BASISBEGRIPPEN VAN RECHT: RECHTSBEGRIPPEN

WEEK 1

RECHT – CENTRALE ELEMENTENDefinitie van recht volgens positiefrechtelijke benadering (wet zoals ze nu gesteld is, geldt in onze actuele samenleving)

1. Een geheel van gedragsregelen… (van verschillende intensiteit, bv. op iedereen van toepassing of beperkte draagwijdte; dwingende (bv. openbare orde) en aanvullende regels (bv. regels inzake verkoop, in WB maar wat je zelf overeenkomt primeert), dwingend recht primeert)

2. …met een institutioneel en begripsmatig kader… (vakjargon, organisatie…)3. …opgelegd door de maatschappij… (via wetgevende organen: Kamer van

Volksvertegenwoordigers voor federale regelgeving)4. …met als doel de ordening van de maatschappij.

Kwaliteit van de ordening is afhankelijk van drie parameters (die problemen veroorzaken):

A. Rechtszekerheid:o Recht moet voorspelbaar zijn: cf. “iedereen wordt geacht de wet

te kennen”, wat onmogelijk is.o Vastheid: recht is onderhorig aan constante verandering,

constante evolutie.o Algemeenheid: tegenwoordig bestaat er meer en meer ‘recht à

la carte’ en is het niet algemeen, met als reden de complexe maatschappij.

o Onderlinge consistentie: er worden wetten ingevoerd/gewijzigd die ook andere wetten beïnvloeden, maar die laatste worden op hun beurt niet gewijzigd, wat leidt tot inconsistentie.

B. Rechtvaardigheid: wat wordt beschouwd als rechtvaardig evolueert.C. Doeltreffendheid: ‘beantwoordt het middel (een nieuwe wet) aan de

doelstellingen?’, ‘is de situatie effectief beter geworden?’ – dit wordt zelden getoetst, systeem van wetsevaluatie kennen we op algemeen vlak nog niet.

UITVOERENDE MACHT: regering van ministers en staatssecretarissen, via koninklijke besluitenRECHTERLIJKE MACHT: hoven en rechtbanken

Lauren Smouts 1

WETGEVENDE MACHT: Parlement, (koning)

Het initiatief tot handhaving verschilt bij privaatrecht en publiekrecht: als recht geschonden wordt in privaatrecht moet men zelf initiatief nemen, als bepaling van publiekrecht wordt geschonden (bv. strafwet) dan neemt OM (dus overheid) initiatief (Procureur des Konings).

Interessant: E. Lancksweerdt, menselijke kracht in het recht (houdt ook rekening met emoties van rechtszoekenden in het recht, mogelijkheden tot alternatieve geschillenbeslechting zoals bemiddeling, minnelijke schikking).

WEEK 2

GEEN LES

WEEK 3

GEEN LES

WEEK 4

BASISBEGRIPPEN- PRIVAATRECHT: regelt betrekkingen tussen burgers onderling, horizontale

verhouding, tussen geljiken.- PUBLIEKRECHT: verticale verhouding, regelt de uitoefening van het

staatsgezag.

- OBJECTIEF RECHT: het geheel van gedragsregels, de totaliteit aan regels. (enkelvoud!)

- SUBJECTIEVE RECHTEN: rechten die de rechtssubjecten hebben, door het recht bekrachtigde aanspraken die een rechtssubject kan hebben op bepaalde zaken of bepaalde personen. Subjectieve rechten zijn individueel verschillend. (meervoud!)Bv. persoon die mandarijn eet heeft recht om mandarijn op te eten omdat hij die gekocht heeft, ander persoon die diezelfde mandarijn niet gekocht heeft, heeft hier geen recht op. Hier zou het objectief recht zijn dat de schil in vuilnisbak moet terechtkomen.

- RECHTSSUBJECT: de ‘persoon’ voor wie de rechtsnorm (die behoort tot het objectief recht) rechten en plichten meebrengt, zowel fysieke personen als rechtspersonen hebben subjectieve rechten.

Lauren Smouts 2

- RECHTSFEIT: een feit dat gebeurt, dat je overkomt, waaraan het recht rechtsgevolgen verbindt. Bv. de geboorte (is iets wat gebeurt waaraan een massa rechtsgevolgen verbonden zijn), het overlijden/de dood zelf (juridische gevolgen ontstaan in bijvoorbeeld het erfrecht - kan ook als rechtshandeling gesteld worden, euthanasieverklaring doen), door rood licht rijden (doet persoon niet opzettelijk om rechtsgevolgen eraan gekoppeld te verkrijgen).

- RECHTSHANDELING: de meer actieve component, de handeling moet gesteld worden, en wordt gesteld met de bedoeling om rechtsgevolgen te creëren. Een rechtshandeling is een menselijke wilsverklaring/wilsuiting waaraan het recht rechtsgevolgen verbindt. Bv. een kind erkennen (familierecht) is een menselijke wilsverklaring, overeenkomst sluiten, schenking doen. Cruciaal in onderscheid is het intentionele element.

- (JURIDISCHE) ‘PERSOONLIJKHEID’: geheel van rechten en plichten van een rechtssubject. ‘Juridische persoonlijkheid’ wordt eerder gebruikt voor fysieke personen, terwijl ‘rechtspersoonlijkheid’ eerder wordt gebruikt voor rechtspersonen.

JURIDISCHE PERSOONLIJKHEIDJuridische persoonlijkheid heeft twee facetten: ieder rechtssubject heeft een STAAT en een BEKWAAMHEID.

STAAT VAN DE PERSOONDe staat van een rechtssubject is individueel verschillend voor sommige aspecten. De staat heeft drie lagen:

(1) STAAT IN MAATSCHAPPIJ: bv. onderscheid op vlak van nationaliteit (belg, vreemdeling, vluchteling; die trouwens worden geregistreerd in verschilende registers: bevolkingsregister, vreemdelingenregister, wachtregister).

(2) STAAT IN EEN BEPAALDE FAMILIE: de toestand op het vlak van afstamming (het moederschap staat vast, het vaderschap niet) en de toestand in het huwelijk/andere geïnstitutionaliseerde samenlevingsvorm.

(3) STAAT ALS ENKELING: gedetermineerd door fysieke elementen, bv. de leeftijd beïnvloedt rechtsgevolgen (op 17-jarige leeftijd is men niet rechtsbekwaam, vanaf 18 is dit wel het geval), het geboortegeslacht; psychische elementen (zoals wilsonbekwaamheid), civielrechtelijke elementen tot identificering van de persoon (voor – en familienaam, woonplaats… Veranderen van familienaam verandert dus de staat als enkeling).

De verkrijging van elementen van de staat van de persoon is afhankelijk van:

- RECHTSFEITEN: vb. geboren worden (beïnvloedt de staat in de familie, de staat in de maatschappij, en de staat als enkeling).

- MATERIELE RECHTSHANDELINGEN: een menselijke wilsverklaring, vb. wanneer een kind geboren wordt uit een ongehuwde vrouw is er vaderlijke erkenning

Lauren Smouts 3

nodig (hierdoor verandert niet enkel de staat van het kind, maar ook de staat van de vader), op verklaring Belgische nationaliteit aanvragen.

- RECHTERLIJKE UITSPRAKEN: zoals een vonnis of arrest dat definitief wordt en dat zo de staat verandert, bv. echtscheiding (NIET de feitelijke scheiding!), hierdoor verandert de staat in de familie omdat de staat van het huwelijk verandert.

- Een WET (in formele zin): het enige voorbeeld is de nationaliteitswetgeving, bepaalde mensen (vreemdelingen) kunnen naturaliseren, en hierdoor verandert de staat in de maatschappij.

(op examen voorbeelden kunnen geven!)

BEZIT VAN STAATAlle onderscheiden elementen van de staat van een persoon zijn vatbaar voor bezit. ‘BEZIT VAN STAAT’ is eigenlijk sociaal gedrag of zijn sociale gedragingen die twee personen stellen waarvan bezit van staat kan afgeleid worden. Dit komt vooral voor in het afstammingsrecht.

vb. men is (biologisch en juridisch) vader van kinderen die geboren zijn binnen het huwelijk. Wanneer men zich ook GEDRAAGT als vader wordt men door de maatschappij beschouwd als vader van de kinderen. M.a.w., de man stelt gedragingen als vader waardoor hij door de maatschappij beschouwd wordt als vader, en dit bekrachtigt de juridische werkelijkheid. Het juridisch vaderschap van A ten aanzien van B wordt bevestigd door het bezit van staat (de vader bezit de staat van vader t.o.v. de kinderen, de kinderen bezitten de staat van kinderen t.o.v. hun vader. Het sociaal gedrag wijst op een afstammingsband.

vb. men is de juridische vader (door huwelijk ten tijde van geboorte) maar niet de biologische vader. Een man die niet de biologische vader is, gedraagt zich als vader. In dit geval is het mogelijk dat door de rechter beslist wordt dat deze man bezit van staat heeft t.a.v. de kinderen, en niet hun biologische vader.

Bezit van staat is dus sociaal gedrag, een sociale realiteit (dit is heel subjectief!), een schijntoestand gebaseerd op gedrag. Bezit van staat beantwoordt niet altijd aan de juridische realiteit (bv. priester die niet erkend is als vader maar gedraagt zich wel als vader heeft bezit van staat, of een man die zich gedraagt als vader van kind maar kind niet verwekt heeft kan staat van vader van kind bezitten).

FUNCTIES VAN BEZIT VAN STAAT IN HET AFSTAMMINGSRECHT

Men kan bezit van staat gebruiken als BEWIJSMIDDEL in het afstammingsrecht, bv. in procedures tot gerechtelijke vaststelling van vaderschap, voor vaststelling van een afstammingsband (er bestaan drie wettelijke bewijsmiddelen). Bezit van staat is het primair bewijsmiddel volgens de Belgische wet. Sociaal gedrag als vader kan ook tegen de persoon worden ingeroepen in een procedure tot gerechtelijke vaststelling van de afstamming.

Lauren Smouts 4

Bezit van staat is ook de wettelijke grond van niet-ontvankelijkheid voor de BETWISTINGSVORDERING. Een voorbeeld is Delphine Boël, die tijdens haar jeugd werd opgevoed door de echtgenoot van haar moeder, Jacques Boël. De familierechtbank in BXL heeft beslist dat het juridisch vaderschap van Jacques Boël wordt bevestigd door bezit van staat. De juridische afstamming die sociaal bevestigd wordt door het bezit van staat maakt de vordering tot betwisting van afstamming (door Jacques Boël) onontvankelijk. Zonder die betwisting is er geen ruimte voor een vaststelling van het vaderschap van haar biologische vader. (Betwisting is absolute staat van onontvakelijkheid is ongrondwettelijk verklaard door GwH -> uitzondering op die absolute grond van onontvankelijkheid moet kunnen gemaakt worden.) Bezit van staat maakt betwisting van afstamming onmogelijk.

Arrest 3 februari 2011 van GwH: vader die ontdekt niet de biologische vader te zijn, maar die dus zelf bezit van staat gecreëerd heeft. De man wil bezit van staat betwisten, en kan zich beroepen op een schending van het recht op eerbiediging van het privéleven en art. 8 EVRM. Dit is een situatie van contra legem: de rechter moet twee verschillende, met elkaar strijdig zijnde normen toepassen (wettenrecht vs rechtenrecht).VERSCHIL ENKELVOUDIG EN TWEEZIJDIG KARAKTER VAN BEZIT VAN STAAT

- ENKELVOUDIG KARAKTER: als men een bepaalde staat bezit, kan men geen bezit hebben ten aanzien van een andere staat. Bv. kind heeft bezit van staat ten aanzien van bepaalde man, dus kan het niet tegelijkertijd bezit van staat ten aanzien van andere man hebben.

- TWEEZIJDIG KARAKTER: kind kan wel tegelijkertijd bezit van staat hebben ten aanzien van de moeder (komt niet vaak voor omdat het moederschap eigenlijk al vaststaat) en de vader, of ten aanzien van de moeder en de meemoeder. Bezit van staat ten aanzien van meer dan één persoon hebben is mogelijk, maar nooit twee personen van zelfde geslacht (behalve moeder en meemoeder).

BEKWAAMHEID Iedereen heeft ongeveer dezelfde bekwaamheid, bv. volledig handelings- en procesbekwaam. Er bestaat:

- FEITELIJKE BEKWAAMHEID: geen juridisch begrip, feitelijk begrip, heeft juridisch geen betekenis. Bv. men kan feitelijk onbekwaam zijn om met de auto te rijden als men geen benen heeft.

- RECHTS- OF GENOTSBEKWAAMHEID: wel juridisch begrip, de bevoegdheid om titularis te zijn van rechten en plichten, de passieve component, bekwaamheid om rechten te genieten.

- HANDELINGSBEKWAAMHEID: wel juridisch begrip, de actieve component, men kan zelf handelingen stellen, men heeft de bevoedheid om rechten en plichten zelfstandig uitoefenen.

Lauren Smouts 5

BASISREGEL/VADERSCHAPSREGEL Als een kind geboren wordt binnen het huwelijk van de moeder is de echtgenoot van de moeder via rechtswege vader (dus ook in het geval van een overspelig kind a matre), of als het kind geboren wordt binnen de 300 dagen na de ontbinding van het huwelijk (ontbinding kan door echtscheiding of overlijden).

SOORTEN RECHTSSUBJECTEN

FYSIEKE PERSONENFysieke personen zijn levend en levensvatbaar geboren. Bij levend en levensvatbaar geboren worden onstaat de juridische persoonlijkheid (doodgeboren kind heeft geen juridische persoonlijkheid, er wordt geen geboorteakte opgemaakt, enkel akte van aangifte van levenloos kind; ook kind waarvan dokters bij geboorte zeggen dat het niet langer dan een uur zal leven, en dus niet levensvatbaar is, heeft ook geen juridische persoonlijkheid).

Andere levende wezens: dieren genieten rechtsbescherming (o.m. milieuwetgeving dierenwelzijn), maar zijn geen rechtssubjecten, de embryo (samengesmolten eicel en zaadcel) is ook geen rechtssubject, want een embryo is niet levend en levensvatbaar, maar geniet wel rechtsbescherming! (kan examenvraag zijn)

Ook een lijk geniet rechtsbescherming (gewestelijk, Vlaams decreet van 2014), maar is geen rechtssubject.

BEGIN VAN DE JURIDISCHE PERSOONLIJKHEIDHet begin van de juridische persoonlijkheid is niet de verwekking, maar de levende en levensvatbare geboorte.

Een verwekt kind geniet bepaalde rechten (bv. een foetus kan prenataal worden erkend, is de begunstigde van rechten maar kan pas zelf rechten genieten op het moment dat het levend en levensvatbaar is). Wat is dan nut van prenatale erkenning? (examenvraag) Doen veel ongehuwde mannen, anticiperen op eigen overlijden om afstammingsband met kind tot stand te brengen; prenatale erkenning werkt retroactief in de tijd terug. (geen sprake van prenatale erkenning in het huwelijk, is enkel voor wettelijk en feitelijk samenwonenden)

“Het verwekte kind wordt gehouden voor/beschouwd als reeds geboren telkens het gaat over zijn voordeel” – “infans conceptus pro jam nato habetur, quoties de commodis eius agitur” – potentiële rechten!

Ingevroren embryo’s? Hebben allemaal potentieel erfrecht? Pas verwekking als embryo is ingenesteld? Discussie over exacte ogenblik van verwekking.

Lauren Smouts 6

WETTELIJK VERMOEDEN VAN VERWEKKINGSPERIODE: ogenblik van verwekking wordt wettelijk vermoed te liggen tussen 300ste en 180ste dag voor de geboorte (beantwoordt niet altijd aan biologische realiteit).

(Twee soorten vermoedens in recht: iuris tantum (vermoeden dat kan weerlegd worden) en iuris et de iure (onweerlegbaar vermoeden). Vermoeden van verwekkingsperiode is iuris tantum.)

Het wettelijk vermoeden is op biologie gebaseerd, het is relevant om dit wettelijk vermoeden tegen te spreken wanneer het in verband wordt gebracht met het vermoeden van vaderschap. Men kan dit vermoeden weerleggen met de tekst van de wet of de ratio van de wet.

- TEKST vaderschapsregel: kinderen GEBOREN binnen het huwelijk of binnen de 300 dagen na de ontbinding van het huwelijk hebben de echtgenoot tot vader.

- RATIO vaderschapsregel: kinderen die VERWEKT worden binnen het huwelijk hebben de echtgenoot tot vader.

Men kan tegenbewijs leveren voor het wettelijk vermoeden:

- Bv. kind wordt geboren de 301ste dag na ontbinding van het huwelijk, heeft dit kind de echtgenoot tot vader? Volgens de tekst van de wet NIET, maar volgens de ratio WEL als het bewijs kan geleverd worden dat de zwangerschap 302 dagen heeft geduurd, in afwijking van wettelijk vermoeden (het kind is nog net verwekt binnen het huwelijk)!.

- Bv. kind geboren 180 dagen na ontbinding van het huwelijk? Volgens de tekst van de wet valt het WEL onder de vaderschapsregel. Als men in afwijking van het wettelijk vermoeden kan bewijzen dat de zwangerschap maar 179 dagen geduurd heeft, zou het kind dus verwekt zijn net NA de ontbinding van het huwelijk en valt het volgens de tekst van de wet wel onder de vaderschapsregel, maar niet volgens de ratio van de wet (‘verwekt’, en niet ‘geboren’, na ontbinding). Door het tegenbewijs te leveren van wetttelijk vermoeden kan men een kind dat volgens de tekst onder de vaderschapsregel valt, volgens de ratio aan de vaderschapsregel onttrekken. (staat in notitiepagina dia 18)

Door het tegenbewijs te leveren van het wettelijk vermoeden kan men kinderen dus al dan niet onderbrengen in het toepassingsgebied van vaderschapsregel.

EINDE VAN JURIDISCHE PERSOONLIJKHEIDHet einde van de juridische persoonlijkheid is de dood (moet vastgesteld worden door een dokter).

(Examenvraag: ‘bepaalde aspecten vd juridische persoonlijkheid kunnen na de dood nog gewijzigd worden’ = JUIST! Bv. overleden kind (dus initieel geleefd heeft, was levend en levensvatbaar!) kan nadat het kind overleden is nog erkend worden, maar onder voorwaarden: als dat overleden kind zelf afstammelingen heeft

Lauren Smouts 7

nagelaten; om erfenisjagerij tegen te gaan – vanaf 2007 kunnen heel jong gestorven kinderen ook worden erkend maar moet binnen het jaar na de geboorte gebeuren – bv. auteursrecht: auteur heeft bepaalde intellectuele rechten, auteursrecht kan tot na 70 jaar na het overlijden worden overgedragen.)

RECHTSPERSONENEen rechtspersoon is een abstracte juridische creatie, die kan bestaan uit een groep mensen, maar dit is niet altijd het geval (is dus niet altijd een groepering van rechtssubjecten). Een rechtspersoon kan ook een afgescheiden vermogen (pak geld) zijn (puur financiële constructie opgezet door fysieke personen). Een rechtspersoon kan ook titularis zijn van rechten en plichten.

Waarom rechtspersonen oprichten? Een rechtspersoon is een vehikel waarmee men iets kan doen wat men los van techniek van rechtspersoonlijkheid niet kan – samenwerking kan bv. beter gestructureerd/georganiseerd worden.

Rechtspersoonlijkheid is ook mogelijk buiten groepsvorming, bv. éénpersoons-BVBA, vennootschap bestaande uit één persoon (vaak gebruikt in vrije beroepen).

- RECHTSPERSOON: heeft een eigen vermogen afgescheiden van de privévermogens van de individuele leden van die rechtspersoon (gescheiden portemonnees, ook van belang voor aansprakelijkheid). De opbouw van het vermogen van de rechtspersoon gebeurt door er geld in te pompen d.m.v. aandelen in ruil krijgen, vennoot worden…

- FEITELIJK SAMENWERKINGSVERBAND: heeft geen rechtspersoonlijkheid.

Het verhaal van schuldeisers van de individuele groepsleden (wanneer de fysieke persoon zich geëngageerd heeft in een rechtspersoon en private schulden heeft) verschilt bij een rechtspersoon en een feitelijk samenwerkingsverband.

- RECHTSPERSONEN: het verhaal van de persoonlijke schuldeisers is beperkt tot het persoonlijk vermogen (waartoe ook zijn aandelen behoren), niet het geld dat in het vennootschap is gepompt, het afgescheiden vermogen.

- FEITELIJK SAMENWERKINGSVERBAND: bv. 4 vrienden die gezamenlijk een boot aankopen voor €25.000/pp (onverdeelde mede-eigendom) in een feitelijk samenwerkingsverband zonder rechtspersoonlijkheid. Een individueel groepslid heeft individuele schuldeisers, en er moet €30.000 schuld worden ingevorderd. Hier wordt het verhaal van de schuldeiser uitgeoefend op het onverdeeld aandeel van de schuldenaar in het voor de samenwerking bestemde vermogen. Schuldeiser kan de boot aanslaan en legt beslag op 25.000 euro (5.000 euro te kort, maar mag op niet meer beslag leggen). (Dit is niet het geval in een vennootschap!)

SOORTEN RECHTSPERSONEN

Lauren Smouts 8

- PUBLIEKRECHTELIJKE RECHTSPERSONEN: opgericht door de overheid, met het oog op publieke dienstverlening, bv. Belgische staat, Vlaams Gewest, Vlaamse gemeenschap, stad Gent, OCMW Gent…

- PRIVAATRECHTELIJKE RECHTSPERSONEN: privaat initiatief, met ander doel dan uitoefening staatsgezag, bv. vennootschappen en verenigingen.

- VERENIGINGEN: privaatrechtelijke rechtspersonen die een niet-lucratief doel nastreven, in de vorm van(1) VERENIGING ZONDER WINSTOOGMERK (VZW): moet een maatschappelijk

doel hebben, heeft leden en bestuurders, het hoofddoel mag niet zijn om winst te maken.

(2) STICHTING VAN OPENBAAR NUT: rechtspersoon die ook bestaat buiten groepsvorming, is een afgescheiden vermogen dat geen leden heeft, maar wel bestuurders. Bv. Koning Boudewijnstichting, Vlerick Management School, FWO Vlaanderen, stichting tegen kanker, braille-liga.

(3) PRIVATE STICHTING: los van groepsvorming, een afgescheiden vermogen ingezet ter verwezenlijking van een bepaald belangeloos doel. Geen leden, enkel bestuurders. Bv. Verbeke-foundation, voor vermogenbeheer voor ouders met een zwaar gehandicapt kind zodat men voor het kind kan blijven zorgen na het overlijden van de ouders.

- VENNOOTSCHAPPEN: streven winst na, hebben als doel winstmaximalisatie, en bestaan in de vorm van(1) VENNOOTSCHAP ONDER FIRMA (VOF): het doel is de uitoefening van een

burgerlijke of handelsactiviteit (daar kan ook een advocatenkantoor in onder gebracht worden), en er is altijd sprake van hoofdelijke aansprakelijkheid/onbeperkte aansprakelijkheid!

(2) COOPERATIEVE VENNOOTSCHAP MET ONBEPERKTE (CVO(H)A) AL DAN NIET HOOFDELIJKE AANSPRAKELIJKHEID (CVBA): veranderlijkheid en veranderlijke inbreng van het aantal vennoten is cruciaal, er is veel verloop tussen samenwerkende leden en als niet iedereen gelijke rechten heeft. Vb. CVBA Uitgeverij Acco (aandeelhouder worden als student 31 euro).

(3) NAAMLOZE VENNOOTSCHAP (NV): altijd beperkte aansprakelijkheid. Het verschil tussen een NV en BVBA: bij NV is de identiteit van de vennoten minder belangrijk, het gaat erover hoeveel geld men erin steekt, terwijl bij een BVBA (vaak garagehouder, zoon…) weinig verloop is. Bv. grotere garages van Mercedes en BMW zijn meestal NV’s, kleinere garages zijn meestal BVBAs).

(4) BVBA: ENIGE vennootschap die uit één persoon kan bestaan (éénpersoons-BVBA)

(Examenvraag: ‘men kan in een VZW niet zijn brood verdienen want het is niet-lucratief’ FOUT, VZW heeft als rechtspersoonlijkheid een niet-lucratief doel, maar kan wel personen tewerkstellen en die personen moeten betaald worden! – ‘een VZW kan geen wafelenbak organiseren want streeft een niet-lucratief doel na’

Lauren Smouts 9

FOUT, VZW mag wel inkomsten binnenkrijgen maar concept/maatschappelijk doel mag nooit enkel zijn zoveel mogelijk geld laten binnenkomen!)

(Examenvraag: advocaat werkt via VOF en heeft een laserprinter gekocht van 10.000 euro en factuur wordt niet betaald, op welk(e) vermogen(s) kan de niet-betaalde factuur worden ingevorderd? Factuur kan op elk van de vennoten verhaald worden, voor volledige bedrag, niet enkel 1/3 bv in geval van drie advocaten!).

AANSPRAKELIJKHEID VAN RECHTSPERSONENIn het geval van een rechtspersoon is er niet automatisch sprake van beperkte aansprakelijkheid van de fysieke personen in de rechtspersoon.

- Bij ONBEPERKTE AANSPRAKELIJKHEID hebben de schuldeisers van de rechtspersoon dubbel verhaal: verhaal op het vermogen van de rechtspersoon én op het vermogen van de leden.

- Bij BEPERKTE AANSPRAKELIJKHEID heeft de schuldeiser van een rechtspersoon enkel verhaal op het vermogen van de rechtspersoon, niet op het private vermogen van de fysieke persoon geëngageerd in de rechtspersoon.

Hoewel beperkte aansprakelijkheid het voordeligst lijkt, heeft het ook een keerzijde: er is veel meer werk in de boekhouding van bv. een NV, en het is veel ingewikkelder. Daarnaast moet er als onderpand inhoud zijn in een rechtspersoon (61.500 kapitaal storten bij oprichting NV).

LEGALITEITSBEGINSEL M.B.T. RECHTSPERSONEN(examenvraag, ’weggeeftheorievraag’!)

Rechtspersoonlijkheid heeft een wettelijk kader en kan enkel worden toegekend in de gevallen die in de wet zijn voorzien (enkel stichting van openbaar nut wordt opgericht bij KB), omdat een rechtspersoon in essentie een afgescheiden vermogen heeft en er bestaat een angst voor afgescheiden vermogens (bv. Dode Hand, klooster, ordes via rechtspersoonlijkheid gecreëerd). Rechtsvermogen kan dus niet conventioneel worden gecreëerd, er moet wettelijke basis zijn!

EINDE VAN DE RECHTSPERSOON(LIJKHEID)Er komt een einde aan de rechtspersoon(lijkheid) bij de vrijwillige of gerechtelijke ontbinding van de rechtspersoon, waarna de vereffening van het vermogen volgt.

TEGENWERPELIJKHEID VAN DE RECHTSPERSOON AAN DERDENWanneer ontstaat een rechtspersoon en rechtspersoonlijkheid? Staat in de wetgeving: de dag van neerlegging. Een rechtspersoon is tegenwerpelijk na publicatie van een uittreksel uit de oprichtingsakte in het BS.

Lauren Smouts 10

WEEK 5

BEKWAAMHEID VAN RECHTSSUBJECTENRechtssubjecten (fysieke personen en rechtspersonen) hebben genots- en handelingsbekwaamheid. Genotsbekwaamheid is de passieve component, het recht kunnen genieten, de bevoegdheid om titularis te zijn van rechten en plichten. Handelingsbekwaamheid is de actieve component, het rechtssubject kan die rechten actief zelf en zelfstandig uitoefenen, zelf rechten kunnen effectueren.

GENOTSBEKWAAMHEID VAN FYSIEKE PERSONEN/rechtsbekwaamheid

Algemeen beginsel art. 8 BW: alle Belgen zijn in principe genotsbekwaam (geljkheidsbeginsel tussen alle Belgen, vervat in art. 10 en art. 11 GW en in art. 14 EVRM). Er bestaan uitzonderingen:

- ALGEMENE BEPERKINGEN: ten aanzien van twee categorieën personen (vreemdelingen en zwaar strafrechtelijk veroordeelden), genieten minder rechten.

- SPECIFIEKE BEPERKINGEN: op de genotsbekwaamheid, dikwijls verward met beperkingen op handelingsbekwaamheid; m.b.t. één bepaalde rechtsverhouding.

(Examen: onderscheid kunnen vaststellen, is dit een beperking op de principiële genotsbekwaamheid/handelingsbekwaamheid?)

ALGEMENE BEPERKINGEN:

- Vreemdelingen hebben minder burgerlijke en politieke rechten (bv. enkel Belgen zijn toegelaten tot de militaire bedieningen en bepaalde burgerlijke ambten, bestaan ook uitzonderingen op – bv. gemeentekiesrecht, Belgen kunnen stemmen volgen gemeentekieswet, EU-vreemdelingen kunnen stemmen maar moeten schriftelijke aanvraag doen om te kunnen stemmen, vreemdelingen die geen lid zijn van een lidstaat van de EU moeten ook aanvraag doen maar enkel als ze 5 jaar lang hun hoofdverblijf in België hebben gehad).

- Zwaar strafrechtelijk veroordeelden : de strafrechter doet uitspraak en kan opleggen dat de veroordeelde bepaalde politieke of burgerlijke rechten verliest, en dus minder genotsbekwaam is dan voor de veroordeling (Bv. Agustaschandaal, 5 jaar geen stemrecht meer – bv. recht om als getuige op te treden in een rechtszaak, burgerlijke procedure).

Lauren Smouts 11

SPECIFIEKE BEPERKINGEN:

- OPGELEGD DOOR DE WET: vb. examenvraag: ‘de regeling inzake huwelijksbeletselen is een beperking op de principiële handelingsbekwaamheid’. Dit is FOUT, dit is een uitzondering op de principiële genotsbekwaamheid: men ‘geniet’ niet meer het recht om een huwelijk aan te gaan door een huwelijksbeletsel (bv. in incestueuze huwelijken is er sprake van een absoluut huwelijksbeletsel - bv. huwelijk tussen neef/nicht en oom/tante (derde graad), is er ontheffing van huwelijksbeletselen bij KB, dit is een relatief huwelijksbeletsel).Vb. onbekwaamheden tot het stellen van bepaalde rechtshandelingen, zoals de koop-verkoop tussen bepaalde personen (bv. de voogd (voogdij is beschermingsstatuut van minderjarigen, bij overlijden van beide ouders of in onmogelijkheid om gezag uit te oefenen; wettelijke vertegenwoordiger) is genotsonbekwaam om goederen te kopen van zijn pupil (minderjarige die onder voogdij staat), dit is een uitzondering op genotsbekwaamheid door de gezagsverhouding).

- OPGELEGD DOOR DE RECHTER: vb. het verbod tot beroepsuitoefening (bv. huwelijk waar primair huwelijksstelsel van toepassing is. Een recht van echtgenoten is de vrijheid van beroepsuitoefening, maar uitzonderlijk kan de rechter bevelen dat bepaald beroep niet meer mag uitgeoefend worden. Dit is een uitzondering op de genotsbekwaamheid: men geniet niet meer het recht om bepaald beroep uit te oefenen). – Vb. ontzetting uit het ouderlijk gezag (gestart door de Procureur des Konings, beslist door de jeugdrechtbank; geheel of gedeeltelijk): ouders genieten normaal ouderlijk gezag en genieten rechten en plichten, maar kunnen die rechten ontnomen worden.Vb. strafrechter kan de vervallenverklaring van het recht tot sturen als straf opleggen.Vb. uitsluiting uit een erfenis wegens onwaardigheid (oorzaken van onwaardigheid art. 27 BW door bepaalde feiten die ertoe leiden dat men het erfrecht niet meer kan genieten).

HANDELINGSBEKWAAMHEID VAN FYSIEKE PERSONENIedereen is in principe handelingsbekwaam, maar er zijn enkele uitzonderingen (die op een groter deel van de bevolking van toepassing zijn dan de beperkingen op de genotsonbekwaamheid, bv. minderjarigen):

- ALGEMENE BEPERKINGEN: uitzonderingsregime, men kan in geen geval zelf en zelfstandig in het rechtsverkeer optreden. Bv. niet-ontvoogde minderjarigen (maar handelingsbekwaamheid wordt wel aanvaard voor dagdagelijkse handelingen, bv. kinderen die zelfstandig naar bakker gaan – klopt juridisch niet, in theorie vatbaar voor (relatieve) nietigverklaring).

Lauren Smouts 12

(Examenvraag: 17-jarige die gsm koopt en niet tevreden is, is vatbaar voor relatieve nietigverklaring – ondertekenen van huurovereenkomst kot, is vatbaar voor nietigverklaring.)Bv. uitzonderingen voor meerderjarigen zijn ook mogelijk: (examenvraag: oma koopt op één dag vijf tv’s – bekwaam of niet? Niet rechterlijk beschermd is handelingsbekwaam, kan enkel opgelost worden als handelingsonbekwaam is, geen juridische bekwaamheid)Bv. Oude statuten van algemene beperkingen zijn: juridisch verlengd minderjarigen (vroeger bv. syndroom van Down), ernstig geesteszieken die voor rest van hun leven onder ouderlijk gezag vallen, gerechtelijk onbekwaamverklaarden, zwaar geesteszieken (deze personen hadden een voogd – zijn personen onder voorlopig bewind, onder voorlopig bewindvoerder). Beschermingsstatuten zijn overgangsrechtelijk blijven bestaan. Vandaag: rechterlijke bescherming met bewind.

- GEDEELTELIJKE BEPERKINGEN: men is bekwaam voor bepaalde rechtshandelingen, onbekwaam voor andere; tussenregimes (zowel voor minderjarigen als voor meerderjarigen). Bv. bepalingen die minderjarigen enige bekwaamheid geven, zoals het recht een kind te kunnen erkennen, ontvoogde minderjarigen (kan vanaf 15 jaar, leidt tot meer bekwaamheid dan voorheen. Dit gebeurt van rechtswege door te trouwen als minderjarige, waarbij in geval van meerderjarige echtgenoot die echtgenoot curator wordt, of door een beslissing van de familierechtbank).Bv. onder het oude recht ook personen die onder gerechtelijk raadsman stonden (geesteszieken van een minder ernstige graad die bijstand nodig hadden), personen onder voorlopig bewind (gedeeltelijk); ook overgangsrechtelijk bestaan. Nieuw statuut: vrederechtelijke bescherming, al dan niet in combinatie met bewind (betreft goederen en persoon).

ONBEKWAAMHEID OP MAAT

Regimes voor beschermde meerderjarigen:

- BUITENGERECHTELIJKE BESCHERMING: interessant om eigen beschermingsstatuut vorm te geven, anticiperen op later niet meer in staat zijn goederen te beheren (ik= lastgever - persoon die goederen zal beheren= lasthebber). Het gaat hier enkel om goederen en financiële zaken, niet de persoon.

- VREDERECHTELIJKE BESCHERMING: van volledig naar gedeeltelijk handelingsbekwaam (soms volledig handelingsonbekwaam). Men kan aan de vrederechter vragen wat de fysieke persoon nog kan en niet meer kan, het gaat om een beschermingsgedachte, om zich tegen zichzelf te beschermen. Hier gaat het om de persoon (vb. geen kinderen meer mogen erkennen) en goederen/patrimoniale handelingen (checklists in BW).

Lauren Smouts 13

De functionaliteit van de onbekwaamheid, het doel van de uitzonderingen, is een beschermingsidee, in het belang van de meerderjarige te beschermen persoon (bv. relatieve nietigheid). Dit heeft een positief aspect en negatief aspect.

- POSITIEF: het betreft technieken om de beschermde meerderjarige toch niet uit de maatschappij uit te sluiten en toch in het rechtsverkeer toe te laten. De persoon is niet enkel handelingsonbekwaam verklaard, maar dit gaat samen met de aanwijzing van een bewindvoerder (vertegenwoordiging, persoon treedt op in naam en voor rekening van de beschermde persoon, bv. ouders voor minderjarigen of voogd; of bijstand, minder dan vertegenwoordiging, gezamenlijk verhaal, samen met beschermde persoon, bv. curator bij ontvoogde minderjarigen). De persoon hoeft dus niet minder te participeren in het rechtsverkeer dan vroeger.Bijstand moet verkozen worden boven vertegenwoordiging. Voor minderjarigen is vertegenwoordiging de regel en is bijstand de uitzondering, voor meerderjarigen enkel vertegenwoordiging als bijstand niet volstaat (voor verkwisters, lichte vorm van geestesziekte, geld verkwisten zonder enig nut, is er enkel bijstand mogelijk).

- NEGATIEF: als de persoon iets doet dat tegen de wettelijke beschermingsregels ingaat, kan deze handeling nietigverklaard worden. De rechtshandeling kan vernietigd worden als de nietigverklaring gevorderd wordt (nietig=vatbaar voor nietigverklaring, nietigverklaring impliceert gerechtelijke procedure! Rechtshandeling moet nageleefd worden tot zolang ze is nietigverklaard!).(Examenvraag: ‘oma koopt vijf tv’s maar is handelingsonbekwaam, moeten de tv’s betaald worden?’ Ja, tot zolang er geen vonnis is dat de koop-verkoop van tv’s nietig verklaart (men kan altijd achteraf de prijs terugvorderen, maar zolang de handeling niet is nietigverklaard moet de rechtshandeling gerespecteerd worden!), de nietigverklaring wordt gestart door de vertegenwoordiger of bijstandverlener).

SANCTIEREGELING INZAKE ONBEKWAAMHEIDNIETIGHEID: er bestaat absolute en relatieve nietigheid. Wanneer regels inzake genotsbekwaamheid geschonden worden geldt veelal absolute nietigheid, voor regels inzake handelingsbekwaamheid geldt meestal relatieve nietigheid.

VERSCHIL IN INTENSITEIT/DWINGEND KARAKTER VAN RECHTSREGELS:

(1) Aanvullend recht(2) Dwingend recht(3) Regels van openbare orde.

Het klassieke onderscheid gaat tussen het louter dwingend recht (dwingend, maar niet zo dwingend dat ze openbare orde raken) en de regels van openbare orde (nog dwingender).

Lauren Smouts 14

- REGELS VAN (LOUTER) DWINGEND RECHT: regels van dwingend recht beschermen slechts private belangen (ze zijn niet zo essentieel dat ze ook belangen van maatschappij beschermen). Bv. het primair huwelijksstelsel BW: men kan van de wettelijke regeling afwijken, maar degene die zich beroept op dwingend recht moet zich daarop kunnen beroepen. Bv. woninghuurwet (van toepassing op hoofdverblijfplaats), opzegging van huurovereenkomst gevold door opzeggingsperiode – dwingendrechtelijk is in huurwet vastgelegd dat de opzeggingsperiode 3 maanden moet zijn, maar men kan overeenkomen (in belang van verhuurder) dat opzeggingsperiode 6 maanden is, maar als huurder toch 3 maanden wil moet huurder zich kunnen beroepen op bescherming van dwingendrechtelijke bepaling. De belanghebbende kan dus de nietigheid opwerpen en bekomen maar hoeft dit niet te doen, en dus nietigheid bevestigen. De rechtshandeling is wel vatbaar voor bevestiging. MAAR WONINGHUUROVEREENKOMST IS NIET NIETIG!Een overtreding van regels van dwingend recht leidt tot relatieve nietigheid (niet absoluut!), enkel de belanghebbende is degene die beschermd wordt (vb. huurder) en kan nietigheid opwerpen (niet iedereen!). Er kan verzaakt worden aan de mogelijkheid de nietigheid in te roepen.

- REGELS VAN OPENBARE ORDE: nog dwingender, essentiële regels, sociale chaos zou ontstaan als ze niet gerespecteerd worden.Bv. volledige afstammingsrechtBv. bij een juridisch vastgestelde afstammingsband met een kind moet alimentatie betaald worden aan kinderen (over bedrag kan wel overeenkomst gesloten worden, maar men moet recht respecteren – men kan bijdrage op nul zetten, maar afstand doen van recht kan niet). Partijen kunnen er niet van afwijken. Leiden tot absolute nietigheid, en elke belanghebbende (niet enkel beschermde, ook OM en rechter) kan de nietigheid opwerpen. De door nietigheid aangetaste rechtshandeling is niet vatbaar voor bevestiging (alles blijft niet normaal als nietige overeenkomst toch wordt uitgevoerd, uitvoering MAG NIET!).

NIETIGHEID RECHTENS-NIETIGHEID WEGENS BENADELING

Het verschil tussen nietigheid rechtens en nietigheid wegens benadeling zit in de appreciatiebevoegdheid van de rechter. Bij nietigheid rechtens is er geen appreciatiebevoegdheid (niets moet bewezen worden, behalve de schending van de rechtsbepaling, de nietigheid volgt sowieso uit het recht), terwijl bij nietigheid wegens benadeling er wel appreciatiebevoegdheid is (er moet bewezen worden dat degene die nietigheid wil bekomen benadeeld is).

- NIETIGHEID RECHTENS: rechter kan niet weigeren ze uit te spreken, heeft geen appreciatiebevoegdheid, en moet de rechtsverklaring nietig verklaren omdat de loutere overtreding volstaat om nietigheid uit te spreken, benadeling moet niet bewezen worden.

Lauren Smouts 15

- NIETIGHEID WEGENS BENADELING: omgekeerd, benadeling betekent dat de rechtshandeling in het nadeel van de handlingsonbekwame gesteld is.a. INTRINSIEKE BENADELING: bv. iemand heeft dorst en koopt een flesje water

van iemand voor 50 euro, dus de persoon is intrinsiek benadeeld wanneer hij dat flesje voor 50 euro koopt – de transactie is altijd nadelig, ongeacht de omstandigheden (zoals de financiële situatie van die persoon).

b. EXTRINSIEKE BENADELING: de rechtshandeling is in se niet nadelig, maar wel in het licht van de vermogenstoestand van de betrokkene. Bv. een 17-jarige student huurt een kot (minderjarige is algemeen handelingsonbekwaam) dat eigenlijk niet echt kot maar appartement is, op Kouter en betaalt 750 euro per maand. Wanneer student de 750 euro niet kan betalen, wat kan men dan doen? (EXAMEN!) De handeling is nietig want de minderjarige is algemeen handelingsonbekwaam en kon dus geen huurovereenkomst voor een kot sluiten (gaat om minderjarige, dus nietigheid wegens benadeling, en benadeling moet bewezen worden). Dit is een schoolvoorbeeld van extrinsieke benadeling (750 euro op Kouter is niet intrinsiek te veel, maar in het licht van de vermogenstoestand van toestand is wel te veel). Student is miljonairszoon? Kan misschien niet extrinsiek bewezen worden dat nadelig/te duur is!

WANNEER?

Volgens de basisregel zijn rechtshandelingen gesteld door handelingsonbekwamen rechtens nietig (dus geen appreciatiebevoegdheid, louter overtreding van beschermingsregels volstaat), maar er bestaan uitzonderingen (zowel bij minderjarigen als meerderjarigen).

- Bij minderjarigen is een bewijs van benadeling vereist, tenzij voor machtigingbehoevende handelingen (art. 378 BW, ouderlijk goederenbeheer juncto art. 410 BW). Wanneer ouders optreden als wettelijke vertegenwoordiger moeten zij machtiging (rechterlijk fiat van vrederechter) bekomen als ze bepaalde zwaarwichtige patrimoniale handelingen willen stellen (bv. huis kopen voor kinderen met geërfd geld door kinderen). Men moet eerst gemachtigd zijn voor men de handeling kan stellen. Een handeling zonder machtiging is rechtens nietig (geen bewijs vereist).

- Bij meerderjarigen is benadeling enkel vereist voor niet-machtigingbehoevende vermogensrechtelijke (over geld) rechtshandelingen (persoonsrechtelijke handelingen zijn rechtens nietig, patrimoniale machtigingsbehoevende ook rechtens nietig). Bij meerderjarigen is de vereiste van benadeling dus eerder een uitzondering. Bv. aankoop roerend goed leidt niet noodzakelijk tot nietigheid, maar buitensporige gelduitgaven kunnen ook worden verminderd (vermindering van verbintenis).

(Essentieel in casus.)

Lauren Smouts 16

- Voor MACHTIGINGBEHOEVENDE rechtshandelingen ontstaat de onbekwaamheid pas vanaf de bekendmaking van de beschikking (beschikking die onbekwaamverklaring uitspreekt) in het BS.

- Voor ALLE ANDERE RECHTSHANDELINGEN is men al onbekwaam (licht retroactief) bij de indiening van het verzoekschrift tot onbekwaamverklaring.

BEKWAAMHEID EN OPENBARE ORDEMiskenning van regels m.b.t. handelingsonbekwaamheid leidt tot relatieve nietigheid, miskenning van regels inzake genotsbekwaamheid leidt tot absolute nietigheid – maar regels van handelingsbekwaamheid zijn niet enkel dwingend recht, raken ook openbare orde! Alle regels inzake de staat en bekwaamheid van de persoon raken de openbare orde (zowel genots- als handelingsbekwaamheid), en daar kan nooit van afgeweken worden, dus regels die bepalen wie in welke gevallen onbekwaam verklaard is of kan worden, wetteksten die zeggen wie bekwaam is en wie niet raken allemaal openbare orde! Miskenning van regels inzake handelingsonbekwaamheid wordt wel met relatieve nietigheid gesanctioneerd, maar raken wel openbare orde, dus men kan geen overeenkomst sluiten die afwijken van de regels inzake (on)bekwaamheid. Men kan niet bij overeenkomst bepaalde onbekwaamheden die de wet niet voorziet instellen, dit zou absoluut nietig zijn wegens strijdigheid met openbare orde.

LEGALITEITSBEGINSEL INZAKE ONBEKWAAMHEDEN

Onbekwaamheid kan slechts voortvloeien uit de wet, men kan niet extra onbekwaamheden instellen.

GENOTSBEKWAAMHEID VAN RECHTSPERSONENGeen regels in BW, is rechtspraak van Hof van Cassatie – in principe zijn rechtspersonen volledig rechtsbekwaam, maar er bestaan uitzonderingen:

- BEPERKINGEN VOORTVLOEIEND UIT AARD VAN RECHTSPERSOON (vereniging of genootschap of…): geen familierechten (BVBA kan niet trouwen, kan geen kind erkennen) en geen politieke rechten (NV kan niet stemmen). (Examenvraag: “een rechtspersoonlijkheid heeft geen persoonlijkheidsrecht” FOUT, wel persoonlijkheidsrechten zoals bv. recht op naam.)

- BEPERKINGEN VOORTVLOEIEND UIT DE WET: beperkingen i.v.m. het bezit van onroerende goederen (VZW kan nooit tot doel hebben zoveel mogelijk onroerend goed verwerven); beperkingen i.v.m. de verkrijging om niet (=schenkingen; niet het doel van NV om veel geld weg te schenken), wettelijke beperkingen die bepaalde rechtspersonen niet hebben (staat in de wet).

- BEPERKINGEN VOORTVLOEIEND UIT HET DOEL VAN DE RECHTSPERSOON: specialiteitsbeginsel, rechtspersoon is slechts genotsbekwaam (kan slechts

Lauren Smouts 17

drager zijn van rechten en plichten) binnen de hem door zijn doel toegewezen activiteitssfeer. Doelen? Wordt ontdubbeld in wettelijk doel en statutair doel.(1) WETTELIJKE SPECIALITEIT: bv. vennootschappen als doel winst,

verenigingen hebben niet-lucratief doel… alles wat een NV zou doen dat niet gericht is op winst maken beantwoordt niet aan het specialiteitsbeginsel – hiermee mag niet in strijd gehandeld worden.

(2) STATUTAIRE SPECIALITEIT: bv. VZW heeft statutair doel, alles wat gedaan wordt buiten statutair doel zal in principe ongeldig zijn op basis van het specialiteitsbeginsel – mag niet met in strijd gehandeld worden – statuten kunnen gewijzigd worden en moeten gepubliceerd worden in BS.

Het gevolg van het specialiteitsbeginsel is dat de rechtspersoon buiten zijn wettelijk en statutair doel om geen rechten kan verkrijgen of verbintenissen kan aangaan (deze zijn niet geldig gesteld en dus vatbaar voor nietigverklaring, de rechtspersoon is niet gebonden voor die rechtshandeling).Dit vormt een probleem voor mensen die met rechtspersonen contracteren, het houdt gevaren in voor derden. Daarom bestaan er publiciteitsvoorschriften en uitzonderingen op de statutaire specialiteit: de rechtspersoon zal toch gebonden zijn (in belang van derden).Organen van een NV, BVBA en vzw zijn wel gebonden als ze binnen de wettelijke bevoegdheid blijven en toch buiten het doel van genootschap/vereniging liggen, TENZIJ de derde op de hoogte was/moest zijn van de statutaire doeloverschrijding (vb. voetbalploeg geconstrueerd op basis van vzw’s, bestuurder in hoedanigheid van voetbal-vzw koopt tapijten -> hoort niet tot statutair doel van VZW voetbalclub – gedelegeerden etc. weten dat statutair doel van vzw overschreden is.

HANDELINGSBEKWAAMHEID VAN RECHTSPERSONENRechtspersonen moeten beroep doen op fysieke personen, via

- ORGANEN VAN DE RECHTSPERSOON: organieke vertegenwoordiging. Organen zijn door de wet of statuten belast met het bestuur en vertegenwoordiging van de rechtspersoon, via hen wordt de rechtspersoon geacht zelf te zijn opgetreden, treedt op in naam en voor rekening van rechtspersoon. Bv. gedelegeerd bestuurder van NV, zaakvoerder van BVBA…

- BIJZONDERE LASTHEBBERS: contractuele vertegenwoordiger met beperkte opdracht, bv. NV wil nieuwe loods kopen en doet beroep op immobiliënmakelaar, vertegenwoordiger kan handtekening zetten maar wordt juridisch niet geïdentificeerd met de rechtspersoon.

HANDELINGEN VAN HET RECHTSSUBJECT

Lauren Smouts 18

- MATERIËLE HANDELINGEN: worden gesteld, maar niet met het doel rechtsgevolgen te sorteren, zijn geen rechtshandelingen. (1) NIET-GEOORLOOFDE MATERIËLE HANDELINGEN: onrechtmatige daden,

misdrijven en oneigenlijke misdrijven (les délits en les quasi-délits) - hebben niet het doel rechtsgevolgen te sorteren.

(2) GEOORLOOFDE MATERIËLE HANDELINGEN: quasi-contracten, zaakwaarneming. Bv. zien dat een stuk dak van buurman wegwaait bij zijn afwezigheid. In dit geval zou men best een aannemer bellen en vragen het dak te repareren om verdere schade te voorkomen, zonder dat rechtsgevolgen aan zich worden toegerekend. Bv. onverschuldigde betaling: men wil dienstencheques bestellen, maar stort op het geld op het verkeerde rekeningnummer, en de verkeerde bestemmeling stort het geld terug – juridisch is men in de fout gegaan en heeft men een onverschuldigde betaling gedaan (een betaling waar geen prestatie tegenover staat). Van de kant van de verkeerde bestemmeling is dit verrijking zonder oorzaak, vermogensvermeerdering zonder oorzaak.

- RECHTSHANDELINGEN: menselijke wilsverklaring die erop gericht is rechtsgevolgen te sorteren.

GELDIGHEIDSVOORWAARDEN VAN RECHTSHANDELINGENDe rechtshandeling moet rechtsgeldig gesteld zijn (indien niet is ze vatbaar voor nietigverklaring).

De geldigheidsvoorwaarden voor een overeenkomst (voor algemeen verbintenissenrecht) zijn te vinden in BW art. 1108: degene die de rechtshandeling stelt moet toestemming voor de rechtshandeling vrij gegeven hebben, moet bekwaam zijn, moet bepaald voorwerp hebben en moet geoorloofde oorzaak hebben.

Algemenere benadering, geldigheidsvoorwaarden:

- HANDELINGSBEKWAAMHEID: is niet hetzelfde als toerekeningsvatbaarheid (personen die al dan niet toerekeningsvatbaar is) of toerekenbaarheid (fouten worden toegerekend), dit verwijst naar het noodzakelijke bewustzijn om een fout aan de schadeverwekker te kunnen verwijten; behoort toe aan aansprakelijkheidsrecht.

- BEANTWOORDEN AAN DE WERKELIJKE WIL: (toestemming) van diegene die ze stelt. De werkelijke wil heeft de wilsleer als basis. Er is geen geldige rechtshandeling als die rechtshandeling niet beantwoordt aan de werkelijke wil van diegene die ze stelt. Als een wilsverklaring onduidelijk is, moet ze geïnterpreteerd worden volgens de werkelijke wil.Bv. per ongeluk koop-verkoop Kerkstraat 78 i.p.v. 68 ondertekenen is niet bindend want dit beantwoordt niet aan de werkelijke wil.

Lauren Smouts 19

Omdat de werkelijke wil niet altijd makkelijk te achterhalen is bestaan er correcties op dit principe, waarvan sommige in de wet staan:(1) Er zijn drie WILSGEBREKEN waarbij de wil is geuit door een

handelingsbekwame persoon, maar die wil beantwoordt niet aan de werkelijke wil omdat de wil gebrekkig is:o DWALING: een onjuiste voorstelling van zaken die een partij ertoe

brengt een rechtshandeling te stellen die ze niet zou gesteld hebben bij kennis van de juiste toedracht van zaken, een vergissing die niet doelbewust geïnduceerd is.Bv. een verzamelaar van schilderijen denkt dat een schilderij op de markt aan bepaalde schilder toebehoort, blijkt andere schilder – had men op voorhand geweten dat het om een andere schilder ging, had men die rechtshandeling niet gesteld. Dwaling is slechts grond tot nietigverklaring indien ze essentieel is, de zelfstandigheid van de zaak betreft.Bv. bij het kopen van het schilderij is de identiteit van de schilder essentieel, de omvang van het schilderij is bv. niet essentieel. Dwaling moet ook verschoonbaar zijn. Dwaling is maar verschoonbaar als een andere persoon in dezelfde omstandigheden ook zou gedwaald hebben.Bv. de dwaling zou niet verschoonbaar zijn wanneer men een schilderij van Karel Appel voor 100 euro koopt. Dit voor 100 euro kopen is onmogelijk, en achteraf blijkt het schilderij ook niet van Karel Appel te zijn - men had dus moeten weten dat het onmogelijk van Karel Appel kon zijn voor die prijs. Bv.. in Makro wil iemand een opblaasbed kopen en koopt per ongeluk slaapzak. Had men geweten dat het een slaapzak was, had men het niet gekocht maar men had moeten zien dat het geen opblaasbed is. Dit is dus niet verschoonbaar, want een ander persoon zou zich niet vergist hebben.

o BEDROG: opzettelijk verwekte dwaling, iemand brengt je doelbewust tot verkeerde voorstelling van zaken zodat je contracteert terwijl men bij juiste voorstelling van zaken niet gecontracteerd zou hebben. Bv. frituur (handelszaak) wordt verkocht voor veel geld, achteraf blijkt dat frituur daar niet meer mag staan, verkoper wist dat (frituur is dus niets meer waard).Bv. afstammingsrecht, een vrouw die een man vertelt dat een kind van hem is terwijl zij wist dat dat niet het geval was. Man kan erkenning betwisten. (Als de man zelf denkt dat kind van hem is zonder dat hem dat gezegd werd is dat dwaling).Bedrog moet NIET verschoonbaar zijn.

o GEWELD: gewelddaden of bedreigingen (fysiek of moreel) met het doel een ander ertoe te bewegen een rechtshandeling te stellen. Moreel geweld kan bv. dreigen zijn, of het onder druk zetten.

Lauren Smouts 20

(2) WILSDEFICIËNTIE/WILSONGESCHIKTHEID: is geen juridisch begrip, maar een feitelijk begrip. Het gaat om een verstoring van het bewustzijn of wilsonvermogen. Dit is niet hetzelfde als handelingsonbekwaamheid (juridische begrip, wilsdeficiëntie is een feitelijke toestand.

(3) CORRECTIES UIT DE RECHTSPRAAK: de vereiste van de verschoonbaarheid van de dwaling, de vertrouwensleer/schijnleer, een uitzondering op de klassieke wilsleer: een wilsverklaring die ongeldig is volgens de klassieke wilstheorie omdat ze niet beantwoordt aan de werkelijke wil, is toch geldig indien bij de wederpartij het vertrouwen werd gewekt dat het wel om een werkelijk gewilde wilsverklaring ging. De wederpartij mag voortgaan op de schijnbaar aanwezige wil wanneer redelijkerwijze mag worden aangenomen dat deze ook de werkelijke wil was.Bv. lichtroze enveloppen nodig voor geboortekaartjes en bestellen bij AVA. Bij afhaling blijken de enveloppen te donker. Hier lag de fout bij AVA en werden er verkeerde enveloppen geleverd. In rechtsverhoudingen gebeurde er een transactie tussen AVA en groothandel van papierwaren. De werkelijke wil van AVA was lichtroze bestellen, er werden donkerroze geleverd. De wilsverklaring zou ongeldig zijn volgens de klassieke wilstheorie, maar is toch geldig als bij de wederpartij het vertrouwen werd gewekt dat het om een werkelijk gewilde wilsverklaring ging. De groothandel mocht er dus van uit gaan dat AVA donkerroze gewild heeft omdat zij geen weet hebben van de bestelling. AVA moet dus de donkerroze enveloppen betalen, ook al beantwoorden ze niet aan de werkelijke wil: lichtroze. (examenvraag: “vertrouwensleer is een uitzondering op de wilsleer, leg uit” JUIST, wilsleer uitleggen en dat ongeldig is als ze niet beantwoordt aan werkelijke wil, en vertrouwensleer uitleggen)

- INHOUD VAN RECHTSHANDELING (VOORWERP) MOET GEOORLOOFD ZIJN:Bv. wanneer men cocaïne willen kopen, is het voorwerp (cocaïne) niet geoorloofd, want dit mag niet verkocht worden. Bij betalen en niet-leveren van cocaïne kan men de rechtshandeling niet afdwingen.Controle op de inhoud is verschillend naargelang het open of gesloten karakter van de rechtshandeling.(1) OPEN KARAKTER: bv. verbintenissenrecht. (2) GESLOTEN KARAKTER: burgerrechtelijke instellingen, instituten; huwelijk,

wettelijke samenwoning. De inhoud van de rechtshandeling is al door de wetgever gedefinieerd en dus is controle niet vaak nodig.

- INDIVIDUELE RECHTVAARDIGING VOOR DEGENE DIE ZE STELT (OORZAAK): er moet een geoorloofde oorzaak zijn, er moet iets tegenover staan (niet altijd geld). De handeling moet zin en nut hebben voor degene die ze stelt. Er moet echter niet altijd een tegenprestatie zijn om oorzaak te hebben, bv. bij een schenking doen is het nut van de rechtshandeling animus donandi, de intentie om iemand iets te geven.

Lauren Smouts 21

WETSONTDUIKING

Onder wetsontduiking verstaat men handig gebruik maken van een andere wettekst waarvan de uitwerking uitsluitend gewenst wordt omdat men dankzij die uitwerking buiten de letter van het ontdoken voorschrift valt. (Examenvraag: geef twee voorbeelden van wetsontduiking). De beste voorbeelden van wetsontduiking zijn diegene waarvoor nog geen specifieke nietigheidsgrond in de wet is opgenomen. Bv. wet die schijnerkenning beteugelt vanaf 1/04/2018, schijnrelaties om verblijfsrechtelijke redenen. Voorbeelden van schijnrelaties zijn het schijnhuwelijk waardoor men BE nationaliteit kon bekomen tot 1999, de wet ter beteugeling van het schijnhuwelijk, (vroeger ging het veelal om schijnwettelijke samenwoningen tot 2013, nu schijnerkenningen). Hier gebruikt men een perfect legitieme constructie, maar niet omwille van de essentie van instituut, maar men misbruikt die familierechtelijke instituten met als doel vreemdelingenwet van 5/12/1980 te ontduiken.

CONFORMITEIT MET GELDENDE DWINGEDE RECHTSREGELINGEN

Een rechtshandeling is maar geldig wanneer ze gesteld is overeenkomstig de bepalingen van dwingend recht (of nog sterker, regels van de openbare orde). Men kan zonder problemen van aanvullend recht afwijken (afwijking primeert), men kan afwijken van louter dwingend recht, maar dan is deze rechtshandeling vatbaar voor nietigverklaring (degene die dwingend recht wil toepassen moet dwingend recht kunnen toepassen, relatieve nietigheid), en van regels inzake openbare orde kan men nooit afwijken en de nietigheid moet ambtshalve worden opgeworpen (absolute nietigheid). Bv. bepalingen van aanvullend recht: wettelijke interest. Als een verbintenis van betalen tot een geldsom niet wordt nageleefd is niet alleen de geldsom, maar ook een wettelijke geldsom nodig. Men kan overeenkomen dat men 5% interest verschuldigd is, ook al is de wettelijke interestvoet 2%. Men kan zich niet beroepen op wettelijke interestvoet want dit is slechts van aanvullend recht. Bij een schending van aanvullend recht primeert de afwijkende regeling.ORGANISATIE VAN DE CONTROLE OP DE GELDIGHEID

De controle op de geldigheid kan verschillen.

- MACHTIGING: tot stellen van een rechtshandeling, controle op de rechtshandeling nog voor ze gesteld wordt.

- HOMOLOGATIE: controle op de rechtshandeling nadat ze gesteld is.

De controle is ook verschillend naargelang het open (bv. verbintenissenrecht) of gesloten (burgerrechtelijke instellingen, instituten; huwelijk, wettelijke samenwoning – inhoud van rechtshandeling door wetgever gedefinieerd en is controle niet veel nodig) karakter van de rechtshandeling.

Lauren Smouts 22

In de regel wordt er a posteriori (achteraf) gecontroleerd, nadat rechtshandeling al gesteld is (was rechtshandeling wel conform dwingend recht?). Uitzonderlijk gebeurt de controle a priori: telkens wanneer machtiging tot stellen van een rechtshandeling vereist is (bv. ouders die onroerend goed voor minderjarig kind willen kopen - vaak in context van handelingsonbekwamen) en homologatie van een reeds gestelde rechtshandeling (a priori betekent hier dat homologatie er moet zijn voordat de rechtshandeling als geldig kan gekwalificeerd worden, maar er kan pas gehomologeerd worden nadat rechtshandeling al gesloten is.

Bv. Er bestaan twee vormen van echtscheiding: EOO (echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting van het huwelijk) en EOT (echtscheiding door onderlinge toestemming. Bij een EOT is een akkoord over alle gevolgen van echtscheiding nodig voor men aan de echtscheidingsprocedure kan beginnen. Dit moet neergelegd worden met verzoekschrift tot EOT vooraleer de procedure kan gestart worden (vb. bij EOT bij mensen met minderjarige kinderen moeten overeenkomsten m.b.t. kinderen gemaakt worden, niet de goederen, en dit moet gehomologeerd worden door de familierechtbank in het echtscheidingsvonnis. Men bekijkt of de overeenkomst in belang van het kind is. Zoniet, kan de EOT niet gebeuren.

Bv. homologatie bij EOO; bij een EOO bestaat er een wettelijke alimentatieverplichting tussen ex-echtgenoten na echtscheiding, de behoeftige heeft recht op uitkering (art. 301 BW). In principe is die uitkering na EOO een maandelijks bedrag, maar men kan overeenkomen om de maandelijkse uitkering te vervangen door een eenmalig kapitaal, en die kapitalisatie van de maandelijkse onderhoudsuitkering moet gehomologeerd worden door de familierechtbank. Als die niet gehomologeerd wordt krijgt de overeenkomst geen uitwerking (maar de overeenkomst is wel al gesloten!). Het kapitaal moet genoeg zijn als voor de behoeftige vereist is.

NIETIGHEID VAN RECHTSHANDELINGENNietigheid kan gebeuren als niet alle geldigheidsvereisten in orde zijn, de rechtshandeling wordt vatbaar voor nietigheidsverklaring. De door nietigheid aangetaste rechtshandeling bestaat, en moet dus in beginsel ook worden uitgevoerd, tot ze wordt vernietigd. Een voor nietigverklaring vatbare rechtshandeling moet worden uitgevoerd zolang ze niet nietig is verklaard! Men moet actief optreden (proceshandelingen stellen) om de rechtshandeling nietig te verklaren, dit gaat niet vanzelf, zoniet moet de rechtshandeling gewoon uitgevoerd worden.

Voorbeeld ter verduidelijking van de chronologie: men stelt een rechtshandeling die nietig is, iemand vordert de nietigverklaring, nietigverklaring wordt uitgesproken, vonnis, hoger beroep is mogelijk en termijn hoger beroep begint te lopen vanaf betekening (1 maand), hoger beroepstermijn van 1 maand begint te lopen, als men geen hoger beroep tekent is 1 maand na vonnis het vonnis definitief, en dan pas is de rechtshandeling nietig.GEVOLGEN VAN NIETIGVERKLARING

Lauren Smouts 23

- ALGEMEEN: de uitspraak van nietigverklaring werkt terug in de tijd (ex tunc), retroactief, de rechtshandeling wordt geacht nooit te hebben bestaan, de gevolgen worden retroactief uitgewist. Ook voor de toekomst kan de rechtshandeling geen gevolgen meer hebben (ex nunc). (In de praktijk is dit echter een fictie, de feiten hebben zich wel degelijk gesteld).

- VOOR DE PARTIJEN: in beginsel bestaat er wederzijdse restitutieplicht (bv. koop-verkoop), zo mogelijk in natura en anders bij equivalent (in geld). Bv. (niet volledig correct): de aankoop van een fiets door een minderjarige met extrinsieke benadeling. De minderjarige zal de fiets moeten teruggeven en de prijs zal moeten worden teruggegeven.Voor handelingsonbekwamen geldt er een gunstregime: zij moeten maar teruggeven wat hen tot voordeel heeft gestrekt.Bv. minderjarige koopt een piano van 5000 euro (betaling bij levering) en bij het transporteren valt de piano. Hier moet de minderjarige enkel de brokstukken van de piano teruggeven, enkel dat wat hem tot voordeel heeft gestrekt (niets). Bv. soms kan bij opnames voor hospitalisatie van een meerderjarige handelingsonbekwamen de handelingsonbekwame zelf een overeenkomst tot opname in kliniek ondertekenen (men kan in principe niet zelf kamerkeuze doen in ziekenhuis, moet gebeuren door bewindvoerder). Hier kan de kliniek toch iets vorderen van de handelingsonbekwame omdat de onbekwame voordeel van de éénpersoonskamer heeft gehad.

- VOOR DERDEN: de geldigheid van rechtshandelingen die voortbouwen op de vernietigde rechtshandeling komen in het gedrang.Bv. A verkoopt onroerend goed aan B, achteraf blijkt dat koop-verkoop nietig wordt verklaard omdat A geen eigenaar is, toch kan B ondertussen al doorverkocht hebben aan C. C is in principe niet betrokken bij nietige rechtshandeling, maar heeft wel probleem want B was nooit rechtmatige eigenaar omdat A nooit eigenaar was. Eigendomsrechten van C komen in het gedrang. (“Niemand kan meer rechten overdragen dan hij zelf heeft” “nemo plus iuris transferre potest quam ipse habet”). Soms wordt de nietigheid ook door de rechter beoordeeld rekening houdend met de rechten van derden te goeder trouw. Bv. onbekwamen.Bv. echtgenoten met GV (gemeenschappelijk vermogen). (In het primair huwelijksstelsel kan men niet kiezen, men kan wel kiezen in het wettelijk (secundair) huwelijksvermogenstelsel voor een stelsel van gescheiden portemonnees met gemeenschap van aanwinsten). Echtgenoten mogen geen leningen aangaan zonder de toestemming van de echtgenoot, zoniet is de lening vatbaar voor nietigverklaring. Zwaarwichtige overeenkomsten van koop-verkoop zonder toestemming zijn ook niet mogelijk (maar de derde is bv. niet op de hoogte van het huwelijksstelsel van de verkoper. Ter bescherming van rechten van derden te goeder trouw kan de rechter de

Lauren Smouts 24

rechtshandeling niet nietig verklaren, ook al is die vatbaar voor nietigverklaring).

ABSOLUTE NIETIGHEID

- Bij strijdigheid met de openbare orde of de goede zeden: vb. afstammingsrecht, ouderlijke alimentatieplicht.

- Bij genotsonbekwaamheid: vb. huwelijk tussen nauwe bloedverwanten.- Bij ongeldig voorwerp of gebrek aan beweegreden: vb. drugsverkoop of totaal

geen oorzaak.RELATIEVE NIETIGHEID

- Bij strijdigheid met bepalingen van louter dwingend recht.- Bij handelingsonbekwaamheid.- Bij wilsgebreken.

WEEK 6

GEEN LES

WEEK 7

TEGENWERPELIJKHEID VAN RECHTSHANDELINGENEr zijn rechtshandelingen gesteld, in welke mate kunnen deze nu worden tegengeworpen aan derden die niet bij die rechtshandeling betrokken waren?

In principe NIET! Enkel de partijen zijn door de overeenkomst gebonden, derden niet. Er bestaan enkele wettelijke uitzonderingen (bv. levensverzekering, verzekeringsnemer sluit overeenkomst met verzekeringsmaatschappij, doelstelling is dat een derde daarvan profiteert), en er bestaat relativering van dit principe op drie niveaus:

- HET BESTAAN VAN DE RECHTSHANDELING (OP ZICH) DRINGT ZICH ALS EEN FEIT OP AAN DERDEN: Cassatiearrest 1909, boswachtersarrest: een boswachter had zich verzekerd voor zijn overlijden tijdens de uitoefening van zijn ambt/boswachtersactiviteiten. De boswachter raakt gewond, maar sterft niet (er ontstaan veel medische kosten die de boswachter niet kan betalen). De verzekering komt niet tussen, want de boswachter is niet overleden, de contractuele voorwaarden zijn dus niet voldaan. Een dokter (derde aan levensverzekeringsovereenkomst) roept voor het Hof van Cassatie de figuur van verrijking zonder oorzaak in – de verzekering heeft zich zonder oorzaak verrijkt. Hof van Cassatie zegt dat dit niet klopt, het bestaan van de rechtshandeling (=verzekeringsovereenkomst) dringt zich als een feit op aan derden, ook aan de dokter, dus er is wel degelijk een oorzaak voor de

Lauren Smouts 25

verrijking van de verzekeringsmaatschappij, nl. de levensverzekeringsovereenkomst (ook al is de dokter geen partij, toch dwingt de rechtshandeling zich als een feit op aan hem). Derden moeten ook kunnen aanvaarden dat er rechtshandelingen gesloten zijn waar zij niet bij betrokken zijn, maar die zich toch als een feit aan hen opwerpen.

- DERDEN MOETEN ANDERMANS RECHTSHANDELINGEN RESPECTEREN WANNEER ZIJ HET VAN HET BESTAAN ERVAN OP DE HOOGTE ZIJN OF MOETEN ZIJN: verbod van medeplichtigheid aan contractbreuk. Bv. brouwerij-overeenkomsten, er zijn weinig cafés die pils van twee verschillende merken verkopen van de tap omdat er een praktijk bestaat in de brouwerij-overeenkomsten van alleenverkoopovereenkomsten, men kan dus enkel van een bepaald merk/brouwer bier afnemen. Vb. derde medeplichtigheid aan contractbreuk: als iemand weet dat in bepaald café enkel Jupiler mag verkocht worden, mag brouwerij Maes in datzelfde café geen contract afsluiten. Maes moet weten dat er in die sector bedingen zijn waarbij het verboden is terzelfdertijd in hetzelfde café pils van een ander merk te verkopen, en moest weten dat door die overeenkomst te sluiten Maes eigenlijk de overeenkomst van een ander merk schendt.

- RECHTSHANDELINGEN MAKEN FEITELIJKE GEGEVENS UIT DIE DE TOEPASSING VAN ANDERE RECHTSREGELS VOOR DERDEN KUNNEN BEÏNVLOEDEN: zowel op vermogensrechtelijk vlak (bv. leningsovereenkomst met zus aangaan om bouwgrond te kopen, en dan een zwembad willen plaatsen en een andere aannemingsovereenkomst sluiten voor 100.000 euro. Deze nieuwe aannemingsovereenkomst beïnvloedt de patrimoniale positie, nl. misschien lening zus niet meer kunnen afbetalen) als op extrapatrimoniaal vlak (bv. kind erkennen, gaat ook op rechtsverhoudingen met derden gevolgen hebben – bv. 2 mannen verliefd op meisje, trouwt met één man, gevolg op derde is dat hij niet met haar kan trouwen). Rechtshandelingen die twee individuen stellen hebben repercussies op het rechtsverkeer met derden.

Tegenwerpelijkheid van rechtshandeling aan derden wordt soms aan BIJKOMENDE VOORWAARDEN onderworpen (in wettekst):

- PUBLICATIE IN BS: bv. wanneer bevoegdheden van bestuurders van een vennootschap gewijzigd worden moet dit om tegenwerpelijk te zijn aan derden in het BS staan, zodanig dat derden van de vertegenwoordigingsbevoegdheid kennis kunnen nemen. Door publicatie wordt dit algemeen bekend en worden die rechtshandelingen tegenwerpelijk aan derden.

- MEDEDELING BIJ TER POST AANGETEKENDE BRIEF (ART. 319 BIS BW): de erkenning van een overspelig kind a patre (man in huwelijk verwekt kind bij andere vrouw), de erkenning moet ter kennis gebracht worden door mededeling bij ter post aangetekende brief aan de bedrogen echtgenote en aan de gemeenschappelijke kinderen van de erkenner en diens echtgenote. Door de erkenning via brief wordt de erkenning tegenwerpelijk. Zonder de

Lauren Smouts 26

brief mogen echtgenote en kinderen doen alsof die erkenning niet gebeurd is, wat belangrijke gevolgen heeft op erfrechtelijk vlak).

- OVERSCHRIJVING OP HET HYPOTHEEKKANTOOR: zeer belangrijk! Koop-verkoop van (on)roerend goed komt solo consensu tot stand, dus op basis van loutere wilsovereenstemming van de koper en de verkoper. Voor de rechtsgeldigheid van de rechtshandeling volstaat samentreffen van twee wilsuitingen, maar niet voor de tegenwerpelijkheid.Door een overeenkomst solo consensu is de koper nog geen eigenaar geworden t.o.v. derden, en voor de tegenwerpelijkheid is dus de overschrijving op het hypotheekkantoor vereist. De koop bestaat voor derden pas op dit moment.

Er is een recente wijziging gebeurd aan de regeling inzake verwerping en aanvaarding onder voorecht van boedelbeschrijving van nalatenschappen: een bijkomende voorwaarde voor tegenwerpelijkheid is dat soms een verklaring ter griffie wordt neergelegd, maar dit is afgeschaft door wet Potpourri V. Het is wel nog zo dat de verwerping van het nalatenschap en aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving van nalatenschap in BS moet gepubliceerd worden om tegenwerpelijk te zijn aan derden. De rechtshandelingen (verwerpen of aanvaarden van nalatenschap) zijn belangrijke rechtshandelingen, waar derden bij betrokken zijn.

NALATENSCHAPPEN, DRIE MOGELIJKHEDEN:o Zuivere aanvaarding: bij zekerheid dat de baten de schulden

overstijgeno Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving: een inventaris

wordt opgemaakt, men kan later aanvaarden of weigeren.o Verwerping: meer schulden dan geld.

Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving en verwerping kunnen sinds Potpourri V enkel nog bij notariële akte gebeuren, vroeger kon dit bij verklaring via griffie van de rechtbank van eerste aanleg. Nu zorgt de notaris voor de tegenwerpelijkheid van die rechtshandeling door publicatie in BS (van belang voor bv. schuldeisers die schulden niet kunnen verhalen op verwerpende erfgenaam).

VERTEGENWOORDIGING BIJ RECHTSHANDELINGENEen persoon (vertegenwoordiger) stelt een rechtshandeling in naam en voor rekening van een derde (vertegenwoordigde) aan wie de gevolgen van de rechtshandeling worden toegerekend. Er zijn altijd twee partijen: degene die actief optreedt (maar verbindt niet zichzelf), nl. de vertegenwoordiger, en degene die ervan geniet dat vertegenwoordiging gebeurt, nl. de vertegenwoordigde.

Het maatschappelijk nut is dat dit slechts een afzwakking is van het principe van wilsautonomie: vertegenwoordiging is aangewezen om juridische of praktische redenen.

Lauren Smouts 27

- Bv. juridische redenen: ouders vertegenwoordigen hun minderjarige kinderen, de bewindvoerder vertegenwoordigt de meerderjarige onbekwame.

- Bv. praktische redenen: op vakantie zijn en een vertegenwoordiger aanduiden om in eigen naam een deal te sluiten.

In bepaalde gevallen mag vertegenwoordiging niet plaatsvinden, nl. bij HOOGSTPERSOONLIJKE RECHTSHANDELINGEN. Bv. huwelijkssluiting (geen ‘marriage by proxy’/huwelijk met de handschoen), opmaak van een testament, erkenning van een kind.

(Examen: ‘een minderjarige kan geen testament opmaken’, FOUT! Kan testament opmaken en mag daarbij max. over de helft van zijn goederen beschikken, mag enkel niet door anderen gedaan worden)

De volmacht (synoniem van vertegenwoordigingsbevoegdheid) kan gebaseerd zijn op/vertegenwoordiger kan bevoegd gemaakt worden OP BASIS VAN:

- EEN OVEREENKOMST: dit is de conventionele vertegenwoordiging. Een overeenkomst bepaalt de grenzen waarbinnen de vertegenwoordiger mag optreden. Er is conventionele vrijheid, een grote contractuele marge om lastgevingsovereenkomsten (overeenkomst die men maakt met een bepaalde lasthebber om zijn belangen te laten behartigen op moment dat men dat niet meer kan. De lasthebber verbindt zich ertoe rechtshandelingen te stellen in naam en voor rekening van de lastgever) te sluiten. Bv. van lastgeving, Wall Street stock brokers vertegenwoordigen mensen, beheerders van aandelenportefeuilles, vastgoedmakelaars.

- DE WET: wettelijke vertegenwoordiging. De wet bepaalt het kader dat de omvang van de vertegenwoordigingsbevoegdheid regelt. Ouders/voogd zijn wettelijke vertegenwoordigers van minderjarige kinderen, bewindvoerder…

- DE STATUTEN VAN RECHTSPERSONEN: organieke vertegenwoordiging. Volgt uit de vennootschapswetgeving. De vennootschapswetgeving kent een bepaalde vertegenwoordigingsbevoegdheid toe, maar de statuten van rechtspersonen kunnen die bevoegdheid uitbreiden of inperken. De rechtspersoon kan los van organieke vertegenwoordiging beroep doen op conventionele lastgeving, nl. contractuele vertegenwoordiging (bv. vastgoedmakelaar inschakelen die niet behoort tot vennootschap).

- EEN RECHTERLIJKE UITSPRAAK: Bv. ontvangstmachtiging ten behoeve van de huishouding - bv. wanneer men de echtgenoothulpverplichting niet nakomt, wordt de hulpbehoevende echtgenoot gemachtigd door de rechter om sommen te ontvangen die eigenlijk aan de mede-echtgenoot toekomen - bv. bij EOT is het in uitzonderlijke (in principe verplichte persoonlijke verschijning bij EOT – niet bij EOO) omstandigheden mogelijk om zich te laten vertegenwoordigen door een advocaat of notaris.

Basisprincipes van vertegenwoordiging vindt men in overeenkomstenrecht.

TOEREKENING VAN RECHTSGEVOLGEN BIJ VERTEGENWOORDIGING

Lauren Smouts 28

Essentie van vertegenwoordiging: de vertegenwoordiger treedt actief op, maar niet voor zijn rekening, wel voor rekening van de vertegenwoordigde.

In principe worden de rechtsgevolgen enkel toegerekend aan de vertegenwoordigde indien er vertegenwoordigingsbevoegdheid (volmacht) is en als de vertegenwoordiger handelt binnen de perken van zijn opdracht (cumulatieve voorwaarden). Bv. iemand mandateren om je huis te verhuren, en die persoon verkoopt het huis. Hier is de vertegenwoordiger de perken van zijn vertegenwoordigingsbevoegdheid te buiten gegaan, en de verkoop kan niet aan de vertegenwoordigde toegeschreven worden.

Bij vertegenwoordiging die 100% volgens de regels verloopt, worden de rechtsgevolgen aan de vertegenwoordigde toegerekend, maar enkel bij regelmatige vertegenwoordiging. Wat als aan een van de twee voorwaarden niet voldaan is? Wat indien de vertegenwoordiger ofwel niet behoorlijk gemandateerd was of handelde buiten de perken van zijn opdracht?

In principe is er dan geen toerekening van rechtsgevolgen aan de (pseudo-)vertegenwoordigde, de vertegenwoordigde is niet gebonden. De vertegenwoordiger heeft een contractuele fout begaan. De (pseudo-)vertegenwoordigden, evenals derden, kunnen de vertegenwoordiger aansprakelijk stellen voor de schade veroorzaakt door de bevoegdheidsoverschrijding.UITZONDERINGEN OP PRINCIPE

PRINCIPE: bij regelmatige vertegenwoordiging worden de rechtsgevolgen toegerekend aan de vertegenwoordigde, en bij onregelmatige vertegenwoordiging worden de rechtsgevolgen niet toegerekend aan de vertegenwoordigde.

Er bestaan twee uitzonderingen op het principe, waardoor bij onregelmatigheden toch de vertegenwoordigde toerekenbaar is, ter bescherming van de rechten van derden:

- DE LEER VAN HET SCHIJNMANDAAT (VOLGEND UIT DE VERTROUWENSLEER): Bij onregelmatige vertegenwoordiging is er toch toerekening aan de vertegenwoordigde indien de vertegenwoordigde bij derden de rechtmatige schijn heeft gewekt (schijnmandaat) dat de vertegenwoordiging toch regelmatig was. (komt uit rechtspraak, Cassatie 20 juni 1988)Bv. ouders zijn eigenaars van een appartement aan de kust dat wordt verhuurd. Aan de kust bestaan verschillende ‘agences’/immokantoren (soort tussenpersonen die helpen bij het beheer van aan- en verkoop van onroerend goed - je betaalt om voor jou jouw appartement te laten verhuren). Je ouders werken al jaren met een bepaald agence, en normaal moet de huurder dus de huur doorstorten aan het verhuurkantoor (die dan de huur doorstorten nadat de commissie eraf gegaan is), maar je ouders zijn onlangs overgeschakeld naar een ander agence. Je ouders hoeven dit niet te zeggen

Lauren Smouts 29

aan de verhuurder, en dus kan het zijn dat de huurder is blijven betalen aan het eerste agence (waar er geen rechtsgeldige vertegenwoordiging meer is) en je ouders kunnen nu eigenlijk twee keer de huur eisen, want er is aan het verkeerde agentschap betaald. Dit is een voorbeeld van het schijnmandaat. De huurder mocht ervan uit gaan dat er nog altijd rechtsgeldig vertegenwoordigd werd door het eerste agence, terwijl dit niet meer zo is. Ter bescherming van de rechten van derden bestaat er het schijnmandaat. Een fout van de vertegenwoordigde (ouders) is dus niet vereist opdat de ouders toch verbonden zijn als geloof van de derde (huurder) in de omvang van de machten van de vertegenwoordiger (eerste agence) terecht is. (examen: bedenk ander voorbeeld leer van schijnmandaat: een werknemer die goederen bestelt, maar hier eigenlijk niet toe gemachtigd is, maar de werknemer gebruikt o.a. het briefhoofd van het bedrijf, zodat de derde de indruk krijgt dat de werknemer gemachtigd is)

- NIET-TEGENWERPELIJKHEID VAN INTERNE BEPERKINGEN VAN DE WETTELIJKE VERTEGENWOORDIGINGSBEVOEGDHEID VAN ORGANEN IN NV, BVBA EN VZW (RECHTSPERSONEN): de organen in een rechtspersoon zijn wettelijk bepaalde vertegenwoordigers voor bepaalde rechtspersonen (bv. raad van bestuur, zaakvoerder, bestuurders). Organen hebben bepaalde bevoegdheden die bij wet zijn vastgelegd. Het is mogelijk dat de statuten van zowel NV, BVBA of vzw die wettelijke vertegenwoordigingsbevoegdheid inperken. Dit zijn interne beperkingen van de wettelijke vertegenwoordigingsbevoegdheid. Deze interne beperkingen zijn niet tegenwerpelijk ter bescherming van de rechten van derden, en als er dus organen zijn die eigenlijk onregelmatige vertegenwoordiging uitoefenen, dan hebben die organen een fout begaan en ten aanzien van de rechtspersoon zijn die organen aansprakelijk, maar ter bescherming van derden blijft de rechtspersoon gebonden.

VARIANTEN VAN VERTEGENWOORDIGING Dit zijn ‘varianten’ omdat het niet 100% om vertegenwoordiging gaat, men treedt niet op in naam en voor rekening van.

- MIDDELLIJKE VERTEGENWOORDIGING: de vertegenwoordiger treedt op in eigen naam (niet in naam van vertegenwoordigde), maar wel voor rekening van de vertegenwoordigde. Bv. commissionair: degene die in eigennaam optreedt maar voor rekening van een derde. Dit is vaak het geval in de conservenindustrie, men koopt een hele oogst van landbouwers op in eigen naam, maar men werkt eigenlijk voor rekening van bv. Hak.

- BEWIND: de vertegenwoordiger treedt op in naam van een pak geld/vermogen, en niet in naam van een persoon. Bv. curator bij een faillissement: (fysieke persoon kan niet failliet gaan, handelaar wel, leidt tot gefailleerde boedel) vertegenwoordigt niet de failliete handelaar maar het failliete vermogen/boedel.

Lauren Smouts 30

VORM VAN RECHTSHANDELINGENCONSENSUALISME VS FORMALISME

- CONSENSUALISME: het samentreffen van wilsuitingen. Dit is meestal voldoende voor de geldigheid van de rechtshandeling. Consensualisme is het principe, formalisme de uitzondering.Bv. art. 1583 BW koop-verkoopovereenkomst: de koop komt rechtsgeldig tot stand (door het samentreffen van de wilsuitingen van koper en verkoper) als er overeenstemming is over de prijs en de zaak. Bv. huis willen kopen (onder kantoor), bod doen (aanbod tot aankoop), niet aanvaard, nieuw bod per fax, eigenaar gaat akkoord en wordt telefonisch medegedeeld – enkele dagen later krijgt de eigenaar een hoger bod, maar eigenlijk is er al een koop-verkoop geweest (samentreffen van wilsuitingen via de telefoon)! Zolang het gaat over de geldigheid van de rechtshandeling, zijn hiet geen bepaalde vormen voor nodig, er is sprake van vormvrijheid.

- FORMALISME: het tegenovergestelde van consensualisme. Voor de geldigheid van de rechtshandeling is een of andere vorm nodig (bv. akte). De gevallen waarvoor een vorm vereist is zijn niet zo talrijk (formalisme is de uitzondering).

SOORTEN WILSUITING

- UITDRUKKELIJK: de wilsuiting blijkt uit de handelingen gesteld met de bedoeling de wil tot uiting te brengen. Bv. huwelijk aangaan, toetreding tot de burgerlijke instelling, men zegt formeel ‘ja’ – kind erkennen (formalisme, akte is nodig) – koop-verkoop – bestelling doen.

- IMPLICIET: de wilsuiting moet worden afgeleid uit handelingen gesteld met een ander doel dan de wil tot uiting te brengen.Bv. gewoon iets doen zonder te zeggen dat men het gaat doen, tuinman rijdt zonder iets te zeggen het gras af bij het sluiten van een overeenkomst om het gras af te rijden en te betalen per keer dat er een prestatie geleverd wordt. De tuinman gaat dus akkoord om op die dag die prestatie te doen en zal daarvoor betaald worden – op die bepaalde dag hoeft er geen expliciete wilsuiting te zijn. Bv. Als bepaalde verplichtingen zomaar worden uitgevoerd.

- WILSUITING AFGELEID UIT EEN LOUTER STILZWIJGEN: er wordt geen enkele daad gesteld en er wordt geen enkele wil geuit. Deze wilsuiting vereist is een “omstandig” stilzwijgen dat in het licht van bijzondere omstandigheden kan worden geïnterpreteerd als een toestemming. Bv. gemeenrechtelijke huurrecht art. 1738 BW: als men een huurovereenkomst heeft gesloten bij geschrift van bepaalde duur en de duur afloopt, zijn de verplichtingen van de huurder en de verhuurder klaar, de overeenkomst stopt - MAAR volgens deze bepaling geldt dat als de huurder in het gehuurde goed blijft nadat het contract afloopt (dus door stilzwijgen) dan

Lauren Smouts 31

komt er krachtens die bepaling een nieuwe huurovereenkomst tot stand onder dezelfde voorwaarden en voor dezelfde bepaalde duur.

SOORTEN VORMEN

- AKTE (AUTHENTIEK OF ONDERHANDS): een geschrift (instrumentum, materiële veruitwendiging van een rechtshandeling), opgesteld met het doel een rechtshandeling (negotium) te bewijzen. (Examenvraag: vergelijk de bewijskracht van een authentieke en een onderhandse akte)

(1) AUTHENTIEKE AKTE: een akte, opgesteld (“verleden”) in de wettelijk voorgeschreven vorm voor openbare ambtenaren (notarissen, rechters, ambtenaren van burgerlijke stand) die bevoegd zijn ter plaatse waar zij is opgemaakt (dus geen onbeperkte bevoegdheid).(Notarissen verleiden akten = opstellen, akte nemen van <-> vonnis wordt verleend, gewezen of uitgesproken. Vaak bij belangrijke rechtshandelingen.)

o VOORDELEN: de notaris controleert meteen of de rechtshandeling geldig wordt gesteld, en de authentieke akte heeft een bijzondere bewijskracht. De authentieke akte is sterker qua bewijskracht dan de onderhandse akte t.o.v. derden, en tussen partijen wordt de gehele rechtshandeling (en haar inhoud) bewezen. T.a.v. derden worden de feiten die de ambtenaar zelf (de visu et auditu) heeft vastgesteld, volkomen bewezen geacht zolang de echtheid niet wordt betwist via een procedure valsheid in geschrifte (in welk geval de notaris valsheid heeft gepleegd). De andere feiten gelden slechts tot bewijs van het tegendeel (dat door derden via alle wettelijke middelen kan worden geleverd). Bv. bij het sluiten van een huwelijkscontract en het kiezen van een huwelijksvermogenstelsel dat afwijkt van het wettelijk stelsel (formalisme, moet in een notariële akte gebeuren), zal de notaris de visu et auditu vaststellen dat de echtgenoten daar aanwezig waren. De lijst van eigen goederen (goederen van voor het huwelijk) kunnen worden opgenomen in het huwelijkscontract, maar de notaris kan niet de visu et auditu vaststellen of de echtgenoten wel degelijk eigenaar zijn van deze goederen. Hierover kunnen derden dus (bv. schuldeisers) betwisten, en tegenbewijs leveren door alle wettelijke middelen. De authentieke akte biedt het grote voordeel van de uitvoerbare kracht: een notariële akte is uitvoerbaar, een onderhandse akte is niet uit zichzelf uitvoerbaar (men moet deze eerst aan de rechtbank uitvoerbaar laten maken, een uitvoerbare titel laten bekomen). Soms wordt de inhoud van de akte niet nageleefd, en daarom is er nood aan uitvoerbaarheid.

Lauren Smouts 32

Bv. Ouderschapsovereenkomst (bv. over gezag, verblijf en contact), men moet de keuze maken tussen onderhands of authentiek. Bij authentiek heeft men het voordeel van de uitvoerbare kracht als de overeenkomst niet wordt nageleefd en kan men de akte gedwongen laten uitvoeren.

o NADELEN: brengt soms aanzienlijke kosten mee, kost meer (ereloon notaris).

(2) ONDERHANDSE AKTE: een akte die zonder tussenkomst van een openbaar ambtenaar wordt opgesteld door de partijen zelf. Een onderhandse akte vereist altijd de handtekening van de partijen, maar is voor het overige vormvrij. Om onderhandse akten te willen gebruiken, de rechtshandeling te willen bewijzen, zijn er wel bepaalde vormvereisten. Deze staan in art. 1325-1326 BW: voor wederkerige verbintenissen (handtekening alle partijen, ‘originelen’ aantal zoveel als partijen, ‘gelezen en goedgekeurd’), voor eenzijdige verbintenissen (bv.’ik verbind mij ertoe deze som geld te geven’, eigenhandig geschreven en ondertekend, indien niet zelf geschreven naast handtekening ‘goed voor’ of ‘goedgekeurd voor’ de som of hoeveelheid van de zaak).

o BEWIJSKRACHT ONDERHANDSE AKTE: tussen partijen heeft de onderhandse akte dezelfde bewijskracht als de authentieke akte (als de handtekeningen erkend worden - soms ontkent een partij haar handtekening). Bv. bij zelfstandige bouwmarkt stenen kopen, men ondertekent bestelbon (=rechtshandeling van aankoop) voor 2 paletten, 5 paletten worden geleverd en gefactureerd – bij factuur zit zogezegd ‘dubbel’ van bestelbon voor 5 paletten – men heeft gedagvaard, er is onderzoek naar de echtheid van de handtekening gebeurd, en het bleek niet de echte handtekening te zijn (en er bleken nog veel gedupeerden te zijn). T.a.v. derden bestaat er een groot verschil met de authentieke akte: er is enkel vermoeden iuris tantum, een derde kan het tegenbewijs leveren door alle wettelijke middelen (en bewijzen dat de inhoud van de akte niet overeenstemt met de werkelijkheid).Er is een lichtere bewijslast voor derden (ter bescherming van derden) die het tegenbewijs willen leveren i.v.m. de datum van de onderhandse overeenkomst. Dit is vooral van belang inzake huur: huurovereenkomsten gelden vanaf die bepaalde datum (huurovereenkomsten hebben geen vaste datum, woninghuur wel). Men kan bewijzen t.a.v. andere ‘huurders’ dat men de echte huurder is: een overeenkomst verkrijgt slechts vaste datum t.a.v. derden vanaf de dag van de registratie op het registratiekantoor (bij woninghuur is

Lauren Smouts 33

registratie noodzakelijk, zoniet kan de huurder te allen tijde de huur opzeggen), vanaf het overlijden van een ondertekenaar, of vanaf de overname van de hoofdinhoud in een authentieke akte (bv. onderhandse akte opgemaakt, zoals een inventaris, en nadien wil men de onderhandse inventaris authentiek maken in een notariële akte).(Woninghuur=huur i.v.m. hoofdverblijfplaats)

- ANDERE VORMEN: (Deel van boek gewijzigd door wet Potpourri V: ‘verklaring ter griffie of notariële akte’, volgens het nieuwe regime is het niet meer mogelijk om via verklaring ter griffie nalatenschap te aanvaarden of verwerpen, er moet altijd een authentieke akte zijn) Ondertekening van de overeenkomst (soms vereist voor bewijs van rechtshandeling), kennisgeving (bv. per aangetekende brief voor tegenwerpelijkheid van erkenning van overspelige man, art. 319 bis), betekening van het vonnis (art. 322 lid 2 BW), afleggen van een verklaring ter griffie (art. 203 wetboek van strafvordering), registratie (bv. van huurcontract), publicatie in BS (art. 793 BW)… Vormen zijn zelden nodig voor de geldigheid van rechtshandeling, want formalisme is de uitzondering, maar soms zijn vormen wel nodig voor het bewijs en de tegenwerpelijkheid.

FUNCTIES VAN DE VORMVEREISTEN (FORMALISME)- GELDIGHEIDSVEREISTE: vaak wordt een authentieke akte vereist, niet-naleving

van de vormvereiste leidt tot nietigheid.Bv. vaak in patrimoniaal familierecht, bv. echtscheiding kan niet bij onderhandse akte, vereist een echtscheidingsprocedure die leidt tot rechterlijke uitspraak/vonnis (authentieke akte vereist). Bv. schenking moet bij notariële akte (handgift uitgezonderd). Bv. Huwelijkscontract moet bij notariële akte.

- BEWIJSFUNCTIE: de vorm bewijst dat een rechtshandeling met een bepaalde inhoud en strekking wel degelijk door de partijen werd gesteld.Er bestaat een hiërarchische ordening tussen de verschillende soorten bewijsmiddelen: materiële handelingen en rechtsfeiten zijn door alle wettelijke middelen te bewijzen, maar bij rechtshandelingen is er een voorkeur voor het geschrift. Dit zijn de wettelijke bewijsmiddelen (ook hier bestaat er een hiërarchie van boven naar onder op vlak van bewijskracht):

(1) SCHRIFTELIJK BEWIJS: is vereist voor alle zaken die de som of de waarde van 375 euro te boven gaan.

(2) GETUIGENBEWIJS: mensen die verklaringen doen. Verklaringen kunnen nuttig zijn bij het bewijzen van een feit. Getuigenbewijs is nooit toegelaten tegen of boven de inhoud van de akte (=schriftelijk bewijs), schriftelijk bewijs gaat dus altijd boven getuigenbewijs (zelfs als het gaat om een som of waarde minder

Lauren Smouts 34

dan 375 euro). Getuigenbewijs is slechts toegelaten tussen kooplieden (handelaars) en een aantal andere gevallen.

(3) VERMOEDENS: bij een vermoeden vertrekt men altijd van een bekend feit waaruit men een gevolgtrekking maakt over het te bewijzen onbekend feit. Bv. onderhoudsvordering tegen vermoedelijke verwekker: een procedure om enkel alimentatie te vorderen zonder het kind te laten erkennen en de vermoedelijke verwekker dus ook ouderlijk gezag te geven – wanneer het een gekend feit is dat twee mensen hand in hand lopen/relatie hebben kan men de gevolgtrekking maken dat het kind verwekt is.Er bestaan ook wettelijke vermoedens, bv. na 1 jaar feitelijk gescheiden wonen, wordt het huwelijk onweerlegbaar vermoed (iuris et de iure) onherstelbaar ontwricht te zijn.

(4) BEKENTENIS: een verklaring waarbij een persoon een feit erkent dat tegen hem rechtsgevolgen sorteert/teweegbrengt (altijd rechtsgevolgen tegen de persoon), bv. na EOO de alimentatieplicht kunnen bekomen van de overspelige echtgenoot.

(5) EED: plechtige verklaring die een persoon aflegt tot staving van zijn eigen beweringen.

De bekentenis en de eed zijn niet algemeen aanvaard inzake de staat van de persoon. Het zijn geen doorslaggevende bewijsmiddelen in zaken die de staat van de persoon betreffen (bv. echtscheidingsprocedures).

(Examenvraag: omschrijf in max. twee lijnen wat het vermoeden inhoudt als bewijsmiddel)(Examenvraag: verduidelijk het verschil tussen bekentenis en eed)

- TEGENWERPELIJKHEIDSVEREISTE: de vorm is vereist om de rechtshandeling inroepbaar te maken ten aanzien van derden. Bv. de overschrijving van de akte op het hypotheekkantoor bij de overdracht van zakelijke rechten op onroerend goed.Bv. aangetekende brief moeten sturen als overspelige man kind erkent.(Examenvraag: “de authentieke akte is een geldigheidsvereiste voor de koop-verkoop van onroerend goed” FOUT! Koop-verkoop komt solo consensus tot stand, enkel voor bewijs is geschrift nodig – maar niet noodzakelijk een authentieke akte, deze is enkel vereist voor de tegenwerpelijkheid!)

- BESCHERMING VAN DE CONSUMENT: om de consument tegen zichzelf te beschermen.Bv. herroepingsrecht, recht om van een aankoop af te zien. Bv. verplichte informatie omtrent herroepingsrecht bij overeenkomsten op afstand (online) (verkoop op afstand is gevaarlijker voor consument). Er bestaan garanties om de consument te beschermen tegen ondoordachte aankopen.

Lauren Smouts 35

Bv. Cofidis, consumentenkrediet (=krediet nodig om zaken op afbetaling te kopen); verplichte vermelding vóór de handtekening in de kredietovereenkomst bij consumentenkrediet.

SOORTEN RECHTSHANDELINGEN(Examenvraag: bepaalde rechtshandeling in bepaalde categorie kunnen onderbrengen, niet OF/OF! Kan meerdere categorieën tegelijkertijd)

De indeling van rechtshandelingen gebeurt naargelang:

- HET AANTAL BETROKKEN PERSONEN (ÉÉN OF MEER): (1) EENZIJDIGE RECHTSHANDELINGEN: komen tot stand door de wilsverklaring

van één persoon (hier bestaan weinig voorbeelden van). Bv. opmaken van een testament (kind erkennen, schenking doen…zijn meerzijdig).

(2) MEERZIJDIGE RECHTSHANDELINGEN: vereisen de toestemming van twee of meer personen.Bv. contracten, maar toch bestaan binnen contracten ook eenzijdige contracten of wederkerige contracten, naargelang de verplichtingen die eruit voortvloeien in hoofde van één of meer partijen ontstaan.Bv. lening op afbetaling is een wederkerig contract, verbintenissen in hoofde van uitlener en ontlener – een lening is een meerzijdige rechtshandeling, maar is een éénzijdig contract: degene die geleend heeft moet terugbetalen maar er zijn geen verplichtingen voor uitlener.Bv. vestaire, bewaargeving: bewaarnemer moet de jas bewaren en ongeschonden teruggeven en de bewaargever moet geld betalen; maar op bv. de Boekenbeurs is er kosteloze bewaargeving. Hier zijn er dus enkel verbintenissen op de bewaarnemer. Het is een meerzijdige rechtshandeling, maar toch een éénzijdig contract.(Examenvragen: rechtshandeling is het hoger niveau, contract bestaat op het lager niveau van de meerzijdige rechtshandeling (maar kan dus wel éénzijdig of wederkerig zijn!)

- DE INVLOED OP DE SUBJECTIEVE RECHTEN:(1) CONSTITUTIEVE (VESTIGENDE) RECHTSHANDELINGEN: scheppen een nieuw

subjectief recht, rechten die er voordien nog niet waren worden gevestigd. Bv. sluiten van een contract, aangaan van een huwelijk, adoptieve afstamming, koop-verkoop…

(2) UITDOVENDE (EXTINCTIEVE) RECHTSHANDELINGEN: doen een bestaand subjectief recht tenietgaan. Bv. verzaking aan een recht, recht kwijt zijn, recht uitgedoofd dat men voordien had en nu niet meer, kwijtschelding van schuld (vroeger had de schuldeiser vorderingsrechten, maar na kwijtschelding niet meer).

Lauren Smouts 36

(3) OVERDRAGENDE (TRANSLATIEVE) RECHTSHANDELINGEN: brengen de overdracht mee van een bestaand subjectief recht aan een nieuwe titularis.Bv. koop-verkoop, eigendomsrecht wordt overgedragen, schenking, overdracht van schuldvordering.

(4) DECLARATOIRE (BEVESTIGENDE) RECHTSHANDELINGEN: strekken tot het bevestigen, het behoud of het bewijs van een subjectief recht. Bv. een oorspronkelijke afstammingsband, het akte nemen van mondelinge huurovereenkomst, de registratie van een huurcontract, een erkenning, de verdeling (art. 883 BW: vb. twee kinderen erven onroerend goed en elk kind erft de helft. Dit is onverdeelde mede-eigendom. Wil men het goed verkopen of goed inkopen, verdelen dus, is dit declaratoir want degene die het huis in zijn kavel krijgt, wordt geacht daar altijd eigenaar van geweest te zijn.

- DE VORMVEREISTEN WAARAAN ZE ONDERWORPEN ZIJN:(1) CONSENSUELE RECHTSHANDELINGEN: bv. koop-verkoop, de vorm is enkel

nodig voor de tegenwerpelijkheid.(2) VORMELIJKE RECHTSHANDELINGEN: de naleving van de vormvereisten is

noodzakelijk voor de geldigheid.- HUN OPEN OF GESLOTEN KARAKTER:

(1) GESLOTEN RECHTSHANDELINGEN: burgerrechtelijke instellingen, men treedt toe tot het ‘totaalpakket’ dat te nemen of te laten is. Bv. huwelijk, wettelijke samenwoning, adoptie.

(2) OPEN RECHTSHANDELINGEN: men heeft meer contractuele en conventionele vrijheid.

(3) TUSSENVORMEN: toetredingscontracten. Tussenvorm, omwille van de monopolypositie van een van de partijen is de inhoudelijke contractsvrijheid uiterst klein of onbestaand. Bv. vervoersovereenkomst met De Lijn, 10-rittenkaart kopen/ticket kopen/… Bv. NMBS, bij opstappen algemene vervoersvoorwaarden naleven.

- HUN INVLOED OP HET VERMOGEN: Ook hier geldt een hiërarchie van zwak naar sterk. (Examenvraag: MC catalogeren!)(1) DADEN VAN BEWARING: beogen de instandhouding van een

vermogensbestanddeel, bv. dak laten repareren, brandverzekering sluiten, stuiten van een verjaring.(Stuitingsdaden: verjaring begint opnieuw van nul te lopen – schorsingsdaden: als de schorsing wegvalt loopt de schorsing verder vanop het moment dat de schorsing begon).

(2) DADEN VAN GEBRUIK OF GENOT: impliceren de aanwending van een goed volgens de normale bestemming of het genot van vruchten.

Lauren Smouts 37

Bv. eigenaar kan daden van gebruik en genot van zijn huis stellen, de vruchtgebruiker mag huurgelden ontvangen van het huis waarop hij vruchtgebruik heeft, interest bankrekening opstrijken (=daad van genot), ouderlijk vruchtgenot (wettelijk gezien komen gelden van minderjarige aan ouders toe, als minderjarige onroerend goed verhuurt komt huur aan ouders toe).

(3) DADEN VAN BEHEER: beogen de normale toekomstige vruchtdraging van het vermogen te verzekeren.Bv. wanneer een verhuurder een goed waarvan hij eigenaar is in huur geeft omdat men het goed wil laten renderen d.m.v. huurovereenkomsten/huurgelden te innen.Bv. bij verhuren van minder dan 9j is dit slechts een daad van beheer, bij een langere periode is dit een daad van beschikking.Bv. gelden beleggen.

(4) DADEN VAN BESCHIKKING: vaak machtigingsbehoevende handelingen. Wijzigen de samenstelling van vermogens, het vermogensbestanddeel verlaat een vermogen voor lange tijd of definitief. Bv. verhuring voor langer dan 9j, koop-verkoop, aangaan van een lening, afsluiten van een dading (overeenkomst gesloten ter beëindiging van een geschil, essentieel aan een dading is het doen van wederzijdse toegevingen), hypotheek toestaan, schenking doen of aanvaarden.(Examenvraag: ouders sluiten dading voor minderjarig kind in verkeersongeval zonder machtiging van de vrederechter, wat zijn de gevolgen? De ouders zijn de wettelijke vertegenwoordiger, doen ook goederenbeheer, maar dit is een machtigingbehoevende handeling en is dus vatbaar voor nietigverklaring. Oplossing: de minderjarige die ondertussen zelf meerderjarig is, kan de nietigverklaring vorderen. Moet benadeling bewezen worden of is nietigheid rechtens? Nietigheid rechtens)

(5) DADEN VAN ECONOMISCH BEHEER: niet 100% daad van beschikking, daad van beschikking maar specifiek gesteld om de normale vruchtdraging van een vermogensbestanddeel te bevorderen. Bv. verkoop van stukken van voorraad van kleinhandelszaak.

RELEVANTIE VAN DIT ONDERSCHEID?

Daden zijn van belang voor de handelingsbekwaamheid van de rechtssubjecten die ze stellen. Ligt in de bevoegdheden van verschillende categorieën personen, zoals bv. eigenaar, vruchtgebruiker, ontvoogde minderjarige. Verzamelnamen van rechtshandelingen die gecatalogeerd zijn.

Eigenaar kan bv. alle daden, vruchtgebruiker kan daden van bewaring plegen, mag goed gebruiken/genieten, ontvoogde minderjarige kan bepaalde rechtshandelingen zelf stellen zonder bijstand van curator, voor daden van beschikking bijstand nodig.

WEEK 8

Lauren Smouts 38

HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT ‘Wie schade lijdt, moet deze zelf dragen’ is het principe. Aansprakelijkheidsrecht bepaalt de uitzonderingen: schadelast kan naar iemand anders verplaatst worden, moet vergoeden.

• indien de schade wordt veroorzaakt door een fout (schuldaansprakelijkheid), schade staat in oorzakelijk/causaal verband met de fout. Degene die fout begaan heeft moet schade vergoeden, schadelijder wordt gecompenseerd.

• Schade kan gedragen worden door iemand die geen fout begaan heeft (objectieve/foutloze aansprakelijkheid), schade wordt gekanaliseerd naar persoon op wie objectieve aansprakelijkheid weegt (ook al heeft zelf geen fout begaan, maar bv. Bij daad plegen die onrechtmatig is, of schade wordt gekanaliseerd door bepaalde band met risicofactor).

Technieken om schadelast te spreiden

bv. verzekeringen (wettelijke verplichting in BE aansprakelijkheidsverzekering voor motorvoertuigen, WAM-wet): miljoenen mensen betalen premie en hebben garantie van vergoeding bij ongeval, voordelen voor verzekeringsnemer en verzekeraar.

bv. schadefondsen, men wordt aangereden door niet-verzekerd voertuig, uitbetaling door Belgisch Gemeenschappelijk Waarborgfonds (gespijsd door boetes verkeersovertreders). Bestaan ook op internationaal niveau.

Aansprakelijkheidsrecht: wanneer moet schade vergoed worden, wie moet er betalen, wanneer?

• Strafrechtelijke aansprakelijkheid (<->burgerrechtelijke aansprakelijkheid): is er vanaf dat een norm waarop strafsanctie is gesteld overtreden wordt (opzettelijk of niet maakt niet uit, opzet niet altijd vereist terwijl dit binnen strafrecht wel zo is - art. 422 bis, schuldig hulpverzuim, niet bieden van hulp aan persoon die in grote nood verkeert). Men komt zeer snel tot strafrechtelijke aansprakelijkheid, want er hoeft geen schade te zijn, morele schade is genoeg (in burgerrechtelijke wel). Verticale verhouding.

• Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: horizontale verhouding, plicht tot herstel van schade die aan een andere burger werd berokkend.

• Contractuele aansprakelijkheid: contractuele wanprestatie telkens een van de partijen beweert dat iets niet goed is uitgevoerd, aansprakelijkheid weegt op degene aan wie wanprestatie verweten wordt (verbintenissenrecht).

• Extracontractuele aansprakelijkheid: bij schade die niet contractueel is. Onderscheid tussen contractueel en extracontractueel is zeer belangrijk in

Lauren Smouts 39

praktijk: (1) hoeveel schadevergoeding men kan bekomen, bij extracontractueel moet volledig vergoed worden, bij contractueel niet altijd (2) verjaringstermijnen voor contractuele vorderingen 10 jaar, extracontractuele vorderingen instellen binnen 5 jaar na ontdekking van de schade en ontdekking van de identiteit van schadeverwekker, maximumtermijn 20 jaar nadat schadeverwekkend incident zich heeft voorgedaan (3) mogelijkheid tot maken van exoneratieclausules bestaat enkel bij contractuele aansprakelijkheid, exoneratieclausule is clausule waarmee last van jezelf wordt weggehaald, ‘ontlastingsclausule’, bv. Organisator is niet verantwoordelijk voor gebeurlijke ongevallen bij kopen ticket voetbal (ticket kopen is contract) - parking binnenrijden.

In praktijk vaak tegelijkertijd contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid, bv. Aannemingsovereenkomst schilderen woonkamer, schilder onzorgvuldig en verf op kledij is contractuele wanprestatie (elke vlek is schade) en ook overtreding van gedragsnorm want niet gedrag dat goede huisvader zou uitvoeren (art. 382).

Welke aansprakelijkheid toepassen bij samenloop (kan men extracontractueel aansprakelijkheidsrecht toepassen als er ook sprake is van contractuele aansprakelijkheid, extracontractueel is nu eenmaal voordeliger voor schadelijder)?

Hof van Cassatie Stuwadoorsarrest 7/12/1973, in beginsel mag dit niet, samenloopverbod.

• schadeverwekkend incident haven van Antwerpen, machine moest verscheept worden

• 2 partijen, contract tussen verzender van machine en reder (eigenaar schepen om machine te vervoeren)

• Reder schakelt stuwadoorsbedrijf in, machine valt in water (schade)

• Probleem: exoneratieclausule in overeenkomst dat reder niet aansprakelijk kon gesteld worden voor contractuele fouten van stuwadoor

• Is er dan extracontractuele vordering mogelijk tegen stuwadoor/reder? (Algemeen: kan men bij contractuele aansprakelijkheid extracontractuele aansprakelijkheid vorderen?)

Ja, onder bepaalde voorwaarden kan men extracontractueel vorderen, als zowel de fout als de schade vreemd zijn aan de uitvoering van het contract. In het stuwadoorsarrest is dit niet zo, niet vreemd aan contract.

vb. Schildersbedrijf, fout en schade zijn niet vreemd aan het contract, samenloop is dus onmogelijk omwille van samenloopverbod HvC.

vb. Schilder rijdt na werken naar huis, rijdt in op je wagen onderweg, heeft niets te

Lauren Smouts 40

maken met aannemingsovereenkomst, men kan extracontractueel vorderen.

Waarom enkel extracontractueel onder die voorwaarden? Grondslag samenloopverbod: volgens HvC bij sluiten contract is het de bedoeling contractuele verhouding enkel door contractuele aansprakelijkheid te laten beheersen.

Eén uitzondering op samenloopverbod: als fout die aanleiding heeft gegeven tot de schade ook strafrechtelijk misdrijf is kan men wel extracontractueel vorderen, samenloopverbod is niet van toepassing.

vb. Werken in badkamer, komen kijken, kleine schaafwond/gebroken teen… - Totaal anders juridisch gezien, misdrijf is toebrengen van onopzettelijke slagen en verwondingen.

Is een contractuele fout, ook het strafrechtelijk misdrijf onopzettelijke slagen en verwondingen, het slachtoffer behoudt het keuzerecht - men mag kiezen tussen contractueel en extracontractueel vorderen (vaak zal men kiezen voor extracontractueel door de voordelen).

• Enkelvoudige aansprakelijkheid (<-> samengestelde aansprakelijkheid, oud onderscheid): aansprakelijkheid voor eigen daad,

• 1382 BW (opzettelijk verwekte schade - daad, fout waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt (causaliteit) - schuldaansprakelijkheid),

• 1383 BW (schade uit nalatigheid of onvoorzichtigheid - iets niet doen of op onvoorzichtige manier doen is een fout),

• 1386bis BW (schuldloze aansprakelijkheid, fout is niet toerekenbaar, geen schuldaansprakelijkheid)

• Samengestelde aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor daden van personen voor wie men moet instaan.

• 1384, tweede-vierde lid BW (personen voor wie men moet instaan)

• 1384, eerste lid en 1385-1386 BW (zaken die men onder zijn bewaring heeft)

(examen: artikel kunnen catalogeren onder bepaalde vorm van aansprakelijkheid - ‘schuldaansprakelijkheid veronderstelt altijd dat er een foutieve daad wordt gesteld’, FOUT, veronderstelt wel altijd fout maar niet altijd een daad, ook door iets niet doen, nalatigheid)

• Schuldaansprakelijkheid

• Objectieve/foutloze aansprakelijkheid: o.a. risicoaansprakelijkheid

Traditionele visie was onderscheid enkelvoudig-samengesteld, nu

Lauren Smouts 41

schuldaansprakelijkheid en objectieve aansprakelijkheid.

Schuldaansprakelijkheid: 1382 BW, 1383 BW, 1384 lid 2 BW, 1384 lid 4 BW

Objectieve aansprakelijkheid: 1384 lid 1 BW (risicoaansprakelijkheid), 1384 lid 3 BW, 1385 BW, 1386 BW, 1386bis (schuldloze aansprakelijkheid)

SCHULDAANSPRAKELIJKHEIDBij schuldaansprakelijkheid moeten altijd drie elementen worden bewezen: fout (tegenpartij heeft schuld aan schade en is toerekeningsvatbaar), schade, en dat fout toerekenbaar is en in oorzakelijk verband staat tot de schade. (schuld=fout+toerekenbaarheid)

Bij risicoaansprakelijkheid moet er geen fout bewezen worden, enkel schade en band met risicofactor.

Schuld: objectieve component, de fout, en subjectieve component, de toerekeningsvatbaarheid.

Een fout (hier in de zin van art. 1382BW-1383BW) is elke maatschappelijke onaanvaardbare gedraging, schending van een wettelijke of reglementaire norm en/of een zorgvuldigheidsnorm (gebeurt zeer snel, maar wil niet zeggen dat er automatisch aansprakelijkheid is).

Referentiecriterium voor al dan niet schending van zorgvuldigheidsnorm is het gedrag van de goede huisvader (bonus pater familias). Beoordeling is afhankelijk van persoon. Voorzienbaarheid van de schade is het determinerend criterium (kon men voorzien dat door dat gedrag schade zou veroorzaken? - knuffel geven aan iemand met osteoporose waarvan men niet weet dat ze osteoporose hebben, schouder uit de kom - sigaret weggooien op plaats waar toevallig benzine ligt versus aan tankstation).

Aansprakelijkheidsbeperkende mechanismen voor bepaalde beroepscategorieën, zodat aansprakelijkheid kan afgewenteld worden.

vb. Art 18 arbeidsovereenkomstenwet (werknemer is gebonden door arbeidersovereenkomst met werkgever), werknemer is enkel aansprakelijk voor zijn bedrog (NIET het wilsgebrek bedrog, maar opzettelijke fout!) en zijn zware schuld (zware fout). Voor lichte schuld (lichte fout) is hij enkel aansprakelijk indien die bij hem eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt (gebruikelijke lichte fout). Deze bepaling kan ingeroepen worden ten gunste van (enkel) de werknemer. Enkel voor fouten die werknemer ZELF begaat, bv. niet om aansprakelijkheid als ouder te ontduiken.

Lauren Smouts 42

vb. Werknemer gevelrenovatiebedrijf NV John Saey staat op stelling en laat per ongeluk bijtend product vallen. Wie is aansprakelijk? (1) Is het een fout? Ja, zorgvuldigheidsnorm is geschonden (2) Werknemer persoonlijk aansprakelijk? Nee, volgens art. 18 arbeidsovereenkomstenwet indien die fout niet eerder gewoonlijk voorkomt, want lichte fout. Maar hier is NV sowieso aansprakelijk, want werknemer van NV is aangestelde.

(examen: indien degene die fout begaan heeft niet aansprakelijk is, is er meestal andere aansprakelijk aan te duiden - vb. Mecanicien die met opzet werkgever electrocuteert kan artikel niet inroepen want is opzettelijk, of zware fout)

Toerekenbaarheid van de fout/toerekeningsvatbaarheid van de schadeverwekker

Drie categorieën zijn niet toerekeningsvatbaar:

• Onmondige kinderen: kleine kinderen die draagwijdte van handelingen niet beseffen, kunnen veel fouten begaan en schade veroorzaken, maar zijn niet toerekeningsvatbaar en kunnen nooit persoonlijk aansprakelijk gesteld worden (sommige minderjarigen zijn dus wel persoonlijk aansprakelijk, enkel onmondige kinderen niet!). Grosso modo is een zevenjarige toerekeningsvatbaar. Ouders (soms onderwijzers) komen altijd in beeld in dit geval.

• Krankzinnigen: op grond van 1382BW indien hij niet beseft wat hij doet, anders volgens 1386bis BW.

• Rechtspersonen: treden op via vertegenwoordigers/organen. (Volgens specialiteitsbeginsel kan rechtspersoon nooit gehouden zijn tot schadevergoeding want ligt niet in verlengde van statutaire doelen om onrechtmatige daden te stellen.) Volgens de orgaantheorie als orgaan dat optreedt binnen het raam van organieke vertegenwoordiging een fout begaat binnen uitvoering van zijn opdracht zit het slachtoffer in een zetel/comfortabele positie omdat slachtoffer niet alleen orgaan persoonlijk kan aanspreken maar kan ook rechtspersoon aanspreken (slachtoffer kan dubbel vorderen, ook al kan schade maar eenmaal gerecupereerd worden).

(examenvraag: zaakvoerder van BVBA Grapefruit rijdt met busje om inkopen te doen om te verkopen in winkel rijdt iemand aan - schadeverwekkende handeling in uitvoering van zijn opdracht, slachtoffer kan zowel BVBA als zaakvoerder aanspreken - versus wanneer zaakvoerder met busje naar buitenverblijf aan zee rijdt en iemand aanrijdt enkel orgaan aansprakelijk volgens 1382.)

Vermoedens van fout die leiden tot vermoedens van aansprakelijkheid

• weerlegbare vermoedens (iuris tantum): in context van aansprakelijkheid zijn er twee weerlegbare vermoedens die wegen op ouders (1384 lid 2 BW) en leraars

Lauren Smouts 43

(1384 lid 4 BW), worden vermoed iets misdaan te hebben wanneer fout door kinderen/leerlingen gebeurt. Weegt op dubbel vermoeden van fout (fout in toezicht en fout in opvoeding, er moet dus dubbel tegenbewijs geleverd worden).

• Aansprakelijkheid van ouders: alle soorten ouders met juridisch vastgestelde afstammingsband (niet enkel vader en moeder, ook moeder en meemoeder, maar geen pleegouders of voogden want dan blijven ouders met afstammingsband aansprakelijk en ouders kunnen zelden tegenbewijs leveren voor fout in opvoeding, geen grootouders) - alle kinderen (binnen of buiten huwelijk, onmondige kinderen…) zolang ze minderjarig en niet-ontvoogd zijn

Samenloop van art. 1384 lid 2 BW (ouders) en art. 1384 lid 4 BW (leraars) is mogelijk:

vb. Leraar middelbaar die op bord schrijft met rug naar leerlingen, al een leerling op de gang had gezet, leerling (schadeverwekker, fout, schending wettelijke norm als zorgvuldigheidsnorm, opzettelijke slagen en verwondingen, oorzakelijk verband) potlood in oog andere leerling (slachtoffer). Veel schade, fysieke schade, verlies van een kans (bv. nooit piloot zijn), kosten. Aansprakelijkheid? Schadeverwekker is aansprakelijk, leraar is aansprakelijk op grond van 1384 lid 4 BW maar kon tegenbewijs leveren omdat hij al had geprobeerd de orde te handhaven en had zaken niet laten escaleren, ouders van schadeverwekker zijn aansprakelijk (konden wel tegenbewijs leveren voor fout toezicht maar niet voor fout in opvoeding). School had ook aansprakelijk kunnen gesteld worden als aansteller van aangestelde leraar.

• Aansprakelijkheid van onderwijzers en ambachtslieden voor leerlingen en leerjongens: aansprakelijk voor schade veroorzaakt gedurende de tijd dat deze onder hun toezicht staan. Voorwaarden voor aansprakelijkheid zijn voor degenen die onderwijs of een beroepsopleiding verstrekken, maar de schadeverwekkers kunnen minderjarig of meerderjarig zijn, onderricht zijn is noodzakelijk en louter toezicht volstaat niet (bv. Lien Vercruysse tijdens proefexamen), men moet tegenbewijs leveren dat de leraar de fout niet had kunnen voorkomen werkt bevrijdend

Onweerlegbare vermoedens (iuris et de iure): behoort tot objectieve aansprakelijkheid, weegt op aanstellers (1384 lid 3 BW) en aangestelden die fout begaan. Weegt op vermoeden van aansprakelijkheid.

OBJECTIEVE AANSPRAKELIJKHEID

Objectieve aansprakelijkheid omvat schuldloze aansprakelijkheid, foutloze aansprakelijkheid omvat aansprakelijkheid voor eigen (niet-on)rechtmatige daden

Lauren Smouts 44

en risico-aansprakelijkheid.

• schuldloze aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor eigen gedrag, maar fout is niet toerekenbaar (krankzinnigen art. 1386bis BW). Rechter heeft grote appreciatievoegdheid, alles is mogelijk. De rechter moet billijke schadelastverdeling doen (Is krankzinnige verzekerd? Zeer vermogend en slachtoffer onvermogend?) wat in het voordeel speelt van krankzinnige schadeverwekker.

• Aansprakelijkheid voor eigen (niet-on)rechtmatige daden: gedragingen die in se geen fout uitmaken.

Toegelaten inbreuk op zakelijke rechten, bv. onteigening (voor HST-sporen in Luik moet eigendomsrecht geschonden worden, overheid moet onteigenen en compenseren) en leer van burenhinder (bij veroorzaken abnormale hinder voor buur kan schadevergoeding uitgesproken worden, zelfs zonder fout, bv. iets bouwen op eigen grond wat in principe wel mag- art. 544BW).

Rechtmatige overheidsdaden: bv. schadevergoeding wegens onwerkdadige voorlopige hechtenis

(wet van 13/03/1973: binnen 24u moet onderzoeksrechter tussenkomen om aanhouding te bevestigen of men moet vrijgelaten worden, indien dit gebeurt en achteraf blijkt dat men vrijgesproken wordt en dus ten onrechte was opgesloten, kan men schadevergoeding vragen indien men langer dan 8 dagen opgesloten is geweest)

• Bepaalde gevaarlijke activiteiten: bv. grondwatergewinning (risico op verzakkingen), mijnbouw.

• Risicoaansprakelijkheid: men heeft geen fout begaan, fout wordt gekanaliseerd omdat men band heeft met risicofactor of schadeverwekkend incident. Men moet bewijzen dat men niet in toepassingsvoorwaarden verkeert. Schade kan veroorzaakt zijn door:

Een dier (art. 1385 BW): eigenaar of de bewaker met meesterschap over het dier (bv. rij-instructeur paardrijden, behalve indien die persoon werknemer is) is aansprakelijk voor de schade die door het dier is veroorzaakt, hetzij het onder zijn bewaring stond dan wel verdwaald of ontsnapt was. Enkel het bewijs dat de schade niet door het dier werd veroorzaakt of het bewijs dat men niet de eigenaar of de bewaker is werkt bevrijdend. Wild (reeën, konijnen, everzwijnen…) valt hier niet onder (res nullius), behalve wanneer eigenaar van het perceel het wild in bovenmatige aantallen heeft laten toenemen zonder iets aan te doen.

Lauren Smouts 45

Zaken die een bijzonder gevaar opleveren: een instortend gebouw (art. 1386 BW), de eigenaar is aansprakelijk wanneer de instorting te wijten is aan een verzuim van onderhoud of een gebrek in de bouw (wie in gebreke is gebleven is irrelevant voor aansprakelijkheid, maar wel belangrijk voor het verhaal - vb. Ingestort terras, fout van architect als aannemer, men zou schade kunnen verhalen op eigenaar en de eigenaar zou verhaal kunnen uitoefenen op de architect en aannemer - samenloopverbod, (extra)contractueel aannemer? Of onopzettelijke slagen of verwondingen?), of een gebrekkige zaak (art. 1384 lid 1 BW), men is aansprakelijk voor schade aangericht door zaken die men onder zijn bewaring heeft = de bewaarder. Het bewijs dat men geen bewaarder is of dat de schade niet werd veroorzaakt door het gebrek werkt bevrijdend.

Gebrekkige zaak: vuilniszak die op straat stond, vuilnisman gooit zak in vuilniswagen en resulteert in ontploffing, schade aan geparkeerde auto. Eigenaar bleef buiten schot want inhoud was niet te achterhalen, vuilnisman is niet als bewaarder weerhouden, vuilnisophaaldienst werd als bewaarder aansprakelijk gehouden, stad Brussel werd niet weerhouden maar was aansteller van vuilnisophaaldienst.

Samengestelde zaak: vloer van textielafdeling van Delhaize waar een biefstuk op ligt, iemand valt erover, schade ruggenwervels. Warenhuisvloer wordt beschouwd als gebrekkige samengestelde zaak. (<-> banaan op de vloer in fruitafdeling, niet abnormaal). Parking van warenhuis waar winkelkarretjes staan, te lange rij waar auto’s tegen kunnen rijden, parking zou gebrekkige samengestelde zaak kunnen worden.

(3) Een andere persoon, een aangestelde (art. 1384, lid 3 BW): bv. ook dienstencheques. Wanneer aangestelden fouten begaan in het raam van de aanstelling, zijn de aanstellers aansprakelijk. Alle werknemers zijn aangestelden, maar niet alle aangestelden zijn werknemers; werknemers moeten gebonden zijn door een arbeidsovereenkomst (enkel voor hen werkt art.18 arbeidswet). Aanstellers (vaak rechtspersonen) zijn werkgevers die aangestelden aanstellen voor eigen rekening.

Het moet gaan om schade veroorzaakt door de aangestelde binnen de tewerkstelling, er moet een band tussen de dienst en de fout zijn - band mag ook toevallig zijn, schade veroorzaken door haag te snoeien, ongeval met kettingzaak is directe band, als ongeval gebeurt tijdens pauze, bv. sigarettenpeuk in tuinhuis met gras, brand, hier is aansteller ook aansprakelijk, er is een band tussen dienst en fout. Er is ook aansprakelijkheid bij misbruik van functie, bv. werknemer tuinbedrijf gebruikt middelen van zijn aansteller voor persoonlijke doeleinden, zoals zwartwerk na werkuren voor ‘klant’ waar men officieel witwerk mee doet - er is nog steeds een

Lauren Smouts 46

band met de bediening. Als er geen witwerk wordt gedaan met dezelfde persoon is er geen enkele band met de bediening, en zou zwartwerker dus persoonlijk moeten aangesproken worden. Het bewijs dat de schade niet werd veroorzaakt door de fout van de aangestelde of dat er geen band is werkt bevrijdend.

Verband met Art. 18 Arbeidsovereenkomstenwet: kan niet bevrijdend werken voor de aansteller, enkel de aangestelde werknemer (!) kan die gebruiken voor persoonlijke aansprakelijkheid.

Verband met orgaantheorie: nagaan of schadeverwekker aangestelde dan wel orgaan is, orgaantheorie leidt enkel tot aansprakelijkheid op grond van art. 1382BW, nooit op grond van art. 1384 lid 3 BW.

WEEK 9

SCHADESchade is de schending van een louter feitelijk belang (schending van een recht is niet noodzakelijk). Schade is het verschil tussen de situatie voor en na het schadeverwekkend incident. Bv. zus die voor broer zorgde werd aangereden, had ‘schade’ door dood zus, werd goedgekeurd ook al werd geen recht miskend, schending van feitelijk belang volstaat.

• Het geschonden belang moet rechtmatig zijn: vb. cocaïne bestellen en voorschot betalen, drugs beschadigd - geen rechtmatig belang want cocaïne kopen mag niet, dus men kan geen schadevergoeding vragen.

• De schade moet vaststaan: schade mag niet louter hypothetisch zijn, maar mag wel toekomstig zijn (als het gaat over de normale ontwikkeling van een actueel zekere toestand). Bv. Schade bij ongeluk staat onmiddellijk al vast (fysiek), maar hoeveel schade er precies zal zijn (ziekenhuiskosten) staat nog niet vast. Het verlies van een kans maakt ook schade uit en moet gecompenseerd worden (verliezen oog, verlies kans op piloot zijn - door fout dierenarts dekhengst verliezen). Schade wordt begroot bij de uitspraak van het vonnis.

• De schade moet persoonlijk zijn: (wel mogelijkheid tot class actions, bv. wanneer milieu schade lijdt).

SOORTEN SCHADE• Vermogensrechtelijke/patrimoniale schade

• Extrapatrimoniale/morele schade

• Mengvormen: bv. invaliditeit

Lauren Smouts 47

CAUSAAL VERBANDFout, schade, en oorzakelijk verband tussen fout en schade moeten bewezen worden om aanleiding te kunnen geven tot aansprakelijkheid.

EQUIVALENTIELEERDe fouten zijn volgens het HvC van gelijke waarde om aanleiding te geven tot aansprakelijkheid, elke fout is evenwaardig in zijn aandeel om bij te dragen tot de schade.

Er is causaal verband indien een bepaalde schade niet zou zijn ontstaan zonder de fout. Omgekeerd is er geen causaal verband indien de schade zich op identieke wijze ook zonder de fout zou hebben voorgedaan. Eenieder die een fout begaat die een noodzakelijke voorwaarde is voor de schade, is aansprakelijk voor deze schade - conditio sine qua non-test.

Alle causaal relevante fouten moeten als feit met elkaar gelijkgeschakeld worden, volstaan voor aansprakelijkheid, zonder verdere selectie (<-> NL).

Vb. Iemand loopt tetanus op ten gevolge van verkeersongeval, moet bloedtransfusie krijgen en krijgt met HIV-besmet bloed toegediend. Dader van verkeersongeval en kliniek zijn aansprakelijk, op gelijke voet, volgens equivalentieleer (zuivere toepassing equivalentieleer is soms onbillijk).

PLURALITEIT VAN OORZAKENEr kunnen meerdere oorzaken zijn die leiden tot meerdere aansprakelijken, meerdere oorzaken als niet enkel schadeverwekker maar ook schadelijder een fout heeft begaan, fout in combinatie met een toevallige factor.

• meerdere oorzaken die leiden tot meerdere aansprakelijken:

• Er kunnen meerdere aansprakelijken zijn die samen dezelfde fout hebben begaan, en zijn dus hoofdelijk aansprakelijk voor het geheel van de schade. Bv. Cassatiearrest over wettelijke erfgenamen die nalatenschapsgoederen wilden ontvreemden (er was sprake van bijzondere legatarissen), heling van erfgoederen - misdrijf door meerderen gepleegd, na bewuste samenwerking dezelfde fout begaan. De schadelijder (bijzonder begunstigde legataris) kan het volledige bedrag van elk van de aansprakelijken vorderen wanneer men hoofdelijk aansprakelijk is, vordering instellen tegen elk van hen. Schadelijder mag volledige vordering verhalen op één persoon.

• Meerdere aansprakelijken hebben verschillende fouten begaan en zijn in solidum

Lauren Smouts 48

aansprakelijk voor het geheel van de schade. Geheel kan gevorderd worden tegen elke in solidum gehouden schuldenaar. Secundaire gevolgen verschillen: pure hoofdelijkheid is sterker dan in solidum gehoudenheid, bij hoofdelijkheid is één persoon dagvaarden gelijk aan iedereen dagvaarden terwijl bij in solidum iedereen afzonderlijk moet gedagvaard worden. Stuiting van verjaring is ook anders, bij hoofdelijkheid geldt stuiten van verjaring voor iedereen, bij in solidum moet bij elke schuldenaar apart gebeuren. Bv. Leerling die onder druk van vriendin klasgenoot slaat - vuurwerkverkoper verkoopt aan jongere -16, vuurwerk wordt verschillende keren doorgegeven, zij allemaal en winkelier zijn in solidum aansprakelijk (verschillende fouten, niet mogen verkopen en niet mogen afsteken…) - dokter die pillen voorschrijft aan patiënt in verkeerde dosis, wordt niet opgemerkt door apotheker, patiënt neemt te hoge dosis en belandt in coma (schade bij zelfde slachtoffer, verschillende fouten die even belangrijk/groot/verantwoordelijk zijn).

• Gedeelde aansprakelijkheid bij fout van de schadelijder: niet enkel schadeverwekker heeft fout begaan, slachtoffer is ook in fout. Bv. verkeersrecht, kind wordt aangereden omdat het zich lostrekt van moeder en zonder kijken straat op loopt, leidt tot gedeelde aansprakelijkheid. Bv. kind wordt gebeten door hond omdat kind hond pestte, schending van zorgvuldigheidsnorm, dus gedeelde aansprakelijkheid.

• Fout in combinatie met toevallige factor: vb. van weg slippen door belemmering zicht door plotse mistbank, wie de fout beging zal de volledige schade moeten vergoeden. Uitzondering: wanneer er sprake is van overmacht als grondslag van schadeverwekkend incident, is er eigenlijk geen onrechtmatige daad/fout.

GEVOLGEN VAN EXTRACONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEIDSchadevergoeding, bij voorkeur herstel in natura (zelfde toestand als voor het schadeverwekkend incident), indien onmogelijk bij equivalent (in geld gecompenseerd).

RECHTSMISBRUIKEr zijn beperkingen aan de ongebreidelde uitoefening van subjectieve rechten (1382BW), voortvloeiend uit.

(2) wettelijke bepalingen: vb. regels inzake ruimtelijke ordening en stedenbouw, woninghuurwet.

(3) Algemene zorgvuldigheidsnorm: link kan gelegd worden met figuur van de

Lauren Smouts 49

precontractuele aansprakelijkheid. Iedereen heeft het recht te onderhandelen in aanloop van het sluiten van een contract, maar zelfs in precontractuele fase moet men zich als goede huisvader gedragen. Vb. Tot precontractuele aansprakelijkheid kan men veroordeeld worden wanneer men aannemingsovereenkomst wil sluiten en verschillende offertes aanvraagt, verschillende aanbieders aan het lijntje houden terwijl men al vrij zeker is van keuze.

(4) Rechtspraak en rechtsleer:

(1) perfect legale rechtsoefening, recht gebruiken terwijl men er zelf geen voordeel van heeft maar iemand anders ondervindt wel nadeel. Bv. schoorsteen bouwen die men niet gebruikt, vlak voor raam buren).

(2) Als men de keuze heeft tussen handelen met gelijk voordeel of de voor anderen meest schadelijke optie. Bv. reclamebord voor reclamebord van iemand anders plaatsen.

(3) Recht gebruiken op wijze die voor jezelf weinig voordeel heeft, en voor iemand anders disproportioneel veel nadeel. Bv. buurman bouwt garage 2cm op jouw eigendom, eisen dat garage volledig wordt afgebroken.

Drie criteria zijn samengenomen in één arrest van HvC, begrip rechtsmisbruik:

“Er is sprake van rechtsmisbruik wanneer de titularis zijn recht uitoefent op een wijze die kennelijk (manifest) de grenzen te buiten gaat van de normale uitoefening van dat recht door een redelijke persoon.”

Er is een beperkte toetsingsbevoegdheid, de rechter toetst marginaal de zorgvuldigheid van het gedrag van de titularis van het subjectief recht. Enkel excessen worden gesanctioneerd.

(examen: definieer rechtsmisbruik volgens HvC)

GEVOLGEN VAN RECHTSMISBRUIKKlassieke sanctie bij rechtsmisbruik is dat rechter de rechtsoefening herleidt tot het normale, redelijke gedrag van de goede huisvader, moet beetje milderen. Wat men over de grens van redelijke uitoefening gaat, moet weggelaten worden.

vb. EOT cassatiearrest, bij EOT moeten de echtgenoten op voorhand een overeenkomst maken over alle gevolgen van de echtscheiding. Alimentatie is niet wettelijk verplicht (wel bij EOO), maar toch gebeurt het in de praktijk dat mensen uit schuldgevoel toch vrijwillig alimentatie betalen aan ex-echtgenoot na EOT, wat in overeenkomst moet neergeschreven worden.

Lauren Smouts 50

Man verbond er zich zo’n 30 jaar geleden toe per maand 568 EURO aan echt-echtgenote te betalen. Alimentatie uit overeenkomst moet uitgevoerd worden, ook wanneer man in financiële moeilijkheden geraakt (pensioen), is onbillijk wanneer situatie verandert. Nieuw mechanisme dat situatie kan herzien worden als omstandigheden veranderen, maar enkel voor overeenkomsten van na 2007 (overeenkomsten van voor 2007 gebetonneerd onwijzigbaar). Man voert rechtsmisbruik aan, HvC vordert dat in die omstandigheden het blijven vorderen van de alimentatie rechtsmisbruik is door ex-echtgenote, omdat de goede huisvader in die omstandigheden dit niet zou doen (man zou in toestand komen die mensonwaardig is). Sanctie bij rechtsmisbruik in dit geval is dat man niets meer moest betalen (normale sanctie zou zijn dat man minder moet betalen, niet het recht verbeuren, recht op alimentatie van vrouw verdween).

SUBJECTIEVE RECHTEN: ZAKELIJKE HOOFDRECHTENJuridisch bekrachtigde aanspraken en bevoegdheden die een rechtssubject op betaalde zaken (zakelijke rechten) of jegens bepaalde personen (vorderingsrechten) kan uitoefenen om zijn doelstellingen te verwezenlijken.

Bij subjectieve rechten zijn de gewone rechtbanken bevoegd (niet administratieve rechtbanken).

Bv. wanneer ambtenaar burgerlijke stand weigert huwelijk te voltrekken, ambtenaar vindt dat wettelijke grondvoorwaarden om te huwen niet vervuld zijn (bv. vermoeden van schijnhuwelijk), subjectief recht om te trouwen wordt geschonden en men kan naar gewone rechtbank (hier: familierechtbank) stappen.

Bv. tijdelijke aanstelling als professor aan universiteit, doelstellingen vervuld voor vaste benoeming maar niet volgens bestuur, met als gevolg ontslag, men kan beroep instellen bij administratieve rechtbank want beslissing om niet vast te benoemen is eigenlijk overheidsbeslissing (hier: Raad van State).

INDELING VAN SUBJECTIEVE RECHTEN NAAR VOORWERP• Politieke rechten (deelname van burger aan staatsgezag, verticaal) en burgerlijke

rechten (rechten en bevoegdheden die burgers jegens elkaar hebbben, horizontaal).

• Patrimoniale (op geld waardeerbaar) en extrapatrimoniale (vallen buiten het patrimonium, niet op geld waardeerbaar) rechten.

PATRIMONIALE RECHTENAlle goederen van een persoon vormen de actiefzijde van zijn

Lauren Smouts 51

vermogen/patrimonium, het geheel van in geld waardeerbare rechten en verplichtingen.

Goederen (goederenrecht): zaken waarop de mens zijn heerschappij kan uitoefenen en die op geld waardeerbaar zijn, er zijn twee soorten:

• lichamelijke: zintuiglijk waarneembaar, maar zijn niet altijd vatbaar voor heerschappij of toe-eigening zoals res communes (de lucht, licht, het zeewater) of res nullius (wild).

• onlichamelijke: op geld waardeerbare rechten, zonder stoffelijk bestaan, abstracte creaties. Er bestaan drie categorieën:

• Zakelijke rechten (eigenlijke + bijkomende)

• Vorderingsrechten

• Intellectuele rechten

ZAKELIJKE RECHTEN• Eigenlijke zakelijke rechten (zakelijke hoofdrechten): eigendomsrecht,

vruchtgebruik, recht van gebruik en bewoning, erfdienstbaarheid, rechten van opstal en erfpacht

• Bijkomende zakelijke rechten: hebben geen betrekking op de zaak zelf, maar op de geldwaarde van een zaak en strekken tot zekerheid van een vorderingsrecht.

Numerus clausus-beginsel (bij zakelijke rechten en rechtspersoonlijkheid): het is onmogelijk voor een persoon om nieuwsoortige zakelijke rechten te creëren. Dit recht is voorbehouden aan de wetgever.

ZAKELIJKE HOOFDRECHTEN• Eigendomsrecht: het sterkste recht, het meest omvattende zakelijke recht. Daden

van beheer, daden van genot, daden van beschikking, daden van bewaring. De meest zwaarwichtige rechtshandelingen.

Bij ‘eigendom’ (juridische toestand, eigenaar heeft zakelijk recht) mag men niet spreken van ‘bezit’ (feitelijke, geen juridische, toestand, geen recht, men is geen eigenaar maar men wil eigenaar worden - verkrijgende verjaring, men heeft zaak 30j onder zich als bezitter en niemand claimt de zaak), ‘detentie’ (enkel het materieel bestanddeel is aanwezig, de feitelijke heerschappij ligt bij jou, maar geen intentie om eigenaar te worden; pennenzak vastnemen, detentor van pennenzak maar geen bezitter omdat men geen intentie heeft om eigenaar te worden - bewaargeving, vestiaire, bewaarnemer is detentor - huurder (on)roerend goed ook detentor, impliceert vorderingsrecht) verschilt van ‘bezit’.

Lauren Smouts 52

(5) Vruchtgebruik: ‘afkooksel’ en bestanddeel van eigendomsrecht, zakelijk hoofdrecht. Het recht om van een zaak waarvan een ander de blote eigendom (geen volle eigendom meer) heeft, het genot te hebben, zoals de eigenaar zelf, maar onder de verplichting de zaak zelf in stand te houden.

bv. vruchtgebruiker van een huis heeft het genot over het huis, men mag gebruiken, wonen, verhuren (examen: ‘enkel eigenaar mag zijn huis verhuren’, fout).

bv. vruchtgebruik op 100.000 EURO geschonken, iemand anders is eigenaar (van het kapitaal), de vruchten zijn de interesten en die zijn voor de vruchtgebruiker.

De volle eigendom wordt opgesplitst in blote eigendom voor de eigenaar en vruchtgebruik voor de vruchtgebruiker.

Toepassingen:

Erfrecht: men is getrouwd, twee kinderen, verongelukt en nalatenschap valt open. Erfrecht van Langst Levende Echtgenoot (LLE) speelt, echtgenoot erft vruchtgebruik op hele nalatenschap. Kinderen zullen blote eigenaar worden. Echtgenoot mag levenslang (waarde van vruchtgebruik 80-jarige is dus minder dan 40-jarige) gratis in woning blijven wonen. Hetzelfde geldt voor de Langst Levende Wettelijke Samenwonende Partner (LLWSP) bij wettelijke samenwoning voor het vruchtgebruik op de gezinswoning en het huisraad, niet het hele nalatenschap.

Huwelijksvermogensrecht: in huwelijksvermogensrecht bestaan er drie vermogens, van beide echtgenoten en gemeenschappelijk vermogen. Vruchten van eigen goederen (goederen die men voor het huwelijk had of goederen die men tijdens het huwelijk gratis krijgt) vallen in het gemeenschappelijk vermogen. Bv. huis van voor het huwelijk verhuren, inkomsten vallen onder gemeenschappelijk vermogen.

Familierecht: art. 384 BW, ouderlijk vruchtgenot, ouders hebben vruchtgebruik over de goederen van hun minderjarige kinderen. Bv. ’pamperrekening’ die geld opbrengt en de vruchten daarvan (interesten) behoren de ouders toe - kind krijgt huis geschonken, ouders verhuren huis, inkomsten behoren integraal ouders toe. Inkomsten uit nijverheid zijn uitgesloten van het ouderlijk vruchtgenot.

• Erfdienstbaarheden: géén persoonlijk recht! Erf (lijdend erf) moet dienstbaar zijn voor ander erf (heersend erf). Lasten die op een erf rusten en het erf dat die last ervaart is het lijdend erf tot gebruik en tot nut van een ander (heersend) erf dat aan een andere eigenaar toebehoort. Recht gekoppeld aan het goed/perceel, niet aan de eigenaar/persoon.

Lauren Smouts 53

• Natuurlijke erfdienstbaarheden: dienstbaarheden die uit de natuur zelf volgen, bv. het aflopen van water op twee percelen van twee verschillende eigenaars, hoger perceel en lager perceel dus water gaat van boven naar beneden. Hier is het heersend erf het hogere perceel en het lijdend erf het lager gelegen perceel. Eigenaar van het lager erf mag het natuurlijk aflopen van water niet belemmeren, mag geen dam opwerpen.

• Wettelijke erfdienstbaarheden: bv. een recht van uitweg, in landbouwmilieus, wanneer er niet veel wegen in de buurt zijn en men (boer A) is eigenaar van een perceel dat niet rechtstreeks aan de openbare weg paalt, dan mag men over perceel van andere boer B rijden om aan eigen perceel te geraken. Hier is boer A eigenaar van het heersend erf en boer B is eigenaar van lijdend erf en op hem weegt wettelijke erfdienstbaarheid van recht van uitweg.

bv. Ladderrecht, garage van buur op perceelgrens, men wil werken uitvoeren aan de gemene muur dus men moet ladder zetten, en men mag ladder zetten op ander perceel (lijdend erf), eigen erf is heersend erf.

• Erfdienstbaarheden bij de wil van de mens/conventionele erfdienstbaarheden: bij overeenkomst/conventie gevestigd, bv. weiderecht (andere dieren mogen op erf komen grazen), recht om water te putten.

• Het recht van opstal: recht om gebouwen, werken of beplantingen te hebben voor het geheel of een deel, op, boven of onder andermans grond (twee personen nodig, opstalgever en opstalhouder!). Verschil met erfpacht: maximaal voor 50j ineens, geen minimum, is verlengbaar (erfpacht kan tot 99j, maar moet minimum 27j); recht van opstal kan kosteloos gebeuren of via vergoeding (bij erfpacht moet altijd een cijns betaald worden).

Techniek: grondeigenaar draagt conventioneel/bij overeenkomst de voordelen van zijn recht van natrekking (als persoon A eigenaar is van grond en persoon B bouwt erop, is gebouw ook eigendom van grondeigenaar) over ten voordele van degene die opstallen plaatst, al dan niet tegen vergoeding.

Dubbel voordeel: grondeigenaar heeft mogelijkheid dat grond benut wordt door opstelplaatser en kan vergoeding krijgen; grondeigenaar kan bij beëindiging opstalrecht eigenaar worden indien niets anders bedongen wordt (art. 6), kan opstallen overnemen tegen de waarde die ze op dat moment hebben. De opstalhouder moet niet investeren in de aankoop van de grond.

Wordt vaak toegepast bij bouwpromotie, bv. aan zee zetten bouwpromotoren een appartementsgebouw op een stuk grond en willen aan zoveel mogelijk winst doorverkopen. Grondeigenaar wil misschien zelf appartement krijgen, vestigt recht van opstal ten gunste van bouwpromotor en bedingt dat één of twee

Lauren Smouts 54

appartementen naar grondeigenaar gaan (vergoeding die opstalnemer betaalt aan de grondeigenaar). Per appartement dat verkocht wordt krijgt bouwpromotor volmacht van grondeigenaar om dat stukje grond mee te verkopen.

• Erfpacht: recht om het vol genot te hebben van een aan een ander toebehorend onroerend goed (in de totaliteit, niet opsplitsing tussen grond en opstallen), onder de verplichting om aan de eigenaar van het onroerend goed een jaarlijkse pacht (cijns) te voldoen, hetzij in geld, hetzij in voortbrengselen of vruchten (<-> recht van opstal). Erfpacht moet minstens 27j en maximaal 99j duren. De erfpachter mag het onroerend goed bebouwen en de bestemming ervan wijzigen, alsof hij eigenaar is, en mag de waarde van de grond niet verminderen.

vb. gemeentebesturen die gronden die tot gemeente behoren in industriegebied laten exploiteren door bedrijven (kan erfpacht of opstal zijn, in dit geval vaak erfpacht) - stadion Lokeren is sinds 2005 in erfpacht voor 49j aan Sporting Lokeren, geeft rechtszekerheid voor beide partijen - Begijnhof Gent, huisjes daar in erfpacht nemen van kloostergemeenschap.

ZAKELIJKE ZEKERHEIDSRECHTENZaak strekt tot waarborg/zekerheid/terugbetaling van een schuld (van een vorderingsrecht). De schuldeiser met een zekerheid wordt bij voorrang betaald, als er nog andere schuldeisers zijn zonder zekerheid, met de opbrengst van dat goed waarop zijn zekerheid slaat (bij concursus creditorum). De paritas creditorum (gelijkheid van de schuldeisers, pondspondsgewijze verdeling) wordt doorbroken.

vb. Persoon met 100.000 EURO schuld bij A en 200.000 EURO schuld bij B en een vermogen van 30.000 EURO. Volgens paritas creditorum/pondspondsgewijze verdeling zou er 10.000 EURO naar A gaan en 20.000 EURO naar B. Indien A een zekerheid heeft en B niet, gaat er 30.000 EURO naar A.

Drie categorieën zakelijke (niet persoonlijke, men kan zichzelf als fysieke persoon borg stellen en schuldeisers kunnen volledige schuld verhalen) zekerheidsrechten:

(examen: vergelijk voorrechten en hypotheken, waarin verschilt een voorrecht van een pand, som gelijkenissen en verschillen voorrechten en hypotheken op…)

• Voorrechten: recht dat de schuldeiser krachtens de wet (kan enkel volgen uit de wet, Hypotheekwet, bv. art. 19; “pas de privilège sans texte”) en uit hoofde van de aard van de schuldvordering toe aan de bevoorrechtte schuldeiser. Hierbinnen ook nog hiërarchie.

Aard van de schuldvordering: bv. begrafenisondernemer is bevoorrechte schuldeiser voor begrafeniskosten, omdat het om begrafeniskosten gaat, en die staan in de wet als bevoorrechte kosten - bv. kosten tot behoud van de zaak, kosten

Lauren Smouts 55

niet teruggekregen van de eigenaar, is bevoorrecht - bv. werknemers die loon krijgen zijn ook bevoorrecht - bv. onderhoudsschuldeiser - bv. onbetaalde verkoper van landbouwmachines.

• Hypotheken: recht op een onroerend goed (altijd! Voorrechten kunnen ook slaan op roerende goederen, pand is altijd roerend goed), dat bestemd is tot zekerheid van een schuldvordering, zonder dat de schuldenaar zijn goed uit handen geeft (verschil met pand, wie hypotheek vestigt kan bank hypotheek uitwinnen, huis gedwongen laten verkopen en met opbrengst betaald worden). Hypotheken zijn wettelijk (wettelijke hypotheek op de goederen van de voogd tegen wanbeheer door de pupil, wettelijke hypotheek van de Vlaamse Belastingenadministratie) of conventioneel (overeenkomst bij hypothecaire lening) gevestigd.

• (In)pand(geving): altijd conventioneel, altijd roerend, het goed waarop de zekerheid slaat zit niet meer in de handen van de schuldenaar; een contract waarbij de schuldenaar een roerend goed afgeeft aan zijn schuldeiser, tot zekerheid van de schuld, waarbij de schuldenaar zijn goed uit handen geeft.

Bv. Lening aangaan en in ruil juwelen in pand geven, als lening afbetaald is krijgt men juwelen terug, zoniet is men ze definitief kwijt.

VORDERINGSRECHTENRecht op de prestatie van een andere burger (iets doen, iets niet doen, bv. niet-concurrentiebeding, of iets geven). Is ook een soort zekerheid, bv. techniek van eigendomsvoorbehoud tuinbedrijf, alle planten blijven eigendom van tuinbedrijf tot zolang de factuur niet volledig is betaald.

VERHOUDING ZAKELIJKE RECHTEN EN VORDERINGSRECHTENKlassieke opvatting: zakelijke rechten gelden ten aanzien van eenieder, erga omnes, en vorderingsrechten gelden enkel inter partes. Moderne visie: het onderscheid tussen beide categorieën rechten is enkel manifest wat hun interne werking betreft, niet qua externe werking.

Bij interne werking is het voorwerp duidelijk verschillend, zakelijke rechten slaan op een zaak terwijl vorderingsrechten slaan op prestaties van een persoon. Bij externe werking is er een klein verschil, ook vorderingsrechten zijn tegenwerpelijk aan derden, die de uitoefening van andermans vorderingsrecht niet mogen verhinderen (zoals bij derdemedeplichtigheid aan contractbreuk).

De titularis van een zakelijk recht geniet volgrecht, wanneer men rechtmatige eigenaar is van een zaak en die is in handen van iemand anders kan men de zaak

Lauren Smouts 56

reïnvindiceren/zaak terugvorderen van bij wie die zich onrechtmatig bevindt. De titularis kan de zaak waarop zijn zekerheid slaat doen verkopen, ongeacht in wiens bezit de zaak is.

De titularis van een zakelijk zekerheidsrecht geniet voorkeurrecht, hij wordt in principe bij voorrang betaald (hypotheken zijn prioritair volgens inschrijving op hypotheekkantoor, in eerste rang).

INTELLECTUELE RECHTENVerschaffen een tijdelijk en exclusief exploitatierecht op een (originele of nieuwe) creatie van de menselijke geest; iets dat uit de mens zelf komt, kunnen enorm veel waard zijn. Degene die het intellectuele recht heeft mag de zaak exploiteren, derden mogen hier geen gebruik meer van maken.

• Auteursrecht: vb. boek schrijven, vaste opbrengst per blad en percentage op verkoop, dit zijn GEEN auteursrechten, zijn vergoedingen voor cessie van auteursrechten! Auteursrecht is het recht om het boek te exploiteren, cessie doen van auteursrechten aan een uitgever, boek aan te bieden aan uitgeverij X; auteursrecht vertegenwoordigt patrimoniale - vanaf 2007 voordelig regime voor cessierechten, 15% en helft van inkomsten worden geacht forfaitaire kosten te zijn.

• Octrooi: uitvinding, gebaseerd op uitvinderswerkzaamheid, moet voortvloeien uit uitvinding die industriële toepassing kent. Bv. schepen die naar scholen vissen varen door sonar, hebben machine die vis uit net en dan in blik op korte tijd.

• Tekeningen en modellen: bv. tekening, model voor nieuwe schroef cruiseschip waardoor schip 3% efficiënter kon varen - bv. Rubik kubussen.

• Kwekersrechten: gaat altijd over planten, bv. nieuw type roos.

• Chips: topografieën van halfgeleiderproducten, bv. in smartphone.

• computerprogramma’s: bv. Windows.

• Databanken: bv. Iura vroeger Iudith, gecreëerd door oud-professor Rogier Decorte.

EXTRAPATRIMONIALE RECHTENHebben betrekking op niet in geld waardeerbare belangen, behoren niet tot het vermogen van een persoon en zijn onvervreemdbaar.

• Persoonlijkheidsrechten:

Lauren Smouts 57

(1) Fysieke, psychische en morele integriteit: bv. DNA-testen op manier die minst fysieke integriteit schendt, manu militari tot afstammingsonderzoek verplicht worden kan niet (weigeren kan wel negatieve gevolgen hebben, zoals feitelijk vermoeden van vaderschap); verbod van dwanguitvoering op de persoon.

(2) Recht op naam: recht om een naam te dragen, grondrecht, maar gaat niet zover dat men het recht heeft familienaam door te geven aan kinderen (hier moeten wettelijke regels gehanteerd worden, voor 2014 konden alleenstaande moeders hun achternaam niet geven aan kinderen - geldende naamregeling nu zijn er vier mogelijkheden, als er geen overeenstemming was automatisch vaders naam, vanaf 1/01/2017 dubbele naam in alfabetische volgorde).

(3) Recht op afbeelding: portretrecht, men kan kiezen welke afbeeldingen mogen gepubliceerd worden.

(4) Recht op privacy: recht op eerbiediging van het privéleven.

(5) …

• Familierechten:

(1) recht op huwelijk (art. 12 EVRM)

(2) Recht om uit de echt te scheiden

(3) Recht om een wettelijke samenwoning aan te gaan

(4) Recht om een afstammingsvordering in te leiden (art. 331quater BW): volgens BW kan van het vorderingsrecht inzake afstamming niet worden afgeweken, casus mensen met groot vermogen, nalatenschap van 1,2 MILJARD BF, overledene had ook niet-erkend buitenhuwelijks kind - is het mogelijk om overeenkomst te maken tussen wettelijke erfgenamen en buitenechtelijk kind waarbij buitenechtelijk kind voor 25 MILJOEN BF afziet van het recht de gerechtelijke vaststelling van vaderschap te vorderen. Kan niet, overeenkomst zou absoluut nietig zijn want vorderingsrecht inzake afstammingsrecht raakt beknot, is in strijd met bepaling van wettelijk afstammingsrecht.

Recht om volgens wettelijke voorwaarden een kind te adopterenOEFENLES

PROFESSIONELE ACTOREN IN HET RECHT

Lauren Smouts 58

- De magistraat: statutaire functie, benoeming voor het leven, toegang tot het beroep garandeert maximale kwaliteit. Men kan magistraat worden door het vergelijkend examen af te leggen voor de toegang tot de gerechtelijke stage, het examen beroepsbekwaamheid meedoen, of het mondelinge evaluatie-examen mee te doen.

Gerechtspersoneel:- De griffier: niveau A (universitair niveau) of niveau B (niet-universitair niveau)- De referendaris: gelijkenis met parketjurist. Zit bij zetelende magistratuur.

Zelf geen magistraat, ondersteunend, niveau stijgt naargelang rechterlijke instantie waar ze werken. Steeds niveau A.

- De parketjurist: staande magistratuur, niet zelf magistraat.

- Advocaat: instroom is kwalitatief lager dan bij notariaat en magistratuur, iedereen met masterdiploma rechten kan toetreden. Toegang wordt door de balies zelf geregeld, examen voor BUBA-attest. Advocaten bij HvC hebben wel hoge kwaliteit omdat ze zelf examens organiseren.

- Gerechtsdeurwaarder- Notaris: hybride-statuut, veel taken van overheid maar is geen openbaar

ambtenaar, is vrij beroep. - Hypotheekbewaarder: behoort niet tot FOD Justitie, FOD Financiën- Ontvanger van het registratiekantoor: FOD Financiën- Bedrijfsjurist- Overheidsjurist- Jurist in academia

MC-VRAGEN18 W.A.O. mechanisme om aan aansprakelijkheid te ontsnappen van de werknemer, inroepen om niet aansprakelijk te zijn! WAO gebruiken om te ontsnappen aan kanalisering van de aansprakelijkheid.

Minderjarigen kunnen aansprakelijk zijn, enkel onmondige kinderen niet.

‘Ouders kunnen aansprakelijk worden gesteld indien de schadelijder aantoont dat zij geen goede opvoeding hebben gegeven en geen goed toezicht hebben uitgeoefend’, dit is fout want de bewijslast ligt niet bij het slachtoffer, wel bij de ouders zelf die moeten bewijzen dat er WEL goed toezicht was en dat ze WEL een goede opvoeding hebben gegeven.

Bij orgaantheorie kan de rechtspersoon ook worden aangesproken op grond van 1382, niet 1384 lid 3 BW te zijn.

‘Geert heeft een tijdelijk zakelijk recht van erfdienstbaarheid van overgang op het perceel van Bart’, fout, want GEERT heeft niet dit recht want het recht is gekoppeld aan het onroerend goed en niet aan de persoon. Is ook niet tijdelijk, maar eeuwigdurend.

Lauren Smouts 59

‘Zonder huwelijksakte is het huwelijk niet geldig tot stand gekomen, want het sluiten van een huwelijk is een vormelijke rechtshandeling’, fout, laatste deel is wel juist maar het huwelijk is wel geldig tot stand gekomen zonder huwelijksakte (het moment van uitwisselen van het tweede ja-woord, de akte is een bewijsmiddel).

‘Via een bekentenis bekent men dat men zelf een bepaalde rechtshandeling heeft gesteld’, bij een bekentenis erkent men een feit dat tegen zich rechtsgevolgen teweegbrengt. Gaat niet altijd over een rechtshandeling, kan ook gaan over een feit.

‘bewijs van goed toezicht leveren’, andere verwoording ‘bewijst dat hij de fout niet heeft kunnen voorkomen’.

‘artikel 1385BW bevat een onweerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid’, maar is geen vermoeden van aansprakelijkheid (enkel ouders en leraars).

Onbekwaamheid wordt gesanctioneerd met relatieve nietigheid, ‘een rechtshandeling die gesteld is zonder de vereiste machtiging, is absoluut nietig’ is dus fout (want het gaat hier over onbekwaamheid).

‘vertegenwoordiging kan door de rechter worden bevolen, tegen de wil van de vertegenwoordigde in’, juist, door de rechter georganiseerde vertegenwoordiging

‘partijen kunnen bij overeenkomst nieuwsoortige onbenoemde overeenkomsten afsluiten’, juist, numerus clausus geldt enkel bij zakelijke rechten en rechtspersonen

‘personen die tot bepaalde zware straffen worden veroordeeld, kunnen daarnaast ook hun juridische persoonlijkheid verliezen’, fout, men verliest enkel zijn juridische persoonlijkheid na de dood – men kan wel bepaalde eigenschappen van zijn genotsbekwaamheid verliezen.

‘sluit een orgaan van een NV een contract dat buiten het wettelijk doel van de NV valt, dan is de vennootschap verbonden door dat contract’, fout, ‘specialiteitsbeginsel’, rechtspersonen kunnen in principe niet gebonden zijn door rechtshandelingen buiten hun statutair en wettelijk doel (er bestaan uitzonderingen dat niet tegenwerpelijk is aan derden in geval van statutair doel, maar er zijn geen uitzonderingen van het wettelijk doel)

‘een vzw heeft rechtspersoonlijkheid vanaf het ogenblikdat een uittreksel uit haar oprichtingsakte werd neergelegd op de griffie van de rechtbank van koophandel van het rechtsgebied waarbinnen de vereniging haar zetel heeft’, juist

‘de oprichting van de vzw met het doel winst te maken, is in strijd met de statutaire specialiteit van deze rechtspersoon’, fout, is de wettelijke specialiteit

OPEN EXAMENVRAGEN

Lauren Smouts 60

BASISBEGRIPPEN VAN RECHT: GRONDSLAGEN EN FUNCTIES VAN

HET RECHTZIE NOTA’S MARC DE VOS

BASISBEGRIPPEN VAN RECHT: KENNISMAKING MET HET

BURGERLI JK PROCESRECHTZIE NOTA’S PIET TAELMAN

Lauren Smouts 61