PurSang 2 l 2015

S

voor beginnersPassief beleggen

Redt Super Mario de eurozone?

PaulVenhoeven

PurSang

'We kunnen meer kinderlevens redden'

(CFO Prinses Máxima Centrum)N

umm

er 2 | 2015

Purnr. 2 | 2015

Magazine van Van Lanschot Bankiers

ZORG-SPECIAL

S

Passief beleggen

Pur ang

PS2_1 Cover_DEF.indd 1 23-04-15 10:04

P r i c e l e s sm o m e n tw i t h o u t a w o r r y i n t h e w o r l d

wa j e r & wa j e r ya c h t s - t h e n e t h e r l a n d s - c a l l d r i e s wa j e r : + 316 5 4 9 0 2 3 9 0 - w e lc o m e @ wa j e r . c o m - wa j e r . c o m

15-1209 Wajer & Wajer - adv - 1-1 - Osprey 38 PurSang 225 x 285 mm.indd 1 21-04-15 09:19

5Voorwoord

Zorg voor u

Richard Bruens

Lid Raad van Bestuur en

algemeen directeur

Private Banking

06 30 44 55 79

Met de eed van Hippocrates beloven artsen om goed voor hun patiënten te zorgen en hun ambt integer uit te oefenen. Ook bankiers kennen sinds dit voorjaar een beroepsbelofte; alle medewerkers van Van Lanschot hebben deze onlangs afgelegd.

Met de bankiersbelofte beloven we u als klant centraal te stel-len, uw vertrouwelijke zaken geheim te houden en integer te zijn. Kortom, we beloven om voor uw belangen te zorgen. In wezen is dat niets anders dan u altijd al van ons gewend was. De belofte onderstreept hoe we als bankiers ons vak uitoefenen en moeten uitoefenen. Want het gaat ons altijd, bij alles wat we doen, om uw wensen en waardering.

We hebben allemaal met zorg te maken. Chris Zegers, directeur Van Lanschot Healthcare, belicht in deze editie de ontwikkelingen in de zorgsector, zowel voor patiënten als professionals. In het coververhaal vertelt Paul Venhoeven van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie hoe je de zorg actief kunt verbeteren: door echt vanuit de behoefte van de patiënt te denken en door kennis te clusteren. Hoofdeconoom Luc Aben ziet dat de motor van de economie weer pruttelt, maar waarschuwt tegelijkertijd voor een nieuwe zeepbel. Verder nemen we u mee in de wereld van vermogensadvies. En wat is nu eigenlijk passief beleggen?

Dit is de laatste editie van PurSang. We gaan op zoek naar manieren om u te informeren die nog beter passen bij deze tijd en bij uw behoeften als klant. Rest mij alleen nog u hartelijk te bedanken voor het trouw lezen van dit magazine.

PS2_5_600_voorwoord.indd 5 23-04-15 10:29

6

De wereld van Van Lanschot05 VOORWOORD

08 NIEUWS uit de wereld van Van Lanschot

16 COVERSTORY Paul Venhoeven, CFO van het

Prinses Máxima Centrum

36 KLANTEN Kinderboekenschrijver Paul van Loon

38 KLANTEN Dierenarts Marrina Schuttert

Bancair 12 ZORGSPECIAL Er gaat veel veranderen in de zorg. Wat

betekent dat voor consumenten en voor zorgprofessionals?

22 TWEEGESPREK met de voorzitters van de beroeps-

verenigingen voor tandartsen

30 KLANT IN BEELD Charles Boucher

34 HET DILEMMA Naar een verzorgingstehuis: wat te doen met

uw vermogen?

46 DE BUSINESS ADVISOR Sparringpartner, zakelijk en privé

56 FINANCIËLE PLANNING Laat uw erfgenamen minder

belasting betalen

22TWEEGESPREK:De voorzitters van de beroepsverenigingen voor tandartsen

26HOOFDECONOOM LUC ABEN:Over Mario Draghi, deflatiegevaar en het aandelenklimaat

12ZORGSPECIAL:Geen zorgen voor morgen

PS2_6-7_600_inhoud.indd 6 23-04-15 10:00

7Inhoud

Beleggen 15 INDRUKWEKKEND AANDEEL Medtronic

26 INTERVIEW met hoofdeconoom Luc Aben

32 UITGELICHT Wat is passief beleggen?

42 ROND DE TAFEL Beleggingsadvies in een nieuw jasje

49 COLUMN Henriëtte Prast

50 MEET THE MANAGER Pieter van der Meer van Gilde Healthcare

54 VERMOGENSBEHEER Vragen uit de praktijk

Cultuur & Lifestyle59 IN AANTOCHT Van Lanschot Kunstprijs

61 WIJNTIPS van wijnkoper Eric de Bruijn

62 GADGETS en een column van conservator Ilka van Steen

64 PORTRET Nederlands Openluchtmuseum Arnhem

66 QUESTIONNAIRE Meubelmaakster Nancy van Berckel

16COVERSTORY: Paul Venhoeven, Prinses Máxima Centrum

38KLANTEN:Dierenarts Marrina Schuttert

PS2_6-7_600_inhoud.indd 7 23-04-15 10:00

De ondernemer in de spotlight

Begin dit jaar heeft Van Lanschot een nieuwe Spaar- en Deposito-rekening geïntroduceerd. Wilt u weten hoe u het makkelijkst uw saldo of rentepercentage kunt bekijken? Of hoe u geld kunt overschrijven of een deposito kunt plaatsen? Bekijk dan de instructievideo’s.

Deze vindt u op www.vanlanschot.nl/spaarendeposito

Vragen over uw rekening? Bekijk de instructievideo’s

Bent u ondernemer? Dan heeft Van Lanschot u al sinds jaar en dag veel te bieden. Ondernemers balanceren tussen zakelijk en privé. Dat is een bijna dagelijkse afweging. Voor u als ondernemer, en daarom ook voor ons.

‘Waar doet ú het voor?’ is de vraag die we u graag stellen. Want daar begint alles mee. Hoe ziet u de toekomst van uw bedrijf, ook in de context van uw eigen toekomst? En welke financiële vraagstukken komen daarbij kijken? Wat weegt zwaarder, zakelijk of privé? Hoe maakt u de juiste keuze? Graag reiken we u slimme oplossingen aan. Van Lanschot helpt u graag uw dromen en wensen te realiseren. In elke fase van uw onderneming: van start naar groei en van consolidatie tot overdracht.

Lees meer op pagina 46.

8

PS2_8-11_de Wereld van VL.indd 8 23-04-15 10:37

Bestuurders en commissarissen van finan-ciële ondernemingen moesten al sinds 2013 een bankierseed of -belofte afleggen. Afgelo-pen april is deze ingevoerd voor alle bank-medewerkers. Hieruit voortvloeiend stelde de Nederlandse Vereniging van Banken het pakket Toekomstgericht Bankieren samen, waarin de gezamenlijke banken – waaronder ook Van Lanschot en Kempen & Co – aan-

geven hoe zij dienstbaar en duurzaam willen bankieren. Hiermee wil de sector werken aan herstel van het vertrouwen dat de samen-leving in banken stelt. In het pakket worden onder meer de principes over risicobeleid, integere bedrijfsvoering en de gedragsregels voor individuele medewerkers beschreven. Alle medewerkers van Van Lanschot en Kempen & Co hebben de belofte afgelegd.

De bankiersbelofte

9De wereld van Van Lanschot

Als lezer van PurSang bieden wij u ook dit jaar Vermogend Nederland | Dutch Wealth Report 2015 aan. Dit rapport is samengesteld op basis van onderzoek van het Centraal Bu-reau voor de Statistiek en onderzoeksbureau GfK en laat zien wat de actuele trends en ontwikkelingen op het gebied van vermogen in Nederland zijn. Daarnaast gaat een aantal experts nader in op de onderwerpen zorg, sociale en impact investeringen en kunst die eveneens in het onderzoek aan bod komen. Het Dutch Wealth Report brengt miljonairs

Uit het archief van Van Lanschot

Stenen tijdperk

Vermogend Nederland

Begin twintigste eeuw maakten bank-medewerkers bij Van Lanschot gebruik van drukstenen om formulieren te drukken. Een zware kalksteen werd voorzien van de tekst, die vervolgens werd gefixeerd met behulp van Arabische gom. De steen werd vochtig gemaakt, waarna het formulier op papier werd overgebracht met behulp van drukinkt. Drukstenen werden tot in de jaren dertig gebruikt. De afgebeelde druksteen bevat een betalingsbewijs.

in beeld en wat hen drijft. Als wealth manager is dat ook precies wat Van Lanschot beoogt te doen voor u. We geven uw vermogen een horizon door financiële, zakelijke, persoon-lijke en maatschappelijke doelen in kaart te brengen. Dat stelt u in staat om de juiste pri-oriteiten te stellen, uw vermogen te behou-den en op te bouwen en te bepalen hoe u uw vermogen wilt overdragen aan de volgende generatie.

www.vermogendnederland.nl


In de tweede week van maart vond de Week van het Geld plaats. Een week waarin basisschoolleerlingen leren omgaan met geld. Een van de activiteiten – georganiseerd door de Nederlandse Vereniging van Banken – is Bank voor de Klas: bankmedewerkers verspreid door Nederland spelen samen met kinderen uit groep 6, 7 en 8 de Cash Quiz. En ook dit jaar deden weer veel enthousiaste medewerkers van Van Lanschot en Kempen & Co mee. Samen verzorgden zij in totaal 140 gastlessen, waarin meer dan 3.500 kinderen ‘geldwijs’ werden gemaakt.Het initiatief Bank voor de Klas past bij het maatschappelijk program-ma van Van Lanschot, De Volgende Generatie. Dit programma stimuleert het ondernemend denken bij jongeren, draagt bij aan financiële educatie en zet zich in voor het behoud van ondernemer-schap. Naast Bank voor de Klas steunt Van Lanschot onder andere Bizworld (Jong Ondernemen), JINC, Giving Back en Basisuniversiteit.

Bank voor de Klas wederom een succes

10

Colofon en disclaimerPURSANG IS EEN UITGAVE VAN VAN LANSCHOT BANKIERS HOOFDREDACTIE HARM THEUNS, SYLVIA MONNÉ EN MONIQUE BOUMACONTACT [email protected] | WWW.VANLANSCHOT.NL/PURSANGPRODUCTIE EN REALISATIE PELICAN CUSTOM, AMSTERDAM | 020 758 10 00 WWW.PELICANCUSTOM.NL

De inhoud van deze publicatie is niet bedoeld en dient ook niet te worden beschouwd als professioneel beleggingsadvies of als een aanbod of als een uitnodiging om enige van de hierin genoemde financiële instrumenten te kopen of te verkopen.

Deze publicatie is opgesteld door F. van Lanschot Bankiers N.V. (‘Van Lanschot’) en bevat mogelijk ook een of meer artikelen die zijn opgesteld door dochteronderne-mingen van Van Lanschot, te weten Kempen & Co N.V. (‘KCo’) of Kempen Capital Management N.V. (‘KCM’).

De gegevens die zijn gebruikt in de door Van Lanschot, KCo of KCM opgestelde artike-len zijn ontleend aan bronnen die door de opsteller betrouwbaar worden geacht. Van Lanschot, KCo en KCM streven naar zo accuraat mogelijke informatie, maar aanvaar-den echter geen enkele aansprakelijkheid voor mogelijke onjuistheden of onvolledig-heden. De strekking van de artikelen en de daarin opgenomen aanbevelingen gelden per de dag van publicatie; eventuele wijzigingen daarin kunnen zonder voorafgaande aankondiging worden gedaan zodra wij daartoe aanleiding zien.

De inhoud van deze publicatie is niet bedoeld en dient ook niet te worden beschouwd als een aanbod of als een uitnodiging om enige van de hierin genoemde financiële instrumenten te kopen of te verkopen. Een belegging in de in deze publicatie genoemde financiële instrumenten is mogelijk niet geschikt voor elke belegger, u dient de passendheid van een beleggingstransactie telkens te beoordelen in het licht van uw eigen omstandigheden en doelstellingen. Raadpleeg hiervoor uw beleggingsadviseur.

Van Lanschot, KCo en/of KCM kunnen van tijd tot tijd beleggingen hebben, bijvoor-beeld in de door KCM beheerde beleggingsinstellingen. Het is mogelijk dat zowel Van Lanschot als de aan haar gelieerde ondernemingen (short- of long) posities hebben in de financiële instrumenten die worden genoemd in deze publicatie. Ook doet de mogelijkheid zich voor dat Van Lanschot financiële diensten, zoals vermogensbeheer, verleent aan de bedrijven die in deze publicatie worden genoemd of aan hun medewer-kers en/of hun pensioenfondsen of ten behoeve van hun winstdelingsregelingen, zoals aandelenoptieplannen of deze financiert.

Van Lanschot heeft een beleid ter voorkoming van belangenconflicten. Dit beleid kunt u terugvinden op onze website www.vanlanschot.nl. De beloning van de opstellers van deze publicatie is niet gekoppeld aan door Van Lanschot verrichte zakenbanktransac-ties voor de bedrijven die in deze publicatie worden genoemd. Het is niet toegestaan de gegevens in deze publicatie geheel of gedeeltelijk te reproduceren, in welke vorm dan ook, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van Van Lanschot.

KCM is een dochteronderneming van KCo, KCo is een dochteronderneming van Van Lanschot. De Stichting Administratiekantoor van gewone aandelen A Van Lanschot houdt alle aandelen A van Van Lanschot. Van Lanschot en KCo staan als bank onder toezicht van De Nederlandsche Bank N.V., Postbus 98, 1000 AB, Amster-dam. Beide zijn in het bezit van een vergunning op grond van artikel 2:11 van de Wet op het financieel toezicht. Van Lanschot en KCo zijn tevens als beleggingsonderneming geregistreerd bij de AFM, Postbus 11723, 1001 GS, Amsterdam in het Wft-register. KCM is een beleggingsonderneming en tevens beheerder van beleggingsinstellingen en heeft in die hoedanigheden een vergunning. KCM staat onder toezicht van de AFM.


11De wereld van Van Lanschot

AgendaLeo Gestel t/m 7 juni Singer Museum, LarenWie aan Leo Gestel (1881-1941) denkt, denkt aan felgekleurde landschappen, provoceren-de naaktportretten en bloemstillevens. Het Singer toont het veelzijdige oeuvre van deze modernistische kunstenaar. www.singerlaren.nl

Tino Sehgal t/m 31 decemberStedelijk Museum, Amsterdam De radicale Duits-Engelse kunstenaar Tino Sehgal creëert choreografieën die live wor-den voorgedragen: tot het eind van het jaar wordt telkens een ander werk gepresenteerd. Sehgal wil geen materie achterlaten: boeken of kaarten van zijn werk zijn niet te koop en foto’s en video’s laat hij verwijderen van internet. www.stedelijk.nl

CHIO Rotterdam 18 t/m 21 juni Kralingse Bos, Rotterdam Tijdens het hippische festijn CHIO Rotter-dam presenteren de beste ruiters en paarden van de wereld zich aan de liefhebbers van de paardensport. Het mooist is om ze live mee te maken, maar de wedstrijden zijn ook online te volgen via www.uhorse.nl. www.chio.nl

Art Basel 18 t/m 21 juni MCH Messe Schweiz, Basel 45 jaar geleden in het leven geroepen door galeriehouders, en inmiddels een van de grootste en belangrijkste kunstbeurzen ter wereld. www.artbasel.com

Open Tuinen Dagen19 t/m 21 juni Amsterdam Centrum In de derde week van juni wordt het verbor-gen groen van Amsterdam zichtbaar. Ruim 25 grachtentuinen zijn dan opengesteld voor publiek. www.opentuinendagen.nl

Van Gogh & Co. t/m 27 september Kröller Müller, Otterlo In het kader van het Van Gogh Jaar zijn meer dan vijftig schilderijen en tekeningen van de

kunstenaar te zien. Plus evenzoveel werken van andere gevierde kunstenaars als Charley Toorop, Paul Cézanne en Bart van der Leck. www.krollermuller.nl

SAIL Amsterdam 19 t/m 23 augustus Amsterdam In de Amsterdamse IJhaven zijn bezoekers welkom om de mooiste en indrukwekkendste grootmasten uit de hele wereld te bewonde-ren. Eromheen zijn veel activiteiten gepland.www.sail.nl

Leo Gestel, Herfst, 1909, Collectie Kranenburgh.

SAIL Amsterdam.

Open Tuinen Dagen.

Van Gogh, Het ommuurde korenveld met opkomende zon, 1889, Kröller-Müller Museum.


12

PS2_012-014_Achtergrond.indd 12 23-04-15 10:39

13Achtergrond

Geen zorgen voor morgenEr verandert veel in de zorg. Dat zal de komende jaren waarschijnlijk zo blijven. Wat betekent dit voor u? Moet u bijvoorbeeld een deel van uw vermogen reserveren voor zorg in de toekomst? En wat zijn daarvan de consequenties?

tekst JAN SMIT

eranderingen in de basisverzekering. Het verdwij-nen van de Algemene Wet Bijzondere Ziekte-kosten (AWBZ). De overheveling van zorgtaken naar gemeentes en zorgverzekeraars. Vergoeding van langdurige zorg door de Wet langdurige zorg (Wlz). Sinds 1 januari 2015 is er veel veranderd in de gezondheidszorg. Dat is niet voor het eerst.

Veranderingen lijken een constante in de zorg. Maar sinds 2013 gaan die ontwikkelingen in een versneld tempo. De kans is groot dat er de komende jaren nog meer verandert. Al was het maar vanwege de vergrijzing en de introductie van nieuwe geneesmiddelen, diagnostica en behandelmethoden. Die maken het aanbod en de vraag groter, waardoor de kosten verder stijgen. De hervormingen moeten de zorg toegankelijk, goed en betaalbaar houden. Tegelijkertijd sluiten de veranderingen aan bij een wens van velen om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen, ook als er meer zorg nodig is. Dat geldt zeker voor veel senioren. Maar de transitie roept ook vragen op. Wat verandert er precies? Wat zijn daarvan de consequenties, bijvoorbeeld voor uw inkomen of vermogen? En wat kan Van Lanschot hierin voor u betekenen?

Eigen bijdrageVeruit de belangrijkste verandering is het verdwijnen van de AWBZ. Die is sinds 1 januari vervangen door onder meer de nieuwe Wet langdurige zorg. Deze wet vergoedt zorgkosten voor mensen die 24 uur per dag zorg nodig hebben. Senioren die minder zorg nodig heb-ben kunnen een beroep doen op mantelzorg, de eigen zorgverzeke-ring of eventueel op gemeentelijke steun.

VDe Wlz kan thuis worden georganiseerd, in een verzorgingshuis of in een zorgvilla. De kosten worden grotendeels betaald uit de volks- verzekeringen. Net als bij de AWBZ moet daarvoor een eigen bijdrage worden betaald. De hoogte is afhankelijk van het inkomen en vermogen. De maximale bijdrage bedraagt € 27.415 per jaar.De wijze van vergoeden is afhankelijk van de gekozen zorgvorm. Wie een eigen zorgverlener inschakelt krijgt een persoonsgebonden budget (pgb). U kunt de zorg thuis ook laten uitvoeren door een ver-zorgingshuis in de buurt. Bij deze vorm bedraagt de maximale eigen bijdrage ruim € 10.000 per jaar. Krijgt u een pgb dan kan de eigen bijdrage hoger uitvallen.Vanaf 1 januari wordt daarnaast een deel van de zorgkosten voor ouderen opgevangen door de eigen zorgverzekering. Dat betreft onder meer de vergoeding voor de wijkverpleging. Deze diensten vallen binnen het basispakket. Zelf organiserenWie een hoger inkomen of vermogen heeft, komt waarschijnlijk niet voor hulp vanuit de Wet maatschappelijk ondersteuning (Wmo) in aanmerking. Dan is het belangrijk dat er voldoende middelen zijn om zelf de gewenste zorg in te kopen. Dat geldt ook wanneer u de geboden zorg niet goed genoeg vindt. Zelf de zorg organiseren vraagt inzicht in de kosten. Vaak hebben mensen dat inzicht niet of onvoldoende. De kosten voor professionele verpleeghulp kunnen flink oplopen. Vaak kan het vermogen daarvoor worden gebruikt. Reeds opgebouwd vermogen of kapitaal dat bijvoorbeeld vrij komt wanneer u uw hypotheekvrije huis verkoopt en verhuist naar een serviceflat of zorgvilla. Maar dan is het wel zaak dat u tijdig


Wilt u weten wat de financiële consequenties zijn van de veranderingen in de zorg voor u? Neem dan contact

op met uw banker. Werkzaam als medisch specialist of actief als ondernemende tandarts, orthodontist, huisarts, dierenarts, apotheker – én benieuwd wat Van Lanschot Healthcare voor u kan betekenen? Neem dan contact op met Hans Hensen, teamleider bij Van Lanschot Healthcare, 06 13 23 69 64 of [email protected]

14

de wensen en mogelijkheden in kaart brengt. De bankiers van Van Lanschot helpen u daarbij graag. Zij bekijken samen met u welk bedrag u jaarlijks nodig heeft om de kosten te betalen. Vervolgens kan ervoor worden gekozen het risicoprofiel van dat deel van de portefeuille zo te beleggen dat u de kosten kunt blijven betalen. Zo kunt u comfortabel leven tot in de laatste levensfase.

Zorg voor medisch professionalsDe veranderingen in de gezondheidszorg hebben niet alleen voor de consument ingrijpende gevolgen, maar ook voor zorgprofessionals die in de sector werkzaam zijn. Denk aan decentralisatie, nieuwe ta-ken voor huisartsenpraktijken en integrale bekostiging voor medisch specialisten in algemene ziekenhuizen. En bij deze veranderingen blijft het niet. De zorgbranche is voortdurend in beweging. De trend was jarenlang meer marktwerking, nu gaat het de andere kant op: minder markt, in combinatie met kostenbeheersing, samenwerking en grotere entiteiten. Medisch specialisten, huisartsen, orthodontisten, tandartsen en andere ondernemende professionals in de zorg weten daar alles van. Aan de ene kant is er sprake van een vrije markt, anderzijds zijn de prijzen en het aanbod gereguleerd. Dat is lastig werken. Zij willen zich focussen op hun vak, maar krijgen tevens te maken met allerlei regels en veranderingen. Ze moeten met veel partijen rekening houden: patiënten, verzekeraars, ziekenhuizen en de overheid. Tegelijkertijd willen zorgprofessionals goed op de toekomst zijn voorbereid. Ze krijgen te maken met keuzes. Waar willen zij met hun onderneming heen? Gaan ze zich inkopen in een maatschap? Staan ze op het punt om hun praktijk uit te breiden, een overname te plegen of te verkopen? En wat zijn daarvan de financiële gevolgen, zakelijk en privé? Jarenlange ervaringVan Lanschot Healthcare is gespecialiseerd in het adviseren van me-disch professionals die van hun beroep hun bedrijf hebben gemaakt en beschikt daartoe over veel kennis en jarenlange ervaring. ‘We combineren ervaring in een complexe branche met alle financiële vraagstukken die voor deze professionals spelen in alle levensfases’, zegt Chris Zegers, directeur Healthcare en regiodirecteur Noord-Oost Nederland bij Van Lanschot Bankiers. Die vraagstukken verschil-len per beroepsgroep, ja zelfs per professional. ‘Zaken die stuk voor stuk vragen om een specifieke benadering.’

De veranderingen in de zorg hebben niet alleen voor de consument ingrijpende gevolgen, maar ook voor zorgprofessionals

Daarnaast is het natuurlijk belangrijk om na te denken over opvolging en bezig te zijn met opbouw en bescherming van het vermogen. ‘Hoe zorg je ervoor dat je praktijk overdraagbaar is en wanneer ga je de noodzakelijke maatregelen treffen? Je moet die toekomstplannen op tijd regisseren.’De bankiers van Van Lanschot Healthcare zijn bekend met de financiële kwesties in alle fases van het beroep, de praktijk, de apotheek of zorgonderneming van medische professionals. Zegers: ‘Onze mensen kennen beide werelden – onderneming en privé. De professional heeft daardoor één aanspreekpunt en hoeft niet steeds weer zijn verhaal te doen.’


Wat vindt Van Lanschot van Medtronic?Aandelenspecialist Thierry Parihala: ‘Fundamenteel is Medtronic een uitblinker. Omdat de producten tot de beste in hun klasse behoren, heeft de onderneming een indrukwek-kend marktaandeel weten te realiseren. Medtronic legt beslag op meer dan 50% van de markt voor pacemakers en op meer dan 40% van de markt voor defibrillators. De kwaliteit van die producten komt tot uiting in de hoge operationele marge van 30%. Deze is de hoogste binnen de sector en al jaren stabiel.De recente overname van het Ierse Covidien opent nu een wereld van mogelijkheden voor groei en synergieën. De activiteiten vullen elkaar goed aan, en de verhuizing van het hoofdkantoor naar Ierland biedt ruimte voor fiscaal aantrek-kelijke mogelijkheden. Dit wordt niet gereflecteerd in het koersniveau. Wij vinden het aandeel dan ook aantrekkelijk gewaardeerd.’

Bedrijf met een missie

Diabetes, de ziekte van Parkinson, het syndroom van Down, incontinentie, hart- en vaatziekten – het is slechts een kleine selectie van aandoeningen waarvoor Medtronic apparatuur levert. Medtronic is de nummer één in de wereld op het gebied van medische apparatuur en met 5.800 medische weten-

schappers in dienst (op een totaal van 49.000 werknemers) een van de meest innovatieve bedrijven.Het bedrijf is in 1949 opgericht door elektrotechnicus Earl Bakken, in zijn garage in Minneapolis. Aanvankelijk specialiseerde Bakken zich in het repareren van medische apparatuur, maar dat veranderde toen hij kennismaakte met Walton Lillehel, een pionier op het gebied van hartoperaties – en iemand die erg ontevreden was met de toenma-lige pacemakers. Bakken ging aan de slag en ontwierp een patiënt-vriendelijke pacemaker: draagbaar en op batterijen. Het was de eerste innovatie van Medtronic; er zouden er nog vele duizenden volgen. Het bedrijf is inmiddels eigenaar van ruim 28.000 patenten.

LimburgVandaag de dag heeft Medtronic een omzet van $ 27 miljard per jaar en is het in 160 landen actief, waaronder Nederland. In Heerlen staat een enorm distributiecentrum van Medtronic dat dagelijks tienduizenden medische producten verzendt naar landen in Europa, het Midden-Oosten, Afrika, Zuid-Amerika en Azië. Ook bevindt zich in Heerlen een IT-centrum, een verkooporganisatie en een financieel servicecentrum. In Maastricht staat het Bakken Research Centre, waar door 250 medewerkers wetenschappelijk onderzoek wordt verricht. En in Kerkrade bevindt zich het CardioVascular Operations-centrum, waar apparatuur voor hartoperaties en hartkwalen wordt geproduceerd. Al met al is Medtronic een van de grootste werkgevers van Limburg.

MissieSinds 2011 is Omar Ishrak CEO van Medtronic. Ishrak, geboren en getogen in Bangladesh en afgestudeerd als ingenieur aan de Univer-siteit van Londen, werkte zestien jaar lang bij de medische divisie van General Electric, voor hij bij Medtronic kwam. Als CEO houdt hij zich uiteraard bezig met omzetten, winsten, aandelenkoersen en overna-mes – maar toch ook met de missie van het bedrijf, begin jaren zestig door Earl Bakken als volgt verwoord: ‘Het verlichten van pijn, het herstellen van gezondheid en het verlengen van levens.’

In deze rubriek komt telkens een bedrijf aan bod waarvan het aandeel goed gewaardeerd wordt door Van Lanschot Bankiers. Dit keer: Medtronic, de medische gigant uit Minneapolis, wereld-wijd actief, onder meer met zes vestigingen in Limburg.

tekst HANS VERSTRAATEN

Thierry Parihala werkt bij Van Lanschot als specialist aandelen. Hij

heeft geen belangen in Medtronic. De waarde van uw beleggingen

kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie

voor de toekomst.

15Beleggen

Met de O-arm, een mobiele 3D-scanner van Medtronic, kan

voor en tijdens ope-raties een 360 graden

scan worden gemaakt.

PS2_015_Indrukwekkend.indd 15 23-04-15 09:31

16

‘Wij behoren straks tot de top vijf van de wereld’

Toen hij eind 2013 als CFO begon, stond de projectorganisatie in de steigers. Inmiddels krijgt het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie (PMC) mede dankzij Paul Venhoeven (58) écht vorm. In 2017 moet in Utrecht een zorgen researchcentrum van wereldformaat staan. ‘Straks hebben we één plek in Nederland met de beste faciliteiten voor patiëntjes, ouders, artsen en onder-zoekers.’

tekst LEO ALEXANDER SCHLANGEN fotografie HUGO THOMASSEN

PS2_016-020_Coverstory.indd 16 23-04-15 10:40

17Coverstory


‘Ik heb in mijn leven nog nooit zo hard gewerkt’

18

ij hoeveel kinderen in Nederland wordt jaarlijks kanker geconstateerd?‘Tussen de vijf- en zeshonderd; het aantal nieuwe diagnoses is de afgelopen jaren vrij stabiel gebleven. Per kankersoort betekent dat tussen de vijf en vijfentwintig nieuwe patiëntjes per jaar. Bij kinderen bestaan immers

– net als bij volwassenen – heel veel verschillende soorten kanker.’

Nederland telt momenteel zeven verschillende oncologische kindercentra. Waarom moet het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie er komen?‘In 2006 werd aan de zeven afdelingshoofden van die centra de vraag gesteld: ‘Stel, je eigen kind heeft kanker. Waar zou jij hem of haar het liefst laten behandelen?’ Ze kwamen unaniem tot de conclusie dat de situatie met verschillende locaties niet optimaal was. Het liefst wilden ze één plek hebben, waar je het kind kunt laten behandelen door de arts die de meeste ervaring heeft met een bepaalde kinderkanker-soort, en waar je ook met gebundelde krachten kunt researchen. Dat idee is voorgelegd aan de Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker, de patiëntenvereniging. Zo is het balletje gaan rollen.’

Wat betekent het PMC concreet in de strijd tegen kinderkanker? ‘Op dit moment overlijdt ongeveer een kwart van de kinderen met kinderkanker aan de ziekte. Op termijn moet dat terug kunnen naar zo’n tien procent. Simpel gezegd: we kunnen meer kinderlevens red-den. Die stap voorwaarts zal vooral moeten komen uit meer en ef-ficiënter onderzoek. Momenteel is dat ook versnipperd. Op termijn zullen alle beschikbare financiële middelen voor research worden ondergebracht bij het PMC, zodat we het geconcentreerd kunnen inzetten. Dat leidt tot kansrijker onderzoek, en op termijn naar een genezingskans van negentig procent.’

Zijn er in de wereld vergelijkbare centra voor kinderoncologie?‘Eigenlijk is dat er maar eentje, namelijk het St. Jude Children’s Research Hospital in Memphis. Het is in 1961 opgericht met geld

van een Amerikaanse tv-ster. Ook zij combineren zorg en research. Als ons nieuwe zorgen researchcentrum klaar is, zijn we qua aantal kinderen dat we behandelen ongeveer even groot.’

Heeft het St. Jude aansprekende resultaten geboekt?‘Ze hebben een grote doorbraak bewerkstelligd op het terrein van leukemie, om een voorbeeld te noemen. Door de behandeling met chemotherapie te verbeteren is de genezingskans van dertig naar zeventig procent gegaan. Dat was een enorme sprong voorwaarts.’

Kan het PMC ook dergelijke sprongen bewerkstelligen?‘Bij het bestrijden van ziektes geldt vaak dat hoe verder je komt, hoe moeilijker en kleiner de volgende stappen worden. Maar door het

Bconcentreren van zorg en research vergroot je in elk geval de kans op stappen en stapjes voorwaarts.’

U werd in 2013 gevraagd om CFO van het PMC te worden. Waarom zei u ja?‘In dat jaar werd ik 57 en dat betekende automatisch dat mijn part-nercontract bij KPMG werd beëindigd. Veel te vroeg natuurlijk, maar zo waren toen de spelregels. In mijn carrière bij KPMG heb ik mij als registeraccountant gespecialiseerd in de gezondheidszorg, met in mijn portefeuille diverse ziekenhuizen, zorgverzekeraars, GGZ- en AWBZ-instellingen. Ik wilde absoluut niet stoppen met werken – het was me wel duidelijk dat ik dat veel te leuk vond. Ik zocht naar een nieuwe uitdaging, waarbij ik zou mogen helpen om iets zinvols op te bouwen. Toen ik in 2013 in dienst trad van het PMC was het centrum een droom, met vooral plannen op papier. Het leek me geweldig om die droom te verwezenlijken.’

Bent u op enigerlei wijze ook op persoonlijk vlak betrokken bij het onderwerp kinderkanker?‘Dit onderwerp laat niemand in Nederland koud, mij dus ook niet. Ja, ook in mijn omgeving heeft kinderkanker dramatische gevolgen ge-had. Een nichtje van me is op haar zestiende aan leukemie overleden. Ik heb haar nooit gekend, het gebeurde in de jaren vijftig. Toch is de schok van zo’n gebeurtenis enorm. Zelfs na zoveel decennia komt het verhaal nog regelmatig binnen mijn familie ter sprake. Kinderkanker heeft een enorme impact.’

Wat is precies uw rol bij het PMC en welke vooruitgang is er mede door uw inzet geboekt?‘Ik houd me voornamelijk bezig met de financiën en de nieuwbouw. In oktober 2013 hadden we, naast een aantal projectmedewerkers, zeven mensen in dienst. Dat zijn er nu tachtig. Sinds afgelopen winter verlenen we ook zorg. Binnen de muren van het Wilhelmina Kinder-ziekenhuis hebben we nu een eigen afdeling met achttien bedden. Vooralsnog behandelen wij hier de meest complexe kinderkanker-soorten, zoals solide borst- en buikkanker. De overige behandelingen vinden nog plaats op andere locaties.’

Wat is het einddoel? ‘Dat er eind 2017 pal naast het Wilhelmina Kinderziekenhuis een gloednieuw gebouw staat – de eerste paal gaat medio oktober de grond in. In het PMC werken straks zo’n duizend mensen, staan er 75 bedden en zijn ook alle faciliteiten ondergebracht die nu nog verspreid zijn over de andere behandelcentra.’

Vindt u het een complex project?‘Ik ken geen ander voorbeeld waarbij op deze schaal een dergelijke transitie vanuit een bestaande situatie heeft plaatsgevonden. Eerlijk gezegd heb ik in mijn leven nog nooit zo hard gewerkt. Dagelijks doen zich vraagstukken, problemen of moeilijke keuzemomenten voor waarbij ik denk: hoe lossen we dit nu weer op?’

Hoe lost u ze op?‘Door bij elk dilemma of probleem terug te gaan naar de inhoud: wat is het beste voor het kind en wat is het beste voor het onderzoek naar kinderkanker? Dat levert altijd een oplossing op.’


19Coverstory

Paul Venhoeven en Van Lanschot‘Ik heb sinds 2008 bij Van Lanschot een bankier van de afdeling Business Professionals & Executives: Robert Adolfse. Hij behartigt mijn belangen goed. Door mijn drukke baan heb ik weinig tijd om me over mijn eigen financiële beslom-meringen te bekommeren. Ik heb behoefte aan advies dat direct toepasbaar is of direct uitgevoerd wordt. Daarnaast sta ik in deze functie behoorlijk in de aandacht. Ik wil geen gedoe over mijn privévermogen. Het moet zuiver en goed gebeuren. Dat sta ik als professional bij het Prinses Máxima Centrum ook voor.’


‘Een kwart van de kinderen met kanker overlijdt. Dat moet terug naar tien procent’

20

Zoals? ‘Ik kreeg onlangs een telefoontje van een arts. Een kind bleek niet verzekerd te zijn en de arts vroeg mij wat we daarmee moesten doen. ‘Helpen’, heb ik gezegd. ‘De rest zien we later wel.’’

Welke facilitaire voordelen biedt het PMC straks voor patiënten en hun ouders?‘De basis van het nieuwe gebouw wordt gevormd door een kind-oudereenheid. Ouders willen tijdens een behandeling graag bij hun kind blijven. Ze slapen momenteel op een veldbedje of in een stoel in de ziekenhuiskamer of op enige afstand in een Ronald McDonald Huis. Dat is verre van ideaal, voor ouders én kind. In het PMC krijgen ze de beschikking over een appartementje, met een ziekenhuiskamer én een slaapkamer voor een van de ouders. Ze kunnen gedurende de gehele behandeling heel dicht bij elkaar blijven. Het gebouw wordt zodanig ingericht dat het gezinsleven zoveel mogelijk ‘gewoon’ doorgaat, inclusief de ontwikkeling van het kind. We bouwen een uitdagende omgeving waarin kinderen gestimuleerd worden om te bewegen, te leren, muziek te maken. Studenten aan de TU Delft bedenken in het kader van een afstudeerproject bijvoorbeeld speciale hangplekken.’

En welke voordelen zijn er voor de professional?‘Ambitieuze artsen willen onder de best mogelijke werkomstandig-heden werken. Dat biedt het PMC. En doordat ze samen op één plek gaan behandelen, worden ze nog beter dan ze al waren. We blijven samenwerken met het Wilhelmina Kinderziekenhuis, zodat de hoogwaardigste apparatuur voorhanden is. Zij gaan in dat kader ook extra investeren. Ook met het St. Jude in Memphis gaan we nauw samenwerken. Tel daar de bundeling van de financiële middelen voor research bij op en we creëren ook een topklimaat voor de beste internationale researchers op het gebied van kinderoncologie. Neem van mij aan dat we straks tot de top vijf van beste zorgen onder-zoeksinstellingen in de wereld behoren.’

Spelen de artsen en ouders die aan de wieg stonden dan nog een rol? ‘Ja. Het Prinses Máxima Centrum is opgericht als besloten vennoot-schap met een Raad van Bestuur en een Raad van Commissarissen. De aandelen zijn echter in handen van een coöperatie met twee leden, namelijk Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker en Stichting Kinderoncologie Nederland, het samenwerkingsverband van afdelin-gen kinderoncologie van de academische ziekenhuizen.’

Het optuigen van een topinstelling kost veel geld. Welke bedragen zijn ermee gemoeid?‘Tussen nu en 2017 investeren we zo’n € 190 miljoen. Voor de periode erna zijn de jaarlijkse exploitatiekosten voor zorg en research samen beraamd op € 170 miljoen.’

Waar komt het geld voor de investeringen vandaan? ‘De grote betrokkenheid van het Nederlandse publiek maakt het PMC mogelijk. De Stichting Kinderen Kankervrij (KiKa) met onder andere de actie ‘Draag een steentje bij’ en gelden van fondsen en andere instellingen die ons helpen met achtergestelde leningen hebben ervoor gezorgd dat wij voldoende krediet konden aantrekken voor de investeringen.’

En de exploitatiekosten zijn ook gedekt?‘De belangrijkste inkomstenbron is het verlenen van zorg. Dat wordt door zorgverzekeraars bekostigd. Daarnaast stelt KiKa een zeer groot deel van haar middelen beschikbaar voor researchprojecten. De continuïteit is gewaarborgd. Maar eerlijk gezegd kunnen we nooit genoeg geld hebben. Elke cent die er meer binnenkomt, betekent meer onderzoek naar kinderkanker.’

Gaan jullie zelf ook actief fondsen werven? ‘Dit najaar komen we met een voor de gezondheidszorg zeer innova-tieve schenkingsparticipatie.’

Hoe werkt het?‘We gaan het voor particulieren mogelijk maken om ons te steunen en tegelijkertijd zelf een rendement te behalen. Via de schenkings-participatie leent men geld aan het PMC. De rente van de lening wordt automatisch een schenking aan ons. Wij gebruiken dat geld voor research, maar de lening betalen wij binnen zeven jaar volledig terug. De participatie is van de belasting aftrekbaar en daarom is het mogelijk voor beleggers om een rendement te behalen. Op dit moment zijn wij in gesprek met diverse banken die ons hiermee willen ondersteunen.’ U denkt hiermee een aanzienlijk bedrag op te halen? ‘Wij hopen uiteindelijk op zo’n € 30 miljoen, liefst meer natuurlijk. Dat is geld waarmee we veel goede dingen kunnen doen.’

Droomt u stiekem weleens over 2017, als het centrum helemaal klaar is?‘Nee, nog niet. Er is nog veel werk te verzetten. We merken wel dat we inmiddels genoeg kritische massa hebben gekregen. De sneeuw-bal wordt snel groter, waardoor we interessant worden voor allerlei partijen en topreseachers. In het begin was er alleen een buiten- wereld en nauwelijks een binnenwereld. Er viel weinig te managen, het was vooral overtuigen, beïnvloeden en onderhandelen. Nu zijn we in een fase aanbeland dat we bestaan, we verlenen zorg. Dit jaar gaan we de organisatie verder versterken en starten we het research-platform op met ambities van wereldniveau. We zijn er nog niet, maar we zitten wel in een stroomversnelling.’

Waarom is er trouwens niet gekozen voor de naam Koningin Máxima Centrum’?‘Máxima verbond ruim twee jaar geleden haar naam aan het cen-trum. Ik weet daar het fijne niet van, maar zij was op dat moment nog prinses. Bovendien weten wij uit de praktijk dat veel van onze patiëntjes zich makkelijker kunnen associëren met een prinses dan met een koningin.’


Gecombineerd verbruik: 6,2 l/100 km, resp. 16,1 km/l, CO2-uitstoot resp. 164 g/km.Consumentenprijs vanaf € 108.050 incl. BTW en BPM en excl. kosten rijklaarmaken. Zie voor verkoopvoorwaarden www.landrover.nl. Leaseprijs vanaf € 1.699 p.m. excl. BTW (bron: Land Rover Fleet & Business Leasing, full operational lease, 60 mnd., 20.000 km/jr.). Wijzigingen voorbehouden.

RANGE ROVER SPORT HYBRID

100% HYBRIDE. 100% LAND ROVER.

De Range Rover Sport Hybrid kent geen compromissen. De combinatie van diesel- en elektromotor reduceert verbruik en CO2-emissies met een kwart, terwijl het gecombineerde vermogen van 250 kW/340 pk garant staat voor indrukwekkende prestaties, legendarische capaciteiten en nog meer raffinement. Zo is ook de Range Rover Sport Hybrid een volbloed Land Rover.

JLRNFEE4W025_RRSHybrid_Nationaal_PurSang_285Hx225_IC.indd 1 15/04/15 17:38

De voorzitters van de brancheverenigingen voor tandartsen. Links Aad van der Helm van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (KNMT), rechts Jan Willem Vaartjes van de Associatie Nederlandse Tandartsen (ANT).

22

PS2_022-024_Tweegesprek.indd 22 23-04-15 10:42

23Tweegesprek

‘De patiënt moet kunnen kiezen’Lagere tarieven vanaf 1 juli, een dreigend tandartsentekort in de toekomst en de opkomst van de groepspraktijk; de mondzorgwereld is volop in beweging. Maar schiet de patiënt daar iets mee op? De voorzitters van de twee brancheverenigingen voor tandartsen geven hun visie.

tekst LEO ALEXANDER SCHLANGEN fotografie INGMAR TIMMER

et is uiteindelijk niet in het belang van de patiënt’, stelt Aad van der Helm. De voorzit-ter van de oudste en met 10.000 leden ook de grootste branchevereniging voor tandartsen, de KNMT, is niet te spreken over de tariefver-

anderingen die de Nederlandse Zorg autoriteit (NZa) vanaf 1 juli aan tandartsen oplegt. De meeste tandheelkundige zorg wordt goedko-per. Een periodieke controle kostte bijvoorbeeld maximaal € 21,29 en wordt nu € 20,01. Het plaatsen van een klikgebit wordt zelfs 19% goedkoper. Minder betalen, het klinkt menig consument natuurlijk als muziek in de oren. Van der Helm waarschuwt echter voor de gevolgen. ‘Een tariefskorting van zo’n 5% betekent voor een tandarts ongeveer 15 tot 20% minder praktijkinkomen. Een aantal praktijken zal daardoor moeilijk het hoofd boven water kunnen houden. Boven-dien verdwijnt de ruimte om te investeren in nieuwe technologieën en apparatuur, die behandelingen vaak aangenamer en beter maken voor de patiënt. Het is dus nog maar de vraag of de kwaliteit van de zorg gediend is bij de korting.’

KeuzevrijheidJan Willem Vaartjes, voorzitter van de ANT (opgericht in 1995, 2.500 leden), ziet nog een ander probleem. ‘De nieuwe tarieven zijn tot stand gekomen op basis van gemiddelden. Dat is per definitie niet goed. Er zijn zoveel verschillende monden en evenzoveel verschillen-de behandelmogelijkheden. Dit systeem werkt zorg op maat tegen.’ Volgens Vaartjes wordt hiermee in ons land de ‘keuzevrijheid dis-proportioneel geschaad’. Als voorbeeld neemt hij de vulling. ‘Overal in de wereld zie je verschillende soorten ontstaan. Dat gebeurt in Nederland niet. In het buitenland kan men kiezen voor bijvoorbeeld een hoogwaardige vulling in verschillende kleuren. Wij beperken ons tot een standaardvulling.’ Van der Helm voorziet een verschraling van het zorgaanbod en meent dat het Nederlandse systeem innovaties in de weg staat. Beide voorzitters vinden dat een patiënt bovenop een goed basispakket de ruimte moet krijgen om zelf te kunnen kiezen voor aanvullende behandelingen en technieken met andere tarieven. Van der Helm: ‘Er is technisch heel veel mogelijk, maar dat laat het

'H huidige tariefstelsel niet toe. Nieuwe technieken kunnen niet worden gedeclareerd, omdat ze eenvoudigweg niet op de huidige tarievenlijst staan. Een tandarts pleegt een economisch delict als hij iets anders declareert dan de tarieflijst toelaat. Dat remt de ontwikkeling van de zorg en benadeelt vooral de patiënt.’ De tandartsen krijgen inmid-dels steun van partijen als de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie en de Consumentenbond. Ook die zien in dat de consu-ment gebaat is bij een gereguleerd deel met daarbovenop een eigen keuzeruimte. Beide voorzitters geloven dan ook stellig dat de huidige overheidsplannen nog niet in beton zijn gegoten.

Meer zelf doen Zo’n 50% van de huidige tandartsen in ons land is 53 jaar of ouder. Over pakweg tien jaar gaat een groot deel met pensioen. Van der Helm verwacht vooralsnog geen nijpend tekort, al vindt hij het moeilijk om een inschatting te maken. ‘Op dit moment maken we onszelf te afhankelijk van de instroom van buitenlandse tandartsen. Maar dat is niet de enige factor. Er zullen tegen die tijd innovaties zijn die het werk van mondhygiënist en tandarts verlichten. Misschien bestaat er over tien jaar een app waarmee je de verhouding bot-tand-vlees en hoeveelheid plak kunt vaststellen. Kortom, ik verwacht dat de patiënt op preventief vlak meer zelf gaat doen.’ Vaartjes is minder optimistisch. ‘In 2013 hebben wij de noodklok geluid. Uit onderzoek van het Capaciteitsorgaan, dat adviseert over het aantal oplei-dingsplaatsen in de zorg, blijkt dat er te weinig tandartsen worden opgeleid. Feit is dat er meer buitenlandse tandartsen binnenkomen dan er tandartsen aan Nederlandse universiteiten afstuderen. Ik vind het triest dat we dit laten gebeuren, dat we afhankelijk zijn geworden van opleidingen in het buitenland.’ Uit eigen ervaring, beide heren zijn tandarts-implantoloog, constateert Vaartjes minder gaatjes bij kinderen en dus ‘minder werk’ in de toekomst. ‘Daartegenover staat de wens van steeds meer ouderen om hun eigen tanden en kiezen te behouden. In een vergrijzende maatschappij als de onze betekent dat veel meer werk voor de tandarts.’ Van der Helm onderschrijft dat, maar ziet vooral veel toekomst voor specialisten in deze tak van sport, namelijk de complexe en restauratieve tandheelkunde.


Van Lanschot Healthcare is gespecialiseerd in financiële dienstverlening voor medische professionals en hun

praktijk of zorgonderneming. Zo volgen onze specialisten nauwgezet de ontwikkelingen in de mondzorg en onder- houden ze actief contact met de brancheorganisaties Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (KNMT) en Associatie Nederlandse Tandartsen (ANT). Bent u medisch professional en wilt u weten wat Van Lanschot Healthcare voor u kan betekenen? Neem dan contact op met Hans Hensen, teamleider bij Van Lanschot Healthcare, via 06 13 23 69 64 of [email protected].

‘Er is technisch heel veel mogelijk, maar dat laat het huidige tariefstelsel niet toe’

24

De praktijkHoe ziet de tandartspraktijk van de toekomst eruit? Blijft de ‘dorpstandarts’ met één stoel gewoon bestaan of neemt de keten-praktijk de overhand? Volgens Van der Helm blijft de trend – meer ketens – zich ook de komende jaren voortzetten. Hij vermoedt dat de solist een minderheid gaat vormen. Vaartjes voorspelt eveneens een opmars voor de keten, aangezien deze zaken als marketing en de uitdijende administratie en weten regelgeving gemakkelijker kan faciliteren. ‘In de kern zal een tandarts het liefst zijn eigen winkeltje willen hebben’, meent hij echter. ‘Ze hebben allemaal hun eigen stijl en willen hun stempel op de werkzaamheden drukken. Patiënten willen dat ook graag. In een keten bestaat de kans dat ze vaker van tandarts moeten wisselen.’ Van der Helm ziet dat anders. ‘Mondzorg is overwegend planbare zorg. Ook in een keten heeft een tandarts een vaste relatie met de patiënt, dat is niet alleen voorbehouden aan de solist. Minstens zo relevant is dat het vak enorm is uitgebreid. Het is haast onmogelijk om alle aspecten te beheersen. Samenwerking is vereist. Je mag een patiënt bepaalde zorg niet onthouden omdat je het zelf niet kunt.’ Beide voorzitters denken dan ook dat de grotere groepspraktijk, met minstens twee tandartsen, een dominante plek zal gaan innemen. Op die manier kunnen meerdere tandartsen

of tandheelkundige specialisten zich als zelfstandig professional manifesteren. Het biedt de gewenste schaalvergroting in verband met kostenbesparing en tevens genoeg ruimte voor het individu. Van der Helm: ‘Ik ben positief gestemd over de tandheelkundige zorg in Nederland, die is en blijft op een goed niveau. We zitten in een transi-tieperiode die hoort bij de tijdsgeest. Zaken moeten wel snel duidelijk worden voor de patiënt.’ Vaartjes raadt elke patiënt aan om vooral in gesprek te gaan met zijn tandarts. ‘Welke invloed heeft het tarief bijvoorbeeld op jouw behandeling? Vraag het je tandarts. Die zal daar graag antwoord op geven.’


Reisaanbieding Amazone (Seven Seas Navigator, 490 gasten)27-daags cruisearrangement Caraïbische eilanden en verkenning van het Amazonegebied met overnachting voor de cruise in Miami vanaf € 7.999 p.p.

Reisdatum: 21 november t/m 17 december 2015

Reisaanbieding Azië(Seven Seas Voyager, 700 gasten)22-daags cruisearrangement van Singapore naar Bangkok met overnachting voor de cruise in Singapore en 4-daags arrangement naar de tempels van Angkor Wat in Cambodja na de cruise vanaf € 8.999 p.p.

Reisdatum: 16 januari t/m 7 februari 2016

Inbegrepen:• Cruise op basis van volpension,

onbeperkt frisdranken, wijn en gedestilleerde dranken

• 24-uurs roomservice• Specialiteitenrestaurants• Ruime selectie excursies in elke haven• Vliegreis• Gratis internet aan boord• Hotelovernachting voor de cruise• Transfers• Valet Parking op Schiphol

Voor meer informatie over deze en andere mooie cruises:Private Dock CArnhemseweg 103817 CH Amersfoort033-463 [email protected]

Cruise en ontdek de wereld!

Regent Seven Seas CruisesGeniet van de meest inclusieve luxe cruise-ervaring. Dit is cruisen zoals het bedoeld is: een wereld waar alles is inbegrepen en geen verrassingen achteraf. Tijdens deze cruise heeft u op elke bestemming een uitgebreide selectie aan landexcursies inbegrepen. Regent Seven Seas Cruises biedt haar gasten een uitzonderlijk hoog niveau van luxe en comfort. Aan boord kunt u genieten van uw comfortabele suite, intieme lounges en gevarieerde specialiteitenrestaurants en uiteraard van een ruim en prachtig zonnedek.

Opwaartserisico's

26

De motor van de economie in de eurozone pruttelt weer. En de kans dat het toerental verder oploopt, is aanwezig. Een goed klimaat voor aandelen van bedrijven uit Europa en groeilanden in Zuidoost-Azië, meent Luc Aben, hoofdeconoom van Van Lanschot Bankiers.

tekst JAN SMIT illustratie GRACIA LAM portret PATRICK VERBEECK

PS2_026-029_LucAben.indd 26 23-04-15 10:42

Is 'Super Mario' Draghi de redder van de eurozone? Luc Aben heeft zo zijn twijfels en waarschuwt voor een zeepbel.

27Beleggen

PS2_026-029_LucAben.indd 27 23-04-15 10:42

‘Het perspectief voor

aandelenbeleggingen

blijft goed voor de rest van het jaar’

28

s Mario Draghi, president van de Europese Centrale Bank (ECB), de redder van de eurozone? Heeft het onder zijn leiding genomen besluit om op grote schaal staatsobligaties op te kopen de economie weer op gang gebracht en ons verlost van het deflatiespook? ‘Mwah’, antwoordt Luc Aben. De hoofd-econoom van Van Lanschot heeft daarover zo zijn twijfels.

‘Die maatregelen hebben misschien invloed op de psyche, op die van beleggers in aandelen bijvoorbeeld. Of op de koers van de euro. Maar of het ook van invloed is op de fundamentele gezondheid van de reële economie...’Aben zit meer op één lijn met mensen als Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank, en één van de vijf ECB-bestuurders die tegenstemden. De Belg refereert ook aan zijn landgenoot Peter Praet, hoofdeconoom bij de ECB. Praet noemde de steunmaatregel ‘niet zonder risico’s’ met daarbij de kanttekening dat ‘het risico van niets doen’ nog groter was. Aben: ‘Dat klinkt alsof het toetsenbord van je laptop vastzit en je, wanhopig, met beide handen op alle toetsen ramt, in de hoop dat dát misschien helpt.’ Veelzeggend, die opmerking van Praet, vindt hij, omdat de ECB-econoom daarmee aangeeft dat hij er eigenlijk ook niet echt in gelooft. Evenmin als Knot. Aben: ‘Er was en is geen gebrek aan geld. Het geld klotst tegen de plinten op. Zowel op het gebied van de solvabiliteit als de liquiditeit hebben de banken een hele weg afgelegd, vooral in noordelijk Europa. Er is gewoon weinig vraag naar krediet.’ VooruitgangsdenkenEn is het deflatiegevaar, de tweede reden waarom ‘Super Mario’ nu zijn big bazooka van stal haalt? Aben, resoluut: ‘Er ís helemaal geen deflatie! Ja, op papier, maar dat komt door de daling van de ener-gieprijzen. Deflatie betekent een algehele daling van het prijspeil en financiële bezittingen zoals woningen. Daarvan is momenteel geen sprake.’

IDe beleggingsstrateeg vindt de stimuleringsmaatregel van de ECB mogelijk gevaarlijk. Hij waarschuwt voor een zeepbel. Tegelijkertijd is hij niet pessimistisch. Aben ziet ook lichtpuntjes. Zo zetten veel euro-landen hun bezuinigingen op een lager pitje. Dat schept vertrouwen. Ook de inkomens en daarmee de koopkracht stijgen licht, met dank aan de lage olieprijs. Binnen de eurozone verwacht de ECB momen-teel een gemiddelde groei van iets meer dan 1,5% voor 2015. Blijven de energieprijzen laag, dan kan dit zorgen voor een ‘substantiële groei-impuls van 0,5% tot 0,7%’, aldus de econoom. Volgens Aben moet het effect van zo’n impuls niet worden onderschat. ‘Je zult zien dat het vooruitgangs-denken dan langzaamaan weer kan gaan terugkeren.’‘In de eurozone ligt het risico op groei aan de bovenkant’, vat de hoofdeconoom samen. ‘Dat komt door de lage olieprijs, de goedkope euro en door het Draghi-effect.’ Dit kan echter veranderen, waar-schuwt hij. ‘In landen als Frankrijk en Italië valt nog wel het nodige restauratiewerk te verrichten.’

Renteverhoging VSIn de VS daalt de economische kruissnelheid enigszins, mede door de sterke dollar die de exportpositie verslechtert. Niet dat de motor in de VS nu dreigt stil te vallen. De arbeidsmarkt ontwikkelt zich positief. De werkloosheid zit onder de 5,5%. Met daarbij de kant-tekening dat dit percentage niet alles zegt. De hoofdeconoom wijst op de groei van de Amerikaanse beroepsbevolking. ‘Er zijn nog steeds vrij veel mensen die zich een tijdje afzijdig hebben gehouden en zich nu weer op de arbeidsmarkt begeven. De situatie verbetert gestaag, maar zit nog niet op het niveau van vlak voor de crisis.’ Voor de economie en het beleggingsklimaat in de VS is de situatie op de ar-beidsmarkt van groot belang. De Fed, de Amerikaanse centrale bank, wil immers de rente verhogen. De timing van die maatregel hangt grotendeels af van de situatie op de arbeidsmarkt. Van Lanschot gaat ervan uit dat dit na de zomer gaat gebeuren. Geleidelijk, benadrukt Aben: ‘‘Patient’ oftewel ‘kalm’ luidde het adagium van Fed-voorzitter Janet Yellen. Dat snap ik wel. Door de grote arbeidsreserve verloopt de loonontwikkeling matig en is het risico op looninflatie beperkt. Er is dus geen haast bij.’In China, de andere belangrijke pijler van de wereldeconomie, zal er de komende maanden weinig veranderen, verwacht de econoom. In 2014 bedroeg de groei van de Chinese economie 7,4%, voor 2015 verwacht Van Lanschot een groei van 6,5% tot 7%. Groei van de binnenlandse consumptie blijft van groot belang, meent Aben. Extra overheidsinvesteringen in de infrastructuur en enige monetaire souplesse zouden dit kunnen bevorderen. Vrij van gevaren is de Chinese economie evenmin. De vastgoedmarkt heeft de afgelopen

PS2_026-029_LucAben.indd 28 23-04-15 10:42

‘Er was en is geen gebrek aan geld. Er is gewoon weinig vraag naar krediet’

29

herstel van de economie waren de koersen van deze vastgoed-

fondsen in 2014 al flink opgelopen mede dankzij de gedaalde rentestanden. Het Draghi-effect zorgde voor een extra spurt. Gevolg: afgezet tegen de risico’s is het rendement te laag om deze fondsen nog langer aan te houden. Van Lanschot heeft dit gat gevuld met Europese aandelen.Bij de vastrentende waarden blijft de focus gehandhaafd op bedrijfs-leningen. Ten opzichte van staatsleningen is het extra rendement gedaald tot ongeveer 1%. Dat is niet veel, besluit Aben. ‘Maar omwille van de spreiding leggen we daar binnen deze categorie nog steeds het accent op. Want spreiding bij beleggen blijft essentieel.’

periode een correctie ondergaan en blijft belangrijk om in de gaten te houden, voegt hij toe. Datzelfde geldt voor de groeiende hoeveelheid bedrijven die hun bankkredieten niet meer kunnen betalen. Dat kan individuele banken in moeilijkheden brengen. Waarmee Aben niet wil suggereren dat er een systeemcrisis dreigt. ‘De Chinese overheid en de centrale bank hebben enorme reserves. Die laten zo’n bank echt niet omvallen.’

SelectiefVanwege de naar verwachting aantrekkelijke rendementen blijven Aziatische aandelen wat Van Lanschot betreft interessant. ‘Vanaf 2013 hebben deze aandelen een volatiel verloop gekend. Maar de waardering blijft aantrekkelijk.’ Dat geldt overigens niet voor alle groeilanden, benadrukt Aben. ‘Je moet wel selectief zijn. Landen als Zuid-Afrika en Brazilië die sterk afhankelijk zijn van de grondstoffen-markt en landen met grote tekorten op de handelsbalans als Turkije zijn gevaarlijker.’ Eveneens onveranderd blijft de stevige positie van Europese aandelen in de modelportefeuille. ‘De koersen zijn de afgelopen maanden al aardig gestegen. Daardoor zijn deze aandelen niet meer goedkoop. Maar door het Draghi-effect, de lage olieprijs en de goedkope euro zit er nog de nodige rek in de winstmarges. De volatiliteit van de beurzen kan toenemen, maar het risico ligt opwaarts. En wordt vooral gestuurd door de obligatieopkopen. Het perspectief voor aandelenbeleggingen blijft daarmee goed voor de rest van het jaar.’Voor Amerikaanse aandelen staat het sein inmiddels bijna op rood. Die hebben, zeker in euro’s, een flinke rit gemaakt en zijn wat de koers-winstverhouding betreft volgens de beleggingsstrateeg erg duur. De kans dat deze bedrijven hun hoge winstmarges verder weten te verhogen, acht hij klein. ‘We zijn voorzichtig met de VS, eigenlijk al sinds januari. Dat neemt alleen maar toe.’ Vastgoed exitHet monetaire wapengekletter van de ECB heeft Van Lanschot inmiddels al wel doen besluiten in de modelportefeuille afscheid te nemen van beursgenoteerd Europees vastgoed. Ondanks het broze

Volg Luc Aben via zijn blog op www.vanlanschot.nl of via

@Luc_Aben. De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor

de toekomst.

PS2_026-029_LucAben.indd 29 23-04-15 10:43

Klinisch viroloog Charles Boucher in zijn kantoor in het Erasmus Medisch Centrum.

30

PS2_030-031_Klant in beeld Charles Boucher.indd 30 23-04-15 10:40

‘Miljoenen mensen gingen dood aan aids. Als viroloog kon je het verschil maken'

31Bancair

‘Virologie heeft een fantastische ontwikkeling doorgemaakt’ Charles Boucher is hoogleraar klinische virologie aan het Erasmus Medisch Centrum en hij heeft zijn eigen bedrijf. Een goede combinatie, vindt hij zelf: wetenschappelijk onderzoek verrichten aan de universiteit en met je bedrijf de wetenschappelijke agenda medebepalen.

tekst HANS VERSTRAATEN fotografie SANDER NAGEL

egin jaren tachtig studeerde Charles Boucher genees-kunde. Hij zat in zijn tweede jaar toen een hoogleraar virologie vroeg of er studenten waren die hem wilden assisteren. Charles wilde wel – meteen. Het was een min of meer intuïtief besluit, gebaseerd op zijn fascinatie voor virussen en de wereld erachter.

Virologie was op dat moment een weinig bekend en niet al te dyna-misch klinisch specialisme, maar dat zou spoedig veranderen. Terwijl Charles Boucher virologie studeerde en aan zijn promotieonderzoek begon, sloeg aids toe. ‘Het was heel spannend’, zegt hij, terugblik-kend. ‘Het ging om iets heel groots. Miljoenen mensen gingen eraan dood. En jij als viroloog kon helpen het verschil te maken.’ Dat gebeurde ook; vooral Nederlandse specialisten zouden internationaal een hoofdrol gaan spelen in de bestrijding van aids: Jaap Goudsmit, Frank Miedema, Roel Coutinho en de vorig jaar bij de MH17-ramp omgekomen Joep Lange. Bijgestaan door de jonge Charles Boucher.

DoorbraakHet beoefenen van virologie vereist enorm veel geduld. Je probeert methode A. Die blijkt niet te werken. Dan methode B. En C. En D. Net zolang tot je stappen vooruit maakt; vaak een proces van vele jaren. Zo ook met aids. ‘Midden jaren negentig kwam eindelijk de doorbraak: we konden het virus volledig onderdrukken.’ In al die jaren had Boucher intensief contact met aidspatiënten. Aids was ook om die reden voor hem meer dan zieke cellen; het ging waar het hem nog steeds om gaat: om patiënten, om mensen.

Nieuw doel Charles Boucher kijkt met enige trots terug op die jaren, en ergens ook wel met enige weemoed. Want de aidsbestrijders werden financieel gesteund en zelfs aangemoedigd door de overheid. ‘De overheid die investeert in wetenschappelijk onderzoek zonder precies te weten wat dat oplevert, óf het wat oplevert – dat gebeurde toen nog. Maar vandaag de dag heeft men het liefst dat je van tevoren op papier zet wat je onderzoek precies gaat opleveren en per wanneer.’ Nog een verschuiving: ‘Wij deden destijds onderzoek en sessies met patiënten zonder eindeloos papierwerk. De hoeveelheid papier waar je nu doorheen moet om ook maar iets voor elkaar te krijgen is echt doorgeschoten. Het kan ervoor zorgen dat niemand meer zijn nek

Buitsteekt. Het is doorgeschoten veiligheidsdenken: als je alles maar administreert, en iedereen ernaar laat kijken en iedereen toestem-ming moet geven… Het heeft ertoe geleid dat de snelheid eruit is en dat geneesmiddelenonderzoek bijvoorbeeld veel langer duurt en daardoor kostbaarder is geworden.’

Maar al met al wil hij geenszins klagerig overkomen: ‘De virologie heeft een fantastische ontwikkeling doorgemaakt en ik maakte daar deel van uit. Hoe virussen zich vermenigvuldigen in mensen, hoe ze precies schade veroorzaken en hoe we virussen kunnen bestrijden, al die ontdekkingen, dat is iets van de laatste 25 jaar. Tegenwoordig we-ten we nog dezelfde dag welk virus de ziekte veroorzaakt en met een beetje geluk kunnen we een patiënt meteen behandelen door zijn genetische code te bepalen. Ons doel in het hiv-onderzoek is nu dat patiënten niet meer de rest van hun leven pillen hoeven te slikken, maar op een gegeven moment kunnen stoppen met de therapie.’

Eigen bedrijfVier dagen per week bevindt Charles Boucher zich met zijn mede-werkers op de zestiende etage van het Erasmus Medisch Centrum. In de avonduren begeleidt hij een select groepje excellente medische studenten dat een extra zwaar programma volgt. En dan is er nog zijn bedrijf, Virology Education in Utrecht, dat hij vijftien jaar geleden begon. In zijn bedrijfsvoering wordt hij bijgestaan door Chris Zegers, directeur Healthcare van Van Lanschot: ‘Hij is al heel lang mijn spar-ringpartner. En een hele goede.’ Het bedrijf organiseert wereldwijd virologie-congressen: ‘Ik vind het ontzettend leuk en belangrijk om zo de wetenschappelijke agenda mee te kunnen definiëren en te onder-nemen buiten de academische wetenschap. Ik functioneer prima in een groot instituut als het Erasmus, maar de besluitvorming is traag. In mijn bedrijf kan ik zeggen: we gaan dit doen, vandaag nog.’

PS2_030-031_Klant in beeld Charles Boucher.indd 31 23-04-15 10:40

Wat is passief beleggen?Anders dan bij actief beleggen zijn passieve beleggingen niet gericht op het verslaan van de markt, maar op het behalen van een rendement dat vergelijkbaar is met dat van de markt. Pas-sief beheerde beleggingsfondsen proberen de koersontwikkeling van een vooraf geselecteerde marktindex zo goed mogelijk te volgen. Dit kan een brede aandelenindex zijn maar bijvoorbeeld ook een obligatie- of grondstoffenindex.

Actief versus passiefPassief beleggen is doorgaans goedkoper dan actief beleggen, aangezien er geen analisten nodig zijn die de markt moeten verslaan. Daar staat tegenover dat actief beleggen een beter rendement kan opleveren.

32

Hoe werkt passief beleggen?In deze rubriek gaan we telkens in op begrippen uit de beleggings-wereld. Dit keer: hoe werkt passief beleggen? Over de belangrijkste verschillen met actief beheerde beleggingsfondsen, de manieren waarop u passief kunt beleggen en de risico’s waarop u moet letten.

tekst ANNEMARIE VAN DER TUIJN

PS2_032-023_Uitgelicht.indd 32 23-04-15 10:29

Een index volgen: hoe werkt dat?Met een passief beheerd fonds belegt u via één transactie in een hele index. Passief beleg-gen kan via indexbeleggingsfondsen of een Exchange Traded Fund (ETF). ETF’s zijn continu verhandelbaar op de beurs. Het aanbod valt grofweg uiteen in fysieke en synthetische ETF’s. Een fysieke ETF belegt in alle effecten uit de onderliggende index, in precies dezelfde wegin-gen. Dit heet replicatie. Van Lanschot Bankiers geeft hier de voorkeur aan, want deze ETF’s zijn doorgaans heel transparant.

Nabootsen met andere beleggingenVolledige replicatie is niet altijd mogelijk, bijvoor-beeld als het gaat om grondstoffen. Zo is het fysiek kopen van olie of cacao alleen al door de opslag onuitvoerbaar. In dat geval bootst een ETF de index synthetisch na, via een ruilcontract. De belegger in een ETF ontvangt het rendement van een vooraf vastgestelde index, maar de daadwer-kelijke belegging kan in andere effecten zijn. Dit brengt risico’s met zich mee, want de mogelijkheid bestaat dat de tegenpartij niet aan zijn verplichting kan voldoen.

Voor wie?Passief beleggen is geschikt voor kostenbewuste beleggers die niet verwachten dat de markt met actief beheer kan worden verslagen. Van Lanschot vindt dat zeer efficiënte aandelenmarkten zich hier goed voor lenen. Dit zijn toegankelijke mark-ten waar alle beleggers over dezelfde informatie kunnen beschikken. Passief beleggen is daarnaast een goede manier om in te spelen op specifieke beleggingskansen. Verwacht u bijvoorbeeld dat de Nederlandse aandelenmarkt het als geheel erg goed zal doen, dan biedt een ETF op de AEX-index een relatief goedgespreide oplossing.

Waar moet u op letten?Passief beleggen brengt kosten met zich mee. Daardoor blijft u normaal gesproken netto altijd achter bij de index die u volgt. Aanbieders van passieve beleggingsfondsen proberen dit verschil zo klein mogelijk te houden, bijvoor-beeld door een deel van hun effecten tegen een vergoeding uit te lenen. De vergoeding komt voor een groot deel ten goede aan de beleggers in het fonds. Dit heet securities lending. Het is daarbij belangrijk dat de fondsaanbieder uit-leent aan een gedegen partij, zodat de risico’s beperkt blijven.Een tweede punt van aandacht is het concentra-tierisico. Niet elke index betekent automatisch een goede spreiding en risicoverdeling. Er bestaan indices met heel weinig of met enkele zwaarwegende effecten of met effecten die geconcentreerd zijn in slechts een paar landen of één sector. Het is dus belangrijk dat u weet welke effecten er in de index zijn opgenomen.

33Uitgelicht

Benieuwd of passief beleggen in uw beleggingsportefeuille past? Neem dan contact op met uw banker. De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

PS2_032-033_Uitgelicht.indd 33 23-04-15 16:05

34

In deze rubriek bespreken we telkens een voor klanten herkenbaar dilemma. Dit keer: houd ik mijn vermogen in stand en betaal ik een eigen bijdrage voor zorg of ga ik mijn vermogen in box 3 verlagen?

tekst HANS CARTON en HANNEKE KROONENBERG

Het dilemma

PS2_034-035_Dilemma.indd 34 23-04-15 10:28

Wie wil schenken maar de contanten niet wil missen, kan denken aan een papieren schenking

Dit artikel is gebaseerd op ervaringen uit de praktijk. Renate de Jong is een fictieve

naam. Wilt u ook meer helderheid over het overdragen van vermogen in het kader van eigen bijdrage aan de zorg? Neemt u dan contact op met uw banker.

35Het dilemma

e man van Renate de Jong (74) is vier jaar geleden overleden. Zij heeft een zoon, een dochter en twee kleinkinderen. Haar gezond-heid gaat snel achteruit. Haar zoon en dochter verwachten dat hun moeder niet lang meer zelfstandig kan wonen. Renate de Jong heeft AOW, een klein pensioen en een bescheiden vermogen. Bij opname in een instelling zal zij een eigen bijdrage voor de zorg

moeten betalen. Is dit het moment om vermogen aan de kinderen over te dragen? Wie in een verzorgings- of verpleeghuis woont of thuiszorg heeft, moet een zogenoemde eigen bijdrage betalen. Deze bijdrage is afhankelijk van het inkomen. Sinds 1 januari 2013 telt 12% van het vermogen in box 3 mee als inkomen. Dit kan grote gevolgen hebben voor de hoogte van de eigen bijdrage. In 2015 bedraagt de maximale eigen bijdrage € 2.284,60 per maand. Om deze bijdrage zo laag moge-lijk te houden, kan het zinvol zijn om het vermogen in box 3 te verkleinen door te schenken aan de kinderen.

Papieren schenkingVoordat tot (overhaaste) maatregelen wordt overgegaan, moet eerst berekend worden of de eigen bijdrage wel lager wordt. Het kan zijn dat op grond van bijvoor-beeld het pensioeninkomen de maximale eigen bijdrage al betaald moet worden. De hoogte van het vermogen doet er dan niet meer toe. Mevrouw De Jong moet zich ook afvragen of het wel verstandig is om haar vermogen weg te geven. Een buffer achter de hand voor extra uitgaven kan de oude dag veraangenamen. Zij kan overwegen haar box 3-vermogen te verlagen door te schenken. Maar als zij de con-tanten niet wil missen, kan gedacht worden aan de zogenaamde papieren schen-king, waarbij het geschonken geld direct weer terug wordt geleend. Deze schuld is pas opeisbaar bij haar overlijden. Wel moet voor deze schenking een notariële akte

opgemaakt worden en zal de rente van 6% per jaar aan het betreffende kind daadwerkelijk moeten worden betaald. In plaats van een papieren schenking zou Renate de Jong ook herroe-pelijk kunnen schenken. Hierdoor is het mogelijk dat de schenker de schenking weer ongedaan maakt. Dus mocht zij het vermogen zelf

nog nodig hebben, dan kan zij het terugvragen van de kinderen. Emotioneel ligt dit echter niet zo makkelijk.Let wel, de peildatum voor de eigen bijdrage van de zorg ligt twee jaar terug. Een schenking in 2015 heeft daar in principe geen betrekking op. Daarom is het nood-zakelijk om bij de berekening van de eigen bijdrage een nieuwe peildatum aan te vragen zodat gewerkt kan worden met de peildatum van 2016.

VorderingMaar alvorens mevrouw De Jong een schenking overweegt, zal in het testament van haar overleden man moeten worden gekeken. Daarin zal mogelijk staan dat de kinderen een vordering op haar hebben in verband met hun erfdeel. Er staat dan ook vaak in dat die vordering opeisbaar wordt zodra een ouder wordt opgenomen in een Wlz-instelling (Wet langdurige zorg, voorheen AWBZ-instelling). In dat geval zal zij de vordering die de kinderen hebben aflossen, waardoor haar vermogen in box 3 ook zal dalen. Indien de vordering niet opeisbaar is, kan overwogen worden om de vordering uit eigen beweging af te lossen als deze mogelijkheid in het testa-ment is opgenomen. Indien de kinderen op de vordering een lagere rente ontvan-gen dan 6%, dan is er bij aflossing van de vordering sprake van een schenking en moet er schenkingsrecht worden betaald. De verwachting is dat de komende jaren de eigen bijdrage in de zorg alleen maar zal toenemen indien iemand vermogen heeft. Het is daarom belangrijk om nu al na te denken over de stappen die u kunt nemen.

D

PS2_034-035_Dilemma.indd 35 23-04-15 10:28

36

‘Eén letter verschil kan grote consequenties hebben’

Paul van Loon, succesvol kinderboekenschrijver en ambassadeur van Stichting Lezen & Schrijven.

PS2_600_36-39.indd 36 23-04-15 10:02

37Klanten

Investeren in geletterdheid loontMensen die niet kunnen lezen en schrijven, houden dat vaak angstvallig verborgen voor hun directe omgeving. ‘Terwijl geletterdheid een randvoorwaarde is voor een gezonde, welvarende en duurzame samenleving waarin alle burgers actief deelnemen’, aldus Paul van Loon, die dit probleem dan ook graag onder de aandacht brengt.

tekst ELKE VAN DER HEYDEN fotografie MLVMEDIA

omenteel is hij in het theater te zien met zijn voorstelling De kunst van het lezen. De popu-laire kinderboekenschrijver en muzikant Paul van Loon (59), klant bij Van Lanschot Tilburg, leest voor groot publiek voor uit zijn boeken. Daarnaast speelt en zingt hij liedjes samen met

zijn band. ‘Op het podium staat een grote blauwe deur, die symbool staat voor het boek. Via die deur kom je in geheime werelden. Een boek is eigenlijk een tovermiddel; de deur naar magie’, vertelt Van Loon bevlogen. ‘Het laat je reizen naar andere tijden en locaties, geeft je een kijkje in het hoofd van anderen, laat je dingen voelen en zien en geeft je nieuwe informatie. Boeken brengen je in aanraking met onbekende werelden, stimuleren de fantasie en nodigen uit tot ontdekkingstochten. Het lezen van boeken draagt daardoor bij aan de ontplooiing van het kind. Het is gebleken dat veel pubers van-wege een taalachterstand moeite hebben met het begrijpen van hun schoolboeken. Een goede taalontwikkeling op jonge leeftijd is echt belangrijk om lees- en schrijfproblemen op latere leeftijd te voorko-men. Kinderen die tijdens de peuterjaren regelmatig worden voorge-lezen hebben een woordenschat die viermaal groter is dan kinderen die hiermee niet in aanraking komen. En dan heb ik het nog niet eens over de blijdschap die lezen met zich meebrengt.’

Lezen is de basisToen Van Loon door prinses Laurentien, zelf een belangrijk voor-vechtster van lezen, werd gevraagd zich als ambassadeur aan te sluiten bij Stichting Lezen & Schrijven twijfelde hij geen moment. ‘Lezen is de basis voor participatie in de samenleving. Taalbeheersing beïnvloedt alles wat we doen. Het is niet alleen de deur naar een studie of een baan; denk ook aan bijsluiters van medicijnen, produc-tetiketten, veiligheidsinstructies op de werkvloer. Of een overeen-komst met je financiële dienstverlener.’ Bij dit laatste schiet Van Loon in de lach. ‘Eén letter verschil kan grote consequenties hebben. Taal kan een barrière zijn óf de sleutel tot een leven vol mogelijkheden.’ In samenwerking met de prinses en de stichting ontwikkelde hij het project ‘Lezen met Dolfje Weerwolfje’, met het doel om de lees- en schrijfontwikkeling van leerlingen op de basisschool te stimuleren.

MKinderheldHet personage Dolfje Weerwolfje uit een van de boekenseries van Van Loon geniet grote populariteit en werd in 2011 uitgeroepen tot dé kinderboekenheld. Dit jaar verschijnt alweer het zestiende deel over Dolfje die bij volle maan verandert in een weerwolfje. Belang-rijk terugkerend thema in deze boeken is dat anders zijn niet erg is; iedereen kan en mag zijn wie hij is. Het appelleert aan zijn eigen kindertijd. In tegenstelling tot zijn zorgeloze jeugd tussen boeken en tekenspullen, voelde Van Loon zich tijdens zijn middelbare schooltijd een beetje als een geest dwalend tussen de andere kinderen. ‘Ik liep niet achter de massa aan en gedroeg me anders dan de rest.’ Behalve dat Dolfje het gevecht aangaat met dyslexie en laaggeletterd-heid, werd deze vertrouwde kinderheld ingezet in een campagne tegen (cyber)pesten. Van Loon zet zich tevens in voor het Regionaal Instituut voor Dyslexie omdat hij vindt dat goede dyslexiezorg voor iedereen bereikbaar moet zijn. Zodat dit taalprobleem, dat overigens niet te genezen is, met een adequate aanpak aanzienlijk verminderd kan worden. Van Loon: ‘In mijn verhalen laat ik zien dat er met de juiste hulp voor ieder probleem een oplossing is. Daarmee is iedereen uiteindelijk een held.’

Laaggeletterdheid in Nederland- 25% van de kinderen verlaat de basisschool met een

leesachterstand van twee jaar.- In Nederland zijn 1,3 miljoen mensen in de leeftijd van

16-65 jaar laaggeletterd.- Nederland behoort tot de weinige landen waar de

leesprestaties sinds 2001 zijn verslechterd.- 43% van de laaggeletterden is werkloos of inactief. - Een betere taalbeheersing zorgt ervoor dat mensen

zelfredzamer, sociaal actiever en gelukkiger zijn.bron: Stichting Lezen & Schrijven

PS2_600_36-39.indd 37 23-04-15 10:03

38

‘Een gezonde big verdient geld voor de boer'

‘Het gedrag van de varkens weerspiegelt het karakter van de boer’

Marrina Schuttert is dierenarts, gespecialiseerd in varkens. Zij bezoekt vanuit Brabant varkensbedrijven in het hele land en waakt over de gezondheid en het welzijn van de aanwezige biggen, zeugen en beren. 'Varkens verdienen de beste zorg voordat ze naar het slachthuis gaan.'

tekst HARRIËT VERBEEK fotografie JOHN VOERMANS

arrina Schuttert studeerde in 1993 af als algemeen dierenarts en behandelde de jaren erna alle soorten dieren – ook honden en katten. Maar ze wilde verdieping in haar vak en toegevoegde waarde hebben. Dat ze voor varkens koos, is niet toevallig; zij heeft een

agrarische achtergrond. Thuis in Overijssel hadden haar ouders een varkenshouderij en varkenshandel – Het Handelshuis voor Varkens in Ommen – die tegenwoordig geleid worden door haar oudste broer. ‘Varkens zijn leuke en intelligente dieren’, zegt ze. ‘In het gedrag van de varkens zie je het karakter van de boer weerspiegeld. Is het varken rustig of heeft het stress?’Na haar afstuderen in Utrecht verhuisde Schuttert naar Brabant. Een logische keuze, omdat daar de meeste varkens zijn. ‘Ik wilde het op eigen kracht proberen en mijzelf bewijzen.’ Ze begon bij het Veteri-nair Centrum in Someren, tegenwoordig een bedrijf met meer dan vijftig werknemers. Inmiddels is zij aandeelhouder, en naast haar werk als ‘varkensdokter’ ook verantwoordelijk voor personeelszaken. Over de financiën overlegt ze periodiek met een adviseur van Van Lanschot, waar zij al sinds 1995 klant is.

DierenwelzijnSamen met andere varkensdierenartsen maakt Marrina Schuttert deel uit van een samenwerkingsverband met de naam ‘De Varken-spraktijk Oss-Someren’. Het is een van de vijf grote praktijken in Nederland. De Varkenspraktijk sluit contracten af met varkenshou-derijen voor periodieke bedrijfsbegeleiding waarbij voedselveilig-heid, diergezondheid en dierenwelzijn aan bod komen. De 48-jarige dierenarts praat bevlogen over haar werk; zij wil het ‘echte verhaal’ vertellen over de varkenssector. Die sector heeft volgens haar ten onrechte een slechte naam. Ze baalt van schandalen in de vleessector, want slecht nieuws straalt af op álle varkenshouders. ‘Geloof me’,

Mzegt Schuttert, ‘de meeste varkensboeren zijn echte liefhebbers.’ Ze kan zich opwinden over dierenactivisten die vinden dat varkens in de moderne stallen geen levenswaardig bestaan hebben. ‘Schaal-vergroting is onvermijdelijk in deze branche, maar dat wil niet zeggen dat de varkens slecht behandeld worden. De dieren krijgen de juiste voeding, er is mechanische en gecontroleerde ventilatie in de stal-len, de temperatuur is aangenaam, de varkens hebben een dagen nachtritme en hygiëne is heel belangrijk.’ Allemaal zaken waar zij als dierenarts op let tijdens haar bedrijfsbezoeken. Antibiotica worden tegenwoordig spaarzaam gebruikt. ‘Vroeger was dat het vangnet voor de varkensboeren, maar de tijd dat alle varkens preventief werden gemedicineerd is voorbij. Alleen zieke varkens worden behandeld en alleen op voorschrift van de bedrijfsdierenarts. Er moet een lekker en veilig stuk vlees geproduceerd worden, met een minimale inzet van antibiotica.’ MannenwereldBehalve het dierenwelzijn spelen natuurlijk ook de economische belangen in de varkenshouderij. Soms is er sprake van tegengestelde belangen en moet zij de boer overtuigen van haar standpunt. ‘Het is mijn taak om te observeren en adviezen te geven over de bedrijfs-voering.’ Dat gaat haar goed af in deze mannenwereld. ‘Ik ben heel direct, zonder onaardig te zijn’, zegt Schuttert over haar wijze van communiceren. In 2012 werd zij vanwege haar communicatieve vaardigheden geko-zen tot Bedrijfsadviseur van het Jaar, een verkiezing van de vereniging Agrivaknet. Schuttert was destijds verrast, maar zij is niet de persoon om zichzelf centraal te stellen. ‘Het is ook verandermanagement’, zegt ze bedachtzaam. Soms moet ze een boer ervan overtuigen dat de biggetjes wat langer bij hun moeder moeten blijven, een te vroege scheiding veroorzaakt stress en diarree bij het nageslacht. ‘Een ge-zonde, blije big verdient tenslotte geld voor de boer’.

PS2_600_36-39.indd 38 23-04-15 10:03

39

Marrina Schuttert, dierenarts bij De Varkenspraktijk Oss-Someren.

Klanten

PS2_600_36-39.indd 39 23-04-15 10:03

SchaapCitroenMartens_Pursang_MAG_225x285_DP_0415.indd 1 31.03.15 14:45

SchaapCitroenMartens_Pursang_MAG_225x285_DP_0415.indd 2 31.03.15 14:45

42

Het nieuwe gezicht van beleggingsadvies

Van Lanschot Bankiers steekt beleggingsadvies dit jaar in een nieuw jasje. De solide basis van deze dienstverlening blijft hetzelfde, maar het aanbod van de bank wordt breder, persoonlijker en dynamischer.

tekst ANNEMARIE VAN DER TUIJN fotografie FRANK RUITER

PS2_042-045_RondeTafel.indd 42 23-04-15 09:52

'We verbreden door thematische research en beleggingen aan te bieden'

Thierry Parihala.

AandelenIn de zoektocht naar mogelijkheden om meer te kunnen inspelen op thema’s en trends heeft Van Lanschot gekozen voor de aandelenre-search van Morningstar. Aandelenspecialist Thierry Parihala: ‘Wat klanten gaan merken is dat ze online direct toegang krijgen tot alle aandelenresearch. Daarnaast hebben we gekozen voor Morningstar, omdat die onze beleggingsfilosofie deelt en dezelfde belangen heeft als Van Lanschot en onze klanten. De research-methodologie van Morningstar komt sterk overeen met die van topbelegger Warren Buffet en is gericht op waarde in een onderneming en winstgevendheid op lange termijn. Deze focus past bij wat wij belangrijk vinden voor klanten: behoud en opbouw van vermogen.’ ‘De beoordeling van Morningstar is in onze ogen onafhankelijk en objectief. Het bedrijf richt zich volledig op het produceren van research voor beleggers en wil dat zo goed mogelijk doen. Van Lanschot en Morningstar vormen dan ook een ijzersterke combinatie. Zij beschikken over 120 hoogwaardige analisten die 1.500 bedrijven volgen. Wij combineren hun research met onze kennis en komen zo tot de beste ideeën en oplossingen voor onze klanten. Naast Morningstar kunnen wij ook nog selectief gebruikmaken van de research van dochter Kempen & Co.’

43Beleggen

et de nieuwe invulling van de dienstverlening beleggingsadvies reageert Van Lanschot op de veranderende behoeften van de adviesklanten en de grote veranderingen die de financiële sector recent heeft ondergaan. Deze zijn het gevolg van onder meer de toegenomen

weten regelgeving, bijvoorbeeld op het gebied van beleggings-advieskosten. Advies is een complexere tak van sport geworden. Veel aanbieders laten adviesdienstverlening daarom links liggen of kiezen voor standaardisatie. Zo niet Van Lanschot, dat advies juist nadruk-kelijker op de kaart zet. ‘Persoonlijke dienstverlening, deskundigheid en professionaliteit van de adviseur zijn kernbegrippen van Van Lanschot’, aldus Bart Horsten, directeur Wealth Management Products & Services. ‘Al deze factoren horen bij beleggingsadvies. Dit past dus bij ons als bank, maar sluit ook aan bij de behoefte van onze particuliere klanten. Zij willen graag kunnen sparren met een specialist, maar wel op een manier die bij hen past. Dit alles heeft geleid tot een nieuwe invulling van de dienstverlening.’

Inhoudelijke verbredingDe belangrijkste veranderingen zijn inhoudelijk. Deze zorgen voor een balans tussen research voor klanten met een lange en met een korte beleggingshorizon. Dat laatste doet Van Lanschot door meer focus te leggen op de actualiteit. Zo is beleggingsadvies een uitste-kend alternatief voor beide klantgroepen. ‘We verbreden door bijvoorbeeld ook thematische research en beleggingen aan te bieden’, licht Horsten toe. ‘Als een thema aansluit bij de behoefte of overtuiging van een klant, bijvoorbeeld dividend-beleggen of robotisering, dan zorgen we ervoor dat met een deel van zijn portefeuille op dat thema ingespeeld kan worden. Uiteraard ligt hier nog wel steeds grondige research aan ten grondslag en blijft de adviseur de risico’s nauwlettend in de gaten houden.’Een variant op het beleggen in thema’s is scenariobeleggen. Van Lanschot gaat voor de ontwikkeling van de economie uit van een bepaald scenario, maar een klant kan daar andere ideeën over hebben. ‘Daar gaan we proactiever mee om dan in het verleden. Als een klant wil inspelen op een ander dan ons voorkeursscenario, dan zorgen we voor gedegen begeleiding.’ Al deze veranderingen leiden tot een breder palet aan mogelijkheden in de verschillende

M


Ellen Engelhart.

Obligaties‘De basis voor het obligatieaanbod in Beleg-gingsadvies is een solide proces, waarbij we een groot aantal hoogwaardige debiteuren continu volgen’, zegt obligatieanalist Ellen Engelhart. ‘Dit zijn zowel landen, staatsgerelateerde instellingen als bedrijven. Omdat adviesklanten ook kunnen inspelen op thema’s en scenario’s, nemen we ook andere obligaties in overweging. Het kan gaan om nieuwe debiteuren, maar ook om andersoortige leningen. Op onze basislijst staan bijvoorbeeld geen obligaties met een achtergesteld karakter. Die mogelijkheden kunnen we nu wel benutten, mits de leningen aan onze voorwaarden voldoen.’Het uitgangspunt is dat een obligatie een uitstekende kredietbeoordeling (investment grade) heeft. ‘Vervolgens analyseren we de kredietkwaliteit zelf. We nemen de lening alleen in ons aanbod op als we op dit onder-deel een positief of neutraal oordeel hebben. Daarna beoordelen we de specifieke kenmer-ken en de waardering van de lening. Kortom, we handhaven ons degelijke proces en bieden extra beleggingsmogelijkheden in de vorm van obligaties die vanuit een thematisch, scenario- of waarderingsperspectief interessant kunnen zijn.’

‘De klik tussen adviseur en klant is belangrijk: het kan een behoorlijk intensieve relatie zijn’

44

beleggingscategorieën (zie kaders), waarmee klanten flexibeler, persoonlijker en meer up-to-date kunnen beleggen.

Inspelen op actualiteit‘Deze aandacht voor flexibiliteit en actualiteit komt ook terug in de manier waarop Van Lanschot met adviesklanten communiceert’, benadrukt Horsten. ‘We willen onze klanten rechtstreeks voorzien van nieuws, ideeën en informatie op maat, zodat zij daar snel op kunnen reageren. Digitalisering en het gebruik van nieuwe media spelen daarbij een belangrijke rol. Denk aan een eenvoudig toegan-kelijke website of apps die op het juiste moment de juiste informatie bij de juiste klant brengen. Naar verwachting zijn die later dit jaar beschikbaar. Beleggers krijgen via internet, e-mail of app bericht over belangrijke ontwikkelingen en de impact op hun portefeuilles en kunnen via die kanalen direct reageren of op afstand overleggen met hun adviseur. Waar en wanneer het hen uitkomt, bijvoorbeeld via webcast of videochat. Uiteraard blijft het ook mogelijk om de adviseur telefonisch of face-to-face te spreken.’ De ontwikkelingen op communicatiegebied, zoals apps en videochat zullen gefaseerd worden geïntroduceerd. Klanten worden uiteraard geïnformeerd wanneer er nieuwe ontwikkelingen zijn op dit gebied.

Beleggingsadvies op maatDe ene belegger is uiteraard de andere niet. Daarom kunnen adviesklanten bij Van Lanschot straks kiezen uit drie profielen. Het eerste profiel is bedoeld voor de minst actieve beleggers, die over het algemeen weinig transacties doen maar wel af en toe met hun adviseur willen overleggen over hun portefeuilles. Het tweede profiel is geschikt voor de actievere beleggers die proactief ideeën willen ontvangen, vaker willen sparren over beleggingsmogelijkheden en op gezette tijden geïnformeerd willen worden. Tot slot heeft Van Lanschot een apart profiel voor adviesklanten die intensief met beleggen bezig zijn, zelf ideeën aandragen en uitgedaagd willen worden. Alle serviceprofielen zijn vanaf € 500.000 toegankelijk, maar kennen hun eigen adviestarief.Klanten krijgen op basis van een uitgebreide intake advies over welk profiel het beste bij hen past. ‘Vervolgens schatten we in bij welke adviseur de klant het beste past. Ook hier is een klik belangrijk, zeker omdat het een behoorlijk intensieve relatie kan zijn. Omdat we een groot aantal adviseurs in huis hebben, kunnen we indien nodig switchen. Zo investeren we op uiteenlopende gebieden in de toegevoegde waarde voor onze adviesklanten.’


Jurgen van Wijngaarden.

Ralph Engelchor.

Gestructureerde productenDe veranderingen voor gestructureerde producten zijn tweeledig: de bank breidt het aanbod uit met producten van derden en maatwerk krijgt extra aandacht. ‘Naast producten van onze dochter Kempen & Co gaan we nu ook proactief de krenten in de pap van andere partijen aanbieden’, vertelt analist Structured Products Jurgen van Wijngaarden. Dit vergroot de mogelijkheden voor onze klan-ten. Een ander voordeel is dat de documentatie van de producten van derden al voorhanden is. Deze producten kunnen we dus sneller voor meerdere klanten toegankelijk maken.’De tweede wijziging heeft betrekking op de toenemende belangstelling voor maatwerkbe-leggingen. Van Lanschot speelt daarop in met door meer commerciële klantdocumentatie, zoals brochures, vooraf beschikbaar te maken. ‘Hierdoor kunnen klanten zich voordat ze gaan beleggen eerst in een product verdiepen en dus een betere beleggingsbeslissing nemen. Daarnaast willen we signalen afgeven bij voor de klant belangrijke ontwikkelingen. Denk aan een scenario waarin de koers van een belegging sterk is opgelopen. Dan is het wellicht een goed moment om winst te nemen en daar zullen we een klant op gaan attenderen.’

BeleggingsfondsenOok wat betreft beleggingsfondsen staat 2015 in het teken van uitbreiding. ‘Onze basis is een redelijk geconcentreerde advieslijst, omdat je voor een goede beleggingsportefeuille voor de lange termijn in onze ogen een beperkt aantal mogelijkheden nodig hebt’, vertelt specialist Beleggingsfondsen Ralph Engelchor. ‘We wil-len adviesklanten echter ook de mogelijkheid bieden om in te spelen op specifieke thema’s, sectoren en regionale ontwikkelingen op zowel de korte als lange termijn. Daarom hebben we in 2015 eerst ons aanbod aan passieve beleggingen uitgebreid, de komende maanden voegen we ook een aantal actieve beleggings-fondsen toe.’‘Het selectieproces blijft robuust, maar er is ook iets veranderd. De uitbreiding van het aanbod is deels specifiek gericht op de particu-liere belegger. We gaan het aanbod van actieve beleggingsfondsen voor particuliere beleggers uitbreiden. Dat betekent in de praktijk dat fondsen van meerdere aanbieders op de advieslijst kunnen komen, net als beleggings-fondsen die zich meer op het particuliere seg-ment richten met specifieke thema's en trends. Ons doel is dan ook om het fondsaanbod in de toekomst sneller te kunnen afstemmen op actuele, breed gedragen behoeften bij onze klanten.’

Benieuwd welke vorm van beleggen het beste bij u past?

Maak dan een afspraak met uw banker. De waarde van uw

belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten

bieden geen garantie voor de toekomst.

45Beleggen


46

PS2_046-047_Business Advisor.indd 46 23-04-15 10:27

Sparringpartner van HGGHet gaat goed met HGG. Het bedrijf is gespecialiseerd in buizensnijmachines en robotprofileerlijnen voor onder meer de offshore- en scheepsbouwsector. In 2011 nam de directie het bedrijf over van de eigenaar. De ambitie was toen om de omzet in vijf jaar tijd te verdubbelen. Die verdubbeling is nu al een feit en voornamelijk toe te schrijven aan een efficiëntere bedrijfsvoering en het inschakelen van lokale verkopers in de VS, India en Rusland.Al die tijd bleef het contact met Van Lanschot goed, meer in het bijzonder met business advisor Pieter Kelderman. Hij maakte onlangs een scan, een analyse van het bedrijf en op basis daarvan een scenario voor de toekomst.Mark Helder, managing director van HGG: ‘Kelderman kijkt vanaf een afstand naar ons bedrijf en naar onze bedrijfs-voering. Naar onze solvabiliteit, liquiditeit, naar ons werk-kapitaal en onze cashpositie – gaan we investeren, waar dan, en hoe, en moet er een dividendbeleid komen? Hij confron-teert ons met de juiste vragen. Wij zien nu aan de hand van zijn analyse waar we het goed doen en waar wat minder. En waar we heen moeten. Heel gezond.’

Benieuwd wat de business advisor voor ú kan doen?

Neem dan contact op met uw banker of kijk op

www.vanlanschot.nl/ondernemers.

47Bancair

Waar doet u als ondernemer het voor?Hoe staat het bedrijf ervoor? Maar ook: hoe verhoudt het privévermogen van de ondernemer zich tot de onderneming? En zijn de privédoelen net zo duidelijk als de zakelijke doelen? De business advisors van Van Lanschot opereren als sparringpartner, op het snijvlak van zakelijk en privé.

tekst HANS VERSTRAATEN

en ondernemer leeft voor zijn onderneming. En in die situatie wil hij weleens twee dingen vergeten. Vanaf een afstand naar zijn bedrijf kijken en vragen stellen zoals: hoe gaat het nou écht met mijn bedrijf, welke volgende stap moet ik nemen, hoe is de continuïteit geregeld, heb ik wel de juiste bedrijfsstructuur en financiering? Wanneer is

het juiste moment van verkoop of overdracht? Verder vergeet hij nog weleens hoe het intussen met zijn privévermogen gaat, welke doelen hij daarmee heeft. Wat heeft hij – en zijn gezin – precies nodig? Waarvoor? Kortom: waar doet hij het eigenlijk voor?Dat is de taak van de business advisors van Van Lanschot: met de ondernemer de relevante vraagstukken bespreken en hem anders la-ten kijken naar zijn onderneming. Daarbij hoort een gezonde verhou-ding tussen zakelijk vermogen en privévermogen. De business advisor fungeert als onafhankelijke sparringpartner van de ondernemer.

Alle hens aan dekVoor de business advisor is het essentieel om te begrijpen en te bespreken in welke fase een onderneming verkeert. Een jong, snelgroeiend bedrijf heeft immers een andere aanpak en visie nodig dan een bedrijf dat in een consolidatiefase verkeert of waarvan de overdracht, al dan niet binnen de familie, boven aan de agenda prijkt. Voor de business advisor is het de uitdaging om bij iedere fase naadloos aan te sluiten op de wensen en doelstellingen van de on-dernemer. Van Lanschot heeft, vanuit de behoefte bij ondernemers, een speciale rol gecreëerd: die van business advisor. Regiodirecteur Mark Buitenhuis: ‘We zagen dat ondernemers met veranderende vragen zaten. Overdrachten van bedrijven waren als gevolg van de crisis uitgesteld, het was alle hens aan dek. Parallel daaraan zagen we veel vragen ontstaan over de juiste verhoudingen tussen zakelijk vermogen en privévermogen. Er is behoefte aan meer advies over de financiele structuur van de onderneming, met daarin ook een rol voor alternatieve financieringsbronnen. Hoe regelen we continuïteit? Onze adviezen en analyses komen daarbij zeer van pas. Voor de privésituatie zijn de volgende vraagstukken relevant: hoe gaan we om met de volgende generatie binnen het bedrijf? Hoe kan ik mijn privévermogen behouden en uitbouwen? En hoe zorgen we voor anonimiteit wanneer er substantieel vermogen van zakelijk naar privé verschuift?’Waarom juist Van Lanschot deze vraagstukken met de ondernemer wil oppakken, is voor Buitenhuis volkomen logisch: 'Wij zijn immers dé bank voor ondernemers. Wij komen met oplossingen waar andere banken niet aan denken. We opereren op het snijvlak van zakelijk en privé en doen dat echt anders dan andere banken.’

ESparren en slimme oplossingenDe business advisors werken nauw samen met de private bankers. En brengen indien gewenst de ondernemer ook in contact met een groot, gespecialiseerd netwerk. Een voorbeeld: kinderen die het bedrijf van vader of moeder willen overnemen kunnen via Van Lanschot deelnemen aan de Academie voor Bedrijfsoverdracht van TIAS Business School te Tilburg. En de business advisors wijzen ook de weg naar specialisten op het gebied van family governance, de inrichting van de rol van de familie in het bedrijf, kredietverlening, maar niet nadat ze eerst weer als sparringpartner hebben opgetre-den. ‘Wij proberen voortdurend met slimme oplossingen te komen, waarbij we breder kijken dan een product of dienst’, zegt Buitenhuis. ‘Dat is onze primaire taak. De oplossing volgt dan vanzelf. Waarna invulling van het uiteindelijke advies in producten en diensten een logische resultante is.’

PS2_046-047_Business Advisor.indd 47 23-04-15 10:28

B i j A e r o d y n a m i c s b e t e k e n t r e i z e n

m e t e e n p r i v a t e j e tè c h t p r i v a t e

O p S c h i p h o l - O o s t s t a p p e n A a d O u b o r g

( l i n k s ) e n A e r o d y n a m i c s - f o u n d e r

H u y b v a n M o n s j o u o n t s p a n n e n a a n b o o r d v a n

e e n g e r e e d s t a a n d e C e s s n a C i t a t i o n V I

Waarom reizen met Aerodynamics?

Snel en efficiënt | Vertrek van en naar iedere

luchthaven | Inchecken minuten voor vertrek

Parkeren bij de terminal | Flexibel vluchtschema

Non-stop vluchten | Schemawijzigingen geen

probleem | Meerdere bestemmingen op één dag

Capaciteit, catering en comfort op maat

Representatief en comfortabel | Met meerdere

reizigers vaak voordeliger dan een lijnvluchtp r i v a t e j e t s w w w . a e r o d y n a m i c s . n l

Multi-ondernemer Aad Ouborg

De rode draad in alle activiteiten

waarmee mijn bedrijven zich

bezighouden is het aanbieden van

producten en diensten op een manier

die het alledaagse over stijgt. Of het

nu reisartikelen, sportprodukten of

huishoudelijke apparaten betreft,

of monumentale panden, eersteklas

entertainment of hotels: wij maken er

altijd iets bijzonders van! Datzelfde

geldt voor Aerodynamics. Bij hen

staat persoonlijke service, snelheid

en efficiency centraal. Je bent niet

gebonden aan bepaalde vlieg velden

of ongelukkige vluchtschema’s, je

hebt nergens wachtrijen en het

inchecken duurt slechts minuten.

Dat maakt reizen met private jets van

Aerodynamics zo bijzonder en ècht

private. En als we bijvoorbeeld met

een aantal relaties naar één van

onze hotels in Oostenrijk willen, dan

zijn we vaak al snel goedkoper uit

met Aerodynamics, dan met een

gewone lijnvlucht.

Princess Traveller Powerbox kado

Wanneer u nu een Aerodynamics

private jet boeking doet krijgt u

zolang de voorraad strekt deze

lichtgewicht award winning Princess

cabin size koffer met ingebouwde

USB-lader kado. Laadt tijdens het

reizen meerdere tablets en telefoons

tegelijk tot vijfmaal op. Zo wordt

reizen met een Aerodynamics private

jet nóg zorgelozer.

Nathalie H

ennis Photography Am

sterdam for A

erodynamics | Pur Sang M

agazine 2015-02

’’

’’

2015-04-09-ADVERTENTIE-VAN-LANSCHOT-225x285.qxp 09/04/15 13:08 Page 1

Oververzekerd

Goed voor jezelf en je dierbaren zorgen betekent ook: je verzekeren tegen schade die je niet kunt dragen. Dat lijkt zo vanzelfsprekend als wat. Maar in de praktijk sluiten we nogal eens verzekeringen af tegen schade die we prima kunnen dragen. Daarentegen gaan we laks om met risico’s die, als ze zich manifesteren, funest zijn. Voorbeelden van het eerste zijn verlies en schade van mobiele telefoon, laptop en bagage. Zeker, heel vervelend om

die kwijt zijn, maar niet een financieel drama dat je de rest van je leven achtervolgt. Voorbeel-den van het tweede zijn het nalaten om een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten, een veiligheidsbril te dragen als we op oudejaarsavond naar buiten gaan, en minder brand-preventie in huis dan de brandweer ons aanraadt. We doen onze voordeur ‘s avonds op het nachtslot. Maar we laten na om tussendeuren in huis routinematig dicht te doen, hoewel elke gesloten deur ervoor zorgt dat een brand zich twintig minuten langzamer verspreidt. Twintig minuten, dat kan een mensenleven en/of een inboedel en opstal redden, want de brandweer staat – relatief gezien – eerder op de stoep.Dat we zo slecht voor onszelf zorgen komt doordat we bij risico’s vooral afgaan op de kans dat iets gebeurt, niet op de impact als het gebeurt. Gevaren met grote kans maar kleine impact kunnen we ons gemakkelijker voorstellen, en daarom kiezen we ervoor ons te verzekeren. Maar we vinden onszelf een beetje een sukkel als we ons indekken tegen een ramp waarop de kans minimaal is maar die desastreuze gevolgen heeft. Als gevolg hiervan verspillen we geld aan overbodige verzekeringen, en laten we na onszelf te beschermen tegen gevaren die ons leven overhoop kunnen halen. Ook bij de keus voor het eigen risico in de zorgverzekering verspillen we geld doordat we niet redeneren in termen van draagbaarheid van de schade. Negen op de tien Nederlanders kiest voor het laagste eigen risico, terwijl de overgrote meerderheid het maximale risico van € 850,- gewoon zelf kan dragen. Alleen wie weet dat hij veel zieker dan gemiddeld is, doet er goed aan om voor het lage risico te gaan: ieder ander kan de hogere premie beter in zijn zak houden, of aan een luxere polis besteden. In een tijd waarin transparantie en klant centraal als het hoogste goed worden geroemd, zou je verwachten dat overheid en verzekeraars dit aan ons duidelijk maken. In plaats daarvan presenteren ze het laagste risico als de standaard en een hoger risico als afwijking, met het genoemde keuzegedrag als gevolg. Wat dat met zorgplicht te maken heeft? Wie het weet, mag het zeggen.

49Column Henriëtte Prast

foto

graf

ie A

NJA

VA

N W

IJG

ERD

EN

Henriëtte Prast is hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning aan de Universiteit van Tilburg.

Tevens is zij auteur van verschillende boeken, zoals ‘Alles draait om geld’ en ‘Geld en geluk’.

‘We verspillen geld aan overbodige verzekeringen, maar gaan laks om met risico’s’

PS2_049_ColumnHenriette.indd 49 23-04-15 10:16

50

Betere zorg tegen lagere kosten. Met deze basis-filosofie zette Gilde Healthcare Partners BV vlak na de millenniumwisseling zijn eerste schreden in de gezondheidszorg. Dat was in de roos – in meerdere opzichten. Managing director Pieter van der Meer over de visie en strategie van de succesvolle inves-teerder van groeikapitaal en over zijn eigen drive.

tekst JAN SMIT fotografie SANDER NAGELMee

t the

man

ager

PS2_050-053_MeetTheManager.indd 50 23-04-15 09:46

ieter van der Meer, managing director van Gilde Healthcare, doet zijn werk met passie. Zijn baan geeft hem veel voldoening; hij kan er enthousiast over vertel-len. Daar heeft hij dan ook alle reden toe, vindt hij zelf. Gilde Healthcare investeert in innovatieve, snelgroeiende bedrijven die actief zijn in de gezondheidszorg. Of, in

de woorden van Van der Meer: ‘Bedrijven die impact hebben op het leven van mensen.’ In de eerste plaats patiënten, omdat de producten en diensten van deze bedrijven (de kwaliteit van) hun leven kunnen verbeteren. Maar ook verzekeraars, die goedkoper uit zijn en – niet onbelangrijk – beleggers. ‘Onze raison d’être’, aldus de managing director. GeëngageerdEngagement, iets voor andere mensen kunnen betekenen, is belang-rijk voor Van der Meer, al sinds hij eind jaren tachtig koos voor een studie scheikunde. De ziekte aids hield de gemoederen destijds zeer bezig. Door zich te specialiseren in de bio-organische synthese, de wetenschap die zich bezighoudt met het bouwen van organische moleculen op synthetische basis, wilde Van der Meer proberen mee te helpen de opmars van deze en andere ziekten te stoppen. Hij vol-tooide die studie met succes. Maar de rest van zijn leven onderzoek verrichten in laboratoria leek hem weinig aanlokkelijk. Van der Meer werd adviseur bij KPMG Management Consulting. In 1998 trad hij in dienst bij Gilde Investments, een van de oudste en eerste private- equity-investeerders in Nederland en continentaal Europa. Gilde Investments zocht nieuwe, veelbelovende sectoren om in te participeren. De gezondheidszorg was een van die sectoren. Speciaal daarvoor startte het private-equityhuis in 2001 Gilde Healthcare. Van der Meer, verantwoordelijk voor het algemeen management en de fundraising, stond mede aan de basis van deze gespecialiseerde fondsenmanager.De partners van Gilde Healthcare bestieren inmiddels vijf investe-ringsfondsen. Deze vehikels participeren in snelgroeiende bedrijven in Noordwest-Europa en de Verenigde Staten die zich bezighouden met de ontwikkeling van onder meer nieuwe geneesmiddelen,

P

51Meet the Manager


52

innovatieve medische instrumenten en digitale zorgtechnieken. Gilde Healthcare verwacht ongeveer vijf jaar aan boord te blijven. Daarna worden de deelnemingen ‘vervreemd’, bijvoorbeeld bij een beursintroductie, een managementbuy-out of een overname. Gilde Healthcare II is een van die vijf fondsen. In 2006 namen Van der Meer en de andere partners van Gilde Healthcare het initiatief voor dit groeikapitaalfonds. Bij beleggers en andere inves-teerders, onder wie zo’n tweehonderd klanten van Van Lanschot, haalden ze zo’n € 150 miljoen op. Ze investeerden dit geld in elf veelbelovende bedrijven, hoofdzakelijk in Noordwest-Europa.

Volgende faseDe meeste van deze bedrijven zijn de afgelopen jaren stevig gegroeid; zeven van de elf hebben inmiddels een vervolgstap gemaakt. Vier zijn overgenomen door een strategische koper, drie hebben nieuw kapitaal opgehaald via een introductie op de Nasdaq, de Amerikaan-se schermenbeurs waar vooral aandelen van innovatieve bedrijven worden verhandeld.Een van die bedrijven is het Deense Ascendis Pharma, een biofarma-ceutisch bedrijf dat bestaande hoogwaardige medicijnen verbetert en patenteert. De twee andere zijn het Nederlandse Uniqure en het Amerikaanse Conatus. Uniqure is een innovatief gentherapie-bedrijf gericht op zeldzame genetische ziektes. Dit bedrijf bracht onlangs zijn eerste product op de markt: Glybera, een geneesmiddel tegen een potentieel levensbedreigende en zeldzame stofwisselings-ziekte. Conatus is een biotechnologiebedrijf dat nieuwe medicijnen voor diverse leveraandoeningen ontwikkelt en naar de markt brengt. Voor Gilde Healthcare zijn deze stappen het moment om de participaties weer af te stoten. De investeringsfirma wil de inleg van deelnemers gedurende de looptijd van de fondsen ten minste verdubbelen. Gilde Healthcare hoopt die belofte ook bij Gilde Healthcare II te kunnen inlossen. De goede resultaten zijn onder meer te danken aan de basisfilosofie van Gilde Healthcare. ‘Betere zorg tegen lagere kosten’ is het adagium van de fondsenmanager. Dat was al zo bij de start in 2001 en is anno 2015 nog steeds het leidende principe. Een goede keuze, zo blijkt. Temeer omdat de zorg steeds duurder wordt en daarom in veel landen boven aan de maatschappelijke agenda prijkt.

Van der Meer: ‘Kwaliteit en prijs worden steeds belangrijker. Je ziet het aan de discussies over de vergoedingen voor de behandeling van zeldzame ziekten. Juist omdat wij daar vanaf het begin op hebben geselecteerd, zijn de bedrijven waarin wij investeren nu zo succesvol.’

AdviseursDe basisfilosofie komt niet uit de lucht vallen, benadrukt de managing director. Hij en zijn collega’s worden omringd door een netwerk van adviseurs die weten wat er speelt en hun sporen in de zorg ruimschoots hebben verdiend. In samenspraak met deze adviseurs is deze koers bepaald.Dat die keuze nu zo goed uitpakt, doet Van der Meer deugd. Immers, dankzij de goede resultaten kan Gilde Healthcare weer nieuwe investeringsfondsen optuigen. Zo kunnen hij en zijn collega’s een steentje blijven bijdragen aan een betere, duurzamere zorg met als extra dat ze voortdurend in contact staan met innovatieve onderne-mers en ruimte krijgen om de firma verder uit te bouwen. Met een glimlach: ‘Ik voel mezelf een bevoorrecht mens.’

Gilde Healthcare wil de inleg van deelnemers ten minste verdubbelen

Wilt u weten of het beleggingsfonds van Gilde Healthcare in uw portefeuille past? Neem dan contact

op met uw banker. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.


53BancairMeet the Manager 53

Het kantoor van Gilde Healthcare in Utrecht.


In deze rubriek leest u wat de vermogensbeheerspecialisten van Van Lanschot Bankiers

meemaken. Deze keer: Nadia Bellussi-de Feijter, senior Vermogensbeheerspecialist.

54

Hoe werkt de bandbreedte bij beleggen?

Een nieuwe klant: Frits van der Hulst, 57 jaar, ondernemer. Nog lang niet van plan te stoppen met werken. Maar hij wil de komende tien jaar wel zijn vermogen zien groeien.

PS2_054-055_Vermogensbeheer.indd 54 23-04-15 10:15

Hebt u ook een vraag, bijvoorbeeld over uw vermogensbeheerportefeuille? Neem dan contact op

met uw banker. Dit artikel is gebaseerd op ervaringen uit de praktijk. Frits van der Hulst is een fictieve klant. De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

‘Voor ons is het belangrijk dat een klant 's nachts niet ligt tepiekeren over hoe het met zijn vermogen gaat'

Nadia Bellussi-de Feijter.

55Vermogensbeheer

ltijd erg belangrijk: het eerste gesprek met een nieuwe klant. Frits van der Hulst heeft al ruim twintig jaar zijn eigen IT-bedrijf. Zijn twee zonen werken er ook, maar nog niet zo lang en ze zijn nog jong. Bovendien is Frits van der Hulst er nog lang niet aan toe om het rustiger aan te doen. Laat staan

te stoppen. Als het aan hem ligt, is hij ook de komende tien jaar nog DGA van zijn onderneming. Ter voorbereiding op dit gesprek heeft Van Lanschot grondig zijn vermogenspositie geanalyseerd. Van der Hulst heeft een eigen vermogen van ruim € 1 miljoen en na drie relatief moeilijke jaren (2010, 2011 en 2012) draait zijn onderneming weer als vanouds. Maar die moeilijke, door de financiële crisis veroorzaakte periode heeft hem wel voorzichtig gemaakt. Vroeger belegde hij zelf in aandelen, soms met flinke risico's. Dat wil hij nu absoluut niet meer; als 57-jarige ondernemer – en echtgenoot en vader – wil hij dat zijn vermogen zo goed mogelijk wordt beheerd. Lees: geen grote risico’s.

Na een uitgebreide vermogensregiescan kiest hij voor een neutraal profiel: een groei van het vermogen zonder, hopelijk, al te veel heftige schommelingen. De portefeuille van dit profiel bestaat uit maximaal 50% aandelen en 50% obligaties, zo besluit ik mijn toelichting. Van der Hulst voelt zich prettig bij de keuze voor dit profiel, al heeft hij wel een paar vragen: ‘Die aandelen begrijp ik wel in deze tijd. Maar waarom obligaties? Daar gaat het toch niet goed mee?’‘Uit het oogpunt van spreiding is dat heel belangrijk voor uw porte-feuille’, zeg ik. ‘Bij staatsobligaties van vooral sterke landen is de kans groot dat rente en aflossing betaald worden, zeker omdat we het in dit geval over een periode van tien jaar hebben. Buiten staats-obligaties beleggen we ook in obligaties van bedrijven en opkomende landen. Maar let wel: in onze profielen zitten bandbreedtes. In uw geval kiest u voor een profiel waarbij u tussen de 20% en 55% in

Aaandelen mag beleggen. Als we een goed aandelenklimaat verwach-ten zoeken we de bovenkant van de bandbreedte op en als we een minder goed aandelenklimaat verwachten, dan gaan we richting de onderkant van de bandbreedte. Datzelfde geldt voor obligaties. Die bandbreedte geeft ons de speelruimte om actief op bijvoorbeeld de rentedaling in te spelen zonder dat u van profiel hoeft te veranderen. En ook zo spreiden we risico’s zoveel mogelijk.’‘Duidelijk’, zegt hij. ‘En hoe houden jullie me op de hoogte?’‘Elke maand ontvangt u een portefeuilleoverzicht en elk kwartaal leggen wij uitvoerig en duidelijk uit wat we hebben gedaan in uw portefeuille en waarom. Mocht u dat willen, dan kunt u dagelijks in uw Online Bankieren uw portefeuille bekijken. En we komen op termijn met een vermogensbeheerapp: een klik op uw smartphone of tablet en u kunt zien hoe u ervoor staat.’‘Nou, op elk moment alles bijhouden, die tijd heb ik wel gehad. Ik laat u het werk doen. Dan slaap ik beter.’Ik knik: ‘Dat vinden wij misschien wel het belangrijkste – dat een klant ’s nachts niet ligt te piekeren over hoe het met zijn vermogen gaat.’

PS2_054-055_Vermogensbeheer.indd 55 23-04-15 10:16

56

Minder belasting voor uw erfgenamen

Hans Carton en Wim de Korte zijn als structureerders werkzaam voor Van Lanschot Bankiers. In deze rubriek belichten zij een onderwerp op het gebied van financiële planning.

Marinus Nieuwenhuysen (75) is een van onze gewaardeerde klanten. Een oud-ondernemer pur sang van het type ‘recht voor zijn raap’. Zo vroeg hij ons: hoeveel belasting moet er betaald worden als ik dood ga?

PS2_56-57_Financieleplanning.indd 56 23-04-15 10:14

Als je het niet goed doet heel veel’, antwoordden wij. ‘Maar zullen we eens kijken of het wat minder kan?’ Marinus Nieuwenhuysen is jaren geleden gescheiden. Zijn zoon Rob heeft een paar jaar geleden de onder-neming van zijn vader overgenomen. Nieuwenhuysen bezit de holding met daarin het bedrijfspand dat Rob

huurt. Het pand heeft een waarde van ongeveer € 2 miljoen. Er staan geen schulden tegenover. Marinus Nieuwenhuysen kan ruim leven van zijn pensioen en de huur die het pand oplevert. Die holding is zijn voornaamste vermogensbestanddeel. Dit onderdeel nemen we eens nader onder de loep. Wanneer Rob de holding erft, moet hij om te beginnen 25% AB- heffing (AB staat voor ‘aanmerkelijk belang’) betalen over de winst-reserves, wat neerkomt op € 500.000. Bovendien moet er over de resterende € 1,5 miljoen circa € 285.000 erfbelasting betaald wor-den. Daarmee komt het totaal op € 785.000. Dat is een bedrag waar Marinus Nieuwenhuysen wel even van schrikt. ‘Valt daar nog wat aan te doen?’, vraagt hij.

ErfbelastingHet pand in de holding wordt gezien als een beleggingspand. Daarom kan helaas geen gebruikgemaakt worden van de ‘doorschuiffaciliteit’ in de inkomstenbelasting en zal bij overlijden de AB-heffing van 25% moeten worden afgerekend. Helaas kan ook geen gebruikgemaakt worden van de bedrijfsopvol-gingsregeling (BOR). De BOR is een faciliteit in de successiewet die bedoeld is om te voorkomen dat ondernemingen in financiële moei-lijkheden komen door de te betalen erfbelasting als de onderneming vererft. De BOR is een ruime vrijstelling. Over de eerste € 1.055.022 ondernemingsvermogen hoeft geen erfbelasting betaald te worden, en van de rest is 83% vrijgesteld. Het is bovendien mogelijk om tien jaar rentedragend uitstel van betaling te krijgen. Aan toepassing van de BOR is een aantal strikte voorwaarden verbonden. Zo moeten de aandelen ten minste vijf jaar in bezit blijven en moet de onderneming zeker vijf jaar in stand blijven. Maar bovenal moet het om onderne-mingsvermogen gaan. En dat is de holding van Marinus Nieuwenhuysen niet, want het pand wordt gezien als beleggingspand. Toch is hier wel een oplossing voor. Als de holding een aanmerkelijk belang van ten minste 5% neemt in de aandelen van de werkmaat-schappij van Rob, wordt het pand gezien als bedrijfspand in eigen gebruik en kwalificeert de holding wel als ondernemingsvermogen. In dat geval kan gebruikgemaakt worden van de BOR en de doorschuiffaciliteit.

Claim doorschuiven Als we nog eens naar de belastingen kijken, dan zien we dat de AB-heffing bij vererving nog niet betaald hoeft te worden. De claim mag worden doorgeschoven naar de erfgenaam, te weten zoon Rob. In plaats van € 285.000 betaalt hij dan maar circa € 15.000 aan erfbelasting. Een voordeel dus van zo’n € 270.000. Afgezien van het voordeel dat de AB-heffing van € 500.000 nog niet hoeft te worden betaald. Dat is een oplossing die de heer Nieuwenhuysen wel ziet zitten. ‘Mijn zoon zal wel opkijken als ik zeg dat ik 5% van zijn aandelen wil kopen. Maar als jullie uitleggen hoeveel hem dat uiteindelijk bespaart, zal hij maar al te graag meewerken.’

Hebt u ook een vraag? Bijvoorbeeld over uw financiële planning? Neem dan contact op met uw banker.

Dit artikel is gebaseerd op ervaringen uit de praktijk. Marinus en Rob Nieuwenhuysen zijn fictieve klanten.

Financiële planning 57

PS2_56-57_Financieleplanning.indd 57 23-04-15 10:15

Van Lanschot introduceert dit voorjaar een nieuwe Nederlandse kunstprijs. De prijs wordt uitgereikt aan een hedendaags kunstenaar die in zijn werk de huidige tijdgeest het beste weet vast te leggen voor latere generaties. Het geeft de winnaar een uniek podium in de Nederlandse kunstmarkt. Zeker in onze tijd waarin informatie digitaal en dus 'ontastbaar' is, is het van groot belang te herkennen wat bewaard moet blijven. De introductie van de Van Lanschot Kunstprijs is een gevolg van de nieuwe positionering van de bank als wealth manager. Van Lanschot vindt dat we zuinig moeten zijn op onze kunstschatten. Daarom blijven we PAN Amsterdam sponsoren en zijn we een partnership aangegaan met het Van Gogh Museum, als sponsor van de nieuwe entree. Dit imposante glazen gebouw wordt naar verwachting in september 2015 geopend. Wilt u meer informatie? Kijk op www.vanlanschot.nl/kunstprijs

IN AANTOCHT

Van Lanschot Kunstprijs

De Utrechtse kunstenaar

Jeroen Hermkens.

59Cultuur & lifestyle 59Cultuur & lifestyle

PS2_59_In aantocht_Van Lanschot Kunstprijs.indd 59 23-04-15 10:14

T 0575 - 491 [email protected]

www.thoma.nl

Thoma & BenninkLanderijenbureau Hoofdstraat 477213 CR GORSSEL

Op het Hoge Land van Vollenhove, een parel binnen de gemeente Steenwijkerland, ligt deze bijzondere woonboerderij met aangrenzend het eigen natuurgebied: het Cadoelerveld.

De rietgedekte boerderij stamt oorspronkelijk uit 1880 en is de laatste decennia steeds gemoderniseerd met behoud van het historische karakter. De laatste aanpassingen, met name om energie te besparen, dateren uit 2011 toen 20 zonnepanelen en een zonnecollector/boiler werden aangebracht. In de woonkamer werd toen eveneens een imposante speksteenkachel (met oven!) geplaatst. De boerderij heeft energielabel A.

Het eigen, particuliere natuurterrein, het Cadoelerveld, omringt aan twee zijden boerderij en erf. Het natuurterrein van ca. 2,5 hectare bestaat voornamelijk uit de vrij zeldzame beheertypes: vochtig en droog schraalland. Het gebied is rijk aan fl ora en fauna. Zie ook de website: cadoelerveld.nl

Inhoud: 1.008 m³. Woonoppervlakte: 297 m².Grondoppervlakte: 29.474 m². Aanvaarding in overleg.

Bieden vanaf € 900.000 k.k.

Energiezuinige woonboerderij met eigen natuurgebied!

Oppen Swolle 9, Vollenhove

adv PurSang_april2015.indd 1 25-03-15 12:20

61Cultuur & lifestyle

Aspergewijnen

REUILLY BLANC, GUILLAUME SORBE | € 13,50Reuilly is een relatief kleine appellatie onder de beroemde wijngaar-den van Pouilly Fumé en Sancerre. De sauvignon druif gedijt hier net zo goed als bij zijn illustere buren. Sterker: een goed gemaakte Reuilly

SAUVIGNON TOURAINE PLATINE, DOMAINE GIBAULT | € 9,-Pascal Gibault, de derde generatie op dit domein, is een jonge en vakkundige wijnmaker. De wijngaarden liggen langs de oevers van de Cher, in het hart van de appellatie, met een goede zuid- en zuidwest expositie. Een expressieve wijn met veel frisheid en zuiverheid.

De smaak van de asperge is subtiel en heeft een licht minerale struc-tuur. Daar past niet elke wijn bij. Een traditionele combinatie is Pinot Blanc uit de Elzas, maar ook wijnen gemaakt van de sauvignon druif combineren uitstekend. Stelregel is dat veel houtopvoeding de asperge geen goed doet, net zo min als rode wijnen met veel tannines. Alhoewel witte wijn het beste combineert, kan ook een rode Pinot Noir of Gamay – mits licht gekoeld – een prima partner zijn. In de Loirestreek worden prachtige witte wijnen gemaakt van voornamelijk sauvignon en chenin blanc. Bekende voorbeelden zijn Sancerre en Pouilly Fumé. Minder bekend zijn de strakdroge wijnen uit Vouvray gemaakt van chenin blanc. In de Touraine, vooral bekend om zijn majestueuze kastelen, worden pareltjes van wijnen gemaakt die het waard zijn om ontdekt te worden. De asperge gaat perfect samen met deze wijnen; ze zijn fris, geuren naar gemaaid gras en zet-ten de speekselklieren aan het werk.

In april breekt voor gourmands de mooiste periode van het jaar aan. Want dan steekt de asperge zijn kopje boven de grond. De menu-kaarten van restaurants worden prompt aangepast en de gasten kunnen kiezen uit vele variaties. Met naast het bord: wijn. Want daar houdt de asperge van.

tekst SHARON VAN LOKHORST fotografie FRANK RUITER

VOUVRAY LE MONT SEC, DOMAINE HUET | € 24,50Domaine Huet maakt uitsluitend zeer exclusieve wijnen van de chenin blanc. De meeste wijnstokken hebben een leeftijd tussen de dertig en vijftig jaar. Een wijn van Huet kan met gemak dertig jaar oud worden zonder een spoortje vermoeidheid. In deze Vouvray is veel mineraliteit, complexiteit en verfijning te ontdekken. Werkelijk een prachtige en elegante wijn; beter is in deze streek niet te vinden.

PINOT BLANC, KUHLMANN-PLATZ | € 8,50Het Franse wijnblad La Revue des Vins de France tipte de Cave Coopérative van Hunawihr, dat onder meer het label Kuhlmann-Platz voert, in de top drie van de beste caves van Frankrijk. De cave is in 1954 gecreëerd door gepassioneerde wijnboeren uit de Elzas. De kleur van deze buitengewoon mooie wijn is zachtgeel met een lichtgroene zweem. In de neus valt de frisse citroengeur op, ver-mengd met witte peper. De smaak is rijk en weelderig. Laat die asperges maar komen!

Eric de Bruijn is verantwoordelijk voor de inkoop bij De Bruijn Wijn-

kopers, de oudste zelfstandige wijnkoperij in Nederla nd en sinds 1952

zelfs Hofleverancier. Hun specialiteit: Franse wijn.

Eric vliegt zeer regelmatig op en neer naar Frankrijk om onder meer

voor Van Lanschot de mooiste wijnen te selecteren.

kan zelfs beter zijn dan deze populaire witte wijnen. Guillaume werkt geheel biologisch. Een zonnig terras, een salade met asperges en kippenlevertjes en een glas van Guillaume, fris stuivend met een licht anijsaroma, en het voorjaar kan niet meer stuk.

PS2_061_Wijntips Eric de Bruijn.indd 61 23-04-15 09:45

In 1986 openden opticiens Larry en Dennis Leight hun eerste brillenboetiek aan de legendarische Sunset Boulevard in West Hollywood. Inmiddels is Oliver Peoples uitgegroeid tot een wereldmerk, dat graag wordt gedragen door filmster-ren en andere beroemdheden. Kenmer-kend is de gedetailleerde afwerking en het gebruik van hoogstaande materialen. Dit stoere exemplaar draagt de naam Gaviota en is, net als vele andere model-len van het merk, zowel geschikt voor mannen als vrouwen. Vanaf € 227,-. www.oliverpeoples.com

Samen delenSamen

62

GolfplatenHet salontafelboek The Stylish Life Golf is een overzicht van ’s werelds meest fashionable golfbestemmingen. Droom weg bij historische foto’s van golfbanen op tropische eilanden en prestigieuze countryclubs. Maar ook leuk om te zien: een golfbal gemaakt van diaman-ten en John F. Kennedy die afslaat op de baan in Bermuda. Een fijn cadeau voor golflief-hebbers. € 39,90. www.teneues.com

iSommelierDit inventieve apparaat zorgt voor een automatisch decanteer-proces, exact afgestemd op het type wijn en uw voorkeuren. Door een constante geleiding van maximaal 90% geconcen-treerde zuurstof wordt de wijn niet alleen optimaal gedecanteerd, maar gebeurt dit ook nog eens in drie minuten in plaats van de gangbare drie uur. Het apparaat bewaart uw favoriete instellingen voor later gebruik en via een app is het gehele proces te volgen. € 1.849,-. www.ifavine.com

Dutch designEen lamp uit de collectie benben van de Nederlandse ontwerper Jacco Maris is op zichzelf al een prachtige aankleding van uw woon-kamer. Maar hang er eens meerdere bij elkaar en u heeft een waar kunstwerk. Maris ontwerpt al ruim twintig jaar indrukwekkende licht-objecten, wat heeft geresulteerd in twaalf collecties. Omdat alles met de hand wordt gemaakt, is het ook mogelijk een persoonlijke draai te laten geven aan een ontwerp. Vanaf € 335,-. www.jaccomaris.com/benben

sam

enst

ellin

g S

OFI

E V

ERM

OO

TEN

po

rtre

t Ilk

a va

n St

een:

FR

ISO

KEU

RIS

PS2_62-63_Gadgetspread.indd 62 23-04-15 10:13


Toen ik aan een collega vroeg wat hij van het kunst-werk vond dat voor hem hing, zei hij: ‘Ik heb daar geen verstand van hoor.’ Waarmee hij blijkbaar bedoelde dat hij er daarom niets over zou kunnen zeggen. Opmerke-lijk, dacht ik. Want wanneer iemand aan mij vraagt wat ik van het eten vind zeg ik eigenlijk nooit dat ik het niet begrijp. En tevens kan ik intens van muziek genieten terwijl ik bijzonder slecht noten kan lezen. Laat staan dat ik iets begrijp van het begrip driekwartsmaat. Genieten, dacht ik, heeft puur met gevoel te maken. Bij kunst werkt het blijkbaar niet zo, helaas. De vraag is: hoe kun je leren van kunst te genieten? Hoe kan kunst evenveel teweegbrengen als bijvoor-beeld muziek? Interessant is dat er het afgelopen jaar veel boeken zijn uitgekomen over dit thema. How to visit an art museum van Johan Idema bijvoorbeeld, of Ways of looking, how to experience contemporary art van Ossian Ward. Beide boeken adviseren twee dingen. Allereerst: neem de tijd, geef een kunstwerk de kans om meer te laten zien. Kunst heeft tijd en aandacht no-dig, want de kracht zit vaak in de details verborgen. Ten tweede: wees selectief, in een restaurant bestel je ook niet alles wat op het menu staat. Kies in een museum een aantal kunstwerken uit dat je aanspreekt en laat de rest voor wat het is. Ik zou hieraan toe willen voegen dat je altijd op jouw manier iets uit een kunstwerk kunt halen. Iedereen heeft een zogenaamd persoonlijk visueel woorden-boek, vol ervaringen en herinneringen waarmee je je het kunstwerk eigen maakt. Misschien herinnert de kleur van het werk je wel aan een mooie zonsopgang die je ooit zag. Kunst vraagt niet om kennis en verplicht tot niets. Kunst heeft geen waarheid, behalve die van jezelf.

Hoe geniet je van kunst?

COLUMN

Ilka van Steen is

conservator van de

kunstcollectie van

Van Lanschot Bankiers.

In PurSang vertelt zij

wat haar verbaast,

opvalt en intrigeert

in de internationale

kunstwereld waarin zij

zich begeeft.

Stijlvol op zakenreis? Dat lukt heel goed met de luxe reistassen van het Amsterdamse merk Fireflies. Deze trolley is ideaal als handbagage in het vliegtuig. Gemaakt van Italiaans ecoleer en verkrijgbaar in elf kleuren. € 1.249,-. www.fireflies-amsterdam.com

Niets zo sfeervol als een vrolijk gedekte eettafel. Met de serviescollectie Mariefleur haalt u de voorjaarszon in huis. Roze, lichtgroen en zonnegeel geven het witte porselein het fijne lentegevoel. Eet smakelijk! Vanaf € 7,-. www.villeroy-boch.nl

Dit designstuk integreert al uw muziekbronnen, zoals muziek van uw smartphone of uit de Cloud, in één apparaat. Bijzonder is het houten interface dat gemakkelijk te bedienen is. Een veeg, draai of tik volstaat. De achterkant is een touchsceen, waarin een zogenaamd moodwheel is geïntegreerd. Met behulp van kleuren stemt u de muziek af op uw gemoedstoestand. Tikt u bijvoorbeeld op rood, dan krijgt u tempe-ramentvolle muziek. Intelligent is het apparaat ook: het onthoudt uw luistergewoontes. Zo weet de BeoSound Moment precies waar u bijvoorbeeld op zondagmiddag graag naar luistert. € 2.195,-. www.bang-olufsen.nl

Haal het voorjaar in huis

Fly me to the moon

Mooi én slim

PS2_62-63_Gadgetspread.indd 63 23-04-15 16:07

64

‘Particulier initiatief is belangrijker dan ooit’

Directeur Willem Bijleveld voor de ‘Wester-straat’ in het Nederlands Openluchtmuseum: drie achttiende-eeuwse arbeiderswoningen uit de Amsterdamse Jordaan.

PS2_64-65_Portret_Openluchtmuseum.indd 64 23-04-15 10:05


Als bezoeker kom je heel dicht bij het verleden. We trekken veel lijnen naar het heden.’

De hele cultuursector kampt met teruglopende subsidies. Hoe gaat u daarmee om? ‘Ik zie dit museum als een onderneming. We zullen nooit een harde commerciële instelling worden, maar je moet wel heel goed weten wat de markt vraagt. Die slag wordt gelukkig nu gemaakt in het hele museale veld. Welke producten zet je in de markt en op wat voor manier? We hebben het basisidee van de Canon bijvoorbeeld uitvoerig getest via testpanels. Daaruit krijg je terugkoppeling en die verwerk je in je product. Ook hebben we de klant geanalyseerd: wat maakt hij mee van huis tot museum, en welke beslismomenten zitten daarin? Kortom: we hebben de kooptrechter uit de marketing losgela-ten op de verschillende doelgroepen. Daar rolt heel veel informatie uit. Het is de basis van ondernemend bezig zijn. Verder is particulier initiatief belangrijker dan ooit. Wij kijken dan ook voortdurend hoe we particulieren kunnen interesseren ons museum te steunen. We hebben een grote vriendenvereniging, met 14.000 leden. Daarnaast wil ik twaalf provinciekringen oprichten, met leden die vanuit de verschillende provincies het museum steunen; niet alleen financieel maar ook door betrokken te zijn bij objecten in ons museum afkomstig uit hun provincie. Dit museum is in 1912 overi-gens ook ontstaan uit particulier initiatief. Door de terugtredende overheid vind ik het belangrijk dat particulieren hun steentje bijdragen aan het behoud van musea.’

Zorgen wij in Nederland goed voor ons cultureel erfgoed? ‘Zonder twijfel. Er zijn in Nederland zo’n duizend musea, dat is ongekend veel. We hebben zelfs de meeste musea per hoofd van de bevolking ter wereld. De overheid heeft in de jaren negentig ook haar verantwoordelijkheid genomen met het deltaplan voor cultuur-behoud. Er zijn toen miljoenen euro's aan subsidies vrijgemaakt voor het behoud en beheer van erfgoedinstellingen. Zeker de rijksmusea hebben daarvan geprofiteerd. Zij hebben goede depots kunnen aanleggen en het collectiebeheer kunnen intensiveren. Iedere stad in Nederland heeft wel een museum van enige betekenis. Dat kun je van bijna geen enkel ander land zeggen.’

Van hunebed tot euro

Onder uw leiding werd het Amsterdamse Scheepvaartmuseum grondig verbouwd. Ziet u nog zo’n mammoetproject wel zitten? ‘Jazeker! De verbouwing van het Scheepvaartmuseum was erg intensief en alomvattend – we zijn tien jaar bezig geweest met de voorbereidingen en vier jaar daadwerkelijk gesloten geweest voor het publiek. Maar ik heb er wel van geleerd hoe plezierig ik het vind om bij te dragen aan de vernieuwing en verfrissing van een instelling. Toen het Scheepvaartmuseum in 2011 heropende en alle kinder-ziektes eruit waren – en mijn rol dus weer vooral operationeel werd – begon het opnieuw te kriebelen. Toen ik vorig jaar werd gevraagd de vernieuwing van het Nederlands Openluchtmuseum te leiden, hoefde ik dus niet lang na te denken. Wat me ook erg aanspreekt is dat dit een wezenlijk ander museum is dan het Scheepvaartmuseum. Op 44 hectare grond geven we een beeld van het dagelijks leven door de eeuwen heen. Je kunt molens, huizen en boerderijen bezichtigen, ambachtslieden aan het werk zien en historische gebruiksvoorwerpen bekijken. Er werken hier ook heel andere mensen dan in een gemiddeld museum; dierverzorgers bijvoorbeeld, en timmermannen, natuurbeheerders en molenaars.’ Het Nederlands Openluchtmuseum is met bijna 550.000 bezoekers per jaar het best bezochte museum van Nederland buiten Amsterdam. Wat heeft u nog te wensen? ‘Nou, naar 700.000 bezoekers doorgroeien bijvoorbeeld! Dat moet makkelijk kunnen. Je maakt hier namelijk echt wat mee; veel van onze bezoekers gaan niet vaak naar een museum en zien het dan ook meer als een gezinsuitje – zelfs de hond mag mee. In 2017 staat hier bovendien een heel ander museum; momenteel ondergaat het een ingrijpende metamorfose. We gaan als enige museum van Nederland de Canon van Nederland laten zien – van hunebed tot euro. Dat doen we op een speelse maar educatieve manier, gebruikmakend van alle moderne middelen. Als bezoeker waan je je in een film, met grote decors die je letterlijk binnen kunt wandelen. Door alle filmpjes, objecten en digitale toepassingen kun je hier makkelijk een middag zoet zijn. Op een prikkelende manier proberen we orde te brengen in de chaos die de geschiedenis was. Verder vind ik het een belangrijke opgave om het museum een moderner imago te bezorgen. Het is veel levendiger dan mensen wellicht denken. Ik wil geleidelijk aan voelbaar maken dat dit een heel dynamische instelling is.

De museumwereld staat bepaald niet stil: na de grootscheepse verbouwingen van onder meer het Rijksmuseum, Stedelijk Museum Amsterdam en het Mauritshuis sluit ook het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem gedeeltelijk zijn deuren voor een ingrijpende renovatie van het Entreepaviljoen. Directeur Willem Bijleveld heeft gelukkig vaker met het bijltje gehakt.

tekst LIEKE LEMMENS fotografie JOHN VOERMANS

PS2_64-65_Portret_Openluchtmuseum.indd 65 23-04-15 10:06

66

QuestionnaireJuriste en PR-manager Nancy van Berckel (1959) begon op haar 38ste een nieuwe carrière. Ze werd meubelmaakster en maakt onder de naam Firma LouterHout exclusieve kleinmeubels. Privé bankiert ze bij Van Lanschot Bankiers.

tekst FROUKJE WATTEL fotografie KENNETH STAMP

Waar komt uw liefde voor hout vandaan?‘Dat zit vast in mijn genen. Ik timmerde vroeger thuis al, net als mijn vader en grootvader – beiden arts – die ook graag meubels maakten.’

Hoe wordt een PR-manager meubelmaker?‘Op mijn 38ste dacht ik: ik moet hier meer mee gaan doen. Dus ben ik parttime gaan werken en de MBO-opleiding voor meubelmaker gaan volgen. Allengs kreeg het hout toch de overhand en heb ik mijn andere baan opgezegd om voor mezelf te beginnen. De feedback van collega’s is eigenlijk het enige wat ik mis. Die krijg ik nu alleen als ik exposeer.’

Kunstenaar of ondernemer?‘Kunstenaar en daarnaast ondernemer, want ik moet er wel van kunnen leven. De uitdaging is om te blijven maken wat ik zelf mooi vind, dat is mijn motivatie als kunstenaar. Als ik alleen zou maken wat mensen bestellen, dan maak ik wat ze al kennen. Terwijl ik ook wil blijven ver-nieuwen. Dat schuurt soms een beetje. Maar het gaat heel goed, ik verkoop alles en heb in de loop der jaren de prijzen kunnen verhogen.’

Bent u een stadsmens of een buitenmens?‘Ik ben opgegroeid in de Bilthovense bossen en heb jarenlang heerlijk in de Amsterdamse Jordaan gewoond. Maar nu ben ik hier buiten op Wieringen het gelukkigst, waar ik de sterren en de vogels zie als ik uit het raam kijk.’

Wat inspireert u?‘Hout. De prachtige tekeningen in het hout vertellen me wat ik ervan kan maken: een tafel, een kastje of een sieradendoos. Maar ook andere kunst natuurlijk. In een galerie zag ik eens hoe mooi een tafeltje van mij de uitstra-ling van een schilderij versterkte. En gelukkig is de meubelcollectie van het Stedelijk Museum Amsterdam eindelijk weer te bewonderen.’

Gaat u graag met vakantie?‘Ongaarne eigenlijk… Ik moet me echt losruk-ken van mijn atelier, waar ik elke dag zingend naartoe ga. Die geur van vers gezaagd hout! Maar even afstand nemen is ook goed. Al kijk ik ook dan met meubelmakersogen naar fraaie te-gelpatronen in Marrakech, of houten inlegwerk in het Palazzo Ducale in Urbino.’

Bent u een spender of een spaarder?‘Een echte spaarder, anders zou ik me dit niet kunnen veroorloven. Als PR-manager verdiende ik natuurlijk veel meer. Ik gooi geen spaander-hout weg en krijg de omgewaaide fruitbomen van mijn buren. Zelfs eikenhout van de straat geef ik een tweede leven als blindhout, waarop ik fineer. Als ik veel geld uitgeef, is dat aan hout-bewerkingsmachines.’

Nancy van Berckel exposeert 19 tot en met 21 juni bij

Atelier aan de Haven in Scheveningen.

www.louterhout.nl

PS2_066_Questionnaire.indd 66 23-04-15 10:05

SAFARI IN AFRIKA?Ruim 100 inspiratiereizen vindt u op www.jambo.nl en in onze brochure of

bel met onze Afrika specialisten op 020-2012740 voor een reis op maat.De mogelijkheden zijn eindeloos, privé reizen geheel conform uw wensen!

DÈ AFRIKA

SPECIALIST!

Tanzania . Kenia . MadagaskarSeychellen . Mauritius . Zuid-Afrika

Oeganda . Zimbabwe . NamibiëMozambique . Zambia . Botswana

225x285_Jambo-2015.indd 1 21-04-15 13:32

Zoekt u een bijZondere reis naar het

mooiste land ter wereld?

Het woud in Nieuw Zeeland is weer veilig. Tenminste, als het aan deze Maori dames ligt. Vroeger trokken zij er zo op uit om hun stam en hun grond te verdedigen. Tegenwoordig gaan zij ook op pad om voor het bos te strijden. Maar dan samen met u.

U wordt meegenomen op een adembenemende tocht door het Urewera Regenwoud waarna u samen met hen woudreuzen plant. Negen zelfs, die wel duizend jaar oud worden. Zo inves-teert u in een duurzame reis. Wandelen in het bos, maar dan heel anders. Met echte Nieuw-Zeelanders, net als wij; wij komen er immers vandaan en weten u precies die plaatsen te laten

zien die u bij niemand anders te zien krijgt. Daarom maken deze exclusieve ontmoetingen een onmisbaar onderdeel uit van de rondreis die we voor u, en vooral met u, organiseren. Daarbij regelen we kleinschalige accommodaties en activiteiten voor u, en een uitgekiend rustig reisschema, met eigen vervoer, zodat u optimaal van Nieuw Zeeland kunt genieten.

Voorproefje? Bel 030-27 25 335 voor een afspraak bij ons of bij u thuis. U bent ook welkom op één van onze presentatiedagen op de Oudegracht in Utrecht. Of kijk op www.travelessence.nl.

onze lokale kennis maakt het verschil ...

PurSang 2 l 2015

Documents

Transcript of PurSang 2 l 2015