7/31/2019 Recensie - Echte Economie - professor Heertje

http://slidepdf.com/reader/full/recensie-echte-economie-professor-heertje 1/2

- 1 -

‘Echte Economie’ van Arnold Heertje

In 2006 verscheen een boekje over de “Echte Economie” van Arnold Heertje, dat reeds

aan zijn 15e

druk toe is. Prijs  € 12,50. Het bevat autobiografische details die zijn

toegesneden op Heertjes eigen leerproces en de opmerkenswaardige leraren die hem

daarbij hebben begeleid – vanaf de lagere school tot aan de universiteit. School was

tijdens de oorlogsjaren toen hij moest onderduiken bij pleegouders, want hij was een

Joods jongetje.

“Echte Economie” verscheen onder re-

dactie van de Wetenschappelijke Raad.

De publicatie viel samen met zijn af-

scheid als hoogleraar in de geschiedenis

van de economische wetenschap. Goede

wijn behoeft geen krans, maar toch heb-

 ben wij gemeend dit geschrift medio2012 nog eens onder de aandacht te

moeten brengen. Het is eenieder aan te

raden met een bijzondere belangstelling

voor de economie. Vooral beleidsmakers

en politici doen er goed aan hier kennis

van te nemen. Het is vlot leesbaar en

etaleert een aantal gezonde uitgangspun-

ten voor de inrichting van onze maat-

schappij.

De ondertitel luidt “Een verhandeling 

over schaarste en welvaart en over het  geloof in leermeesters en lernen”. Ler-

nen is een Joodse uitdrukking voor éducation permanente, het leren om te leren. Dat is

iets wat steeds meer op de achtergrond raakt in het Europa van vandaag! En ik ben het

met Heertje eens als hij deze verzuchting slaakt, waaraan hij toevoegt dat dit niet

losstaat van de verdwijning van de Joden uit datzelfde Europa. Hij geeft ook een aantal

adviezen over hoe wij in Nederland het midden en hoger onderwijs weer in het goede

spoor zouden kunnen brengen. Vooral in de jaren zeventig, onder minister van Keme-

nade, schijnt het fout te zijn gegaan…

Helder en beeldend zet Arnold Heertje recht wat in de moderne economie is scheefge-

groeid. Hij hekelt de specialisaties die het zicht ontnemen op de twee uitgangspunten

van de economische wetenschap: schaarste en welvaart. Door deze overspecialisering

zijn eenvoudige inzichten verdwenen. Vooral de onderwaardering van natuur en cul-

tuur is een ondergeschoven kind als gevolg van de eenzijdige nadruk op de universele

meetbaarheid van alle aspecten van de economie. Maar dat blijkt een gevaarlijke

illusie. Want naast de econometrie is er de beschrijvende economie die in de econo-

mische wetenschap elkaars volwaardige evenknie zijn. Dat schijnt door politici en be-

leidsmakers te zijn vergeten. De balkenbrij cijfers die wij dagelijks krijgen voorgescho-

teld is allesbepalend. Een bedenkelijke tendens, want niet-calculeerbaar is waar het om

essentiële behoeften gaat ten aanzien van niet-reproduceerbare goederen (denk aan de

natuur). Maar dat kenmerk maakt ze nog niet onbespreekbaar of irrationeel.

De economische wetenschap, zo doceert Arnold Heertje, probeert de verschijnselen teverklaren die het gevolg zijn van schaarste, maar geeft niet aan hoe consumenten beho-

 

Arnold Heertje

7/31/2019 Recensie - Echte Economie - professor Heertje

http://slidepdf.com/reader/full/recensie-echte-economie-professor-heertje 2/2

- 2 -

ren te consumeren, hoe de producenten zouden moeten produceren of hoe de overheid

zijn uitgaven dient te verdelen; een Christelijke of-wat-dan-ook-economie bestaat niet.

Toch vind ik dat men kan spreken van een Christelijke economie omdat een goed

verstaander begrijpt dat daarmee een Christelijk ‘geleide’ economie wordt bedoeld.

Ik verklaar mij nader. Ik ben het geheel met Heertje eens dat de economie c.q. econo-

mische wetenschap geen waardeoordelen kent. De wetenschap observeert en analy-

seert. Juist door het ontbreken van een objectieve maatstaf van hoe het hoort te zijn in

het maatschappelijk verkeer, is het absoluut noodzakelijk dat het economisch speelveld

wordt omlijnd. Dat is een belangrijke overheidstaak. De economische inrichting is in

zekere zin een spel, een monopolie in het groot. De economie bevindt zich op het

speelveld tussen schaarste en welvaart. De spelregels behoeden voor immoreel verval

of wat men daaronder verstaat, want de mens is van nature egoïstisch en als het erop

aankomt rücksichtlos. Zo hebben we met zijn allen bepaald dat slavernij moest worden

afgeschaft, een ethisch geen economisch oordeel. En de vereiste wetten zagen daartoe

het licht. De economische wetenschap, nu, kan de economische effecten berekenen en

 bespreken die het verbieden van slavernij met zich meebracht. Indertijd werden slaven

uitsluitend als een vervangbare productiefactor gezien en zo kon gebeuren dat in hetvroeg-negentiende-eeuwse Antigua planters het lange tijd met elkaar oneens waren of 

het economischer was om hun slaven in zeven tot acht jaar dood te laten werken en

daarna een nieuwe lichting te kopen, of dat het verstandiger was ze minder hard te

laten werken zodat ze iets langer konden leven (gedocumenteerd door James Pope-

Hennessy in “Sins of the Fathers”). Dit is een extreem voorbeeld, maar het geeft wel

aan wat bedoeld wordt met een Christelijke economie – en je hoeft natuurlijk geen

Christen te zijn om slavernij te verbieden. Ik vind dat Arnold Heertje zich in zijn boek 

wat genuanceerder had mogen uitdrukken in zijn kritiek op academici die een Chris-

telijk (geleide) economie voorstaan, die, dat ben ik met Heertje eens, zich preciezer 

hadden mogen uitdrukken. Immers, in de exactheid van de gebruikte terminologie ligt

de waarheid, maar blijkbaar is men in het Nederland van vandaag taalkundig onvol-

doende onderlegd, zelfs in hogere kringen. Gelukkig, aan taalvaardigheid ontbreekt hetniet bij professor Heertje!

Hubert Luns