (17) van het Voorstel tot wijziging van Richtlijn (EU) 2017/1132. De Commissie berekende dat een
volledig digitale oprichtingsprocedure zou kunnen leiden tot een besparing tussen de 42 en 84 miljoen euro. Zie
werkdocument van de diensten van de Commissie. Samenvatting van de effectenbeoordeling, COM (2018) 239 final,
3. 177 DIRECTORATE-GENERAL FOR INTERNAL POLICIES, What are the issues relating to digitalization in
company law. In-depth analysis, juni 2016,
11http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2016/556961/IPOL_IDA(2016)556961_EN.pdf. 178 Overwegingen (5) en (7) van het voorstel tot wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132. 179 Overweging (5) en (19) van het voorstel tot wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132. 180 Overweging (11) van het voorstel tot wijziging van Richtlijn (EU) 2017/1132; Voorgestelde artikelen 13septies, lid
2 en 13octies Richtl. (EU) 2017/1132; BUSINESS EUROPE, EU Company Law Package, 25 juni 2018,
https://www.businesseurope.eu/publications/eu-company-law-package-businesseurope-position-paper, 3-4. 181 Voorgesteld Artikel 13septies, lid 7 Richtl. (EU) 2017/1132. 182 Overweging (12) van het voorstel tot wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132.
43
De mogelijkheid om een vennootschap op te richten is terug te vinden in het herwerkte artikel 13
van de Richtlijn nr. 2017/1132. Ondanks de afschaffing van de verplichte fysieke aanwezigheid bij
de notaris, voorziet de Richtlijn de nodige flexibiliteit om rekening te houden met bestaande
rechtstradities van lidstaten en meer bepaald de rol van notarissen en advocaten.183 Lidstaten kunnen
immers eisen dat notarissen of advocaten bij een bepaald gedeelte van de oprichting worden
betrokken.184 De fysieke aanwezigheid van de oprichters bij de notaris met bijhorende controle op
hun identiteit, handelingsbekwaamheid en bevoegdheid om een vennootschap te
vertegenwoordigen, kan daarnaast verplicht worden indien er vermoedens van fraude of
bedrijfsdiefstal bestaan.185 Voorts bevat het voorstel geen aanwijzingen over de gevallen waarin de
lidstaten verplicht zijn om bij de oprichting van een vennootschap gebruik te maken van modellen.
Het zal dus aan de wetgever toekomen om na te gaan in welke gevallen het gebruik daarvan
aangewezen zal zijn.186
76. In tussentijd is het voorstel aangenomen na eerste lezing door het Europees Parlement.187
Hoewel de procedure nu stilligt met de verkiezingen die op komst zijn, valt te verwachten dat het
voorstel ook effectief een richtlijn wordt.188 De fysieke aanwezigheid bij de notaris als uitgangspunt
zal dus waarschijnlijk tot het verleden behoren.189
183 Overweging (12) van het voorstel tot wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132 en voorgesteld artikel 13octies, lid 1 van
Richtl. (EU) 2017/1132. 184 Overweging (20) van het voorstel tot wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132 en voorgesteld artikel 13octies, lid 4 c)
van Richl. 2017/1132. 185 Overweging (13) van het voorstel tot wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132. 186 L. BOCK., “Online-Gründung und Digitalisierung im Gesellschaftsrecht – Der Richtlinienvorschlag der
Europäischen Kommission”, DNotZ 2018, (643) 659. 187 Voorstel (Comm) voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad ter wijziging van de Richtlijn (EU)
2017/1132 met betrekking tot het gebruik van digitale middelen en processen in het vennootschapsrecht, uitkomst van
de eerste lezing in het Europees Parlement, 2018/0113 (COD), (Straatsburg, 13-15 april); BUSINESS EUROPE, Digital
door finally open for companies, 18 april 2019 https://www.businesseurope.eu/publications/digital-door-finally-open-
eu-companies. 188 Zie hoofdelijke eindstemming waarin slechts één partij tegen was: Verslag over het voorstel voor een RichtL; van
het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132 met betrekking tot het gebruikvan digitale
instrumenten en processen in het kader van het vennootschapsrecht, (COM(2018)0239 – C8-0166/2018 –
2018/0113(COD),
http://www.europarl.europa.eu/RegData/seance_pleniere/textes_deposes/rapports/2018/0422/P8_A(2018)0422_NL.pd
f. 189 L. BOCK., “Online-Gründung und Digitalisierung im Gesellschaftsrecht – Der Richtlinienvorschlag der
Europäischen Kommission”, DNotZ 2018, (643) 644.
44
BESLUIT
77. Op elk beleidsniveau stellen we een beweging vast in de richting van meer digitalisering. De
motor achter die verandering is de gedachte dat alles wat digitaal kan, ook digitaal zou moeten zijn.
Zo zal de KBO de lege ferenda kunnen dienen als authentieke bron voor alle juridische en
economische informatie over een vennootschap. Een onlinewebsite waar de overheid de oprichting
van een vennootschap mogelijk maakt, lijkt dan niet meer veraf. Niettemin mag de meerwaarde van
een notariële tussenkomst niet uit het oog verloren worden. Hij licht de partijen op onafhankelijke
wijze in en geeft hen de noodzakelijke raad bij de oprichting van een vennootschap. Ook de
Europese Unie is de idee van een online oprichting van een vennootschap genegen. In het voorstel
voor een wijziging van Richtlijn (EU) 2017/1132 worden lidstaten verplicht om als uitgangspunt de
digitale oprichting toe te laten. Enkel bij twijfels over misbruik, handelingsbekwaamheid of
vertegenwoordigingsbevoegdheid kan nog een fysieke verschijning voor de notaris worden
gevraagd. Bovendien wordt ook het gebruik van modelstatuten verplicht. Niettemin staat dit de
tussenkomst van een notaris niet in de weg. Net zoals de notaris dient mee te gaan met juridische
ontwikkelingen, zal hij moeten inspelen op de digitale evoluties van onze samenleving.
45
DEEL 4. HOUDEN VAN EEN ALGEMENE VERGADERING
Hoofdstuk 1. INLEIDING
78. In het vorige deel werd de digitalisering van de oprichting van een vennootschap bestudeerd. In
dit deel gaan we dieper in op de digitalisering van de algemene vergadering. Traditioneel is de
algemene vergadering een fysieke samenkomst van de aandeelhouders van een vennootschap. Er
gaan echter meer en meer stemmen op, voornamelijk bij beursgenoteerde bedrijven, om een volledig
digitale bijeenkomst toe te laten.190 Daarom wordt in dit deel de mogelijkheid onderzocht om een
algemene vergadering digitaal te houden, dus zonder fysieke bijeenkomst. In het volgende
hoofdstuk beschrijven we wat een digitale algemene vergadering inhoudt en hoe ze in zijn werk gaat
en wat de voor- en nadelen zijn. Vervolgens wordt een stand van zaken in het Belgische recht de
lege lata gegeven. Daarna volgt de rechtsvergelijking met het recht van respectievelijk Delaware
(VSA), Denemarken en het Verenigd Koninkrijk.
Hoofdstuk 2. DIGITALE ALGEMENE VERGADERING
Afdeling 1. Digitale, virtuele of elektronische algemene vergaderingen
79. Een virtuele (ook wel elektronische of digitale) aandeelhoudersvergadering houdt in dat de
vergadering en de stemming plaatsvinden via het internet, zonder dat er sprake is van een fysieke
bijeenkomst van de aandeelhouders of van het bestuur.191 In wat volgt, spreken we van de
elektronische, digitale of virtuele vergadering. Net zoals bij een fysieke vergadering wordt de nodige
informatie vooraf bezorgd. Bij de oproeping voor de algemene vergadering zendt de vennootschap
persoonlijke inloggegevens. Met deze gegevens kunnen de aandeelhouders toegang krijgen tot een
zwaarbeveiligde website waarop de algemene vergadering zal plaatsvinden. Op deze website zelf
kunnen de aandeelhouders alle stukken en discussieplatform terugvinden en een discussieplatform.
Via dit platform kunnen de aandeelhouders kennisnemen van en deelnemen aan de discussie. Het
discussieplatform biedt ook het bestuur en de commissaris van de vennootschap de mogelijkheid
om te reageren. Gekoppeld aan het discussieforum kunnen de aandeelhouders uiteindelijk terecht
op een deel van de website dat a.h.w. is ingericht als een stemhokje waar ze hun stem kunnen
uitbrengen. 192
46
Afdeling 2. Voor- en nadelen van de virtuele algemene vergadering
§.1. Voordelen
80. De belangrijkste troef van een virtuele algemene vergadering is de besparing van tijd en geld.193
Door de algemene vergadering virtueel te houden dient de vennootschap immers geen
vergaderruimte dient af te huren om te vergaderen.
81. Andere troeven van een virtuele algemene vergadering zijn onder meer dat deze de
aandeelhouders, zeker buitenlandse investeerders in grensoverschrijdende gevallen, in staat stelt hun
ecologische voetafdruk te verkleinen194 , internationale aandelen aantrekkelijker maakt door de
vergadering overal toegankelijk te maken195, de betrokkenheid van de aandeelhouders kan
verhogen196 en kan bijdragen aan meer transparantie. 197 Daarbij komt dat de fysieke veiligheid van
de aandeelhouders, in deze tijden van verhoogde waakzaamheid, niet in het gedrang komt bij een
virtuele vergadering.198 Daartegenover staat wel dat de vennootschap kosten zal moeten maken voor
de virtuele bescherming van de algemene vergadering. Niettemin wegen de kosten van een fysieke
bijeenkomst, zeker bij grote bedrijven, niet op tegen de relatief beperkte ontwikkelingskosten van
de software voor een digitale vergadering of een investering daarin. Een bijkomend voordeel is nog
dat het leeuwendeel van de aandeelhouders geen grote investering meer zal moeten doen in
hardware, doordat thans nagenoeg iedereen over een smartphone of minstens een computer beschikt.
193 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
42 en 43; In het doctoraat van VAN DER KRANS is een mooie vergelijking terug te vinden tussen de kosten van een
fsyieke algemene vergadering enerzijds en een virtuele algemene vergadering anderzijds, zie A., VAN DER KRANS,
De virtuele algemene aandeelhoudersvergadering, Deventer, Kluwer, 2009, 119-125. 194 THE BEST PRACTICES WORKING GROUP FOR ONLINE SHAREHOLDER PARTICIPATION IN ANNUAL
MEETINGS, Guidelines for protecting and enhancing online shareholder participation in annual meetings, 6
beschikbaar op https://www.broadridge/assets/pdf/broadridge-guidelines-for-prtecting-and-enhancing-online-
shareholder-participation-in-annual-meetings.pdf. (laatst geraadpleegd op 2 mei 2019). 195 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
42 196 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
42. 197 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
42. 198 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
44.
47
§.2. Nadelen
82. De nadelen van een virtuele algemene vergadering zijn beperkt. Voor zover kan worden voldaan
aan bepaalde standaarden van good corporate governance, kan een algemene vergadering virtueel
immers grotendeels een fysieke nabootsen.199 Er bestaan evenwel voornamelijk twijfels over de
vraag in hoeverre de aandeelhouders hun rechten op een begrijpelijke en transparante manier kunnen
uitoefenen.200 Meer bepaald bestaat ongerustheid over besturen die overmatig zullen controleren op
de toegang tot de vergadering. Ook de aanvaarding van een digitale vergadering door de
aandeelhouders is niet altijd zeker wat zich uit in hun weerstand.201 De algemene vergadering van
aandeelhouders is immers niet alleen een gewoonte, maar ook een waar socio-economisch gebeuren.
199 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
45. 200 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
45.; D. AINSCOW en H. DOCKERY., “Top Ten Things To Remember When Considering Virtual Shareholder
Meetings, Association of Corporate Counsel 2014, 2 beschikbaar op http://www.webagm.com/wp-
content/uploads/2015/11/quotes_association_of_corporate_counsel.pdf (laatst geraadpleegd op 29 april 2019). 201 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
36 en 45.
48
Hoofdstuk 3. BELGISCH RECHT
Afdeling 1. Achtergrond: de Richtlijn (EU) nr 2007/36/EG van 11 juli 2007
83. De huidige Belgische regels over de deelname op afstand aan een algemene vergadering vinden
hun oorsprong in het Europees recht, namelijk in Richtlijn nr. 2007/36/EG202 (hierna naar verwezen
door ‘Richtlijn Aandeelhoudersrechten’). De achterliggende idee is dat aandeelhouders binnen de
Europese Unie daadwerkelijk hun rechten moeten kunnen uitoefenen. Met name het stemrecht is
van groot belang aangezien het voor een deel de waarde van het aandeel zal bepalen. Bovendien is
een actieve deelname van een aandeelhouder aan de algemene vergadering een vereiste voor een
goede corporate governance. De mogelijkheid van aandeelhouders om het bestuur aan de tand te
voelen, vermindert het gevaar dat ze geen return on investment krijgen of - erger – dat ze hun
volledige inbreng in de vennootschap dreigen te verliezen.
84. In het bijzonder hebben beursgenoteerde vennootschappen vaak aandeelhouders die geen
ingezetenen zijn van de lidstaat waar de vennootschap haar maatschappelijke zetel heeft. Dit maakt
de uitoefening van het stemrecht kostelijk en ingewikkeld.203 Essentieel voor die buitenlandse
aandeelhouders is dus de mogelijkheid om hun rechten te kunnen uitoefenen zonder fysiek aanwezig
te moeten zijn op een algemene vergadering.204 Om die reden verplichtte de Europese wetgever de
lidstaten komaf te maken met wettelijke belemmeringen teneinde aandeelhouders langs
elektronische weg te laten deelnemen aan een algemene vergadering.205
202 Richtl. nr. 2007/36/EG van het Europese Parlement en de Raad van 11 juli 2017 betreffende de uitoefening van
bepaalde rechten van aandeelhouders in beursgenoteerde vennootschappen (. 203 D. ZETSCHE, “Shareholder passivity, cross-border voting and the shareholder directive”, Journal of Corporate Law
Studies 2008, (289) 311. 204 A. TILLEUX, “Les nouveaux droits des actionnaires – Vers une meilleure gouvernance d’entreprise?”, JT 2011, afl.
40, (865) 872-873 , nr. 58. 205 F. HELLEMANS en M. WAUTERS, “Naar een virtuele algemene vergadering met meer rechten? Een bespreking
van de Wet Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan Ronse Instituut (ed.), Overzicht van de nieuwe
wetgeving vennootschappen 2007-2011, Antwerpen, Biblio, 2011, 217-218, nr. 42; F. HELLEMANS, “De
‘elektronische’ algemene vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D. COVELIERS (eds.),
Dematerialisatie in verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele knelpunten, Brugge,
Vanden Broele, 2010, 62.
49
Afdeling 2. De Belgische Wet Aandeelhoudersrechten
85. De Belgische wetgever zette de Richtlijn Aandeelhoudersrechten om door de Wet van 20
december 2010.206 Deze Wet verschaft vennootschappen de mogelijkheid om een elektronische of
op afstand deelname aan een algemene vergadering in haar statuten op te nemen. De idee was dat
een elektronische deelnamemogelijkheid zou leiden tot een grotere betrokkenheid van alle
aandeelhouders.207 Hoewel het toepassingsgebied van de Richtlijn beperkt was tot beursgenoteerde
vennootschappen, was vanuit de optiek van aandeelhoudersparticipatie niet meer dan logisch dit uit
te breiden tot alle vennootschapsvormen.208
86. De mogelijkheid om elektronisch deel te nemen, staat ook open voor een buitengewone
algemene vergadering. De notaris zal bijgevolg verplicht zijn om een dergelijke vorm van deelname
te aanvaarden.209 Met het nieuw WVV werd de mogelijkheid van een deelname ook opengesteld
voor andere effectenhouders, zoals obligatiehouders en houders van inschrijvingsrechten210 of met
medewerking van de vennootschap uitgegeven certificaten (art. 5:89, eerste lid en 7:137, eerste lid
WVV), al hebben zij slechts een louter raadgevende stem.
Afdeling 3. Facultatief karakter
87. De Wet Aandeelhoudersrechten vereist de opname van een statutaire clausule opdat een
algemene vergadering via elektronische weg mogelijk zou zijn. De vennootschap wordt met andere
woorden de mogelijkheid geboden om haar aandeelhouders langs elektronische weg op afstand deel
te laten nemen aan de algemene vergadering, maar is niet verplicht om de algemene vergadering via
elektronische weg te houden.211
206 Wet van 20 december 2010 betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, BS 18 april 2011 (hierna “Wet Aandeelhoudersrechten). 207 MvT bij het wetsontwerp betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 421/001, 30. 208 F. HELLEMANS en M. WAUTERS, “Naar een virtuele algemene vergadering met meer rechten? Een bespreking
van de Wet Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan Ronse Instituut (ed.), Overzicht van de nieuwe
wetgeving vennootschappen 2007-2011, Antwerpen, Biblio, 2011, 217, nr. 43. 209 F. HELLEMANS, “De ‘elektronische’ algemene vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D.
COVELIERS (eds.), Dematerialisatie in verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele
knelpunten, Brugge, Vanden Broele, 2010, 68. 210 Nieuwe benaming voor de vroegere warrants. 211 MvT bij het wetsontwerp betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 421/001, 31.
50
HELLEMANS en WAUTERS verklaren deze keuze van de Belgische wetgever vanuit de hoge
investeringskost in 2010 voor vennootschappen om een algemene vergadering via elektronische
weg mogelijk te maken.212 Op het ogenblik dat de Wet tot stand kwam, in 2010, bestonden er immers
voldoende technische mogelijkheden om een elektronische algemene vergadering te houden.
Niettemin zou de praktische uitvoering daarvan heel wat inspanningen voor de vennootschap
vereisen en bovendien is de bijhorende software duur. De afgelopen jaren is de toegankelijkheid van
het internet echter ontegensprekelijk toegenomen. Voor grotere, vooral beursgenoteerde
vennootschappen lijkt de invoering van een elektronische algemene vergadering meer dan ooit
haalbaar te zijn. Het blijft echter wel de vraag of het ook voor kleinere en besloten vennootschappen
de moeite waard is om in de juiste technologie te investeren.
Afdeling 4. De fysieke algemene vergadering blijft bestaan.
88. Een vennootschap die in haar statuten de mogelijkheid heeft opgenomen van een deelname op
afstand blijft nog steeds verplicht om een fysieke algemene vergadering te houden voor de leden
van het bureau, de bestuurder en de commissaris van de vennootschap (voor de BV: art. 5:89
WVV213; voor de NV 7:137, §1 laatste lid WVV214). De vennootschap kan enkel voor de
aandeelhouders een deelname via elektronische weg toelaten.215 Het huidig Belgisch recht biedt de
lege lata dus geen mogelijkheid tot een echte virtuele algemene vergadering. Bovendien dient de
aandeelhouder die opteert voor deelname op afstand zich ervan bewust te zijn dat hij zodoende
verzaakt aan zijn recht om tijdens de algemene vergadering het woord te nemen.216 Enkel de
kennisneming van de besprekingen en de uitoefening van het stemrecht kunnen immers via
elektronische weg verlopen.217
89. Volgens HELLEMANS en WAUTERS zijn hiervoor drie verklaringen:218
1. De wetgever wil vermijden dat aandeelhouders die niet over de nodige technische
hulpmiddelen beschikken om via elektronische weg deel te nemen aan de algemene
vergadering verhinderd worden om hun rechten uit te oefenen.
51
2. Het impliciet uitgangspunt is dat de fysieke vereniging van bestuur, bureau, commissaris en
algemene vergadering de beste waarborg is voor een vlot verloop van de algemene
vergadering.219
3. De vennootschap heeft de vrijheid om het recht op elektronische deelname op een
verschillende manier in te vullen. Het is dus mogelijk dat dit niet volledig gelijk is met de
uitoefening van alle rechten, zoals het recht om tussen te komen en vragen te stellen. Om die
reden dient het recht op een fysieke deelname te blijven bestaan.
Afdeling 5. Gelijkstelling
90. De deelname op afstand aan een algemene vergadering via elektronische weg wordt
gelijkgesteld met een fysieke deelname aan de algemene vergadering. Voor de naleving van de
aanwezigheids- en meerderheidsquora bepaalt de wetgever uitdrukkelijk dat aandeelhouders die op
afstand aan een algemene vergadering deelnemen, worden geacht aanwezig te zijn op de plaats waar
de vergadering plaatsvindt (art. 5:89, §1 eerste lid en art. 7:137, §1 eerste lid WVV.220
212 F. HELLEMANS en M. WAUTERS, “Naar een virtuele algemene vergadering met meer rechten? Een bespreking
van de Wet Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan Ronse Instituut (ed.), Overzicht van de nieuwe
wetgeving vennootschappen 2007-2011, Antwerpen, Biblio, 2011, 219, nr. 45. 213 Vroegere artikel 270bis, §1 laatste lid W.Venn. 214 Vroegere artikel 538bis, §1 laatste lid W.Venn. 215 MvT bij het Wetsontwerp van 20 oktober 2010 betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders
in genoteerde vennootschappen, 31-32. 216 Ibid. 33. 217 MvT bij het wetsontwerp betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 421/001, 33. 218 F. HELLEMANS en M. WAUTERS, “Naar een virtuele algemene vergadering met meer rechten? Een bespreking
van de Wet Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan Ronse Instituut (ed.), Overzicht van de nieuwe
wetgeving vennootschappen 2007-2011, Antwerpen, Biblio, 2011, 219-220, nr. 46; F. HELLEMANS, “De
‘elektronische’ algemene vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D. COVELIERS (eds.),
Dematerialisatie in verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele knelpunten, Brugge,
Vanden Broele, 2010, 69. 219 E. WYMEERSCH, “The use of ICT in Company Law Matters” in G. FERRARINI, J. KLAUS en E. WYMEERSCH,
Capital Markets in the Age of the Euro: Cross-Border Transactions, Listed Companies and Regulation, Den Haag,
Kluwer Law International, 2002, 494. 220 A. DIRKX, “La loi du 20 décembre 2010 concernant l’exercise de certains droits des actionnaires de sociétés cotées.
Un nouveau souffle au sein de l’assemblée générale des actionnaires?”, Rev.prat.soc 2011, afl. 4, 560; F. HELLEMANS
en M. WAUTERS, “Naar een virtuele algemene vergadering met meer rechten? Een bespreking van de Wet
Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan Ronse Instituut (ed.), Overzicht van de nieuwe wetgeving
vennootschappen 2007-2011, Antwerpen, Biblio, 2011, 221, nr. 47; F. HELLEMANS, “De ‘elektronische’ algemene
52
Afdeling 6. Controle van de identiteit van de elektronische deelnemer
91. De Wet laat de vennootschappen die de elektronische deelname hebben opgenomen in hun
statuten de vrijheid over de keuze van het elektronische communicatiemiddel waarmee de
verbinding tussen de aandeelhouders en de algemene vergadering tot stand komt. Deze vrijheid is
echter beperkt, omdat het elektronische communicatiemiddel dient toe te laten de hoedanigheid en
de identiteit van de aandeelhouder die via elektronische weg deelneemt, te controleren. De
vennootschap dient de wijze waarop dit wordt gecontroleerd, vast te leggen bij of krachtens de
statuten.
92. De wetgever beoogde met bovenstaande controleverplichting eventueel misbruik tegen te gaan
bij het gebruik van elektronische communicatiemiddelen. Het meest voor de hand liggende misbruik
bestaat erin dat personen die niet de hoedanigheid van aandeelhouder hebben, via elektronische weg
toch zouden deelnemen aan de algemene vergadering. 221 De controle heeft echter haar limieten.
Hoewel ze kan voorkomen dat een niet-aandeelhouder stemt, kan ze niet uitsluiten dat een
aandeelhouder zich achter het scherm van zijn computer laat bijstaan door juridische of financiële
adviseurs.222 Bij een fysieke algemene vergadering daarentegen is dit op het zicht vast te stellen.
Vennootschappen die via de statuten de mogelijkheid openstellen om via elektronische weg deel te
nemen dienen zich er dus van bewust te zijn dat de algemene vergadering een meer open karakter
verkrijgt of dat althans het risico daartoe bestaat.223
vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D. COVELIERS (eds.), Dematerialisatie in
verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele knelpunten, Brugge, Vanden Broele, 2010,
70; P. ERNST, “De deelname op afstand aan de algemene vergadering, e-voting, of de “elektronische algemene
vergadering” in INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), Van alle markten, Liber Amicorum Eddy Wymeersch,
Antwerpen, Intersentia, 2008, 502. 221 MvT bij het wetsontwerp betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 421/001, 32. 222 223 F. HELLEMANS, “De ‘elektronische’ algemene vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D.
COVELIERS (eds.), Dematerialisatie in verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele
knelpunten, Brugge, Vanden Broele, 2010, 71.
53
Afdeling 7. Modaliteiten voor de elektronische deelname
§.3. Minimale modaliteiten die volgen uit de wet
93. De keuze voor een communicatiemiddel wordt verder beperkt door de vereiste dat dit
communicatiemiddel de aandeelhouder “ten minste in staat (moet) stellen om rechtstreeks,
gelijktijdig en ononderbroken kennis te nemen van de besprekingen tijdens de vergadering, en wat
de aandeelhouders betreft, om hun stemrecht uit te oefenen met betrekking tot alle punten waarover
de vergadering zich dient uit te spreken” (eigen onderstreping) (art. 5:89, §1 derde lid en art. 7:137,
§1 derde lid WVV).
94. Slechts voor zover de vennootschap haar aandeelhouders waarborgt om beide voormelde rechten
tijdens de algemene vergadering te kunnen uitoefenen, kan de deelname op afstand worden
gelijkgeschakeld met de fysieke deelname voor wat betreft de quorum- en aanwezigheidsvereisten.
Zoals gezegd, vereist de wetgever niet dat de aandeelhouder actief kan deelnemen aan de algemene
vergadering en vragen kan stellen. Niettemin kan de vennootschap ervoor opteren dit statutair op te
nemen.224
§.4. Bijkomende modaliteiten die volgen uit de vrije keuze door de vennootschap
95. Naast de twee hierboven besproken voorwaarden die de wetgever als minimum heeft ingesteld
voor een elektronische deelname aan een algemene vergadering, staat het de vennootschap vrij om
haar aandeelhouders statutair het recht te geven om vanop afstand actief deel te nemen aan de
beraadslagingen en vragen te stellen. Deze mogelijkheid veronderstelt uiteraard wel dat de
vennootschap over een communicatiemiddel beschikt dat haar aandeelhouders effectief in staat stelt
om actief tussen te komen.
224 F. HELLEMANS, “De ‘elektronische’ algemene vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D.
COVELIERS (eds.), Dematerialisatie in verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele
knelpunten, Brugge, Vanden Broele, 2010, 71-72.
54
96. Tijdens de bespreking van de Wet van 20 december 2010 in de Commissie werd erop gewezen
dat “de technologie (…) op dit ogenblik nog niet voldoende geavanceerd is opdat de deelname aan
de beraadslagingen en het stellen van vragen te allen tijde probleemloos en met de nodige
waarborgen kan verlopen”.225 Door bijkomende rechten voor de aandeelhouders afhankelijk te
stellen van een uitdrukkelijke beslissing van de vennootschap koos de wetgever ervoor enkel een
wettelijk kader uit te werken. Het komt dus aan de vennootschappen zelf toe om de afweging te
maken om hiervan, op eigen verantwoordelijkheid, gebruik te maken.226
97. Naast de hogervermelde modaliteiten kan de vennootschap bijkomende voorwaarden vaststellen
in de statuten over het gebruik van elektronische communicatiemiddelen. Die strekken ertoe de
veiligheid van de elektronische communicatie te garanderen of de voorbereiding en de goede orde
van de vergaderingen te bevorderen. In de Memorie van Toelichting wordt in die context specifiek
gedacht aan het gebruik van bepaalde software of een elektronische handtekening.227
Afdeling 8. Bijzondere vermeldingen in de oproeping
98. Om de aandeelhouders te informeren over de mogelijkheid om elektronisch deel te nemen,
schrijft de wet voor dat de oproeping voor de algemene vergadering helder en nauwkeurig moet
beschrijven wat de toepasselijke procedures zijn die in of krachtens de statuten werden vastgesteld.
Daarnaast bepaalt de wet dat de procedures van de vennootschap “in voorkomend geval (…) voor
éénieder toegankelijk (kunnen) worden gemaakt op de website van de vennootschap” (eigen
onderstreping) (art. 7:137, §1 vijfde lid WVV). Hoewel uit deze bewoordingen zou kunnen worden
afgeleid dat de bekendmaking slechts facultatief is, volgt uit de Memorie van Toelichting228 en de
Franstalige versie229 van het artikel dat deze wel verplicht is. In het WVV werd bovenstaande
verplichting geschrapt voor de BV, al lijkt ons dit eerder een vergetelheid van de wetgever.
225 Verslag namens de commissie belast met de problemen inzake handels- en economisch recht, Parl.St. Kamer 2010-
2011, nr. 421/003, 10. 226 F. HELLEMANS, “De ‘elektronische’ algemene vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D.
COVELIERS (eds.), Dematerialisatie in verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele
knelpunten, Brugge, Vanden Broele, 2010, 74. 227 MvT bij het wetsontwerp betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 421/001, 34. 228 MvT bij het wetsontwerp betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 421/001, 34. 229 “Le cas echéant, ces procedure sont rendues accessibles à tous sur le site internet de la société”. (eigen
onderstreping).
55
Afdeling 9. Het verloop van een algemene vergadering met elektronisch deelnamerecht
99. Volgens de Memorie van Toelichting bij de Wet van 20 december 2010 “dienen de statuten te
omschrijven hoe het bureau van de vergadering zijn taken zal vervullen in het specifieke geval
waarin aandeelhouders op afstand aan die vergadering deelnemen”.230 De wetgever biedt
vennootschappen dus de vrijheid om de praktische regeling van een algemene vergadering met
deelname op afstand zelf uit te werken. Wat het verloop van de vergadering betreft, voorzien de
statuten daarom best in regels over de regelmatigheid van de oproeping, de controle op de
hoedanigheid en identiteit van de deelnemers, een elektronische aanwezigheidslijst, enzovoort.
Indien de vennootschap daarentegen geen verdere bepalingen daaromtrent heeft opgenomen in zijn
statuten, dient ze de gewone regels van beraadslagende vergaderingen toe te passen.231
100. Wie gebruik maakt van technologie dient ook rekening te houden met mogelijke storingen. Het
is niet ondenkbaar dat er problemen rijzen bij het elektronisch stemmen of dat aandeelhouders
gehinderd worden om hun stem uit te brengen. Niettemin achtte de Belgische wetgever het niet
nodig hieromtrent een regeling uit te werken. Bijgevolg dient de aandeelhouder terug te vallen op
de algemene regels uit Boek II van het WVV. 232 Het besluit van de algemene vergadering kan dan
in twee gevallen nietig verklaard worden wegens de onregelmatigheid waarmee het besluit tot stand
kwam. Dit kan ten eerste wanneer de eiser aantoont dat de onregelmatigheid de beraadslaging of de
stemming heeft kunnen beïnvloeden. Ten tweede kan dit ook indien wordt bewezen dat het besluit
met bedrieglijk opzet werd genomen (art. 2:42, 1° WVV). Een technisch probleem zal onder de
eerste noemer kunnen worden gebracht.
230 MvT bij het wetsontwerp betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 421/001, 34. 231 Artikel 2:41 WVV; F. HELLEMANS en M, WAUTERS, “Naar een virtuele algemene vergadering met meer
rechten? Een bespreking van de Wet Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan Ronse Instituut (ed.),
Overzicht van de nieuwe wetgeving vennootschappen 2007-2011, Antwerpen, Biblio, 2011, 225-226, nr. 52; F.
HELLEMANS, “De ‘elektronische’ algemene vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D.
COVELIERS (eds.), Dematerialisatie in verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele
knelpunten, Brugge, Vanden Broele, 2010, 75. 232 F. HELLEMANS en M. WAUTERS, “Naar een virtuele algemene vergadering met meer rechten? Een bespreking
van de Wet Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan Ronse Instituut (ed.), Overzicht van de nieuwe
wetgeving vennootschappen 2007-2011, Antwerpen, Biblio, 2011, 226, nr. 53; F. HELLEMANS, “De ‘elektronische’
algemene vergadering: een eerste kennismaking” in D. MEULEMANS en D. COVELIERS (eds.), Dematerialisatie in
verschillende rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele knelpunten, Brugge, Vanden Broele, 2010,
76; P. ERNST, “De deelname op afstand aan de algemene vergadering, e-voting, of de “elektronische algemene
56
101. Eventuele technische problemen en incidenten die zich voordeden tijdens de elektronische
deelname dienen steeds te worden opgenomen in de notulen van de algemene vergadering.233 Op
deze wijze beschikken de aandeelhouders over de mogelijkheid om nadien de nietigheid van de
besluiten van de algemene vergadering te vorderen op grond van artikel 2:42 WVV wegens een
onregelmatigheid in het besluit van de algemene vergadering.234
vergadering” in INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), Van alle markten, Liber Amicorum Eddy Wymeersch,
Antwerpen, Intersentia, 2008, 507. 233 F. HELLEMANS, “Vraagrecht en elektronische algemene vergadering na de Wet aandeelhoudersrechten: een aanzet
tot statutaire implementatie” in F. BUYSSENS, K. GEENS, B. TILLEMAN, A.L. en VERBEKE (eds.),
Vennootschapsrechtelijke clausules voor het Notariaat. Liber amicorum Luc Weyts, Louvain-la-Neuve, Larcier, 2011,
472; A. TILLEUX, “Les nouveaux droits des actionnaires – Vers une meilleure gouvernance d’entreprise?”, JT 2011,
afl. 40, (865) 873, nr. 66. 234 F. HELLEMANS en M. WAUTERS, “Naar een virtuele algemene vergadering met meer rechten? Een bespreking
van de Wet Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan Ronse Instituut (ed.), Overzicht van de nieuwe
wetgeving vennootschappen 2007-2011, Antwerpen, Biblio, 2011, 226, nr. 54; A. DIRKX, “La loi du 20 décembre 2010
concernant l’exercise de certains droits des actionnaires de sociétés cotées. Un nouveau souffle au sein de l’assemblée
générale des actionnaires?”, Rev.prat.soc 2011, afl. 4, 560-561.
57
Afdeling 10. De digitale algemene vergadering in de praktijk
102. Bedrijven uit de BEL20 die in hun statuten gebruik maken van de mogelijkheid om op afstand
via elektronisch correspondentie of e-voting deel te nemen zijn o.a AB Inbev235, Ackermans & van
Haaren, Bpost, GBL, Ontex en Umicore.236
103. Naast de mogelijkheid om voorafgaand aan de algemene vergadering elektronisch deel te
nemen, bestaat er ook nog de mogelijkheid om rechtstreeks elektronisch deel te nemen. Een
voorbeeld hiervan is terug te vinden bij de NV Galapagos237. Ook NV Delhaize Group voorziet deze
mogelijkheid, hoewel de raad van bestuur tot op heden nog geen gebruik heeft gemaakt van deze
statutaire clausule.238
235 “Iedere aandeelhouder kan stemmen op afstand voor de Algemene Vergadering, door een door de Vennootschap
verstrekt papieren formulier te zenden of, indien toegelaten door de Vennootschap in de oproeping tot de Algemene
Vergadering, door elektronische zending van een formulier (in welk geval het formulier dient te worden ondertekend
met een elektronische handtekening in overeenstemming met de toepasselijke Belgische wetgeving). Het origineel
ondertekend papieren formulier dient uiterlijk op de zesde kalenderdag voor de datum van de Algemene Vergadering
te worden ontvangen door de Vennootschap. De stemming door zending van een getekend elektronisch formulier kan
plaatsvinden tot en met de kalenderdag voorafgaand aan de Algemene Vergadering.
De Vennootschap kan ook een stemming op afstand voor de Algemene Vergadering organiseren door middel van andere
elektronische communicatiemiddelen zoals, onder andere, een of meerdere websites. De Vennootschap zal de praktische
modaliteiten van zulke stemming op afstand vermelden in de oproepingen.
De Vennootschap zal erop toezien, wanneer ze de elektronische stemming op afstand voor de Algemene Vergadering
organiseert door middel van hetzij een elektronische zending van een formulier hetzij door middel van andere
elektronische communicatiemiddelen, dat ze de identiteit en hoedanigheid van aandeelhouder van iedere persoon die
elektronisch stemt kan controleren aan de hand van het gebruikte communicatiemiddel.”
De aandeelhouder die stemt op afstand is verplicht de voorwaarden bedoeld in Artikel 33 na te leven opdat zijn stem in
aanmerking zou worden genomen voor de berekening van het quorum en de meerderheid.” zie artikel 35 van de
gecoördineerde statuten van NV Anheuser-Busch Inbev, dd. 12 maart 2019. 236 J. DEVRIENDT, De elektronische algemene vergadering: tijd voor reparatie?, Onuitg. Masterscriptie Master in het
vennootschapsrecht K.U.Leuven, 2016-2017, 20, nr. 35. 237 “De raad van bestuur kan de aandeelhouders de mogelijkheid bieden om op afstand deel te nemen aan de algemene
vergadering door middel van een door de vennootschap ter beschikking gesteld communicatiemiddel. Wat de naleving
van de voorwaarden inzake aanwezigheid en meerderheid betreft, worden de aandeelhouders die, in voorkomend geval,
op die manier aan de algemene vergadering deelnemen, geacht aanwezig te zijn op de plaats waar de algemene
vergadering wordt gehouden. Indien de raad van bestuur de mogelijkheid biedt om op deze wijze op afstand deel te
nemen aan de vergadering, bepaalt hij de modaliteiten die hiervoor van toepassing zullen zijn conform de
desbetreffende bepalingen van het Wetboek van vennootschappen. De raad van bestuur kan deze mogelijkheid (indien
ze wordt geboden) uitbreiden tot de houders van winstbewijzen, obligaties, warrants of certificaten die met medewerking
van de vennootschap zijn uitgegeven, rekening houdend met de hun toegekende rechten, en conform de desbetreffende
bepalingen van het Wetboek van vennootschappen”. Zie artikel 30, laatste lid van de gecoördineerde statuten van de
NV Galapagos, dd. 12 maart 2019
58
Besluit
104. Op grond van het WVV kunnen Belgische vennootschappen op vandaag nog steeds geen
volledig digitale algemene vergadering, dus zonder fysieke bijeenkomst, houden. In andere landen
is dat echter wel mogelijk. In de Europese Unie bijvoorbeeld heeft Denemarken op dit vlak een
voortrekkersrol gespeeld door de mogelijkheid tot een algemene vergadering reeds in 2003 in haar
wetgeving in te schrijven. In de Verenigde Staten was die rol weggelegd voor de staat Delaware die
dit in 2011 deed. Beide rechtsstelsels worden in het volgende deel van deze scriptie, samen met dat
van het Verenigd Koninkrijk, nader bestudeerd.
238 J. DEVRIENDT, De elektronische algemene vergadering: tijd voor reparatie?, Onuitg. Masterscriptie Master in het
vennootschapsrecht K.U.Leuven, 2016-2017, 20, nr. 38.
59
DEEL 5. RECHTSVERGELIJKING MET HET RECHT VAN DENEMARKEN,
DELAWARE EN HET VERENIGD KONINKRIJK.
Hoofdstuk 1. INLEIDING
105. Denemarken is, zoals gezegd, het eerste land in Europa dat de mogelijkheid tot een volledig
digitale vergadering heeft ingevoerd. Aangezien dit land intussen al meer dan vijftien jaar bekend
en vertrouwd is met de elektronische algemene vergadering, is een vergelijking met het Deense
recht onontbeerlijk, dit met het oog op het trekken van eventuele lessen voor het Belgische recht.
60
Hoofdstuk 2. DENEMARKEN
Afdeling 1. Fulstœndig elektronisk Generalforsamlingen
106. Sinds 2003 kunnen Deense vennootschappen ervoor kiezen om de algemene vergadering voor
een deel of geheel elektronisch te laten verlopen (art. 77 van de Lov om aktie- og anpartsselskaber
(De Deense vennootschapswet)239). De Deense wetgever had met deze wetswijziging tot doel de
participatie van aandeelhouders te vergroten en de kosten die gepaard gaan met een algemene
vergadering te verminderen. Steeds modernere commumunicatiemiddelen zouden ertoe bijdragen
dat dit doel zou worden verwezenlijkt.240
107. Het Deense vennootschapsrecht maakt gebruik van het onderscheid tussen een volledig
elektronische vergadering (fulstœndig elektronisk Generalforsamlingen) en een algemene
vergadering die slechts gedeeltelijk (delvis elektronisk Generalforsamlingen) via elektronische weg
verloopt. Het komt aan het bestyrelsen, het bestuursorgaan, toe om te beslissen de vergadering al
dan niet voor een deel via elektronische weg te laten verlopen. Voor een volledig elektronische
vergadering is een statutenwijziging vereist.
108. Een dergelijke beslissing komt dan toe aan de Generalforsamlingen, de algemene vergadering,
die dient te beslissen met een gekwalificeerde meerderheid.241
Dit betekent dat een vennootschap niet reeds bij de oprichting kan beslissen om haar algemene
vergaderingen elektronisch te organiseren. Door op deze wijze te werken, verplicht de Deense
wetgever vennootschapen na te gaan of er voldoende draagvlak bestaat onder de aandeelhouders om
volledig digitaal te gaan, wat nog wordt verstrekt door de voornoemde vereiste van een
gekwalificeerde meerderheid.
239 “(1) Unless otherwise provided by the company’s articles of association, the central governing body may determine
that in addition to a right to physically attend general meetings, shareholders may be given the right to attend
electronically, including voting that does not require physical attendance at the meeting, so that the general meeting
will be partly electronic.
(2) The general meeting may resolve to hold general meetings electronically without any opportunity for parties to
physically attend, so that the meeting is held by electronic means alone. A resolution to that effect must explain how
electronic media can be used to attend the general meeting. The resolution must be recorded in the company’s articles
of association. Section 106 applies to the resolution and any amendments made to it.
61
Afdeling 2. Praktijk in Denemarken.
109. Volgen VAN DER KRANS maken de Deense vennootschappen in de praktijk courant gebruik
van de mogelijkheid om hun algemene vergaderingen gedeeltelijk elektronisch te houden.
Voorbeelden zijn onder meer Danske Bank, Nordea, TDC, ISS-Cleaning en Chemi Nova.242 Van
de mogelijkheid om een algemene vergadering volledig elektronisch te organiseren, zou
daarentegen nog geen gebruik zijn gemaakt.243
Afdeling 3. Lessen uit Denemarken
110. Het Deense recht voorziet in de mogelijkheid om een algemene vergadering digitaal door te
voeren. De bevoegdheid om dit in de statuten in te schrijven, ligt niet bij het bestuur, maar wel bij
een gekwalificeerde meerderheid van de aandeelhouders. Aldus verzekert de Deense wetgever zich
van voldoende draagkracht voor digitalisering onder de aandeelhouders.
(3) The central governing body must prescribe the requirements for electronic systems to be used to conduct general
meetings that are held electronically, in whole or in part. The notice convening the general meeting must specify those
requirements and explain how shareholders can register to attend the general meeting electronically and where they
can find information about the procedure for attending.
(4) General meetings may only be held electronically, in whole or in part, if the central governing body of the limited
liability company ensures that the general meeting can be properly conducted. The system to be used must be set up in
a manner that satisfies the requirements for this Act for holding general meetings, including shareholder rights to
attend, speak and vote at general meetings. This system must also be able to reliably determine which shareholders
attend the general meeting, the capital and voting rights represented by them, and the outcome of the voting.
(5) If a public limited company has issued bearer shares without specifying a date of registration the notice convening
the general meeting must also specify how the holders of such shares must establish their right to electronically attend
the general meeting.
(6) All the provisions in this Act that regulate the holding of general meetings apply, with any necessary modifications,
to general meetings conducted in whole or in part by electronic means.” (beschikbaar op
https://danishbusinessauthority.dk/sites/default/files/danish_companies_act.pdf , laatst geraadpleegd op 27 maart
2019). 240 A. VAN DER KRANS, De virtuele algemene aandeelhoudersvergadering, Deventer, Kluwer, 2009, 211. 241 Artikel 106(1) van de Deense Vennootschapswet: tweederdemeerdeheid van de aandeelhouders voor zover deze ten
minste twee derde van het kapitaal vertegenwoordigen. 242 A. VAN DER KRANS, De virtuele algemene aandeelhoudersvergadering, Deventer, Kluwer, 2009, 217. 243 A. VAN DER KRANS, De virtuele algemene aandeelhoudersvergadering, Deventer, Kluwer, 2009, 217.
62
Hoofdstuk 3. DELAWARE
Afdeling 1. Inleiding
111. Delaware, the first state, was zoals gezegd de eerste staat van de Verenigde Staten van Amerika
die een digitale algemene vergadering in haar wetgeving opnam. Zij deed dit in 2001 aan de hand
van een wijziging van de Delaware General Corporation Code (hierna afgekort als ‘DGCC’).
Hoewel Delaware één van de kleinere staten van de VS is, oefent het een aantrekkingskracht uit op
vennootschappen.244 Niet minder dan 800.000 ondernemingen hebben er hun statutaire zetel
waaronder meer dan de helft van alle beursgenoteerde vennootschappen en 60% van de Fortune
500-bedrijven.245
Afdeling 2. Meeting solely held by means of electronic communications
112. Bell & Howell, een vennootschap gespecialiseerd automatische bedrijfsapparatuur, was een
koploper in het digitaliseren van algemene vergaderingen. Reeds in 1996 begon de in Delaware
gevestigde vennootschap met de uitzending van haar jaarlijkse algemene vergadering. De
aandeelhouders die van op afstand aan de algemene vergadering deelnamen, waren op grond van de
toenmalige wetgeving echter wettelijk gezien niet aanwezig op de vergadering. Het zou nog duren
tot 2001 tot die situatie werd gelegaliseerd. In 2001 greep de wetgever in Delaware in en voegde
een nieuw artikel aan de DGCC toe.246
113. Via artikel §211(a) DGCC werd de elektronische algemene vergadering gelijkgesteld met een
fysieke algemene vergadering: “(…) the board of directors is authorized to determine that the
meeting shall not be held at any place but may instead be held solely by means of remote
communications.”. De board of directors, het bestuursorgaan, heeft dus de discretionaire
bevoegheid om een algemene vergadering volledig elektronisch te houden.
244 A. GLEIß en E. WEBER E., Online-Hauptversammlungen in der Praxis – Möglichkeiten und Grenzen,
Arbeitsbericht WI-2016-03 Universität Potsdam, 2016, 12. 245 L. S. Jr. BLACK, “Why Companies Choose Delaware”, Delaware Department of State Division of Corporations
2007, https://corpfiles.delaware.gov/pdfs/whycorporations_english.pdf. 246 M.D. GOLDMAN en E.M. FILLEBEN, “Corporate Governance: Current Trends and Likely Developments for the
Twenty-First Century”, Delaware Journal of Corporate Law 2000, afl. 4, (683) 694.
63
114. Om een geldige digitale algemene vergadering te houden, moeten een aantal voorwaarden zijn
vervuld. Zij zijn ingegeven vanuit de bezorgdheid voor typisch digitale problemen zoals de
identificering van de aandeelhouders. De vennootschap dient namelijk ten eerste redelijke
maatregelen te treffen om na te gaan of personen die op afstand deelnemen aan de algemene
vergadering daartoe wel degelijk gemachtigd zijn (§211(a)(2)(b)(i) DGCC). Ten tweede moet de
vennootschap de aandeelhouders een redelijke mogelijkheid geven om deel te nemen aan de
algemene vergadering en er te stemmen. Deze tweede vereiste houdt in dat de aandeelhouders in
real time de vergadering moeten kunnen meehoren of lezen (§211(a)(2)(b)(ii) DGCC). Ten derde
dient het bestuursorgaan een register aan te leggen met alle tussenkomsten van aandeelhouders om
fraude te voorkomen.
Afdeling 3. Praktijk in Delaware
115. Een toonaangevende onderneming in de Verenigde Staten die software voor een volledig online
algemene vergadering aanbiedt, is Broadridge Financial Solutions Inc.247 De aangeboden software
brengt de aandeelhouder meteen van het inlogscherm naar de virtuele algemene vergadering via
audio- of videostream. Aandeelhouders kunnen rechtstreeks deelnemen aan de algemene
vergadering via communicatietools. Het bestuur bezorgt de aandeelhouders voor de algemene
vergadering een link om te vergaderen, een gebruikersnaam en een bijhorend wachtwoord.248
Aandeelhouders kunnen vooraf vragen stellen, wat het bestuur ook kan helpen om de vergadering
voor te bereiden. De software van Broadridge is echter niet onbesproken. De mogelijkheid om op
voorhand vragen te stellen, geeft het bestuur de mogelijkheid ongemakkelijke vragen subtiel weg te
filteren, dan wel om ze extra op voor te bereiden. Vele aandeelhouders houden immers aan het
fysiek contact met het bestuur met een mogelijkheid om hen in persoon te confronteren.249
247 L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018, afl. 73. (35)
35; https://www.broadridge.com/intl/: https://www.broadridge.com/_assets/pdf/broadridge-making-every-shareholder-
vote-count.pdf. 248 Uit cijfers die het bedrijf in 2017 verzamelde in de Verenigde Staten bleek dat 11% van de bedrijven die gebruik
maken van de software van Broadridge aan de aandeelhouders toeliet om op voorhand vragen aan het bestuur te stellen,
98% liet toe om gedurende de live uitgezonden vergadering vragen te stellen en 10% liet toe gedurende het verloop van
de vergadering in te bellen om vragen te stellen. Zie BROADRIDGE, Virtual shareholder meetings 2017 facts and
figures, 3, beschikbaar op https://www.broadridge.com/_assets/pdf/broadridge-vsm-brochure.pdf; HP Inc. en Microsoft
Corporation zijn voorbeelden van bedrijven die hun aandeelhouders toelaten op voorhand vragen te stellen aan het
bestuur. Zie L.A. FONTENOT, “Public Company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer 2017-2018,
afl. 73. (35) 46.
64
Afdeling 4. Lessen uit Delaware
116. Delaware kent al geruime tijd de mogelijkheid van een volledig digitale algemene vergadering.
In tegenstelling tot Denemarken ligt de bevoegdheid om hiervoor te kiezen bij het bestuur en niet
bij de aandeelhouders. De praktijk toont aan dat dit heel wat weerstand kan veroorzaken. De les die
we hieruit kunnen trekken is dat voldoende aandeelhouders de keuze voor een digitale vergadering
moeten ondersteunen om deze mogelijk te maken.
249 J. MCGREGOR, “On Leadership - More Companies Are Going Virtual for Their Annual Shareholder Meeting”, The
Washington Post 17 maart 2015, beschikbaar op https://www.washingtonpost.com/news/on-
leadership/wp/2015/03/17/more-companies-are-going-virtual-for-their-annual-shareholder-
meetings/?noredirect=on&utm_term=.d642a3fd8cbb (laatst geraadpleegd op 29 april 2019).
65
Hoofdstuk 4. VERENIGD KONINKRIJK
Afdeling 1. Inleiding
117. Op 15 juni 2016 hield Jimmy Choo Inc., een bedrijf gekend om zijn dure designerschoenen, als
eerste Britse bedrijf een digitale algemene vergadering. Net zoals in België, nam de Britse wetgever
in 2010 een bepaling op omtrent een elektronische algemene vergadering ingevolge de omzetting
van de Richtlijn Aandeelhoudersrechten (s. 360 e.v. CA).250De Britse wetgever koos van bij het
begin om een volledig digitale vergadering toe te laten.
Afdeling 2. General meeting by electronic means
118. De Britse wetgever voegde een interpretatief artikel toe in Part 13 CA, dat handelt over
besluitvorming en vergaderingen.
S. 360A (1) CA bepaalt: “Nothing in this Part is to be taken to preclude the holding and conducting
of a meeting in such a way that persons who are not present together at the same place may by
electronic means attend and speak and vote at it”. De wet staat met andere woorden een volledig
elektronische vergadering niet in de weg. Bovendien voorzien de modelstatuten in clausules die een
volledige elektronische algemene vergadering toelaten.251
250 Arikel 8 Richtl. nr. 2007/36/EG. 251 “Attendance and speaking at general meetings
37.—(1) A person is able to exercise the right to speak at a general meeting when that person is in a position to
communicate to all those attending the meeting, during the meeting, any information or opinions which that person has
on the business of the meeting.
(2) A person is able to exercise the right to vote at a general meeting when—
(a)that person is able to vote, during the meeting, on resolutions put to the vote at the meeting, and
(b)that person’s vote can be taken into account in determining whether or not such resolutions are passed at the same
time as the votes of all the other persons attending the meeting.
(3) The directors may make whatever arrangements they consider appropriate to enable those attending a general
meeting to exercise their rights to speak or vote at it.
(4) In determining attendance at a general meeting, it is immaterial whether any two or more members attending it
are in the same place as each other.
(5) Two or more persons who are not in the same place as each other attend a general meeting if their circumstances
are such that if they have (or were to have) rights to speak and vote at that meeting, they are (or would be) able to
66
119. Hebben we bovendien te maken met een traded company (i.e. een beursgenoteerde
vennootschap) dan mag zij op grond van s. 360A (2) CA de toelating tot de digitale algemene
vergadering enkel onderwerpen aan vereisten of beperkingen voor zover zij aan de volgende
voorwaarden voldoen.252 Enerzijds dienen de beperkingen noodzakelijk te zijn om de veiligheid van
de elektronische communicatie te vrijwaren en de identificatie van de deelnemers te verzekeren (s.
360A, (2)(a) CA). Anderzijds dienen ze in verhouding te staan tot de voornoemde doelstellingen (s.
360A, (2)(b) CA).253 Beide vereisten vloeien letterlijk voort uit de Richtlijn Aandeelhoudersrechten.
Afdeling 3. Praktijk in het Verenigd Koninkrijk
120. Hoewel het Verenigd Koninkrijk reeds in 2009 de mogelijkheid invoerde om een volledig
digitale vergadering te organiseren, werd er echter slechts onlangs gebruik van gemaakt. In 2016
was Jimmy Choo het eerste Britse bedrijf ooit dat van de mogelijkheid gebruik maakte.
Aandeelhouders van het bedrijf dienden voorafgaand aan de algemene vergadering een app te
downloaden op hun smartphone waarmee ze zich op een veilige manier konden aanmelden op de
algemene vergadering en eraan deelnemen. De app liet de deelnemers ook toe om vragen te
stellen.254 Achteraf bleek dat de participatiegraad hoger was dan op de fysieke algemene vergadering
van het voorgaande jaar.255
exercise them.” (Model voor de Private company limited by shares, beschikbaar op
http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/3229/schedule/1/made.)
252 THE INFORMAL COMPANY LAW EXPERT GROUP (ICLEG), Report on the digitalization of company law,
maart 2016, 83, beschikbaar op https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/icleg-report-on-digitalisation-24-march-
2016_en.pdf. 253 J. BIRDS, Annotated companies legislation, Oxford University Press, Oxford, 2010, 426. 254 https://www.lumiglobal.com/about/press-releases/2016/jimmy-choo-finds-the-perfect-fit-for-first-uk-elec (laatst
geraadpleegd op 28 maart 2019) 255 https://talkingbusinessblog.gateleyplc.com/2017/08/08/following-jimmy-choos-footsteps-holding-virtual-agm/
(laatst geraadpleegd op 28 maart 2019).
67
Afdeling 4. Lessen uit het Verenigd Koninkrijk
121. Het Verenigd Koninkrijk greep in tegenstelling tot België de Richtlijn Aandeelhoudersrechten
aan om de volledig digitale algemene vergadering toe te laten. De praktijk wijst uit dat de participatie
van de aandeelhouders kan toenemen door digitalisering van de algemene vergadering. De
wetgeving is technologieneutraal en schrijft algemene richtlijnen voor waaraan een vennootschap
zich dient te houden bij een digitale vergadering. Daarnaast heeft de Britse wetgever ook oog gehad
voor mogelijke veiligheidsproblemen. Waar bij een fysieke algemene vergadering fysieke
beveiliging de aandacht verdient, is dit bij een digitale vergadering de digitale beveiliging.
68
Hoofdstuk 5. AANDACHSTPUNTEN EN LESSEN
122. Na een beschrijving van het vennootschapsrecht van Delaware, Denemarken en het Verenigd
Koninkrijk kunnen we voor het toekomstig Belgisch recht een aantal lessen trekken. Indien de
Belgische wetgever een digitale algemene vergadering invoert, zal hij de volgende punten ter harte
dienen te nemen.
i) Draagvlak van de aandeelhouders
Aan de basis van de algemene vergadering ligt de wil van de aandeelhouders. Essentieel in het
verhaal van de digitale algemene vergadering is dus een (gekwalificeerde) meerderheid van de
aandeelhouders om een digitale algemene vergadering door te voeren. In tegenstelling tot de Deense
wetgeving waar het houden van een digitale vergadering enkel via een statutenwijziging en een
bijzondere meerderheid kan beslist worden, zijn we er voorstander van dat de oprichters van een
vennootschap zelf reeds de keuze voor een elektronische algemene vergadering mogen maken in de
oprichtingsdocumenten. Aandeelhouders die aandelen van een dergelijke vennootschap wensen te
kopen, zullen dit op voorhand weten en bijgevolg met kennis van zaken kunnen kiezen.256
ii) Uitwerking van de praktische modaliteiten door het bestuur
De steeds sneller evoluerende (informatie)maatschappij stelt de wetgevers voor een uitdaging. Zij
dienen ervoor de zorgen dat hun wetgeving niet geschoeid blijft op leest van de huidige stand van
de technologie. Een wettelijk kader dat technologieneutraal is en geen suggesties geeft met
betrekking tot welke software de vennootschappen zouden moeten gebruiken, maar in tegendeel
functionele criteria vastlegt, draagt dus onze voorkeur uit. Op grond van de noden en de wensen van
de vennootschap en rekening houdend met de wettelijke criteria kan het bestuur vervolgens een
systeem op maat (laten) uitwerken of bestellen.
256 THE INFORMAL COMPANY LAW EXPERT GROUP (ICLEG), Report on the digitalization of company law,
maart 2016, 36, nr. 22.8, beschikbaar op https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/icleg-report-on-digitalisation-24-
march-2016_en.pdf.
69
iii) Bescherming van aandeelhouders en uitoefening van hun rechten
De doelstelling van een digitale algemene vergadering bestaat erin de betrokkenheid van de
aandeelhouders te vergroten door de praktische modaliteiten van de organisatie van de vergadering
te vergemakkelijken. Een digitale algemene vergadering mag echter niet de deur openzetten voor
misbruiken zoals de situatie waarbij onbevoegden zich toegang verschaffen tot de algemene
vergadering. De uitwerking hiervan maakt, zoals gezegd, deel uit van tot de taken van het bestuur.
iv) Technologische vooruitgang
Misschien meer nog dan een vraag van recht is de digitale algemene vergadering een vraag van geld
en technologie. Een wijziging van de huidige bepalingen van het WVV is een noodzakelijk
voorwaarde voor het houden van digitale algemene vergaderingen in België, maar het is niet de
enige voorwaarde. De technologie moet mee evolueren en bedrijven moeten bereid zijn om erin te
investeren. Uit de praktijk in het buitenland blijkt dat het op vandaag voornamelijk grote
beursgenoteerde bedrijven zijn die reeds de stap namen naar een volledig digitale algemene
vergadering. Dat is logisch omdat zij vaak over meer middelen beschikken en omdat hun
aandeelhouderschap diverser is, waardoor de bereidwilligheid groter is om te geld te steken in
oplossingen die het voor aandeelhouders gemakkelijker maken om deel te nemen aan de algemene
vergadering. Dit zal geleidelijk aan doorsijpelen naar de Belgische praktijk voor zover de
investeringskost niet te hoog is en de kosten opwegen tegen de baten. Meer bepaald in het kader van
een ééngemaakte Europese markt zal het nodig zijn en blijken om ook aandeelhouders uit andere
EU-lidstaten de mogelijkheid te bieden om hun rechten op een goedkope manier uit te oefenen.
70
ALGEMEEN BESLUIT
123. In dit werk onderzochten we of het Belgische recht in de huidige stand toelaat om een
vennootschap digitaal op te richten en of een algemene vergadering volledig digitaal kan worden
gehouden. We lieten ons bij die beoordeling inspireren door buitenlands recht en komen tot het
besluit dat het Belgische vennootschapsrecht, ook onder het nieuw WVV, geen digitale oprichtingen
of digitale vergadering toestaat.
In het eerste deel onderzochten we de redenen voor verandering van het vennootschapsrecht. Binnen
de Europese Unie woedde en woedt nog steeds een concurrentiestrijd tussen de verschillende
vennootschapswetgevingen. Lidstaten proberen hun vennootschapsrecht zo aantrekkelijk mogelijk
te maken voor buitenlandse investeringen. Dit kan ingevolge rechtspraak van het Hof van Justitie
over de vrijheid van vestiging en de incorporatieleer. Lidstaten kunnen volgens die rechtspraak niet
verhinderen dat vennootschappen naar buitenlandse rechtsvorm toegang krijgen tot hun deel van de
markt.
Die rechtspraak speelde ongetwijfeld mee in de hernieuwde ambitie van de Europese Commissie
om het vennootschapsrecht te harmoniseren. Met haar Company Law Package van 25 april 2018
trekt de Commissie de kaart van een digitale oprichting van vennootschappen. Als de voorstellen
worden aangenomen, zullen de lidstaten hun vennootschapsrecht moeten aanpassen en digitalisering
moeten omarmen. De idee moet zijn dat wat online kan, ook online dient te gebeuren. Als een
wetgever blijft vasthouden aan de verplichting om fysiek bijeen te komen, hetzij bij de oprichting
voor de notaris, hetzij bij de algemene vergadering, dan kunnen de vruchten van digitalisering niet
worden geplukt en verliest een lidstaat een belangrijke troef om haar vennootschapsrecht
aantrekkelijker te maken voor buitenlandse investeerders.
71
124. België heeft net een grondige hervorming achter de rug die net de ambitie had om het Belgische
vennootschapsrecht aantrekkelijker te maken. Op 1 mei 2019 trad het nieuw WVV in werking.
Jammer genoeg heeft onze Belgische wetgever op vlak van de oprichting en van de algemene
vergadering geen noemenswaardige wijzigingen aangebracht en dus niet voor digitalisering
gekozen. Wie een vennootschap wenst op te richten, dient zich nog steeds fysiek bij een notaris aan
te bieden. Wie een een algemene vergadering wenst te organiseren, moet nog steeds op zijn minst
zijn bestuur en leden van het bureau fysiek laten bijeenkomen. De Belgische wetgever mist hiermee
de kans om volop digitaal te gaan.
Onderzoek naar de formele aspecten van het oprichtingsproces van een Belgische vennootschap
leert ons dat bepaalde elementen wel reeds een doorgedreven digitalisering kennen. Het e-depot is
daar een goed voorbeeld van. Het zorgde voor een vermindering van de oprichtingsduur en dankzij
dit systeem behoort de papieren neerlegging thans tot het verleden. De oprichingsduur van een BV
komt op die manier vandaag neer op nog ongeveer vier dagen. Die vier dagen zijn nog nodig omdat
de verplichting om zich fysiek bij een notaris te begeven om de oprichtingsakte te laten verlijden
nog steeds blijft bestaan en een afspraak maken vraagt nu eenmaal tijd.
Digitale oprichting van een vennootschap
125. Een digitale of op zijn minst vereenvoudigde oprichting bestaat daarentegen wel in het
buitenland. We onderzochten in deze masterscriptie het recht van Estland, Duitsland en het Verenigd
Koninkrijk en toetsten telkens op het proces van oprichting, de kost en de duur.
In het Verenigd Koninkrijk kan elke vennootschap, ongeacht haar rechtsvorm, opgericht worden via
de website van de Companies House. Hoewel die oprichting zeer snel en goedkoop – de op één na
snelste en de goedkoopste van de vergeleken rechtstelsels - kan gebeuren, voorziet de Companies
House in geen enkele vorm van identiteitscontrole. Dit is een belangrijk manco want het zet de deur
open voor fraude, maar het betekent echter niet meteen dat we de online oprichting dienen af te
schrijven.
72
Estland kent ook een volledig digitale oprichtingsprocedure, maar pakt het anders aan. Elke
natuurlijke persoon kan op de overheidswebsite met zijn elektronische identiteitskaart en kaartlezer
een besloten vennootschap oprichten. Het oprichtingsproces is in Estland komt ons veel
kwalitatiever voor dan dat van het Verenigd Koninkrijk omdat er een identiteitscontrole is die
bovendien op een grondige manier verloopt. Om de doorgifte van identiteitskaarten – en dus
identiteitsfraude – tegen te gaan, ontvangt de oprichter een bevestigingsbericht zodat wordt
nagegaan of de oprichter op de website ook de rechtmatige houder van de identiteitskaart is.
Bovendien bewijst Estland dat een degelijke identificatiecontrole een snelle oprichting niet in de
weg hoeft te staan. De oprichting gebeurt gewoonlijk binnen de drie uur.
In Duitsland wordt ten slotte gewerkt met modellen voor de meest eenvoudige besloten
vennootschapsvorm, de UG. Een digitale oprichting kan dit echter niet genoemd worden omdat de
fysieke verschijning voor de notaris verplicht blijft. Het voornaamste voordeel van het zgn.
Musterprotokol is een (een aanzienlijke) kostenbesparing voor de oprichter.
126. Verschillende stakeholders hebben voorstellen gedaan om de oprichting van vennootschappen
te vergemakkelijken. Dankzij een dergelijk voorstel, zal de KBO in de toekomst de authentieke bron
zijn van alle juridische en economische informatie van een onderneming. Vanuit het notariaat kwam
het voorstel om voor bepaalde categorieën van oprichters profielen op te stellen zodat de fysieke
verschijning niet steeds verplicht is. Op die manier kan ingespeeld worden op een vraag van de
praktijk. Het is dan ook een voorstel dat kan worden toegejuicht. Ten derde stelt de Europese
Commissie in haar Company Law Package van vorig jaar voor om lidstaten te verplichten om de
online oprichting van besloten vennootschappen mogelijk te maken. Het voorstel werd reeds in
eerste lezing aangenomen en verwacht wordt dat het nieuwe Europees Parlement dit verder zal
goedkeuren. Voor België zou dit betekenen dat het mogelijk wordt om een BV online op te richten.
Het betekent echter niet automatisch de afschaffing van de notariële tussenkomst aangezien de
wijziging dit uitdrukkelijk erkent.
73
Een volledige digitalisering van het oprichtingsproces zonder de notaris zou kunnen leiden tot het
wegvallen van de fysieke bijeenkomst en bijgevolg de notariële kosten. Dankzij verschillende
belastingen en inschrijvingsrechten is het vandaag evenwel vooral de overheid die het leeuwendeel
van de oprichtingskost opstrijkt. Hierin ligt dus misschien een opportuniteit voor de komende
regering om de aantrekkelijkheid van onze vennootschappen voor buitenlandse investeerder te
verhogen. Digitalisering van de oprichting kan ook de griffiekosten drukken. Op die manier krijgen
de oprichters een snellere en efficiëntere dienstverlening voor hun geld.
127. Toch zal de notaris ook in de toekomst een rol spelen. Hij vervult immers een belangrijke rol
bij de oprichting. Hij gaat de identiteit, handelingsbekwaamheid en desgevallend
vertegenwoordigingsbevoegdheid van de oprichters na. Hij is daarnaast een belangrijke schakel in
de strijd tegen witwassen. Ook de raadgevende taak van een notaris is iets dat zeker in rekenschap
moet worden gebracht. De notaris geeft immers als onderdeel van de preventieve justitie uitleg aan
oprichters en wijst hen op hun verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid. Dit is immers de
kerntaak van het notariaat: op vandaag het gevaar op conflicten voor de toekomst vermijden. We
zijn er niet overtuigd dat deze tussenkomst louter kan vervangen worden door een website. De
praktijk in Estland leert immers dat de oprichting van een vennootschap, zelfs met modelstatuten,
niet altijd even makkelijk is voor een leek. De tussenkomst van een notaris blijft dus in een digitale
wereld nuttig en noodzakelijk. Modelstatuten zouden zeker en vast kunnen helpen om de kosten en
duurtijd van de oprichting van een vennootschap verder te verminderen.
De vaststelling dat de notaris wel degelijk een meerwaarde heeft bij de oprichting van een
vennootschap staat verdere digitalisering evenwel niet in de weg. De keuze voor de toekomst wordt
vaak binair voorgesteld alsof er maar twee opties zouden kunnen zijn: ofwel een volledig digitale
oprichting zonder tussenkomst van de notaris, ofwel een oprichting met fysieke verschijning voor
de notaris zonder digitalisering. Een complex proces zoals de oprichting van een vennootschap laat
zich niet herleiden tot dit faux dilemme. Er zijn heel wat combinaties mogelijk met enerzijds een
gedigitaliseerd proces van oprichting en anderzijds een tussenkomst van de notaris. De uitleg die
een notaris geeft aan de oprichters kan bv. digitaal aan de hand van een videogesprek gebeuren,
zoals dit vandaag al gebeurt met internetbankieren. De notaris kan tussenkomen nadat bepaalde
handelingen reeds digitaal zijn ingevoerd door de oprichter enz. Op vlak van de oprichting is er dus
geen digitale revolutie, maar wel een digitale evolutie nodig.
74
De digitale algemene vergadering
128. Het tweede onderwerp van deze thesis handelde over de digitale oprichting van de algemene
vergadering. Uit ons onderzoek naar het Belgische recht de lege lata, bleek dat het nieuw WVV nog
geen mogelijkheid voorziet om digitale algemene vergaderingen te organiseren. De verplichting van
de fysieke bijeenkomst van het bestuur en de leden van het bureau vormt hiervoor het struikelblok.
Bij de vorige wijziging in 2010 oordeelde onze wetgever immers dat de stand van de techniek nog
niet ver genoeg stond.
129. Denemarken, Delaware (VSA) en het Verenigd Koninkrijk kennen een volledig digitale
algemene vergadering wel. Wie daartoe het initiatief kan nemen, verschilt van land tot land. In
Denemarken is een gekwalificeerde meerderheid van aandeelhouders nodig om de statuten in die
zin te wijzigen. In Delaware en het Verenigd Koninkrijk kan de keuze voor digitale algemene
vergaderingen al bij de oprichting worden gemaakt en komt de keuze dus toe aan het bestuur. De
digitale algemene vergadering speelt evenzeer een rol in het aantrekken van buitenlandse
investeerders en kan de participatie van aandeelhouders doen stijgen. De studie van voornoemde
rechtsstelsels liet ons ook toe lessen te trekken voor de digitale vergadering de lege ferenda in België
en randvoorwaarden daaromtrent te formuleren.
130. Onze wetgever nam jammer genoeg de stand van zaken van tien jaar geleden als uitgangspunt
om een volledig digitale vergadering niet toe te laten. Tien jaar - en zoveel technologische
vooruitgang – later lijkt dit standpunt ons achterhaald. Op zijn minst onderschatte de wetgever het
enorme potentieel van de digitalisering voor de algemene vergadering. Met de huidige technieken
is het immers mogelijk om een digitale bijeenkomst zo goed als op hetzelfde niveau te tillen als een
fysiek bijeenkomst. De tijd is dus rijp voor een update naar een volledig digitale algemene
vergadering. In zijn essentie herleid, is de beschikbaarheid van software niet het probleem. Het
probleem zit hem in wettelijke hardware die een upgrade nodig heeft.
75
131. We zijn van oordeel dat onze wetgever beter wel een digitale algemene vergadering kan
toelaten, zij het wel met een facultatief karakter. Kleinere vennootschappen dienen de kans te krijgen
om nieuwe technologie te gebruiken, maar mogen niet worden gedwongen om die investering te
doen. Net zoals in Denemarken het geval is, moet de vennootschap een draagvlak kunnen zoeken
door de mogelijkheid van een digitale algemene vergadering te onderwerpen aan een meerderheid
van de aandeelhouders. Voor nieuwe vennootschappen lijkt het ons aangewezen om de
mogelijkheid alvast te voorzien in de oprichtingsstatuten. De mogelijkheid om de algemene
vergadering digitaal te organiseren mag evenwel geen anker worden dat technologische vooruitgang
op dit punt afremt. Daarom is het belangrijk dat de wetgever bij een wijziging van het
vennootschapsrecht kiest voor een technologieneutrale formulering.
76
BRONNEN
BELGIË
Wetgeving
- Wet van 23 maart 2019 tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen
en houdende diverse bepalingen, BS 4 april 2019.
- Wet van 20 december 2010 betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van
aandeelhouders van genoteerde vennootschappen, BS 18 april 2011.
- Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen Wetboek van vennootschappen van 7 mei
1999, BS 6 augustus 1999.
- Wetboek van 2 maart 1927 diverse taksen en rechten, BS 6 maart 1927.
- KB van 29 april 2019 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen,
BS 30 april 2019.
- KB van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen, BS 6 februari
2001.
- KB van 15 december 1950, BS 25 december 2012.
- MB tot uitvoering van 12 september 2005 van de artikelen 1, 9, 12 en 15 van het koninklijk
besluit van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen en tot
vaststelling van de datum bepaald in artikel 10 van het koninklijk besluit houdende
aanwijzing van de overheden, administraties en diensten die, betreffende bepaalde
categorieën van ondernemingen, belast zijn met de eenmalige inzameling en het actualiseren
van de gegevens bedoeld in artikel 6 van de wet van 16 januari 2003 houdende oprichting
van een Kruispuntbank van Ondernemingen, modernisering van het handelsregister,
oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen, BS 14
september 2005.
- Wetsontwerp van 27 februari 2019 tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en
verenigingen en houdende diverse bepalingen, Parl. St. 2018-19, nr. 3119/022.
- Wetsontwerp van 4 juni 2018 tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en
verenigingen en houdende diverse bepalingen, Parl.St. 2017-18, nr. 3119/00.
- Wetsontwerp tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen en
houdende diverse bepalingen, Parl. St. 2018-19, nr. 3119/001.
- MvT bij het wetsontwerp betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van
aandeelhouders van genoteerde vennootschappen, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 421/001.
- MvT bij het Wetsontwerp van 4 juni 2018 tot invoering van het Wetboek van
vennootschappen en verenigingen en houdende diverse bepalingen, Parl. St. 2017-18, nr.
3119/001.
- Verslag namens de commissie belast met de problemen inzake handels- en economisch
recht, Parl.St. Kamer 2010-2011, nr. 421/003.
77
- Tekst aangenomen in plenaire vergadering en aan de Koning voorgelegd ter bekrachtiging,
Parl. St. 2019-2020, nr. 3119/024.
- Tekst aangenomen door de commissie handels- en economisch recht, Parl. St. 2019-2020,
nr. 3119/022.
- Omzendbrief FOD Justitie 28 december 2012 betreffende de openbaarmaking van akten en
stukken van handelsvennootschappen en van burgerlijke vennootschappen met
handelsvorm, BS 28 december 2012.
- Gedachtenwisseling met de minister van Justitie en met deskundigen van het Belgisch
centrum voor vennootschapsrecht over de moderniseing van het venootschapsrecht, Parl.
St. Kamer 2015-16, nr. 1500/001, 5.
- Regeerakkoord van 10 oktober 2014,
https://www.premier.be/sites/default/files/articles/Accord_de_Gouvernement_-
_Regeerakkoord.pdf, 230. (laatst geraadpleegd op 8 mei 2019).
Rechtsleer
- BECHT, M., MAYER, C. en WAGNER, H.F., “Where do firms incorporate? Deregulation
and the cost of entry”, ECGLI – Law Working Paper Series 2006, afl. 70, beschikbaar op
http://ssrn.com/abstract=906066.
- BOVE, L., “Rechtszaken en vonnissen in 2017 eindelijk digitaal”,
www.koengeens.be/news/2016/11/10/rechtszaken-en-vonnissen-in-2017-eindelijk-digitaal.
- BRAECKMANS, H., HORSMANS, G. en NELISSEN GRADE, J.-M., ‘Oogmerk en
perspectieven” in BRAECKMANS, H., CAPRASSE, O. En DE CORDT, Y. (eds.),
Modernisering van het vennootschapsrecht, Brussel, Larcier, 2014, 446 p.
- BRATTON, W.W, BRATTON, J.A. en VERMEULEN, E.PM., “How does corporate
mobility affect lawmaking? A comparative analysis”, Am. J. Comp. L. 2009, 347-386.
- BRULOOT, D. en MARESCEAU, K., “Het aandeelhouderregister in het Belgisch Recht:
toepassingsproblemen en voorstellen tot hervorming”. T.Not. 2014, afl. 12, 688-728.
- D. PASTEGER, “Arrêt Cartesio: Nouvelles précisions sur les modalités de transfert du siège
social au regard de la liberté d’établissement”, JT 2009,(794) 794-798.
- DE GRAEVE, A, ROODHOOFT, J. en WINDEY, B., Praktisch vennootschapsrecht,
Brussel, De Boeck, 2014, 240 p.
- DE MERLIER, M.J., De digitalisering van het oprichtingsproces van vennootschappen,
onuitg. Masterproef Rechten UGent, 2018-2019, 140 p.
- DE WULF, C., Het opstellen van notariële akten, IV, Mechelen, Kluwer, 2002-2007, 862 p.
- DEVRIENDT, J., De elektronische algemene vergadering: tijd voor reparatie? onuitg.
Masterscriptie Master in het vennootschapsrecht K.U.Leuven, 2016-2017, 60 p.
- ERNST, P., “De deelname op afstand aan de algemene vergadering, e-voting, of de
elektronische algemene vergadering” in INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), Van alle
markten, Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, 1139 p.
- ERNST, P. en SMEETS D., “Recente wijzigingen op het vlak van verplichtingen bij het
oprichten van een onderneming (Kruispuntbank van Ondernemingen, ondernemingsloket,
78
ondernemingsnummer, handelsregister, vestigingsattest, basiskennis van bedrijfsbeheer,
…)” in TILLEMAN, B., BENOIT-MOURY, A., CAPRASSE, O. en THIRION, N. (eds.),
De oprichting van vennootschappen en de opstartfase van ondernemingen. Brugge, die
Keure, 2003, 757-788.
- FRANÇOIS, A., DELVOIE, J. en COEN, T., “Modern Times in het Belgisch
vennootschapsrecht? - Tendensen van modernisering en vereenvoudiging van het Belgische
(besloten) vennootschapsrecht”, Not.Fisc.M. 2015, 2-24.
- HELLEMANS, F. en WAUTERS, M. “Naar een virtuele algemene vergadering met meer
rechten? Een bespreking van de Wet Aandeelhoudersrechten van 20 december 2010” in Jan
Ronse Instituut (ed.), Overzicht van de nieuwe wetgeving vennootschappen 2007-2011,
Antwerpen, Biblio, 2011, 174-257.
- HELLEMANS, F. en WAUTERS, M., “Naar een virtuele algemene vergadering met meer
rechten? in CLOTTENS. C., DE DIER, S., GEENS, K., HELLEMANS, F., LAGA, H.,
MAES, J.-P., PARREIN, F., TAS, R., TILLEMAN, B., VANANROYE, J., VAN HULLE,
K., WAUTERS, M. en WYCKAERT, M., Overzicht nieuwe wetgeving vennootschappen
2007-2011, Schoten, Biblo, 2011. 174-225.
- HELLEMANS, F., “De ‘elektronische’ algemene vergadering: een eerste kennismaking” in
MEULEMANS, D. en COVELIERS, D. (eds.), Dematerialisatie in verschillende
rechtsdomeinen. Recente evoluties, verwachtingen en actuele knelpunten, Brugge, Vanden
Broele, 2010, 61-80.
- HELLEMANS, F., “Vraagrecht en elektronische algemene vergadering na de Wet
aandeelhoudersrechten: een aanzet tot statutaire implementatie” in F. BUYSSENS, K.
GEENS, B. TILLEMAN en A.L., VERBEKE (eds.), Vennootschapsrechtelijke clausules
voor het Notariaat. Liber amicorum Luc Weyts, Louvain-la-Neuve, Larcier, 2011, 457-474.
- PELGROMS, H. en ROELAND, S., “Aanloop naar elektronische aanbieding ter registatie
en op het hypotheekkantoor: impact voor het notariaat”, Not.fisc.M. 2014, afl. 4, 82-98.
- PONET, B., “De magistraten en de minister van Justitie”, Juristenkrant 2016, nr. 326, 13.
- TILLEUX, A., “Les nouveaux droits des actionnaires – Vers une meileure gouvernance
d’entreprise?”, JT 2011, afl. 42, 865-879.
- TILQUIN, T. en SIMONART, V., Les assemblées générales – loi concernant l’exercice de
certains droits des actionnaires de sociétés cotées. De algemene vergadering – Wet
betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders van genoteerde
vennootschappen, Gent, Larcier, 2011, 136 p.
- VAN SEVEREN, C., “Diversebepalingenwet van 14 januari 2013 beoogt
werklastvermindering binnen justitie”, NNK 2013, nr. 3, 3-12;
- VAN SINAY, TH., en NICAISE, P., Juridische beroepen – Een toekomst voor juridische
beroepen. Het notariaat,
https://justitie.belgium.be/sites/default/files/een_toekomst_voor_de_juridische_beroepen_h
et_notariaat_-_un_avenir_pour_les_professions_juridiques_le_notariat.pdf, 207.
- VANANROYE, J., “‘Court of the future’: niet louter procesrecht”, Corporate Finance Lab
26 oktober 2017, https://corporatefinancelab.org/2017/10/26/court-of-the-future-niet-
louter-procesrecht/.
79
- VANANROYE, J., “Our own private Delaware: the partnership en commandite”, Corporate
Finance Lab 17 oktober 2016, https://corporatefinancelab.org/2016/10/17/our-own-private-
delaware-the-partnership-en-commandite/.
- VANANROYE, J., “Polbud: ECJ further facilitates shopping for company law”, Corporate
Finance Lab 25 oktober 2017, https://corporatefinancelab.org/2017/10/25/polbud-ecj-
further-facilitates-shopping-for-company-law/.
- VERBRUGH, M.A., “Concurrentie van vennootschapssystemen in Europa”, SEW 2008, afl.
7, 267-278.
- WEYTS, L, DE WULF, H., BRULOOT, D. en DE GEYTER S., Notarieel
vennootschapsrecht, Leuven, Acco, 2017, 380 p.
- WEYTS, L., De notariswet, Mechelen, Kluwer, 2018, 441 p.
- WEYTS, L., Opstellen van notariële akten, Leuven, Acco, 2007, 242 p.
- WYCKAERT, M. en JENNE, M. “Corporate mobility” in K. GEENS en K.J. HOPT (eds.),
The European company law action revisited, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2010, 376
p.
- WYMEERSCH, E “Centros: a landmark decision in European Company Law” in BAUMS,
T., HOPT, K.J. en HORN, N. (eds.), Corporations, Capital Markets and Business in the
Law. Liber amicorum Richard M. Buxbaum, Den Haag, Kluwer, 2000, 687 p.
- WYMEERSCH, E., “The transfer of the company’s seat in European Company Law”,
Common Market Law Review 2003, afl. 3, 661-691.
- WYMEERSCH, E., “The use of ICT in Company Law Matters” in FERRARINI, G.,
KLAUS, J. en WYMEERSCH, E., Capital Markets in the Age of the Euro: Cross-Border
Transactions, Listed Companies and Regulation, Den Haag, Kluwer Law International,
2002, 469-527.
- X., “Wetgeving in opmars: Fednot waakt, begeleidt en informeert”, Notarius lente-zomer
2018, 25-31.
- ZETSCHE, D., “Shareholder passivity, cross-border voting and the shareholder directive”,
Journal of Corporate Law Studies 2008, 289-336.
Andere
- BELGISCH CENTRUM VOOR VENNOOTSCHAPSRECHT, Een modern Wetboek van
vennootschappen en verenigingen, 2 oktober 2015, 9 p.
- FEDNOT, “Nieuwe stap in de digitalisering van het notariaat: je vennootschap vlot
oprichten, begint op StartMyBusiness, een nieuwe tool van www.notaris.be,
https://www.notaris.be/nieuws-pers/detail/nieuwe-stap-in-de-digitalisering-van-het-
notariaat-je-vennootschap-vlot-oprichten-met-startmybusiness (laatst geraadpleegd op 4
april 2018).
- GEENS, K. Justitieplan: een efficiëntere justitie voor meer rechtvaardigheid,
http://cdn.nimbu.io/s/1jn2gqe/assets/Plan_justitie_18maart_NL.pdf (laatst geraadpleegd op
8 mei 2019).
80
- GRAYDON, Startersatlas 2017, https://graydon.be/downloads/report-startersatlas-2018
(laatst geraadpleegd op 22 maart 2019).
- GRAYDON, Startersatlas 2018, https://graydon.be/node/10005/download (laatst
geraadpleegd op 22 maart 2019).
- GREGOIRE, R. en CATINUS, F. “StartMyBusiness: de oprichting van een onderneming
digitaliseren en de dienst valoriseren.”, Notarius lente-zomer 2018, 72-74.
- https://www.startmybusiness.be
- https://www.wisselkoers.be/po8.
- KESTEMONT, L en SCHOUKENS, P., Rechtswetenschappelijk schrijven, Leuven, Acco,
2012, 135 p.
- NICAISE, P. en VAN SINAY, T., Een toekomst voor de juridische beroepen: het notariaat,
https://justitie.belgium.be/sites/default/files/een_toekomst_voor_de_juridische_beroepen_h
et_notariaat_-_un_avenir_pour_les_professions_juridiques_le_notariat.pdf (laatst
geraadpleegd op 8 mei 2019), 240 p.
- Regeerakkoord van 9 oktober 2014,
https://www.premier.be/sites/default/files/articles/Accord_de_Gouvernement_-
_Regeerakkoord.pdf, 128 (laatst geraadpleegd op 8 mei 2019).
- STATBEL, ICT- en internetgebruik bij minstens één persoon tussen 16 en 74 jaar,
https://bestat.statbel.fgov.be/bestat/crosstable.xhtml?view=d136ea24-9d50-421e-871a-
7b807d163236 (laatst geraadpleegd op 8 mei 2019).
- VANBRUSSEL, E., “Bedrijfsleven luidt de alarmbel bij de politiek”, De Tijd 4 mei 2019,
https://www.tijd.be/dossiers/verkiezingen-2019/Bedrijfsleven-luidt-alarmbel-bij-de-
politiek/10123625.
- VANBRUSSEL, E., “De drie stappen van de bankenrevolutie”, De Tijd 2 oktober 2017,
https://www.tijd.be/ondernemen/banken/De-drie-stappen-van-de-
bankenrevolutie/9938296.
- VAN HAVER, K., “Groter EU-budget na brexit”, De Tijd 2 mei 2018,
https://www.tijd.be/dossier/Europareeks/Groter-EU-budget-na-brexit/10007842.
- X, “Hoe een klein landje de digitale kampioen van Europa werd”, De Tijd 13 oktober 2017,
https://www.tijd.be/dossier/siliconeurope/Hoe-een-minilandje-de-digitale-kampioen-van-
Europa-werd/9942218;
- X., “Succes internetbankieren”, https://safeinternetbanking.be/nl/cijfers/succes-
internetbankieren (laatst geraapleegd op 9 mei 2019).
- https://www.e-
notariaat.be/tb/html/pages?TAM_OP=login&ERROR_CODE=0x00000000&URL=%2Fst
art%2F&AUTHNLEVEL=3.
- http://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/2019/04/30_2.pdf.
- http://www.ejustice.just.fgov.be/tsv_pub/form_n.htm
https://www.tijd.be/dossiers/verkiezingen-2019/Bedrijfsleven-luidt-alarmbel-bij-de-politiek/10123625
81
EUROPESE UNIE
Wetgeving
- Verord. Comm. (EU) nr. 2018/1212, 3 september 2018 tot vaststelling van minimumeisen
ter uitvoering van de bepalingen van Richtlijn 2007/36/EG van het Europees Parlement en
de Raad wat betreft de identificatie van aandeelhouders, de doorgifte van informatie en het
faciliteren van aandeelhoudersrechten, Pb. L. 4 september 2018, afl. 223, 1.
- Richtl. (EU) nr. 2017/828, 17 mei 2017 tot wijziging van Richtlijn 2007/36/EG wat het
bevorderen van de langetermijnbetrokkenheid van aandeelhouders betreft, Pb. L. 20 mei
2017, afl. 132, 1.
- Richtl. (EU) nr. 2015/849 van het Europees Parlement en de Raad van 20 mei 2015 inzake
de voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld of
terrorismefinanciering, tot wijziging van Verordening (EU) nr. 648/2012 van het Europees
Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 2005/60/EG van het Europees
Parlement en de Raad en Richtlijn 2006/70/EG van de Commissie, Pb. L. 5 mei 2015, afl.
141, 73.
- Richtl. (EU) nr. 2017/1132, 14 juni 2017 aangaande bepaalde aspecten van het
vennootschapsrecht, Pb. L. 30 juni 2017, afl. 169, 46.
- Richtl. (EU) nr. 2007/36/EG, 11 juli 2007 betreffende de uitoefening van bepaalde rechten
van aandeelhouders in beursgenoteerde vennootschappen, Pb.L. 14 juli 2007; afl. 184, 17.
- Richtl. (EU) nr. 2003/58, 15 juli 2003 tot wijziging van Richtlijn 68/151/EER van de Raad
met betrekking tot de openbaarmakingsvereisten voor bepaalde soorten ondernemingen, Pb.
L. 4 september 2003, 221, 13-16.
- Voorstel (Comm.) voor een Richtlijn van Europees Parlement en de Raad tot wijziging van
de Richtlijn (EU) 2017/1132 met betrekking tot het gebruik van digitale instrumenten en
processen in het kader van het vennootschapsrecht, 25 april 2018, COM (2018) 239 final.
- Voorstel (Comm) voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad ter wijziging
van de Richtlijn (EU) 2017/1132 met betrekking tot het gebruik van digitale middelen en
processen in het vennootschapsrecht, uitkomst van de eerste lezing in het Europees
Parlement, 2018/0113 (COD), (Straatsburg, 13-15 april).
- Verslag over het voorstel voor een RichtL; van het Europees Parlement en de Raad tot
wijziging van Richtl. (EU) 2017/1132 met betrekking tot het gebruikvan digitale
instrumenten en processen in het kader van het vennootschapsrecht, (COM(2018)0239 – C8-
0166/2018 – 2018/0113(COD),
http://www.europarl.europa.eu/RegData/seance_pleniere/textes_deposes/rapports/2018/04
22/P8_A(2018)0422_NL.pdf.
Rechtspraak
- HvJ 1 december 2017, C-106/16, ECLI:EU:C:2017:804, Polbud,
- HvJ 30 september 2003, C-167/01, ECLI:EU:C:2003:512, Inspire Art, Jur. 2003, I-10155.
82
- HvJ 5 november 2002, nr. C-280/00, ECLI:EUC:2002:632, Uberseering.
- HvJ 9 maart 1999, nr. C-212/97, ECLI:EU:C:1999:126, Centros.
Andere
- BUSINESS EUROPE, Digital door finally open for companies, 18 april 2019
https://www.businesseurope.eu/publications/digital-door-finally-open-eu-companies (laatst
geraadpleegd op 8 mei 2019).
- BUSINESS EUROPE, EU Compnay Law Package, 28 juni 2018,
https://www.businesseurope.eu/publications/eu-company-law-package-businesseurope-
position-paper (laatst geraadpleegd op 8 mei 2019).
- BUSINESS EUROPE, Position paper on digitalisation of Company Law and Corporate
Governance 2016, EU company law going digital, 13 januari 2016,
https://www.businesseurope.eu/publications/eu-company-law-going-digital (laatst
geraadpleegd op 8 mei 2019).
- DIRECTORATE-GENERAL FOR INTERNAL POLICIES, What are the issues relating to
digitalization in company law. In-depth analysis, juni 2016,
http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2016/556961/IPOL_IDA(2016)556
961_EN.pdf, 26 P.
- EUROPEAN COMMISSION – DG JUSTICE AND CONSUMERS, Study on digitalisation
of company law, 2017, 265 p.
- EVERIS, Study on the digitalisation of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_country_r
eport_v3.2_0.pdf (laatst geraadpleegd op 8 mei 2019).
- EVERIS, Study on the digitalization of company law,
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/dg_just_digitalisation_of_company_law_final_rep
ort.pdf (laatst geraadpleegd op 8 mei 2019).
- J.C. JUNCKER, Een nieuwe start voor Europa: mijn agenda voor banen, groei, billijkheid
en democratische veranderingen, https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-
political/files/juncker-political-guidelines-speech_nl.pdf (laatst geraadpleegd op 8 mei
2019).
- JUNCKER, J.C., “State of the union address 2016: Towards a better Europe, a Europe that
protects, empowers and defends”, 14 september 2016, http://europa.eu/rapid/press-
release_SPEECH-16-3043_en.htm.
- Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees
Economisch en Sociaal Comité van de Regio’s van 12 december 2012, “Actieplan: Europees
vennootschapsrecht en corporate governance – een modern rechtskader voor meer betrokken
aandeelhouders en duurzamere ondernemingen”, [COM(2012)740], 4, www.eur-
lex.europa.eu.
- Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees
Economisch en Sociaal Comité en het comité van de regio's, Strategie voor een digitale
eengemaakte markt voor Europa, COM (2015), 192 final.
83
- Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees
Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's. EU-actieplan inzake e-
overheid 2016-2020 en voor een snellere digitalisering van overheidsdiensten, COM (2016)
179 final.
- Tallinn Verklaring van 6 oktober 2017, https://ec.europa.eu/digital-single-
market/en/news/ministerial-declaration-egovernment-tallinn-declaration, laatst
geraadpleegd op 8 mei 2019).
- THE INFORMAL COMPANY LAW EXPERT GROUP (ICLEG), Report on the
digitalization of company law, maart 2016, 7, beschikbaar op
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/icleg-report-on-digitalisation-24-march-
2016_en.pdf (laatst geraadpleegd op 8 mei 2019).
- Werkdocument van de diensten van de Commissie. Samenvatting van de
effectenbeoordeling, COM (2018) 239 final.
- https://ec.europa.eu/info/publications/company-law-package_en (laatst geraadpleegd op 12
mei 2012).
84
VERENIGD KONINKRIJK
Wetgeving
- Companies Act 2006, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2006/46/contents.
- http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/3229/schedule/1/made.
- http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/3229/schedule/2/made.
- http://www.legislation.gov.uk/uksi/2008/3229/schedule/3/made.
Rechtsleer
- BIRDS, J., Annotated companies legislation, Oxford University Press, Oxford, 2010, 2092
p.
- HANNIGAN, B., Company Law, Oxford University Press, Oxford, 2016, 795 p.
Andere
- CELLAN-JONES, R., “Becoming a virtual Estonian”, BBC 12 mei 2016,
https://www.bbc.com/news/technology-36276673 (laatst geraadpleegd op 12 mei 2019).
- EQUINITI, AGM Trends 2017, https://equiniti.com/media/3492/8056eqb_agm_brochure-
v5-310817.pdf (laatst geraadpleegd op 12 mei 2019).
- GREENWALD, M., “Business Lessons From The World’s Most Digital Country, Estonian
And The Happiest Country, Finland”, Forbes 16 augustus 2018,
https://www.forbes.com/sites/michellegreenwald/2018/08/16/business-lessons-from-the-
worlds-most-digital-country-estonia-the-happiest-country-finland/#302a2d9a1935 (laatst
geraadpleegd op 17 april 2019).
- SUSSKIND, R., Tomorrow’s lawyers. An Introduction to Your Future, Oxford, Oxford
University Press, 2013, 180 p.
- WILLIAMS, A., “Directors suffer higher risk of identity theft as hackers tap Companies
House”, Financial Times 15 juni 2017,
https://search.proquest.com/docview/1919201073/citation/BDAF332A2F7041F6PQ/1?acc
ountid=11077 (laatst geraadpleegd op 17 april 2019).
85
DUITSLAND
Wetgeving
- Gesetz über Kosten der freiwilligen Gerichtsbarkeit für Gerichte und Notare (GNOTGK)
van 23 juli 2013, https://www.gesetze-im-internet.de/gnotkg/GNotKG.pdf.
- Aktiengesetz (AktG) van 6 september 1965, https://www.gesetze-im-
internet.de/aktg/AktG.pdf.
- Gesetz betreffend die Gesellschaften mit beschränkter Haftung (GmbHG) van 20 april 1892,
https://www.gesetze-im-internet.de/gmhg/GmbHG.pdf.
Rechtsleer
- BEURSKENS, M. en NOACK, U.,s “The reform of German Private Limited Company: Is
the GmbH ready for the 21st century?”, German Law Journal 2008, afl. 9, 1069-1108.
- BOCK, L., “Online-Gründung und Digitalisierung im Gesellschaftsrecht – Der
Richtlinienvorschlag der Europäischen Kommission”, DNotZ 2018, 643-661.
- ECKHARDT, D. en HERMANNS, M. Kölner Handbuch Gesellschaftsrecht, Keulen,
Wolters Kluwer, 2014, 1347 p.
- GLEIß, A. en WEBER E., Online-Hauptversammlungen in der Praxis – Möglichkeiten und
Grenzen, onuitg. Arbeitsbericht WI-2016-03 Universität Potsdam, 2016, 46 p.
- HENSSLER, M. en STROHN, L., Gesellschaftsrecht, Verlag C.H. Beck, 2011, 3017 p.
- KLUMPEN, F., “Die Grenzüberschreitende elektronische Gründung von Gesellschaften”,
Institut für deutsches und europäisches Gesellschafts- und Wirtschaftsrecht, 2019, 6 p.
- KLUMPEN, F., Die elektronische Gesellschaftsgründung über die Grenze, Heidelberger
Schriften zum Wirtschaftsrecht und Europarecht, 2018, 301 p.
- KNAIER, R., “Eine Rechtsformvariante bewegt Europa. 10 Jahre Unternehmensgesellschaft
in Deutschland und der EU”, GmbhR 2018, afl. 22, 1181-1189.
- OEHLRICH, M., “The German Unternehmersgesellschaft: Entering Regulatory
Competition”, 2010, nr.2, https://germanlawarchive.iuscomp.org/?p=335.
- RAISER, T. en RÜDIGER, V., Recht der Kapitalgesellschaften, München, Verlag Franz
Vahlen, 2010, 830 p.
- RINGE, W.-G., “Corporate Mobility in the European Union – a Flash in the Pan? An
empirical study on the success of lawmaking and regulatory competition.”, ECFR 2013, afl.
2., 230-267.
- TEICHMANN, C., “Die elektronische Gründung von Kapitalgesellschaften”, GmbHR 2018,
afl. 1, 1-15.
- WINDBICHLER, C., Gesellschaftsrecht, München, Verlag C.H. Beck, 2009, 541 p.
Andere
- BUNDESNOTARKAMMER, Vorschläge der EU-Kommission zum Company Law
Package, 18 juni 2018,
86
https://www.bmjv.de/SharedDocs/Gesetzgebungsverfahren/Stellungnahmen/2018/Downlo
ads/06182018_Stellungnahme_Bundesnotarkammer_Digitalisierungs-und-
UmwandlungsRL.pdf?__blob=publicationFile&v=3.
- DEUTSCHERANWALTVEREIN, Stellungnahme des Deutschen Anwaltsvereins durch
den Ausschuss Anwaltsnotariat zum Vorschlag für eine Richtlinie des Europäischen
Parlaments und des Rates zu Änderung der Richtlinie (EU) 2017/1132 im Hinblick auf den
Einsatz digitaler Werkzeuge und Verfahren im Gesellschaftsrecht COM(2018) 239 final, juli
2018,
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=
8&ved=2ahUKEwjX7PXrm9fhAhVlThUIHQ9hAzUQFjACegQIAxAB&url=https%3A%
2F%2Fanwaltverein.de%2Fde%2Fnewsroom%2Fsn-30-18-richtlinienvorschlag-com-
2018-239-
final%3Ffile%3Dfiles%2Fanwaltverein.de%2Fdownloads%2Fnewsroom%2Fstellungnah
men%2F2018%2Fdav-sn-30-2018_digitalisierung-
gesellschaftsrecht.pdf&usg=AOvVaw1_cC3u-hW8nw6MwN8FHtkd.
- X., Mit welchen Gründungskosten und welcher Gründungskosten Sie bei der Gründung
einer UG rechnen müssen, https://www.fuer-gruender.de/wissen/unternehmen-
gruenden/unternehmensformen/gruendungskosten-gruendungsdauer-ug/ (laatst
geraadpleegd op 9 mei 2019).
NEDERLAND
Rechtsleer
- PEMMELAAR, W.M., “Towards a Virtual General Meeting: ‘I accept’ or ‘I decline’?”,
Utrecht Law Review 2008, 163-187.
- VAN DER KRANS, A., De virtuele aandeelhoudersvergadering, Deventer, Kluwer, 2009,
285 p.
- RENSEN, G.J.C. en TIMMERMAN, L., “De notaris in het moderne ondernemingsrecht”,
WNPR 2016, afl. 7121, 775-780.
-
Andere
- ALONSO, S. “De EU mag wel wat harder rennen vindt e-estonia”, NRC 2 oktober 2017.
87
ESTLAND
Wetgeving
- Äriseadustik (lühend - ÄS) 15 februari 1995, RT I, 17.11.2017, 22,
https://www.riigiteataja.ee/en/eli/ee/Riigikogu/act/519122017001/consolide.
- Rahapesu ja terrorismi rahastamise tõkestamise seadus van 26 oktober 2017, RT I,
17.11.2017, 2, https://www.riigiteataja.ee/en/eli/517112017003/consolide.
Andere
- https://investinestonia.com/business-in-estonia/establishing-company/.
- https://e-estonia.com/solutions/e-identity/mobile-id/.
- https://investestonia.com/business-in-estonia/establishing-company/process.
- https://investestonia.com/business-in-estonia/establishing-company/legal-forms/limited-
private/.
- https://www.rik.ee/en/company-registration-portal/e-residency.
- https://e-estonia.com/solutions/e-identity/e-residency.
- https://rwww.id.ee/index.php?id=36950.
- https://e-resident.gov.ee/marketplace/service-providers/.
- (https://eesticonsulting.ee/?gclid=CjwKCAjwqLblBRBYEiwAV3pCJsi498dYUI08Es2f-
l5kgUGSmJwiRQTQyLgcmohVj3HqSxzgyxetDRoC8sYQAvD_BwE).
- https://www.leapin.eu..
DELAWARE (EN DE VERENIGDE STATEN)
Wetgeving
- General Corporation Act
Rechtsleer
- AINSCOW, D. en DOCKERY, H., “Top Ten Things To Remember When Considering
Virtual Shareholder Meetings, Association of Corporate Counsel 2014, beschikbaar op
http://www.webagm.com/wp-
content/uploads/2015/11/quotes_association_of_corporate_counsel.pdf (laatst
geraadpleegd op 29 april 2019).
- BLACK, L. S. Jr., “Why Corporations Choose Delaware”, Delaware Department of State
Division of Corporations 2007,
88
https://corpfiles.delaware.gov/pdfs/whycorporations_english.pdf (laatst geraadpleegd op 29
april 2019).
- FONTENOT, L.A., “Public company Virtual-Only Annual Meetings”, The Business Lawyer
2017-2018, afl. 73. 35-51.
- GOLDMAN, M.D. en FILLEBEN, E.M., “Corporate Governance: Current Trends and
Likely Developments for the Twenty-First Century”, Delaware Journal of Corporate Law
2000, afl. 4, 683-713.
Andere
- BROADRIDGE, Virtual shareholder meetings 2017 facts and figures, 3, beschikbaar op
https://www.broadridge.com/_assets/pdf/broadridge-vsm-brochure.pdf.
- IMANAGE, “How Today’s Legal Professions Are Using AI for Due Diligence”,
https://imanage.com/blog/due-diligence-with-ai/. (laatst geraadpleegd op 9 mei 2019)
- MARKOVIC, M., “Rise of Robot Lawyers?”, Arizona Law Review 2019, afl. 61, 325-350
- MCGREGOR, J., “On Leadership - More Companies Are Going Virtual for Their Annual
Shareholder Meeting”, The Washington Post 17 maart 2015, beschikbaar op
https://www.washingtonpost.com/news/on-leadership/wp/2015/03/17/more-companies-
are-going-virtual-for-their-annual-shareholder-
meetings/?noredirect=on&utm_term=.d642a3fd8cbb (laatst geraadpleegd op 29 april 2019).
- THE BEST PRACTICES WORKING GROUP FOR ONLINE SHAREHOLDER
PARTICIPATION IN ANNUAL MEETINGS, Guidelines for protecting and enhancing
online shareholder participation in annual meetings, beschikbaar op
https://www.broadridge.com/_assets/pdf/broadridge-guidelines-for-protecting-and-
enhancing-online-shareholder-participation-in-annual-meetings.pdf (laatst geraadpleegd op
29 april 2019).
WERELDBANK
- THE WORLD BANK, Business reform in Belgium, 2008,
http://www.doingbusiness.org/en/reforms/overview/economy/belgium. (laatst geraadpleegd
op 8 mei 2019).
- THE WORLD BANK, Doing Business 2016. Measuring Regulatory Quality and Efficiency,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-
Reports/English/DB16-Full-Report.pdf.
- THE WORLD BANK, Doing Business 2019. Training for reform,
http://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-
Reports/English/DB2019-report_web-version.pdf.
