Psychopathologie Kinderpsychiatrie Hoofdstukken: HB H3 ... · Interventie van ouders dan vaak nodig...

PsychopathologieKinderpsychiatrieHoofdstukken:0.extrauitHB ✗HBH3leerstoornissen

✗HBH15slaapstoornissen2.ADHDenticstoornissen ✗slides ✗documentDSM5 ✗HBHS6 ✗HBHS143.gedragsstoornissenenforensischekinderpsychiatrie ✗slides

✗documentDSM5✗HBHS17

5.autisme ✗slides ✗HBH56.hechtingentrauma ✗documentDSM5 ✗HBH9 ✗HBH15hechtingsstoornissen7.eetstoornissenbijkinderen ✗HBH15eetstoornissen10.angststoornissenbijkinderen ✗HBH8 ✗HBH10VERDIEPINGdepressie

✗HBH11depressie✗slides

0 EXTRAUITHANDBOEK

HOOFDSTUK3LEERSTOORNISSENonderdeelvanneurobiologischeontwikkelingsstoornissenI. INLEIDING

Specifiekeleerstoornissen zijnonverwachte,fundamentelemoeilijkhedenbijhetlerenlezen,spellenof rekenen.Onverwacht,omdathetoptreedtbijkinderenmeteennormale intelligentieennormalezintuigelijkefuncties.Specifiekeleerstoornissen moetenonderscheidenwordenvanmoeilijkhedenmetlerendooreen algemeneleerstoornisdoorlageintelligentie.Driebelangrijksteleerstoornissen: ✕dyslexie(lees-enspellingsstoornis) ✕rekenstoornis(dyscalculie)Hethoofdkenmerk isdiscrepantietussenwathetkindpresteertenwatverwachtkanwordenopbasis

vandekalenderleeftijdofhetIQendewijzevanhetonderwijs.

II. SPECIFIEKELEES-ENSPELINGSSTOORNIS(DYSLEXIE)✘ Diagnostischekenmerken

MoeitemetdetechniekvanhetlezenenspellenBelangrijkstekenmerk:geenechteautomatiseringvanhetlezenenspellenAlgemeen:Voorhetlerenlezenmoetenkinderendecognitieveprocessenwaarmeegeschreventaalverwerktwordtintegrerenmethetvoorhenalbekendesysteemwaarmeegesprokentaalverwerktwordt.Alfabetischesysteemvanletterswaarmeewoordengeschrevenworden(orthografie)moetwordengekoppeldaanspraakklankenwaarmeegesprokenwordt(fonologie).Spellenishetomgekeerdeproceshiervan(vangesprokenomzetteninschrijftaal).Hetcentralecognitieveprobleem: probleemmetfonologischdecoderen hetonderscheidenenherkennenvanindividueleklankendieeen betekenisvolverschilveroorzaken(fonemen)fonemen bouwstenenvandetaal kleinstetaaakundigeeenhedendieeenbetekenisverschilveroorzaken wordenopgespoorddoorkortewoordenmetelkaartevergelijken vbn:valvs.bal,balvs.bak,balvs.bol,etc.fonologischeprocessen zijnverantwoordelijkvoorherkennen,begrijpen,opslaanenweerophalen

vandezeklankendievervolgenssamengevoegdmoetenwordentotwoorden.

Alsditvolledigeprocesgeautomatiseerdverloopt,heefthetkind‘ruimte’overomwoordenenzinnenteonthouden,waardoorgelezentekstbetekeniskrijgtenbegrepenkanworden.Bijlees-enspellingsstoornissen:problemenbijhetherkennenvanfonemenàproblemeninhetherkennenvanwoordenàteweinigaandachtoverhetbegrijpenvaneentekstàprobleemvoorheleleerproces

✘ Comorbiditeit5xzoveelmeergedragsstoornissenalbijkindereninalgemenebevolking30–70%vandekinderenmetdyslexieheeftookADHDmeisjesmetleesproblemen:verhoogdekansopangstendepressiebijeenpsychiatrischebehandelingvaneenstoornismoetaltijdrekeninggehoudenwordenmethefeitdatereenleerstoornisaanwezigkanzijndieookbehandelingvereist

✘ Voorkomen3-10%vanschoolgaandekinderenjongens=meisjesdoorverwezenvoorhulpbijproblemen:meestejongens(wssdoorsamengaatmetexternaliserendgedrag)prevalentieishogerbijbeginnenmetlezen,(meerdoorongunstigeomgevingsfactorendanbiologischeaspect)sterkevooruitgangnatraining

✘ Beloopafhankelijkvan aanwezigheidvaneventuelecognitievedefectenvanbiologischeaard kwaliteitvandeomgeving snelheidwaarmeedeproblemenonderkendzijn kwaliteitvandebehandelingomgevingsbepaaldedyslexie:gunstigereactieopeeninterventieenopgoedeondersteuningthuisenopschoolopbasisvanbiologischbepaaldedefecten:vaaktotindevolwassenheidproblemenlaatonderkendeproblemenkanrisicoopgrotereachterstandverhogentijdigesignaleringenadequateinterventieessentieelIII. REKENSTOORNIS(DYSCALCULIE)minderliteratuurenmindergekendoverrekenstoornissenalsrekenvaardigheidvaneenkindverbenedenhetniveauisvanwatverwachtmagwordenopbasisvandeleeftijdvanhetkind,hetgemetenIQ,dezintuigelijkefunctiesendehoeveelheidgenotenonderwijs.

✘ diagnostischekenmerkenmoeitemethetlerenenonthoudenvanrekenkundigefeitenenhetuitvoerenvanberekeningen.kenmerken: -volgendezelfderekenstrategieënalsjongerekinderen(vbtellenopvingers)en

makendaarbijveelfouten-langzaaminrekenenentellen-moeitemetreproducerenvangetalsmatigefeiten-moeitemetherkennenvanrekenfouten-moeitemetgebruikvanverschillendestrategieënbijoplossenvanrekenprobleem

exacteoorzaakisonbekend,maarkantemakenhebbenmetontwikkelingvanbegripvanaantalfenomeenhabituatiewordtgebruiktomteonderzoeken: pasgeborenenrichtenhunaandachtvooralopnieuweeninteressantestimuli verliezennaeentijdhunaandachtendanweeraandachtopnieuweprikkels verschilleninaantallenwordendoorpasgeborenenopgemerkt dandoorheendejareneenontwikkeling vanaftwee:volgordevantelwoordenleren vanafdrie:kleineaantallentellen vanafdrie’nhalf:optellenenaftrekkenmetgebruikvantelwoordeneneenaantalaangeven doortetellen(metaantalgelijkaanlaatstetelwoord) vanafvier:vingergebruikenbijhettellen vanafvijf:kleineaantallenoptellen vanafzes:conservatievangetal vanafzes’nhalf:begripvancomplementariteittussenoptellenenaftrekken(3+2=5,3-2=1) vanafzenaarlagereschoolgaan:bezittenbasisvaardighedendienodigzijnomterekenendoorherhalingenherinneringlerenkinderenbepaalderekenfeitenuithethoofdbepaalderekenfeitenwordengeautomatiseerddekansdateenbepaaldfeit(vb3+4)geautomatiseerdwordt,stijgtmetaantalkeermakenvanopgavebijdyscalculie:problemenmetbeheersenvanconceptaantalenstrategieënbijtellenenrekenen(albijjongereleeftijd).àbouwenveellangzamereendatabaseopmetgeautomatiseerderekenfeiten

✘ voorkomenencomorbiditeit1-6% ;meerdanopbasisvankansverwachtmagwordensamenmetdyslexie,metADHD,problemenmetOHCenmetonthoudenvannon-verbalezaken

HOOFDSTUK15PSYCHIATRISCHESTOORNISSENBIJJONGEKINDEREN:SLAAPSTOORNISSENI. INLEIDING

Problemenmetslapenregelmatigbijbaby’senpeuters.Ouderszoekenhiervoorvaakprofessionelehulp.II. SLAPENENWAKEN

Ineerste6levensmaanden:groteveranderingeninorganisatievanslapenenwakenIneerstedriemaandenneemttotaledagelijkseslaapduurnauwelijksaf,maarslaap-waakcycliwordtwellangerPasgeborene zestotachtslaapperiodeper24uur.Elkeperiode3tot4uur. Intotaalslapen18tot22uurperdag.Slaap-waakcycligaatineerstelevensmaandenaanpassenaandag-nachtcyclus6maanden langsteperiode6uur,meerenmeerindenacht. Meerenmeereenpatroondatlijktopvolwassenen1jaar meesteslapen’snachtsdoor(1langeslaapperiodevan8tot12uur)entweekorte

slaapperiodesvanongeveer2uuroverdag.Tweesoortenslaapdieelkaarcyclischafwisselen:actieve,REMvs.Regelmatig,non-REM(=diepe)Volwassenen:eerstnon-REM. REMis20tot25%vantotaleslaap InadolescentieontwikkeltvolwassenslaappatroonBaby:eerstREM(15-20minuten)dannon-REM(15-20minuten)afwisselend4uurlangditpatroon.Dan

ontwaken.Periodevannon-REMwordtsteedslangertenkostevanREM.REMis45tot50%vandetotaleslaap

III. NACHTELIJKONTWAKENENINSLAAPPROBLEMEN✘ Diagnostischekenmerken

NachtelijkeslaapwordtregelmatigonderbrokenMeestekinderenslapenzelfterugin(zonderhulpouders)SommigenietinstaatomzelfweerinteslapenàzegaanhuilenOfnietkunnenofwilleninslapenookprobleem

✘ VoorkomenBijveeljongekinderenEerstelevensmaandenhuilendemeestebaby’sbijwakkerwordenInterventievanoudersdanvaaknodigomteruginslaaptekunnenvallen8tot10maanden:60-70%zelfinstaatweerinslaaptevallennadatze’snachtswakkerworden5-20%wiegtkindteruginslaapondanksfeitdatzehetzelfkunnen.Baby’smetmoeiteominslaaptevallen,gevendit’snachtsaanInslaapproblemenzijnvaakgeassocieerdmetdoorslaapproblemen(onderzoekvanAnders)- Etiologie

Meesteonderzoeknaardeterminantenvanslaapproblemencross-sectioneelMoeilijkuittemakenwatoorzaakenwatgevolg.Aantalproblemenmogelijksverband: ouder-kinderinteractiesvoorhetslapengaan(vertroeteld

wordenominteslapen~meer’snachtswakker) Voedingsproblemen Temperamentvankind(vakerbijlageprikkeldrempel,snel

geïrriteerdzijn,.)bijoudersinbedslapenlijktminderslaapproblementegevenineerstelevensmaandenmaarinpeuterleeftijdwelvaakgerelateerdmetslaapproblemenineerstezesmaandenisfysiologischeadaptatievanbabybevordertalsbijmoederslaapt(co-slapen)grotesynchroniciteitbijnachtelijkontwakenalsmoederenkindsamenslapen.Bijmoederslapenminderhuilenenlangeretijdrustigslapen.

✘ BehandelingInformatiekrijgenoverbedtijdrituelen,tijdstipvannaarbedgaan,frequentieenduurvanslapeloosheid,gedragvanouderswanneerkindnietkanslapeneneventueleeerdereinterventies(vbmedicatie)Nagaanofslaapproblemengeïsoleerdvoorkomenofonderdeelzijnvanbredereproblemen(bijoudersenkind)Gedurendeperiodevanongeveer2wekenoudersslaapgedragvankindeneigenreactiedaaropnauwkeurigvastleggen(vbslaapdagboek)GewenstgedragvankinddoorouderslatenbelonenPsychosocialeinterventiesen/ofinzeerzeldzamegevallengevenvanmedicatie.(maarheeluitzonderlijk)Psychosocialeinterventies:Centralegedachte:slaapproblemenkomenmeestalvoortuitinteractiestussenkindenverzorgerenisaangeleerdDoelbehandeling:kindgeleidelijklerenalleeninslaaptevallenineigenbedmetminimalebegeleidingvanoudersIV. PARASOMNIEËNHieronder:pavornocturnus,nachtmerries,slaapwandelen

✘ PavornocturnusMeestalinbeginvanslaap(nonREM)Bij1-5%vanallekinderen(Simonds&Parraga)Kenmerken: luidekreet,rechtopinbed,angstigeindruk,herkentoudersniet,pupillenwijd,hartslagenademhalingversnelt,huidwarmenbezweet.Mogelijkshallucinaties.Kindismoeilijkwakkertekrijgenduspogingenomtekalmerenheelmoeilijk.Duurvanaanvalenkeleminutentotkwartier.Houdtmeestalspontaanop.Vragenofkindgedroomdheeftmeestalvaagbeantwoord.Naaanvalvlotinslaapendagernaamnesievandegebeurtenis.Frequentieenkelekeerpernachttotenkelekerenperjaar.Grotevariatie.Ouderworden:aanvallenverdwijnenmeestalspontaanKunnenwordenverwardmetnachtmerries,epilepsieenkoortsdelier.Behandeling;psychoeducatieaanoudersengeruststelling.Meedelenkindnietgeforceerdwakkermakenmaarwelbijkindblijventijdenseenaanval.Luxerendestressfactorenvermijden.

✘ NachtmerriesKindmeestalvolledigwakkerwanneeroudersroeptBangmaarnietinpaniek,inhoudvandroomheelgoedingeheugenenmoeiteomteruginslaaptevallenOokdagernagoedherinnerenTijdensREMslaapBehandeling:psychoeducatie,opsporenvanstressvollegebeurtenissen

✘ Slaap-apnoe-aanvallen’snachtsfrequentstoppenvanademhalingMeestaldoormechanischeluchtwegobstructieeninzeldzameregevallencentraledisregulatieKindwordtwakkerdoorapneuàslaaptekortenslaperigheidoverdagVoordiagnosegegevensvanoudersheelbelangrijk:aanwezigheidvanapnoe,snurken,nachtelijkeonrustEventuelebehandeling:chirurgischecorrectie

ONDERSCHEIDPAVORNOCTURNUSENNACHTMERRIES Pavornocturnes NachtmerriesBewustzijn Onvoldoendearousal GedurendeslaapWekbaarheid Moeilijk EenvoudigVerhogingactiviteitautonomefuncties

Duidelijk Matig

Droominhoud Nietofvaag DuidelijkAutonomehandelingen Vaak NietMoeiteomweerinteslapen Nee JaRetrogradeamnesie Ja NeeFamiliairvoorkomen Soms Nietduidelijk

2 ADHDenTICSTOORNISSEN

HOOFDSTUK6ADHD(AANDACHTSDEFICIËNTIE-/HYPERACTIVITEITSSTOORNISI. INLEIDING

attentiondeficithyperactivitydisorderstoornisdatopjongeleeftijdbeginbestaatuit oplottenheid hyperactiviteitimpulsiviteitdeproblemenzijnnietzeldzaameninminderematebij“normale”ontwikkelingookmogelijkbijproblemeninextrememate,belemmeringindagelijksfunctionerenenvoorkomeninmeerderelevensdomeinenwordtervanADHDalsstoornisgesprokenrisico’svoordisfunctionerenoplatereleeftijdenlastvooromgevingàADHDbelangrijkaandachtspuntdiagnosewordtuitsluitendobvgedragskenmerkengesteldgrenstussenstoornisennormaliteitisarbitrairerwordenkanttekeningengemaaktbijhetgroeiendaantaljongerenmetADHD(gebruikmedicatie)II. DIAGNOSTISCHEKENMERKEN

diagnosewordtahvobserveerbaregedragssymptomengesteldsymptoomwordtpasaanweziggeachtals gedragnietbijhtontwikkelingsniveaupast gedraginterfereertmetnormaalsociaalfunctioneren enfunctionerenopschoolstoornismoetvoortwaalfdejaarbegonnenzijnsymptomenmoetenintweeofmeercontextenaanwezigzijnsymptomenkunnensterkvariërenmetdecontext:vb.belonendecontext,nieuweactiviteiten,interessanteactiviteiten(vooralmetexternestimulizoalsbeeldscherm),..accentopkenmerkenvanADHDverandertmetleeftijd jongerekinderenmeerhyperactiviteit schoolgaandemeeronoplettendheid adolescentenmeervoortdurendfriemelen

danechtmotorischoverbeweeglijk.enmeerinnerlijkgevoelvanzenuwachtigheid/ongeduld/…

✘ Onoplettendheidzichtbaarinvormvan afdwalenvaneentaak

gebrekaandoorzettingsvermogenmoeiteomaandachtergensbijtehoudenongestructureerdtewerkgaanmotivatiekaneenrolspelen(saaier,nogminderopletten)chaotischenongeorganiseerdgedragfladderenvanenebezigheidnaardeanderesnelafgeleidzijnmoeilijkluisterenverliezenenvergetenvandingen,slordigzijnbeginnentelaataanopdrachten,makenopdrachtennietaf,..

vooralopschoolleeftijdzichtbaarwantonoplettendheidinterfereerthetleerproces✘ hyperactiviteit

is friemelen spelenmetvoorwerpen draaienvanhoofd draaienenwiebelenopstoel voortdurendopstaanenrondlopen onrustomzichheenzaaien onnodigegeluidenmaken matigpresteren

✘ impulsiviteitteneerste hetobserveerbare,ongecontroleerdegedragwaarbijeenmaalinganggezetteactieniet

meerafgeremdkanwordenlijkenongevoeligvoordegevolgenofkunnenhetnietoverziengebrekkigegedragsreguleringregelmatigongelukjes,makenvaakdingeninhunhandenkapot

tentweede cognitievestrategievaneentesnelle,vaakonjuiste,oplossingvooreenprobleem reagerenvoorhetprobleemvolledigbegrepenisofvoldoendenagedachtisover moeitemeteerstdenken,dandoenHOOFDKENMERKENvoorADHDOnoplettendheid

• onvoldoendeaandachtvoordetails• Kanaandachtnietbijtaken/spelhouden• Lijktnietteluisteren• Maakttaken/karweitjesnietaf• Moeitemetorganiserenvantakenenactiviteiten• Vermijdtlangdurigegeestelijkeinspanning• Raaktvaakdingenkwijt• Afgeleiddooruitwendigeprikkels• Vergeetachtig

Hyperactiviteitenimpulsiviteit• Beweegtvaakonrustigmethandenofvoeten• Staatvaakopindeklas• Rentvaakrondofklimt• Kanmoeilijkrustigspelen• Isvaak‘indeweer’• Praataaneenstukdoor• Gooitantwoordeneruit• Moeiteopzijn/haarbeurttewachten• Verstoortofonderbreektanderen

Symptomenvanonoplettendheidofhyperactiviteit-impulsiviteitwarenvoortwaalfdejaaraanwezigSymptomenvanonoplettendheidofhyperactiviteit-impulsiviteitzijnaanwezigoptweeofmeerterreinenErzijnaanzienlijkebeperkingeninhetsocialefunctionerenofhetfunctionerenopschooldriesubgroepen: gecombineerdebeeld overwegendonoplettendbeeld overwegendhyperactiviteit-impulsievetypevolgensDSM-5ookernstaangegeven:licht,matig,ernstig

III. GEASSOCIEERDEPROBLEMENvaakgecompliceerddoorbijkomendeproblemen achterstandintaal,motorischeontwikkeling,socialeontwikkeling gedragvankinderenmetADHDroeptvaaknegatievereactiesopveelnegatieveaandacht,energievanomgeving:irritatie,PROBLEMENVEELVULDIGGEASSOCIEERDMETADHDProblemenopschool

• leerstoornissen• geringeschoolprestaties• vervroegdschoolverlaten

Problemenmetleeftijdsgenoten• conflicten• afwijzing• gepestworden

Problemenmetouders• afwijzing• tehardeennegatieveaanpak• belevingvanstressenincompetentiedooroudersindeopvoeding

Problemenmetleerkracht• afwijzing• dehardeennegatieveaanpak

Problemeningezin• Conflictenmetanderegezinsleden• Huwelijksconflictenouders• Sociaalisolementgezin• Ouderlijkepsychopathologie• Armoede• SES-problemen

Problemenvankind/jongerezelf• Geringefrustratietolerantie• Prikkelbaarheid• Geringgevoelvaneigenwaarde• Ontmoediging• Depressie• Angst

IV. COMORBIDITEITvaaksamenmetanderepsychiatrischestoornissengeassocieerdestoornissenvaakbepalendvoorprognosetussen50en80%vanADHDookaancriteriavoldoenvananderediagnoses(Taylor)belangrijkegevolgenvoorbehandelingbelangrijkstecomorbidestoornissen:

(1) normoverschrijdend-gedragsstoornisenlichtevormoppositioneleopstandigestoornis+-helftvanADHDvaakonderinvloedvandezelfdegenetischefactorengeassocieerdmetnegatieveopvoedingspatronen

(2) angstendepressie(3) stoornissenindeontwikkelingvantaal,lerenenmotoriek

vertraagdetaalontwikkelingvertraagdeenafwijkendesensomotorischeontwikkeling(coördinatie,onhandigheid,handschrift,sportprestaties,…)leerstoornissen(lees-enrekenvaardigheden)

(4) ASS(5) ticstoornissen(6) middelenmisbruik(7) slaapproblemen

V. VOORKOMEN

5,3%prevalentieneemtafmettoenamevanleeftijdmeestehetgecombineerdetype(2/3),¼onoplettendtype,<10%hyperactiviteit-impulsiviteitstypevariatieinprevalentiecijfersisvooraltoeteschrijvenaanmethodologischeverschillenvakerbijjongens,verhouding3:1inalgemenebevolkingVI. BELOOPENPROGNOSEnogweinigfollow-uponderzoeknaarlangetermijnbeloopvanADHDsymptomatologieneemtafmettoenameleeftijdweinigbekendovermatewaarinkinderenmetADHDopvolwassenleeftijdnogvoldoenaancriteriavanADHDconsensusoverdeprognoseinalgemeenfunctionerenwelaanwezigverhoogdrisicooplatereproblemenzoals middelenmisbruik(tabak,alcohol,drugs) antisociaalgedrag(agressie,geweld,veroordelen,justitie) psychiatrischestoornissen(angstendepressie) problemeninrelationelesfeer laagopleidingsniveau(falenschool,vervroegdverlaten) laagberoepsniveaurisico’swordenversterktdoorcomplicatievanADHDmetaanwezigheidvanoppositioneelgedragaangetoondvoorzoweljongensalsmeisjesfactorendieprognoseinnegatievezinbeïnvloeden: ernstsymptomen aanwezigheidagressiefgedrag negatievegezinsinvloeden armoedeingezin ouderlijkepsychopathologie laagIQ,taal-ofleerproblemen

HOOFDSTUK14TICSTOORNISSENI. INLEIDING

ticszijn snelle,plotselingoptredende,herhaalde,niet-ritmischemotorischebewegingenofvocalisaties

meestgekendenmeestvoorkomendbijkinderen:gezichtstics sterkevariatieinernst,vormenuitgebreidheiddestoornisvanGillesdelaTouretteis ernstigerevariantvaneenticstoornis chronischeneuropsychiatrischeaandoening

gekenmerktdoorzowelmotorischealsvocaleticswerdin19eeeuwdoorFranseartsItardenGillesdelaTourettepersonenhiermeetrekkenvaakaandachtvanomgevingsymptomenbeginnenopkinderleeftijdennemenafvoorvolwassenleeftijdkaninvaliderendzijn,vaakzeldzaam(ernstigevorm)lichteticstoornissenzijninessentienietandersdanticsinhetkadervandestoornisvanGillesdelaTourette

II. DIAGNOSTISCHEKENMERKEN✘ beschrijvingvantics

definitietics goedobserveerbare,plotselingoptredende,snelle,niet-ritmische,repetitievemotorischebewegingenofgeluidenvaakomschrevenalsonwillekeurigebewegingen(drangisonwillekeurigmaareentickanweltijdelijkonderdruktworden)grotevariatieinaard,complexiteit,frequentie,beloopenintensiteit

eenvoudigemotorischetics korte,snellebewegingenvaneenspiergroep voorbeeld:oogknipperen,hoofdbewegingenofschouderoptrekkeneenvoudigevocaletics grommen,knorren,piepen,kuchen,blaffen,keelschrapen,snuivenof

snurkgeluidencomplexeofsamengesteldemotorischetics abruptebewegingendielangerdurendaneenvoudige bestaanuiteencombinatievaneenvoudigeticsofeen

meergecoördineerdereeksvanbewegingendiegelijkenisvertonenmetdoelgerichtehandelingen(maartochdoellooszijn)voorbeelden:aanrakenvanvoorwerpen/personen,buigen,hurken,makenvanhuppelpasjes,makenvangebarendieobsceenkunnenzijn(copropraxie),ticachtigeimitatievanbewegingenvananderen(echopraxie)

complexevocaletics voorbeeldenzijnhetzeggenvanwoorden,zinnen,echolalie(nazeggen),palilalie(steedsherhalenvaneigengeluidenofwoorden),coprolalie(uitenvansociaalonacceptabelewoorden(obsceen,racistisch,godslasterlijketaal,vloeken,..)

✘ kenmerkenvanticskunnensporadischvoorkomenoflichtzijnwaardooromgevingzenietopmerktkunnenheftigzijnenzelfsleidentotlichamelijkletsel(vbspierscheurenofgewrichtsluxaties)verergerenvaakbijvermoeidheid,spanning,sterkeemoties,..nemenafwanneerkind/jongeregeconcentreerdbezigisofopgaatinactiviteiten(vooralplezierige)nemenaftotafwezigtijdensgrotedelenvanslaapmaarkunnentoenementijdensREM-slaapkunnenverergerenalsernaargevraagdwordtofdoorbepaaldetriggers(bepaaldebewegingenzien,geluidenhoren)kunnenactiefonderdruktwordengedurendekortetijd,maarinnerlijkespanningbouwtdanop,ontladingvaninnerlijkespanningwanneerticplaatsvindt

meestebeschrijveneenlichamelijkesensatiedieticaankondigt(gevoelvandrangofprikkelend,kriebelend,drukkend,jeukendgevoel,..)typischebeloopisfluctuerend,inperiodenvanmaandentotjareningolvenkomenengaan(waxingandwaning)totnutoenognietduidelijkaangetoonddatstresshiereeninvloedopheeft

✘ ticstoornisseninDSM5drieticstoornissendieafnemendegradatiesvanernstvertegenwoordigen:

(1) stoornisvanGillesdelaTourette(2) persisterende(chronische)motorische-ofvocale-ticstoornis(3) voorlopigeticstoornis(bijticsminderdaneenjaar)

hetisvaagofdezedriesoortenticstoornissenwerkelijkvanelkaarteonderscheidenzijnHOOFDSYMPTOMENStoornisvanGillesdelaTourette

• zowelmultipelemotorischealseenofmeervocaletics• ticskunneninfrequentiewisselen,maarzijnaanweziggedurendemeerdaneenjaar• begintvoorleeftijdvanachttienjaar

Persisterende(chronische)motorische-ofvocale-ticstoornis• eenvoudigeofmultipelemotorischeofvocaleticszijnaanwezig,maarniettegelijk• ticskunneninfrequentiewisselenenzijnsindsmeerdaneenjaaraanwezig• begintvoordeleeftijdvanachttienjaar

III. COMORBIDITEITObsessieve-compulsievestoornis(OCS)ADHDenstoornissenindeexecutievefunctiesdepressieenangstaanvallenvanwoedeofzelfbeschadigendgedragslaapproblemenIV. VOORKOMENeenvoudigeticstoornis sterkevariaties

6-10%vankinderenmeerbijjongens(2:1)meeropleeftijdvan9tot11jaarmeerbijkinderenmetADHD

GillesdelaTourette veellager0,5-0,7%vankinderen(basisschoolleeftijd)meerbijjongens(4:1)overdehelewereldmeerbijkinderen/jongerenmetASS

Chronischemotorischetics 0,3-0,8%vankinderenV. BELOOPENPROGNOSE

ontstaanmeestalopleeftijdvan5of6jaarbereikenmeestalmaximumop10tot12jaarnemenmeestalafopleeftijdvan15tot17jaar2/3vanGillesdelaTourettenementicssterkafofverdwijnenbijvolwassenleeftijdopkinderleeftijdnietgoedtevoorspellenofzezullenaanhoudenofnietmaarkansbijernstigereticsgroterdatzezullenaanhoudennietduidelijkofbehandelingeffectheeftopbeloopaanwezigheidvancomorbideproblemenheeftinvloedopprognose

3 GEDRAGSSTOORNISSENENFORENSISCHEKINDERPSYCHIATRIE

HOOFDSTUK7GEDRAGSSTOORNISSENI. INLEIDING

habitueelgedragwaarmeedefundamentelerechtenvananderenofvoordeleeftijdgeldendemaatschappelijknormenofregelswordenovertredenàessentiëlekenmerkvan: (1)oppositionaldefiantdisorder -oppositioneleopstandigestoornis (2)conductdisorder -normoverschrijdend-gedragsstoorniskomenfrequentvoorbijkinderenenadolescentenalsgedragsproblemenopjongeleeftijdmanifestereniserverhoogdekansopvoortdurenervantotvolwgedragsstoornissenbestaanuitgedragingendievooromgevingalslastigwordenbeleefd zoalsagressiefofgewelddadiggedrag,stelen,brandstichten,vandalisme gedragdattemakenheeftmetovertredenvanregels zoalsongehoorzaamheid,ruziemaken,spijbelen,weglopenveroorzaken veelpersoonlijkleed,financiëleschade,leedaankinderenenjongerenzelfenhetgezinvaakgeassocieerdmetfalenopschoolenproblemeninsocialerelatiesgrootdeelvandoorverwijzingnaarpsychiatrieomwillevangedragsstoornissenII. DIAGNOSTISCHEKENMERKEN

agressiefofanderontwrichtendgedragwordtvariërendomschreven,afhankelijkvanreferentiekaderdelinquent,crimineelgedragiemanddieditgedragvertoontisveroordeeldofkanhetwordengedragsstoornissenkunnenookzonderdatdittotveroordelingleidtdelinquentieencriminaliteitmoeilijktegebruikenbijkinderenwantbijwetnognietstrafbaarbelangrijkdatdestoornisookhetdagelijksfunctionerenduidelijkbeperktinkinderpsyvaakterm:externaliserendgedrag gedragdateenprobleemvormtvooromgeving hieronder-ADHD,gedragsstoornissen,middelenmisbruik,(volw)antisocialePSTHOOFDKENMERKENOPPOSITIONELE-OPSTANDIGESTOORNISverbaaloffysiekverzetvankind/jongeretegengezagvanmeerdere4ofmeervanvolgende

• boze/prikkelbarestemmingo kalmteverliezeno lichtgeraakt,snelgeïrriteerdo boosenontevreden

• ruziezoekend/openlijkongehoorzaamgedrago maaktruziemetvolwasseneno opstandigo ergertandereno geeftanderenschuldvaneigengedrag

• wraakzuchto hatelijkofwraakzuchtig

HOOFDKENMERKENNORMOVERSCHRIJDEND-GEDRAGSSTOORNISdefundamentelerechtenvananderenwordendoorhetgedragovertreden: materiëlezaken(stelen,brandstichten,vandalisme) fysiekeagressie(geweld) normenenregels(liegen,spijbelen,weglopen)criteriazijnsterkopfysiekeagressiegericht3ofmeervanvolgende

• agressiejegensmensenendiereno pest,bedreigt,intimideertvaakandereno begintvaakmetvechteno wapengebruikto mensenmishandelto dierenmishandelto indirecteconfrontatieeenslachtofferbestoleno iemandgedwongentotseksuelehandelingen

• vernielingvaneigendommeno opzettelijkbrandstichteno opzettelijkeigendomvananderenvernielen

• leugenachtigheidofdiefstalo ingebrokeno liegeno gestolen

• ernstigeovertredingenvanregelso ’savonds,’snachtsnietoptijdthuiskomeno vanhuisweggelopeno spijbelen

GedragsstoornisveroorzaaktklinischsignificantebeperkingeninfunctionerenopsociaalgebiedenschoolSpecificaties:Metbegininkindertijd(voorleeftijd10jaarmin.1symptoom)Metbegininadolescentie(voorleeftijd10jaargeensymptomen)InDSM-5nogmogelijkheidtespecifiërenofersprakeisvanbeperkteprosocialeemoties,gebrekaanberouwenschuldgevoel,gebrekaanempathie,onverschilligheidoverprestatiesenvlakofdeficiëntaffectprobleembijcriteriafysiekeagressie:meerbijjongensdanmeisjesanderevormenvanagressie:verbaleagressieenrelationeleagressiemeerbijmeisjesvbrelationeleagressie:buitensluiten,bewustonjuisteroddelsverspreiden,wraaknemendoorvriend/vriendinvaniemandandersaftepakken

✘ verschillendeontwikkelingstrajectenonderscheidvoorofnatiendejaarsluitaanbijtheorievanMoffittinadolescentieduidelijketoenameantisociaalgedragkleinaantaljongekindernemetantisociaalgedragdatdoorgaattotinvolwassenheid:

life-coursepersistentofearly-onset-groepgroteraantaladolescentenwaarbijantisociaalgedragstartinadolescentie: adolescence-onsetoflateonset-groeplife-coursepersistentgroep: kinderenmetneuropsychologischeproblemenzoalsADHD,lichtestoornisseninmotoriek inontwikkelingveelnegatieveinvloedendieantisociaalgedragbevorderen kanresultereninantisocialepersoonlijkheidopvolwassenleeftijd jongensmeerpatroonvangewelddadiggedragenvakerveroordeelddanjongensdiepasin

adolescentiebeginnenalsvolwassenenvaakgeweldinrelatie,naarpartneren/ofkinderen,opwerkvakerconflict

adolescence-onsetgroep: duidelijkantisociaalgedragdatnormatiefis erzijnadolescentendiehetgedragtijdelijkvertonenengoedinstaatzijntotrelatiesen

functioneren

duidelijktweesoortenontwikkelingstrajecten.Moffittstelt:‘maturitygap’tussenvroegeseksuelevolwassenheidenlateeconomischezelfstandigheidisverantwoordelijkvoortoenamevanantisociaalgedraginadolescentie.

✘ ongevoeligheidenemotieloosheidpsychopathie(elementenvanantisociaalgedrag)bevatgedragskenmerkenvannormoverschrijdendegedragsstoornismaarheeftdaarnaastookaffectieveeninterpersoonlijkekenmerkenzoals onoprechtevriendelijkheid oppervlakkigaffect egocentriciteit gebrekaanschuldgevoelenempathie buitenzichzelfleggenvanschuld geringeangstengrotestressbestendigheidinliteratuursomsbeschreven:callousandunemotionalpsychopathiestaatnietinDSM5maarwelmogelijkomkenmerkenalsspecificatieopnormoverschrijdende-gedragsstoorniskinderenenjongerenmetkenmerkenvanpsychopathie:mindergevoeligvoorstraf,mindergevoeligvoorbehandeling,moeitemetherkennenvanonlustbijanderen,slechtinherkennenvanverdrietenangstbijanderen.

✘ reactiefvs.proactiefagressiefgedragreactiefagressiefgedrag inreactieopdreigingofopeenalsdreigingervarensituatie reactieisindevormvanagressievewraakopeenprovocatieofals

provocatiebeleefdesituatiezoalsfrustratiegaatvaaksamenmetheftigeemotieszoalswoedeenangst

proactiefagressiefgedrag doorpersoonzelfgeïnitieerdheeftkaraktervanniet-geprovoceerdeenmeerberekendeengeplandehandelingagressiefgedragwordtingezetomeendoeltebereiken

reactiefvakereenachtergrondvanmishandeling,problemeninrelatiesmetpeers,ADHD-symptomenenagressiefgedragalopjongeleeftijd.III. COMORBIDITEITmeestmetADHDookmetdepressieenangststoornissenenmetmiddelmisbruikcomorbiditeitisvanbelangvoorprognoseIV. VOORKOMENuiteensteekproefvan13-18jaar(Verhulst) oppositionele5,6% normoverschrijdend0,7%prevalentievoorjongensgroteroppositioneelgeengeslachtsverschilmaarbovenstaandegebaseerdopDSM3R(geenrekeninggehoudenmetalgniveauvanfunctioneren)prevalentieincombometalgdisfunctionerenindagelijksleven oppositioneel0,6% normoverschrijdend1,5%

V. BELOOPENPROGNOSE

neigingomtepersisterenkansomopvolwassenleeftijdeenantisocialepersoonlijkheidtehebbenRobins(1966) onderzoeknaarsterkerelatietussenantisociaalgedraginkindertijdenvolwassenheid toondeaanbij524volwassenendiealskindverwezenwarennaarpsychiatrie na30jaar,80%nogsteedseenpsychiatrischestoornis oorspronkelijk95%doorverwezenvanwegeantisociaalgedrag

àaantalantisocialesymptomeninkindertijdwassterkepredictorvooraanwezigheidvanantisocialepersoonlijkheidsstoornisinvolwassenheid

gedragsstoornisseninkindertijd/adolescentievergrootookkansopanderenegatieveuitkomsten: falenopschool/werk

middelenmisbruikanderelichamelijkeensocialeproblemenseksueleproblementienerzwangerschap

eengrootmaatschappelijkprobleemenverbondenmetleedvoorindividuenomgeving

5 AUTISME

HOOFDSTUK5 AUTISMESPECTRUMSTOORNISI. INLEIDING

Kanner1943 publicatiemetklassiekebeschrijvingvankinderenmetvolgenshem‘autisticdisturbanceofaffectivecontact’àernstigetekorteninsociaalfunctioneren,tekorteninverbaleennon-verbalecommunicatieenbeperkingenininteresses,gedragspatronenenactiviteiten.Asperger1944beschreefkinderenmetcontactstoornissen‘autistischepsychopathen’visienueencontinuümmettermautismespectrumstoornisASS ASDautismspectrumdisorderinvoorgaandeDSM:pervasivedevelopmentdisordersPDDgekenmerktdoor vroegbeginenernstigechronischebeperkingenindagelijksfunctioneren centraalstoornisseninontwikkelingvansocialeencommunicatievevaardigheden eninontwikkelingvanleeftijdsadequateinteresses,gedragspatronenenactiviteiten grotevariatieinsymptomatologieenverschilleninIQvroegerPDDopsplitsingin vroeginfantielautisme,autismeinkindertijd,autistischestoornis,kannersautisme,rett-syndroom,desintegratievestoornisvankinderleeftijd(syndroomvanheller),stoornisvanasperger,pervasieveontwikkelingsstoornisnietanderszinsomschreven(PDDNOS)nuonder1noemerASSwantgenetisch,neurocognitiefenneuro-anatomischkondengeenconsistenteverschillenaantonen.Rett-syndroomenzeldzamedesintegratievestoornisvankinderleeftijdennietmeerapartinDSM.wordtdoorsommigeopgevatals‘extremevorminhetautismespectrum’II. DIAGNOSTISCHEKENMERKEN

tweehoofdkenmerken: problemenmetwederkerigesocialecommunicatieensocialeinteractie beperkte,repetitievegedragspatronen,interessesenactiviteitenproblemenaanwezigvanafvroegekindertijd,beperkenofverstorendagelijkslevenhetismogelijkdiagnosealvoorderdelevensjaartestellen(Volkmar)gemiddeldrond4,5à6jaargestelderzijngeenbiologische‘markers’voorASS;diagnosewordtgesteldopbasisvangedragskenmerkengebrekaantijdigeenjuistediagnostiekvanASSinpraktijkvooralingezinnenmetlageSESzorgmatigwantvroegdiagnostiekenintensieveinterventiegeeftbetereuitkomst.

✘ problemenmetwederkerigesocialecommunicatieensocialeinteractiekernvanASS: problemenmetreciproquesocialecommunicatieeninteractie enhetvermogenomsocialerelatiesmetanderenaantegaanvooralomgeautomatiseerdereactiesopsocialestimuliproblemengrijpendiepinfunctionerenenhoudenlangaanonderverdelingin:

(1) deficiëntiesinsociaal-emotionelewederkerigheid(2) deficiëntiesinnon-verbaalcommunicatiefgedrag(3) deficiëntiesinontwikkelen,onderhoudenenbegrijpenvanrelaties

1 deficiëntiesinsociaal-emotionelewederkerigheid

problemeninvermogenomsociaalcontactaantegaanmetanderenenomgedachtenengevoelenstedelen‘sociaalcontact’ =gehelewederkerigeinteractietussenmensen nietalleenoogcontact(maarwelhetgemakkelijkstwaartenemen) nietalleentekortofvermijdenaancontactzoalsbijverlegenheid maartekortinkwaliteitvansocialecontact nietgoedafgestemdopdeander persoonkanzichnietverplaatseninperspectiefvaneenandertaalvermogenwordteenzijdiggebruikt,nietwederkerig wordtgebruiktomverzoekentedoenennietgevoelenstedelenofgespreknietofnauwelijksinitiatieventotsocialeinteractiedoengeenappèlopanderenvoortroostofaffectieminderveiliggehechtaanhunouders(maarIQheefthierookeeninvloedop)laterleeftijd onvermogenomomtegaanmetcomplexesocialesignalenensituaties onvermogenomtewetenwanneerenhoeeengesprek,hoeeengesprekvervolgen,hoe

aanvoelenwatmenwelofnietkanzeggen,hoereagerenopsocialesituatiesdieafwijkenvanwatmenbekendis,etc.

2 deficiëntiesinnon-verbaalcommunicatiefgedragnietalleenspraak-entaalontwikkelinggestoordmaarookbegrijpen,imiterenenhanterenvangebarenisafwezigofsterkgestoordbeperktrepertoireaansociaalbetekenisvollegezichtsexpressies,vallenopdoorvreemdoogcontactvaaklege,betekenislozeblik;mimiektoontgeenintentieofgedeeldplezierkunnenmaarbeperktrepertoireaanfunctionelegebarenaanleren;luktvaaknietomopsoepeleenexpressievemanierincommunicatietegebruikenhouterigheidenvreemdemaniervanlichaamstaaleentekortaanvermogentotgedeeldeaandacht(jointattention)

3 deficiëntiesinontwikkelen,onderhoudenenbegrijpenvanrelatiesvaakafwezigeofverminderdesocialebelangstellingvertonenvaakatypischofongepastgedrag(vbonbekendeaanraken,zeerpersoonlijkevragenstellen)vaaksociaalgeïsoleerd(missenbasaleinteresseinanderekinderen)missenvermogenomingedeeldeactiviteitenpleziertehebbenookgevoelensdiebinnensocialecontextnormaalzijnontbreken(vbjaloezie,competitie)relatiesmetanderekinderenzijnproblematischsociaalonhandiginhetvormenvanvriendschappenmissengrootdeelvansocialeontwikkelingomdatzeminderinstaatzijnomvanjongsafaanleerervaringoptedoenininteractiesmetanderen.

✘ beperkte,repetitievegedragspatronen,interessesenactiviteitenbeperkte,gefixeerdeinteressesenbezigheden, vaakgepreoccupeerderdoorstereotiepofrepetitiefgedragvb.eenvoudigemotorischestereotypieën(fladderen)repetitiefhanterenvanvoorwerpen(steedsrondraaienvanspeelgoed),repetitievespraak(echolalie)symbolischspelisvaakafwezigofsterkgestoord,vooralfantasiespelontbrekenvantypischesociaalimitatiespel(vbhuisjespelen)ofvoorwerpensymbolischgebruikenovermatigvasthoudendheidaanroutinematigeenrestrictievegedragspatronen(insistenceonsameness)vbverzetveranderingeninroutinestereotiepevaardighedenàvaardighedendieaanwezigzijnzijnvaakheelgeïsoleerdenteweiniginsocialecontextgehanteerdover-ofongevoeligheidvoorzintuigelijkeprikkels:reagerenniet/nauwelijksoppijnprikkelsofroepenvanhunnaam(hyporesponsiviteit)maarkunnenheelgevoeligzijnvoorandereprikkelsvbteveellawaai(hyperresponsiviteit)(stoornisseninzintuigelijkereactiviteit)

✘ bijkomendekenmerken• verstandelijkebeperkingprevalentiesterktafhankelijkvangehanteerdediagnostischecriteriaDSM460%ASSIQ<70(met29%licht,17%matig,10%ernstig,5%diep)meestejongekinderenmetASSeenlagerverbaaldanperformaalIQleeftijdenIQbeïnvloedendiscrepantie(verbaalvsperformaal)meestaleenrelatiefgoed‘rotememory’àgoedinstaatomzinlozeinformatiebeterteonthoudenwanneerereenzinvollesamenhangis.ookbijernstigeverstandelijkebeperkingiservaaknogdiscrepantietussenverstandelijkvermogenenaanpassingsvermogenvoorongehinderddagelijksfunctioneren.moeitemetverrichtenvanarbeidinstandaardwerkomgevingvaakspanningenopwerkvloermaarrepetitievegedrag,specialebelangstellingenvaardigheidkunnenookkwaliteitvormen• problemenmetmotoriekengedraghouterigemotoriekvreemdemaniervanlopenofopdetenenlopenzelfbeschadigendgedraguitdagendofontwrichtendgedragseksueelgrensoverschrijdendgedrag(inadolescentie)• problemenmetverbalesocialecommunicatienietmeeralshoofdkenmerkinDSM5maarkinderen/jongerenmetASShebbenproblemenmetverbalesocialecommunicatiespraak-entaalontwikkelingbijmeesteisdeficiëntenkanvariërenvanvolledigafwezigtotachterstandzowelvoortaalbegripalstaaluitingIQisgerelateerdaantaalontwikkelingafhankelijkvanverstandelijkebeperkingpredictoren:aanwezigheidvanfunctioneelspel,matewaarinkindwensenuitopnon-verbalemanier,matevanjointattention(bijjongekinderen)taalachterstandkanniet(voldoende)gecompenseerdwordendoornon-verbalecommunicatievevaardighedenzoalsmimiekofgebarenkenmerken: echolalie verwisselenvanpersoonlijkevoornaamwoorden stoornisseninspraak formalistischtaalgebruikonvoldoendetaalalscommunicatiemiddelgebruiken:initiërengesprek,stereotieperepetitievewijzevantaalhanterenmetzinloosherhalenvanwoordenofzinnenzondercommunicatievefunctietaalbegripvaakconcretistisch:figuurlijkwordtalsletterlijkopgevat

✘ DSM5kenmerkenHOOFDKENMERKENVANASS

• persisterendetekorteninsocialecommunicatieensocialeinteractieinuiteenlopendesituaties:• tekorteninsociaal-emotionelewederkerigheid• tekorteninnon-verbalecommunicatievegedrag• tekorteninontwikkelen,onderhoudenenbegrijpenvanrelaties

• beperkte,repetitievegedragspatronen,interessesofactiviteiteno stereotiepeofrepetitievemotorischebewegingen,gebruikvanvoorwerpenofspraako hardnekkigvasthoudenaanhetzelfde,inflexibelgehechtzijnaanroutinesofgeritualiseerde

patronenvanverbaalofnon-verbaalgedrago zeerbeperkte,gefixeerdeinteressesdieabnormaalintensofgefocustzijno hyper-ofhyporeactiviteitopzintuigelijkeprikkelsofongewonebelangstellingvoorzintuigelijke

aspectenvandeomgevingnadiagnosenogaangevenofersprakeisvan: verstandelijkebeperking taalstoornis bekendesomatischeofgenetischeaandoeningofomgevingsfactor samenhangendeandereneurobiologischeontwikkelingsstoornis katatonieMATEVANERNSTVANASS Socialecommunicatie Beperkt,repetitiefgedragNiveau3Vereistzeersubstantiëleondersteuning

(1)ernstigetekorteninverbaleennon-verbalesociale-communicatievaardighedenveroorzakenernstigebeperkingeninfunctioneren(2)zeerbeperkteinitiatieventotsocialeinteracties(3)minimalereactieopsocialetoenaderingspogingenvananderen

(1)erissprakevaninflexibelgedrag(2)extrememoeitemetomgaanmetveranderingen(3)ofanderbeperktrepetitiefgedrag(4)datduidelijkhetfunctionerenopallelevensgebiedenbelemmert

Niveau2Vereistsubstantiëleondersteuning

(1)duidelijketekorteninverbaleennon-verbalesociale-communicatievaardigheden(2)duidelijkzichtbaresocialebeperkingen,ondanksaanwezigeondersteuning(3)beperkteinitiatieventotsocialeinteracties(4)verminderdeofabnormalereactiesopsociale-toenaderingspogingenvananderen

(1)inflexibelgedrag(2)moeiteommetveranderingomtegaan(3)ofanderbeperkt,repetitiefgedragkomtvaakgenoegvooromdetoevalligewaarnemeroptevallen(4)enverstoortfunctionereninverschillendesituaties

Niveau1Vereistondersteuning

(1)zonderondersteuningveroorzakendetekorteninsocialecommunicatiemerkbarebeperkingen(2)heeftmoeitemethetinitiërenvansocialeinteracties(3)duidelijkevoorbeeldenvanatypischeofonsuccesvollereactiesopdesociale-toenaderingspogingenvananderen

(1)inflexibelgedragvormteensignificanteverstoringinhetfunctionerenineenofmeersituaties(2)problemenmetorganiserenenplannenstaanonafhankelijkheidindeweg

III. VOORKOMENreviewFombonne2003 prevalentietussen9/10.000en11/10.000à0,1%latereonderzoekenhogereprevalentievan1%(Nicholasetal.2008)duidelijktoenameinprevalentie.nietomdatermeerASSismaar,redenen:

(1) definitievanASSisbredergeworden(2) verbeteringinherkennenvanASS(3) roldateraankinderenhogereeisenwordtgesteldopsociaalgebied

verhoudingjongens/meisjes4:1enratioishogernaarmateernstvanverstandelijkebeperkinggeringergeenverbandtussensocialeklasseenvoorkomen6%vanASSgeassocieerdmetzeldzameengenetischbepaaldeafwijkingenvbtubercolose.

IV. BELOOPENPROGNOSEmeestalverminderendesymptomenmaargroteverschillenindeontwikkelingvankinderenprognosevoorIQ5Oofhogerisbeter 12%functioneertzeergoedopvolwassenleeftijd 10%goed 19%redelijk 46%slecht 12%zeerslecht (Howlin)slechtsenkelelevenzelfstandig,hebbenvriendeneneenvastebaancommunicatievevaardighedennogsteedsbeperkt,ooklezenenspllenmeesteblijvenstereotiepegedragingeneninteressesvertonenprognosevoorIQ70ofhoger(normaleintelligentieentaalontwikkeling)beter verminderinginernstvansymptomen voldoenalsvolwassenewelnogaancriteriaASS 17%functioneertgoedofzeergoed 60%slechttotzeerslechtsocialefunctionerenblijftbijmerendeelsproblematisch

6 HECHTINGENTRAUMA

HOOFDSTUK9POSTTRAUMATISCHESTRESSSTOORNIS(PTSS)I. INLEIDING

gekenmerktdoorextreme,vaaklevensbedreigendegebeurtenisgevolgddoorkenmerkendesymptomenveelvariatieinklinischbeeldvanPTSS:sommigemeerangst,herbelevenvantrauma,verhoogdewaakzaamheidofvermijding,bijanderenmeerdysforieofschuldgevoelensofnoganderengedragsproblemenenslaapstoornissenmeercentraal.Voorbeeldenvanmogelijketraumata: gijzeling,natuurramp,ernstigongeluk,getuigevanmoordofsuïcide,seksueelmisbruik,.. grotevariatieinernstenduurvantraumaNietalleenzelfmeemakenvantraumamaarookgetuigezijnvanbijanderenkantotdeklachtenleidenGrotevariatievanreactiesvanmensenoptraumata.Meestalisiedereenwelvanslag.Symptomenzoalsonrust,angst,nachtmerries,concentratieverlies,vermijdenvangelijkaardigesituaties,..kunnenbijiedereenoptreden.Ineerstemaandnatraumakandiagnosenognietgesteldworden.MaarreactieskunnenwelvoldoenaancriteriavanacutestressstoornisofaanpassingsstoornisBijmeestemensengaansymptomenvanzelfover.Bijgeenverwerking:PTSSHetkanbestgezienwordenalseenverwerkingsstoornis:eenabnormalereactieopeenabnormalegebeurtenis.PTSSisresultaatvancomplexeinteractietussenbiologische,psychologischeensocialeoorzakelijkefactoren.VroegerPTSSonderangststoornisInDSM5ondertrauma-enstressor-gerelateerdestoornissenII. DIAGNOSTISCHEKENMERKEN

heelveelkennisuitonderzoekennreffectenvanernstige,levensbedreigendetraumata(ontvoering,schipbreuk,oorlogsgeweld,verkeersongevallen,..)verschillennaarleeftijdzijnnietgrootenvooralinsymptomendietypischzijnvoorleeftijdsfasevbroekeloosenzelfdestructiefgedragisnietzowssonder6jaarofcomplexeinnerlijkegevoelenssymptomenmoetenlangerdaneenmaandbestaanstoornismoetklinischsignificantlijdenofbeperkingeninsocialefunctionerenveroorzakenéénvandeweinigeinDSMwaarbijetiologieindiagnostischecriteriaisopgenomen(nleentraumatischegebeurtenis)stoornisbestaatuit4groepensymptomen:

(1) herbelevenvantrauma(2) vermijding(3) negatieveveranderingenincognitiesenstemming(4) veranderingeninarousalenreactiviteit

HOOFDSYMPTOMENVANPTSS(kinderenouderdan6jaarenadolescenten)• blootstellingaaneenfeitelijkeofbedreigendedood,ernstigeverwondingofseksueelgeweld• aanweziheidvaneen(ofmeer)vanvolgendeintrusievesymptomen:

o recidiverende,onvrijwilligeenintrusievepijnlijkeherinneringenaantraumatischegebeurtenis,zicheventueeluitendinrepetitiefspelwaarinthema’sofaspectenvangebeurtenistotuitingwordengebracht

o recidiverendeonaangenamedromenwaarininhouden/ofaffectvandroomsamenhangtmetdegebeurtenis

o dissociatievereacties(zoalsflashbacks)waarbijkind/jongerehetgevoelheeftofhandeltalsofdegebeurtenisopnieuwplaatsvindt,zicheventueeluitendinnaspelenvandegebeurtenis

o intenseoflangdurigepsychischelijdensdrukbijblootstellingaaninterneofexterneprikkelsdieeenaspectvandegebeurtenissymboliserenoferoplijken

o duidelijkefysiologischereactiesopinterneofexterneprikkelsdieeenaspectvandegebeurtenissymboliserenoferoplijken

• persisterendevermijdingvanprikkels• negatieveveranderingenincognitiesenstemming• veranderingeninarousalenreactiviteit

HOOFDSYMPTOMENVANPTSS(kinderenvan6jaarofjonger)

• blootstellingaaneenfeitelijkeofbedreigendedood,ernstigeverwondingofseksueelgeweld• aanweziheidvaneen(ofmeer)vanvolgendeintrusievesymptomen:

o recidiverende,onvrijwilligeenintrusievepijnlijkeherinneringenaantraumatischegebeurteniso recidiverendeonaangenamedromeno dissociatievereacties(zoalsflashbacks)waarbijkindhetgevoelheeftofhandeltalsofde

gebeurtenisopnieuwplaatsvindt.Dergelijkepsychotrauma-specifiekeherinneringenkunnenwordennagespeeld.

o intenseoflangdurigepsychischelijdensdrukbijblootstellingaaninterneofexterneprikkelsdieeenaspectvandegebeurtenissymboliserenoferoplijken

o duidelijkefysiologischereactiesopherinneringenaandegebeurtenis• eenofmeervanvolgendesymptomen

o persiterendevermijdingvanprikkelso Negatieveveranderingenincognitieso Veranderingeninarousalenreactiviteit

✘ Herbelevenvantrauma(1)

VaaklastvanintrusievebeeldenvanhettraumaGeluiden,geuren,bewegingenofgevoelenskunnenterugkerenHerbelevenvantrauma,vooralbijhettotrustkomenofinslaapvallen‘flashbacks’KunnenspontaanoptredenofopgeroepenwordendoorherinneringenvanuitomgevingDiscussieofvisueleflashbacksaanwezigzijnbijjongekinderenZekerdatkinderenherbelevingenuitbeeldenviaspel,tekeningenofverhalen(levensechtuitbeeldenvanaspectenvantraumatischegebeurteniskunnenvooromgevingbelastendzijn)Herbelevingvaakindromenwaaringebeurtenisterugkeert.

✘ Vermijding(2)Vermijdingheeftvaaknuttigefunctie(vbnaauto-ongevalnietmeerinautowillen)MaarbijteveelàprobleemvoordagelijkslevenVbvermijdingvansocialesituatiesSomsmoeiteomovertraumatepratenàomgevingkanonderschattenhoezeerhetkindondertraumalijdt

✘ Negatieveveranderingenincognitiesenstemming(3)Onjuistecognitiesalssymptoomvooralbijouderekinderen,adolescentenGedachtenvb‘jekanniemandvertrouwen’‘hetismijnschuld’OokalgemeenverliesvaninteresseindingendievroegerwelplezierigwarenOfpessimistischetoekomstverwachtingenSomsnaasttraumaookverwerkenvanverliesnodig:vbsterftePTSSkannormaalrouwprocesindewegstaan

✘ Verhoogdearousalenreactiviteit(4)GeconditioneerdeangstresponsisvaakhetresultaatvanPTSSVerhoogdearousalkanopgeroepenwordendoorprikkelsdieaantraumaherinnerenVerschillendevormenvanangstmogelijk: Angstvoorherhalingvanhettrauma Angstvoordonker,nachtmerries,’snachtswakkerblijven Angstvoorgewonegebeurtenissenofsituatiesdiegeassocieerdwordenmettrauma (mogelijkdatbuitensporigeangstontstaatvoorkleinerisico’sdiepassenbijdagelijksleven

àtraumatafobie) Angstomdoodtegaan SeparatieangstVerhoogdniveauvaninnerlijkespanningàsymptomenzoalsin-endoorslaapstoornissen,concentratiemoeilijkheden,verhoogdewaakzaamheid,schrikachtigheid,snelleirritatieenwoede-uitbarstingen.III. COMORBIDITEIT

(1) AngststoornissenGeconditioneerdeangstresponskantotfobieënleidenNatraumavoortdurendgespannenzijn,zichzorgenmakenGegeneraliseerdeangststoornisPaniekstoornis

(2) DepressieVerliesvaninteresse,schuldgevoelens,gevoelensvanuitzichtloosheid,suïcidegedachten,slaapstoornissen,concentratiestoornissen

(3) Gedragsstoornissen(4) Middelenmisbruik

(onderzoekReijnenveldnacafébrandmeeralcoholdoorslachtoffers)Ookanderzelfbeschadigendgedragmogelijk

IV. VOORKOMEN25tot50%voor18dejaaréénofmeeringrijpendegebeurtenissenmeemaken20tot30%vankinderendieingrijpendegebeurtenismeemakenontwikkeltPTSSPeriodprevalentievantot18jaarvan5tot15%PrevalentiebijmeisjesietshogerdanbijjongensV. BELOOPENPROGNOSE

weiniggegevensovernatuurlijkebeloopvanPTSSofoverlangetermijneffectenvanbehandelingookonbehandeldiserafnamevansymptomenmaargrotegroepmetchronischeproblemendiscussieofkinderenkwetsbaarderzijnvoordegevolgenvantraumatavanbelangofgebeurteniseenmaligisoflangdurig,ingezinofdaarbuiten,chronischofsamengaandmetandereomgevingsfactoren

HOOFDSTUK15PSYCHIATRISCHESTOORNISSENBIJKINDEREN:HECHTINGSTOORNISSENDuurzame,ernstigetekorteninouderlijkezorgkunnenleidentotonveiligehechtingenhechtingstoornissenI. DIAGNOSTISCHEKENMERKEN

problemeninselectiefaanwendenvaneenprimaireverzorgervoortroost,steun,beschermingofvoedselobvervaringenmtverwaarloosdeen/ofmishandeldekinderenzijndiagnostischecriteriavoorhechtingsstoornissenopgesteldkinderenmeternstigestoornisseninsocialerelatiestengevolgevanuitgesprokenenlangdurigetekorteninouderlijkezorgpathogeneouderlijkezorghoeftnietnoodzakelijkopmomentopstellenvandiagnoseaanwezigtezijn(kanbijvoorbeeldooknaadoptiealsoudersheelsensitiefzijnvoorproblemen)voordiagnosehechtingsstoornismoetsprakezijnvanernstigedeprivatievroeginehtlevendiagnosemeteenetiologischcriteriuminDSM5onderscheidinDSM5tussentweehechtingsstoornissen: reactievehechtingsstoornis ontremd-sociaalcontactsstoornisHOOFDKENMERKENVANREACTIEVEHECHTINGSSTOORNISENONTREMD-SOCIAALCONTACTSTOORNISReactievehechtingsstoornis(vanzuigelingenleeftijdofvroegekindertijd)

• eenconsistentpatroonvanontremd,emotioneelteruggetrokkengedragjegensvolwassenverzorgers• eenpersisterendesocialeenemotionelestoornis• hetkindheefteenpatroonvanextremevormenvanontoereikendeverzorgingmeegemaakt• dezeontoereikendeverzorgingisverantwoordelijkvoorhetgestoordegedrag

Ontremd-sociaalcontactsstoornis• eengedragspatroonwaarbijhetkindactiefonbekendevolwassenenbenadertenmethenomgaat

metdevolgendekenmerken:- geringeterughoudendheidinhetbenaderenvanenomgaanmetonbekende

volwassenen- overmatigfamiliairgedrag- verminderdindegatenhoudenvanvolwassenverzorgersalshetkindvenhen

verwijderdis- zonderaarzelingmeteenonbekendevolwassenemeegaan

• bovenstaandgedragisnietbeperkttotimpulsiviteitmaarbetreftsociaalontremdgedrag• hetkindheefteenpatroonvanextremevormenvanontoereikendeverzorgingmeegemaakt• dezeontoereikendeverzorgingisverantwoordelijkvoorhetgestoordegedrag

✘ Reactievehechtingsstoornis

Primairekenmerken: Ontbrekenvannormalehechtingsgedrag Geenselectievevoorkeurvooreengehechtheidsfiguur Geeninteresseininitiërenvancontactenreageertnietopsocialerelatiesmetanderen

Invroegeontwikkelingnietinstaatgesteldtotnormaleselectievegehechtheidsrelatiesàwanneervanstreekgeenconsistentepogingenvantroost,steun,zorgofbeschermingkrijgen

Emotioneelvlak,apathischofteruggetrokken Nietgeleerdomemotiesteregulerenàepisodesvanangst,verdriet,prikkelbaarheidofagressief

gedragSecundair:

achterstandinontwikkelingvertonen(taalencognitie)stereotiepgedrag.

✘ Ontremd-sociaalcontactstoornisOntbrekenvanselectievevoorkeurvoorhechtingsfiguurZoekenwelnabijheidvananderen(verschilmetreactievehechtingsstoornis)Zoekenopniet-selectievemanier,zelfsbijvreemdenGaanzeeroppervlakkigeengemakkelijkinwisselbare,niet-specifiekeenniet-wederkerigecontactenaanà‘indiscriminatesociability’Makeneenschijnbaarenoppervlakkiggezieninnemendeencharmanteindrukà‘allemansvriendjesgedrag’VoelenzichsnelophungemakinvreemdeomgevingVaakookagressiefgedrag,hyperactiviteit,concentratiestoornissen,onvermogenzichzelftegengevaartebeschermenBijouderekinderen:sociaal-cognitieveproblemenopvoorrond,uitendinbijvoorbeeldgeenrekeninghoudenmetsocialegrenzen,stellenvanintrusieveenpersoonlijkevragenenongevoeligheidvoorsocialesignalen.II. VOORKOMEN

GeengegevensbekendovervoorkomenvanhechtingsstoornissenWaarschijnijkzeldzaamenkomenalleenvoorbijextremevormenvandeprivatieen/ofmishandelingNietallekinderendienegatievevroegeervaringenmeemakenontwikkelenhechtingsstoornissenàschattingenmakenmoeilijk.III. BELOOPENPROGNOSEfollow-uponderzoekvanHodges&Tizard(bijkiderenintehuizen)

- prognosehangtvooreendeelafvanlotgevallenvanhetkindmeteenhechtingsstoornisnaperiodewarinsprakeisvanpathogeneomgevings

- inveelgroepen,ondankssensitieveenresponsieveoudersnaadoptie,blijkentochgevolgenvanvroegedeprivatieinsocialefunctionerenaantoonbaar

anderonderzoek(Rutter)- kinderendielangstondererbarmelijkeomstandighedengeleefdhadden,bleek1/5

normaaltefunctioneren;ruimdehelftproblemen- ingeadopteerdegroep:hechtingsstoornissen,aandachtstekort,hyperactiviteit,pseudo-

autistischgedragencognitievbeperkingen- emotioneleproblemenengedragsstoornissenstondenveelminderopvoorgrond

7 EETSTOORNISSENBIJKINDEREN

HOOFDSTUK15PSYCHIATRISCHESTOORNISSENBIJKINDEREN:VOEDINGSSTOORNISSENProblemenmetvoeding: nietongewoonineerstelevensjaren,vaakredenvoorhulpzoekenbijartsVoedingsstoornis= onvermogenofweigeringomvoedselteetenGeenovereenstemmingofvoedselweigeringeenprobleemofeenstoornisis,onderwelkeomstandighedenAanhoudendevoedingsstoornissen vaakalssignaaldaterproblemenzijninouder-kindrelatie Hoecausalerelatielooptnietduidelijk Problemeninouder-kindàvoedingsproblemen Of voedingsproblemenàproblemenouder-kindrelatieCombinatievankind-enomgevingsfactorenEnkelekindindicatorendiemogelijksbijdragen:

• vermogenomhongerofdorstenverzadigingtevoelen• functionerenvanmondmotoriekenslikken• algemenegezondheid• ervaringenmetvoedinginverledenenervaringendiemondbetreffen.Vooralervaringendiemet

pijn/angstgepaardgaan,zoalschirurgischeingrepen,inbrengenvansondeofinfecties.Enkeleomgevingsfactoren:

• sensitiviteitenresponsiviteitvanoudersonderzoekBenoit:oudersmetkinderenmetvoedingsstoornissenongevoeliger,intrusieverenmindermeegaand

specifiekevoedingsstoornissenbijjongekinderen:pica ruminatiestoornis vermijdende/restrictievevoedselinnamestoornisI. Pica

Aanhoudendeetenvannietvoorconsumptiegeschiktestoffengedurendeeenperiodevanminimaaleenmaand.Vuil,aarde,zond,vullingvaneenmatras,verf,...Binnenkrijgenvangiftigestoffenheeftgevolgenvoorgezondheidvanhetkind.Heelberuchtishetetenvansigarettenpeuken.Wordtgezienbijoa.ASSofverstandelijkebeperkingII. Ruminatiestoornis

HerhaalderegurgitatieenhetherkauwenvanvoedselgedurendeeenperiodevantenminsteeenmaandagvolgendopeenperiodevannormaalfunctionerenEnbijafwezigheidvangastro-intestinaleofanderelichamelijkeaandoeningVakerbijkinderenmetverstandelijkebeperkingIII. Vermijdende/restrictievevoedselinnamestoornis(~=voedingsstoornis)Ernstigevoeding-engroeistoornisbijzuigelingenenpeutersMultifactorieelbepaaldprobleemwaarbijbiologische,voedings-enomgevingsfactorenbetrokkenzijnCentraal:tekortaancalorie-innameàremmingopgewichtsgroeiKanvertragingvanlengte-enschedelgroei,emotioneleensocialeontwikkeling.

DiagnostischekenmerkenHOOFDKENMERKENEet-ofvoedingssstoornis(gebrekaaninteresseineten)waardoortekortaaneigenvoedings-en/ofenergiebehoeften,met(eenofmeervanvolgende):

• Gewichtsverliesofuitblijvenvanteverwachtengroei• Voedingsdeficiëntie• Sondevoedingofvoedingssuppletie• Interfererenmetpsychosociaalfunctioneren

Geensprakevanbekendesomatischeoorzaak,anderepsychiatrischestoornisoftekortaanvoedselSchattingernstvangewichtsverliesenvoedingsdeficiëntieisklinischeinschattingobvinschattingvanvoedselinname,lichamelijkonderzoekenlabo-onderzoek.SondevoedingoforalevoedingssupplementenkunnennodigzijnStoorniskanblijvendeschadegevenaanhersenendienogontwikkelenàstoornisseninmotorischenintellectueelfunctionerenVoorkomenInalgemenebevolkingbijzuigelingenenpeuters:ietsminderdan2%(Skuse)IngezinnenmetlageSESgroterekans.

10 ANGSTSTOORNISSENBIJKINDEREN

HOOFDSTUK8ANGSTSTOORNISSENI. INLEIDING

Angstis eenonplezieriggevoelvanbeklemmingofspanningdatzichduidelijkonderscheidtvanandereonplezierigegevoelens,zoalsdepressie,pijnenrouwdoortypischemotorischeenanderelichamelijkeverschijnselen. Ookgekenmerktdoorlichamelijkeverschijnselen:

- Motorische:hyperactiviteit,trillen,beven- Fysiologisch:snelademen,verhoogdehartslag,zweten,huidreacties

(vooraluitgesprokenbijacuteangst) Kanooksamenmetcognitieveverschijnselen:

- Angstomcontroleteverliezen- Angstomgekteworden- Angstdatercatastrofaledingenzullengebeuren

InEngelsonderscheidtussen‘fear’~vrees:reactieopdaadwerkelijkeaanwezigedreiging

Activatievanautonomezenuwstelselendirectievluchtofvechtreactiehiermeegeassocieerd

‘anxiety~angst:anticiperendereactieopwaargenomendreigingdatzowel Internalsexternkanzijn Samenmetvoorbereidingoptoekomstiggevaarmet

voorzichtigofvermijdendgedrag

speeltinalleontwikkelingsfaseseenbelangrijkeroldoorheenontwikkelingwelverschuivingvanangstvoorconcreteexternedingen(vbonweer,dieren)naargeïnternaliseerdeabstracteangsten(vbangstvoorafwijzing)controleovereigenangstneemtdoorheenontwikkelingtoe.Volgendekunneninnormaleontwikkelingonderscheidenworden(Dadds&Barrett)

- Angstvoorgeluiden,vallen,vreemdevoorwerpenenpersonenàmaxvoor2jaarendaarnaafnemen

- Angstvoordieren,donker,monsters,spokenàmaxtussen4en6jaar- Angstvoorlichamelijkletsel,dood,falenàbeginvaakaan6jaar- Angstmetbetrekkingtotuiterlijk,kritiekvananderen,beoordeling(vbexamens)en

eigengedragàbegintvaakop10/11jaar

AngstisnormaalverschijnseldatinvergelijkingmetpijnWELeenfunctieheeft.NietmeeradaptiefalshetfunctionerenverstoordDeel2samengenomen.HebbenspecifiekecriteriamaarhebbeneenoverlapOokvaakmeerdereangstentergelijkertijdSelectiefmutismenieuwinDSM5onderangststoornissengeklasseerd

II. Separatieangststoornis,gegeneraliseerdeangststoornis,specifiekefobie,socialefobie,paniekstoornis✘ DIAGNOSTISCHEKENMERKEN• Separatieangststoornis

begintmeestalopjongeleeftijd,tussen4en8jaargekenmerktdooreennietmeerbijontwikkelingsfasepassendeangstalsreactieopscheidingvanoudersofanderepersoonaanwiekindgehechtisvaakverzetbijgescheidenworden,vbweigerenergenslogeren vanongemakkelijkvoelentotheftigepaniekaanval lichamelijk: vbbuikpijn andere: weigeringslapen,nachtmerries,angstfantasieënoverscheidingvbgekidnaptwordenExcessieveangstofvreesomgescheidentewordenvandiegenenaanwiebetrokkenegehechtis,zoalsblijktuittenminste3vanvolgende:• Excessiefvanstreekzijnwanneerzicheenscheidingvanhuisofvandegenenaanwiehetkindgehecht

isvoordoetofverwachtwordt• Excessievebezorgdheidoverhetverliezenvandegenenaanwiehetkindgehechtisofbezorgdheiddat

hunietskanoverkomen• Excessievebezorgdheidoverhetmeemakenvaneenonverwachtegebeurtenisdiezalleidentoteen

scheidingvandegeneaanwiehetkindgehechtis• Aanhoudendetegenzinofweigeringomnaarschoolofergensanderstegaanvanwegescheidingsangst• Excessievevreesoftegenzinomthuisofeldersalleenofzonderdegenenaanwiehetkindgehechtiste

zijn• Aanhoudendetegenzinofweigeringomergensandersdanthuistegaanslapenoftegaanslapen

zonderdatdegeneaanwiehetkindgehechtisindebuurtis• Terugkerendenachtmerriesoverhetthemaseparatie• Terugkerendelichamelijkeklachtenalszicheenscheidingvandegenenaanwiehetkindgehechtis

voordoetofverwachtwordt

• Gegeneraliseerdeangststoornis‘extremepiekeraars’,zorgenoverallerleizakindagelijkslevendiekunnenvoorkomenkanzorgenzijnintoekomst,vbproefwerken ofoveranderen,vbfamilievaakideevanietscatastrofaals lichamelijk: vbhoofdpijn,vermoeidheid,buikpijn cognitief: concentratie belemmertdagelijksleven:blokkerenbijproefwerk,vermijdenbepaaldeactiviteiten sterkappèlopomgevingvoorgeruststelling andere: vermijdingsgedrag,oppositioneelgedrag,..(somsnietherkendalsangst)Buitensporigeangstenbezorgdheiddiemoeilijkondercontroletehoudenis,samengaandmettenminsteeenvandevolgendesymptomen:• Rusteloosofgespannen• Snelvermoeid• Moeilijkconcentrerenofergensnietopkunnenkomen• Prikkelbaarheid• Spierspanning• Slaapstoornis

• Specifiekefobieresulteertinvermijdingsgeragblootstellingaanfobieroeptmeteenangstreactieopkanopelkeleeftijd,maarvooralopjongeleeftijdgezienkinderleeftijd:fobievoordonker,bloed,hoogte,dokters,…later: ookclaustrofobiemogelijk(kleineruimtes) situatieswaarwegvluchtenonmogelijkis(agorafobie) huilen,aanklampendofagressiefgedrag alleenfobiealshetinterfereertmetdagelijksfunctioneren vermijdingsgedragkanbeperkendeinvloedhebben kangepaardgaanmetpaniekaanvallen• Uitgesprokenangstofvreesvoorspecifiekobjectofspecifiekesituaties.Bijkinderenkandeangstof

vreestotuitingkomendoorhuilen,driftbuien,verstijvenofvastklampen• Hetobjectvanfobie/situatieroeptbijnaaltijdonmiddellijkangstofvreesop• Hetobjectvanfobie/situatiewordtbewustvermedenofalleenverdragenmetintenseangstofvrees• Deangstofvreesisbuitenproportie• Deangst,vrees,vermijdingduurtmeestalzesmaandenoflanger

• Sociale-angststoornisirreëleangstombekritiseerd,geridiculiseerdofgeplaagdtewordendooranderenvoorbeeldenvansituaties: hardopvoorlezen,muziekuitvoering,sportwedstrijd,gesprek,met volwassenepraten,gesprekbeginnenofopschoolbordschrijven,..nietalleencontactmetvolwassenen,maarookmetpeersvermijdenvansituatieswaarbijsocialeinteractieverwachtwordtvoordiagnose:geensprakevanstoornisinvermogensociaalfunctionerenvbASS• Duidelijkeangstofvreesovereenofmeersocialesituaties.Deangstmoetoptredeningezelschapvan

leeftijdgenotenennietalleentijdensinteractiesmetvolwassenen• Debetrokkenevreestdathijofzijzichzodanigzalgedragenofinzo’nmateangstverschijnselenzal

vertonendatanderenhierovernegatiefzullenoordelen• Deangstofvreeskanzichuiteninhuilen,driftbuien,verstijven,vastklampen,wegduiken,nietspreken

insocialesituaties• Deangstofvreesisbuitenproportietenopzichtevanhetwerkelijkegevaardatdesocialesituatiemet

zichmeebrengt• Deangst,vrees,vermijdingduurtzesmaandoflanger

• paniekstoornisherhaaldelijkspontanepaniekaanvallenbegintmeestalaaneindeadolescentieofbeginvolwassenheid mogelijkvermijdenvanalleenreizenofagorafobie lichamelijk:cf. cognitief:doemdenken,angstomgektewordenofdoodtegaan +ANGSTDATHETTERUGKOMT:anticipatieangstRecidiverendeonverwachtepaniekaanvallengevolgddoortenminsteeenmaandmet:• voortdurendbezigzijn/bezorgdheidoverhetkrijgenvannieuweaanvallenofdeconsequenties

daarvan(vbverliezenzelfbeheersing,hartaanvalkrijgen,gekworden)• eenbeduidende,maladaptievegedragsveranderinginsamenhangtmetdeaanvallen

Eenpaniekaanvaliseenbegrensdeperiodevanintenseangstofgevoelvanonbehagen,waarbij4ofmeervanvolgendesymptomenplotselingontstaanenbinnenenkeleminuteneenmaximumbereiken:• hartkloppingen,bonzendhart,versneldehartactie• transpireren• trillenofbeven• gevoelvanademnoodofverstikking• gevoelnaarademsnakken• pijnofonaangenaamgevoelopborst• misselijkheidofmaag/buikklachten• gevoelvanduizeligheid,onvastheid,lichtinhoofdzijnofflauwvallen• derealisatie(gevoelvanonwerkelijkheid)ofdepersonalisatie(gevoellosvanzichzelftestaan)• vreesdezelfbeheersingteverliezenofgekteworden• vreesdoodtegaan• paresthesieën(verdoofdeoftintelendegevoelens)• opvliegersofkouderillingen

• Agorafobie

angstvoorsituatieswaarwegvluchtennietmogelijkis:menigte,cinema,wachteninrij,trein/bus,..Duidelijkeangstofvreesvoor2ofmeervanvolgende• Gebruikmakenvanopenbaarvervoer• Zichinopenruimte(vbeenplein)bevinden• Zichingeslotenruimte(vbeenlift)bevinden• Ineenrijstaanofinmenigtestaan• Alleenbuitenshuiszijn• Deangst,vreesofvermijdingduurtmeestal6maandoflanger

✘ COMORBIDITEIT

-kansopanderestoornisvrijgroot-vooralbijgegeneraliseerdeangststoornis-nietzekerofangstuitingisvaneenenkeleonderliggenderisicofactordiegemeenschappelijkzijnvoordestoornissenofdatersprakeisvanverschillendeonderscheidendeangststoornissen(Eley)-comorbiditeitvooralmetDEPRESSIE: 50%van13-18jaarmetdepressieookangststoornis(Verhulst)meerkinderen/jongerenmetangststoornisdandepressie,daaromcomorb.tussenangstendepressiegroterinhetgevalvaneendepressie-uittweelingonderzoek:genetischefactorenverantwoordelijkvoorangststerkgeassocieerdmetdepressie-ooksamenmetADHD,gedragsstoornisofmiddelenmisbruik

✘ VOORKOMENgebaseerdop9bevolkingsonderzoeken,waarondervanVerhulstdiagnostischecriteriauitverschillendeeditiesvanDSMàprevalentiemaarglobaleschatting10%vanjongereninNederlandheeftangststoornismeestprevalentestoornisbijjongeren/kinderenmeisjes>jongens;adolescenten>kinderenpercentagealgemenebevolking;kinderenenjongeren(Nederland) Separatie: 3%

Gegeneralisserde: 2%Specifieke: 3%Sociale-angst: 1%Agora: 0,7%Paniek: 0,2%Enigeangststoornis: 10,5%

✘ BELOOPENPROGNOSE

Ontstaan:meesteontstaanopjongeleeftijd::vooralseparatieenspecifiekefobie(4-8jaar)gegeneraliseerdeensociale-angst:7-12jaarpaniek:vanaf12cumulatieveincidentievanangst-enstemmingsstoornissen(Roza)zowelbijjongensalsmeisjesvoorvijfdejaarmogelijkangstmeerbijmeisjescumulatieveneemtbijjongenstoeinkindertijdenadolescentiecumulatievebijmeisjesblijfttoenementotjongvolwassenheidStemmingsstoornissenbeginnenveellaterinontwikkeling(na12jaar),vooraltoenamebijmeisjesinalgemenebevolking:angstsymptomenblijkenevensterkaanhoudengedurendeontwikkelingalsproblemenvanbvagressieHofstra:follow-uponderzoek(14jaarlang)bij4-16jarigen:persistentieangstendepressieveklachten percentagekinderen/jongerenna14jaarnogsteedsveelklachten:30-50% (afhankelijkvanleeftijdengeslacht)behandelingiseffectiefonderzoekvanBarrett:65%nagroepsbehandelingvoldeednietmeeraancriteria;25%vandekindereninwachtlijstcontrolegroep.

III. SCHOOLWEIGERINGISEENSYMPTOOM!!geenapartestoornis!!kanernstigeproblemenveroorzakenheefteenspecifiekebehandelingsvormberustvaakopvermijdingsgedragdatsecundairisaanseparatieangst(kinderen)bijadolescentenvaakookandereoorzaken,vbsociale-angstofvermijdenvanbepaaldesituatievbpestenbelangrijkonderscheidmakenmetspijbelen!!

✘ DIAGNOSTISCHEKENMERKENkind/jongereisnietnaarschooltekrijgen,vaakomdatgangnaarschoolpaniekveroorzaaktkomttotuitinginmanifesteangst,verzetenlichamelijkeklachtenkanacuutbeginnenofinvormvanlangzaamtoenemendetegenzinomnaarschooltegaanvaakluxerendefactor:ongeval,verhuizing,overgangnaarandereleerkracht,…typischbeloop: kindtoontopeindezondag,maandagmorgentekenenvanangstigespanning erontstaanlichamelijkeklachten:buikpijn,hoofdpijn,misselijkheid,braken,.. klachtennementoenaarmatemomentnadertvannaarschooltegaan bijdrukvanoudersneemtangsttoe kindkanagressiefgedragvertonen alsoudersbeslissenkindthuistehouden,nemenklachtensnelafenspeeltkindontspannen

✘ VOORKOMEN1-2%schoolgaandekinderen/jongerenIV. SELECTIEFMUTISME

✘ DIAGNOSTISCHEKENMERKENvolgensDSM5eenzeldzamestoornisdatoptreedtinkindertijdgekenmerktdoornietkunnensprekenvankindinbepaaldesituatieswaarinverwachtwordtdatergesprokenwordt(vbopschoolofbijvriendjes),terwijlkindwelspreekinbekendeomgeving(vbfamilie)diagnosebelangrijkalsergeenneurologischeaandoening,anatomischeafwijking,probleemintaalbegrip,probleeminvroegetaalontwikkelingis!duur:minimaaleenmaand,nietbeperkttoteerstemaandschool(kinderenvaakperiodevanniet-prateninnieuweschoolsituatie)wordtsomsbehandeldalsspraakstoornis,maarbelangrijkdathetbeschouwtwordtalsangststoornis(Dummitt)àinDSM5onderangststoornisgeclasseerdwordtdooromgevingalslastgezien:irritatie

✘ VOORKOMEN<1/1000kinderenuitScandinavischonderzoektochietshogereprevalentievakerbijmeisjeshetniet-pratentegenvreemdenisnietaltijdabnormaalbijkinderen

✘ GEASSOCIEERDEPROBLEMENvaakmetangstenontwikkelingsstoornissenvooralbijtaalachterstand,spraakstoornis,achterstandinmotorischeontwikkeling,coördinatiestoornissen,enuresis,lichtealgemeneontwikkelingsachterstand,..DSM5:diagnosenietvantoepassingalsstoornisbeterverklaardwordtdoorcommunicatiestoornisofASS

✘ BELOOPENPROGNOSEfollow-uponderoek(Remschmidt): 50-75%vanpatiënteninremissiemaarzelfsremissiegroepblijktnietoptimaaltefunctionerenlatereproblemenmogelijk:afhankelijkheid,weinigzelfvertrouwen,persoonlijkheidsstoornissen,andere.

HOOFDSTUK10OBSESSIEVE-COMPULSIEVESTOORNIS(OCS)I. INLEIDING

Gekenmerktdoordwanggedachten(obsessies) en/of dwanghandelingen(compulsies)Dwanggedachten:recidiverendeenaanhoudendegedachten,impulsenofvoorstellingen,diealsopgedrongenenmisplaatstbeleefdwordenendieduidelijkeangstoflijdenveroorzaken.Dwanghandelingen:rituelegedragingenofpsychischeactiviteitendieopeenrigidemanierwordenuitgevoerdendieonnodigzijn.Symptomenvergenveeltijdenenergieenverstorendagelijksleven.Wordtbeschouwdalseenangststoornisdoorspanningenangstdiewordenopgeroepenalspatiëntzijndwangprobeertteweerstaan.OCSheeftidentiekesymptomenongeachtdeleeftijdsfaseWordtbeschouwdalsregelmatigvoorkomendestoornisbijkinderen/jongerendieleedveroorzaken.Bijveelvolwassenenzijndesymptomenalinjeugdontstaan.II. DIAGNOSTISCHEKENMERKEN

Recidiverendezichopdringendegedachtenen/ofhandelingendieongewenstzijnendieinterfererenmetnormaaldagelijksfunctionerenofdiebeduidendlijdenveroorzaken.ErnstcriteriumonderscheidtOCSvannormalerituelenengewoontenopkinderleeftijd.Kenmerkend:alsongewenstennietbijeigenpersoonbehorendwordenervaren.Dwanggedachten-envoorstellingen: meestalalszinloosenhinderlijkervaren Isbewustvanfeitdathetdoorhem/haargevormdwordten

wordenalsvreemdaanzichzelfervaren.(egodystoon) voorbeelden: smetvrees gedachtenwarinbehoefteaansymmetrieofvolgordeeenrolspelen(vbtellen) gedachtenaantoebrengenvanschadeaanzichzelfenanderen agressieveofseksueleinbeeldingendwanghandelingen: zinlozeritualistische,repetitievehandelingen voorbeelden:repetitieve,rituelegedragingenzoalshandenwassen,schoonmaken,ordenen,… mentalehandelingenzoalstellen,schoonmaken,bidden,…soms,maarnietaltijd,zijndwanghandelingenreactiesopdwanggedachtenvb.smetvrees~handenwassendoelvandehandelingisomangstteverminderendaaromsomsreactievanangstofwoedealsbeletwordtomhandelinguittevoerenthema’s: schoonmaken obsessie:besmetting,wassen

compulsie:schoonmaken symmetrie obsessie:symmetrie compulsie:ordenen,tellen,herhalen verbodengedachten obsessie:seksuele,agressieveofreligieuze compulsie:gedachtencontrolerenofbezweren onheil obsessie:vreesdatanderen(vaakouders)ietszaloverkomen compulsie:controlesomsookverzamelenvanvoorwerpenalsgevolgvanobsessieofcompulsieveelindividueleverschilleninmatevaninzichtinsymptomenmeestebeseffendatsymptomenbuitenrealiteitstaan,alsik-vreemdofegodystoonbeleefdsommigeschamenzichenzijnbangdatomgevingverbaasdzalreagerendoenookvaakheelgoedhunbestomhetteverbergenrituelenwordenvaakuitgevoerdalspatiëntalleenisergaatvaakgeruimetijdvoorbijvoorhetechtopgemerktwordternstigedwangsymptomatologiekandagelijksfunctionerenverstorenvooralalsmakenvanhuiswerk,naarschoolgaan,ea.Gehinderdwordtofalscontactenmetanderenvermedenwordt

HOOFDSYMPTOMENVANOBSESSIEVE-COMPULSIEVESTOORNIS• Aanwezigheidvanobsessies,compulsiesofbeide.Jongekinderenkunnennietaltijdonderwoorden

brengenwathetdoelisvandezehandelingenofpsychischeactiviteiten- Obsessieszijn:

- Recidiverendenaanhoudendegedachten,impulsenofvoorstellingendiegedurendebepaaldemomentenvandestoornisalsopgedrongenenmisplaatstbeleefdwordenendieduidelijkeangstoflijdenveroorzaken

- Betrokkeneprobeertgedachten,impulsenofvoorstellingentenegerenofteonderdrukken,ofdezeteneutraliserenmeteenanderegedachteofhandeling(zoalscompulsies)

- Compulsieszijn:- Zichherhalendgedragofpsychischeactiviteitwaartoebetrokkenezichgedwongen

voeltinreactieopeendwanggedachte,ofzichaanregelshoudendierigidemoetenwordentoegepast

- DegedragingenofpsychischeactiviteitenzijngerichtopvoorkomenofverminderenvanhetlijdenofophetvoorkomenvaneenbepaaldegevreesdegebeurtenisofsituatieDezegedragingenofpsychischeactiviteitentonenechtergeenrealistischesamenhangtmetgebeurtenisdiegeneutraliseerdofvoorkomenmoetworden,ofzijnduidelijkexcessief

• DeobsessiesofcompulsieszijntijdrovendOokinDSM5mogelijkheidommatevanrealiteitsbesefaantegeven:goed,redelijk,geringofontbrekendEnmogelijkheidomaantegevenofsamenvoorkomtmettics(actueelofinverleden)III. COMORBIDITEITMeestehebbeneenofmeeranderepsychiatrischestoornissenmetOCSMeestvoorkomend: ticstoornissen(meerbijjongens10-40%vanjongenshebbenookticstoornis) Depressie Angststoornissen Andere:specifiekeontwikkelingsstoornis,ADHD,gedragsstoornis,…Bijvolwassenenvaakpersoonlijkheidsstoornismetontwijkende,angstigeofdwangmatigepersoonlijkheidstrekken.IV. VOORKOMENInstekproefvan13-18jarigeninNederland(Verhulst)1%OngeveerevenveelmeisjesealsjongensKanvoordepuberteitbeginnenV. BELOOPENPROGNOSE

40%follow-upnogsteedsvolledigeOCSen60%volledigeoflichterevormenvanOCS(Stewart)Beginvansymptomenopjongeleeftijd,geringeffectvaninitiëlebehandelingenaanwezigheidvancomorbidestoornissenàongunstigvoorprognoseOnderzoekBarrettetal.EffectiviteitvanCBTàpositieveresultatenna12tot18maandenfollow-upnogaanwezig.70-85%voldeednietmeeraandiagnostischecriteriavanOCSnafollow-up.Hoeernstigersymptomenendisfunctionerenvangezin,hoeslechterprognose.

VERDIEPING

HOOFDSTUK11DEPRESSIEonderdeelvaninternaliserendestoornissenI. INLEIDING

stemmingis eengevoelstoestanddierelatieflangduurtennietwordtopgeroependooreen externegebeurtenis,ofdieblijftaanhoudennadateenexternegebeurtenisvoorbijis

- duurenintensiteitkandisproportioneelzijntoveenexternegebeurtenis- aanhoudendemenselijkegevoelstoestanddierelatiefonafhankelijkisvanexterne

gebeurtenissen- bepalendvoordemanierwaaropmenszichzelf,dewereld,verledenentoekomst

ervaarteenstemmingdieverdrietig,ongelukkigofvrolijkis,isdoorgaansnormaalechter,eenstesterktgedaaldwordtprobleemdepressievestemming: sprakevanabnormaalsomberestemmingen/oflusteloosheid, ongeïnteresseerdheid,onvermogenomergensvantekunnengenieten.depressievestoornis:sprakevaneenneerslachtige,gevoellozeofprikkelbarestemming samengaandmetsomatischeencognitieveveranderingen dieinvloedhebbenopvermogenvankind/jongereomtefunctionerennieuwinDSM5:disruptievestemmingsdisregulatiestoornisII. DEPRESSIEVESTOORNIS✘ inleiding

vroeger(totvoor’70)dachtmendatkinderen/jongerengeendepressiekondenhebben.daarnawerddiagnosetochsteedsmeergesteld.tegenwoordiggaatmenervanuitdatditevengoedkanvoorkomen.erzijnverschilleninsymptomeninvergelijkingmetvolwasssenerzijnookverschillentussendepressiedieoptreedtvoorofnadepuberteit: voorpuberteit minderfrequentpersisteertmindervaaktotinvolwassenheid,meerbijjongens envakersamenmetanderestoornissenvakergeassocieerdmetdisfunctionerenvangezin depressievoorofna,kindertijdofadolescentiekanjenietvergelijkenmetelkaar indithoofdstukvooraldepressieinadolescentie(napuberteit)

✘ diagnostischekenmerken

HOOFDKENMERKENvandepressievestoornis5ofmeervanvolgendebinnendezelfdeperiodevantweewekenaanweziggeweestenwijkenafvaneerderfunctioneren,min.1isofwelsomberofwelverliesvaninteresseofplezier:

• sombere,prikkelbarestemming• duidelijkeverminderdeinteresseofplezier• significantgewichtsverlies(bijkinderen:nietbereikenvanverwachtegewichtstoename)• insomnieofhypersomnie• psychomotorischeagitatieofvertraging• vermoeidheidofverliesvanenergie• gevoelensvanwaardeloosheid(ofschuldgevoelens)• verminderdvermogentotnadenkenofconcentrerenofbesluiteloosheid• recidiverendegedachtenoverdood,suïcidezonderspecifiekplan

ofsuïcidepogingofspecifiekplanomsuïcideteplegen

Centraal: aanwezigheiddepressievestemmingen/ofverliesvaninteresseenplezierindagelijkse

activiteitengedurendeenkeleweken+aanwezigheidvanenkeleanderesymptomen,waarvandemeestefrequent(bijnaelkedag)aanpassingeninDSM5zodatdepressievestoornisooktoepasbaarisvoorkinderen/jongeren:

(1) ermagsprakezijnvangeprikkeldeinplaatsvaneensomberestemming(2) ipvgewichtsverliesmagerooksprakezijnvannietvoldoendeaankomeningewicht(datverwachtwordt

indegroei)

jongekinderen:moeitemetonderscheidenvanverschillendeemotiesenbenoemenervandussymptomenvooralwaarneembaar:sombergelaat,prikkelbaarofzeurderiggedrag,aanwezigheidvanlusteloosheidenvervelingookkenmerkenvancognitievesymptomen: verminderdvermogenomnatedenken verliesconcentratie … àgevolgenvoorfunctionerenopschoolookterugkerendedepressievegedachtenzoalsgedachtenaandood,suïcidekanalopvrijjongeleeftijd(vbproberendoodtemakendoorademintehouden)ooklichamelijkesymptomen: slaapstoornissen gewichtsverlies geremdheidofagitatie vermoeidheidofverliesvanenergievoorkeuzevanbehandelingovgevenvanprognoseishetnodiginteschattenofersprakeisvanlichte,matigeofernstigedepressieernstwordtbepaalddoorernstvansymptomenenmatevanbeperkingenopdagelijksfunctionerenermoetaangegevenwordenoferpsychotischekenmerkenzijnàpsychotischedepressie

- oa.(zondeenschuld)wanenenhallucinaties- zeldzamerbijkinderen/adolescenten- ziehoofdstukoverpsychose

behalvedepressievestoornisispersisterendedepressievestoornisookmogelijk:HOOFDKENMERKENvanpersisterendedepressievestoornis

• sombereofprikkelbarestemminggedurendetenminsteeenjaar• aanwezigheid,tijdensdepressie,vantweeofmeervanvolgendesymptomen:

- slechteeetlustofteveeleten- insomnieofhypersomnie- weinigenergieofvermoeidheid- geringgevoelvaneigenwaarde- slechteconcentratieofmoeitemetbeslissingennemen- gevoelensvanhopeloosheid

wordtbeschouwdalslichtevormvandepressievestoornissomberestemmingisminderintensmaarwelchronischerenookmeerinvaliderend

✘ comorbiditeittweeveelvoorkomendecomorbidestoornissen:

(1) gedragsstoornissenkomensamenvoordooraanwezigheidvangemeenschappelijkeetiologie(genetisch/omg)bijdezecomorb.moeilijkomdepressieteherkennenomdatgedragmeestalopvoorgrondgedragsstoorniskandepressievesymptomenmaskeren

(2) angststoornissenkomenvaaksamenvoor,wssomdatbeidegenetischeenomgevingsinvloedendelen

✘ voorkomenprevalentievarieertdoorheenstudies: tussen0,5en2,5%bijkinderen tussen1en6%bijjongerenineensteekproef:13-18j:2,8%(depressieveepisode),1,5%(voorloperpersisterende:dysthymie)lichtetoenamevandepressievesymptomendoorheenjarenhogereincidentievandepressievestoornisvoormeisjessterketoenamevandepressievestoornisseninadolescentietoenamehangtwssvastmetpuberteitenmindermethormonaleveranderingenCyranowski:theoretischmodelmetfactorendiemogelijkverbandhoudenmetkwetsbaarheidvanmeisjesvoorontwikkelenvandepressieinadolescentie(groterbelangaanrelatiesendaardoorkwetsbaarder,vooralvoormeisjesmetonveiligehechtingaanouders)

✘ Etiologieontstaanenpersistentiegeassocieerdmetveelfactorendecombinatievandefactorenbepaaltdekansopdepressiemeerderefactorenaanwezig:groterrisicodooradditiefeffect(optelsomvanverschillendeeffecten)kanookinteractietusseneffectenwaardooruiteindelijkeffectgroterisdangewoondesomonderscheidtussen:

(1) predisponerendefactoren(genetischeofvroegeomgevingsinvloeden)≈kwetsbaarheid(2) precipiterendefactoren(stressvollelevensgebeurtenissen)≈ontstaanvan(3) onderhoudendefactoren(beïnvloedenbeloop)≈onderhoudende

✕ genetischefactoren

oudersdepressievestoornis:verhoogdrisicoopontwpsychstoornisendepressie(wordtbepaalddoorgeneticaenomgeving)ookuittweelingonderzoekaangetoondGlowinski:genetischeinvloeden40%verantwoordelijkvoorvariantietussenindividueninvoorkomenvandepressie(bijvolwassenen40-50%genetischebijdrage)genetischeinvloedenafhankelijkvanleeftijd:nementoeinadolescentie)vooralaantoonbaarbijmeisjes

✕ omgevingsinvloedenarmoede,regelmatigverhuizen,gezinsproblemen,ouderlijkeconflicten,echtscheiding,..geassocieerdmetverhoogdrisicoookpsychischestoornissenbijdeoudersdepressiebijouderskanproblemendoenontstaanzoalsopvoedingsproblemen,relatieproblemen,vijandigheidvankind,communicatieproblemen,verminderdeemotionelesteun,..enomgekeerd:problemenbijkinderenkunnenookstressbijoudersveroorzakenmetalleproblemendaarbij.stressvollegebeurtenissenbelangrijkeprecipiterendefactor

afhankelijkvansoortstressvollegebeurtenis,samenspelverschillendeinvloeden,hoeveelheidgebeurtenissen,aldannietchronischaanwezigvangebeurtenis,welkebetekenishetindividugeeftaandegebeurtenis,etc.

✕ samenspeltussengenetischeenomgevingsinvloedengen-omgevingscorrelatie:genetischefactorenbepaaltdeselectieofbeïnvloedingvandeomgevingvb.gedragvankindmaaktereactielosbijoudersdiekansopdepressieverhoogtonderzoek(Wals)toontaandatnietlevensgebeurtenissendepressieveroorzaken,maardatdepressievesymptomendekansophetmeemakenvaneenlevensgebeurtenisveroorzaaktgen-omgevingsinteracties:genetischeinvloedenwordendooromgevingsfactorenversterkt,doordeinteracties.(Caspionderzoekbijdragepromotorpolymorfismevanserotonine-transportergenopontstaanvandepressieopjongeleeftijd)matewaarinnegatieveomgevingsinvloedenvathebbenopindividuwordtsterkbeïnvloedtdoorgenetischekwetsbaarheid

✕ neurobiologischemechanismen(1)neuroimaging rolvandeprefrontalecortex,hippocampusenamygdala(2)neurotransmitters veronderstellingdataminesnorardrenalineen serotoninebetrokkenzijnbijdepressiebijvolwassenen (=monoaminehypothese) ookbijkinderenzouserotoninesysteembetrokkenzijn(3)endocrienefactoren HPA-asbetrokken vaakgetestmetDST(dexamethasonsuppressietest) dooreencortisolagonist,minderACTHihypothalamus

dusminderproductievancortisolinbijnieren(bijvolwassenenniet)

(4)slaapfysiologie veranderingeninslaappatroonaangetoondbijdepressie(EEG) inonderzoekenkelbijadolescentieaangetoond,nietbijkind zoalsverkorteREM,,onderbrekingvanslaap,kortereduur,

minderdiepeslaap (5)neuro-immunologie veranderingeninwerkingvanimmuunsysteem

vastgesteldbijvolwassen,nietbijkinderen/jongeren

✕ psychologischemechanismendemanierwaaropnegatievegebeurtenissengeïnterpreteerdwordenspeelteenbelangrijkerolaantalcognitievevervormingeneneigenschappenbijkinderen/jongeren: geringzelfgevoel richtenvanaandachtopnegatieveaspectenvaneengebeurtenis laaginschattenvanschoolseensocialeprestaties innegatievezinpercipiërenvaneigenacties houdingdatexternegebeurtenissenniettebeïnvloedenzijn houdingdatwatmenookdoetdattochaltijdtotfalenleidt negatievekijkopzichzelf,dewereldendetoekomstnietduidelijkofditoorzaakofgevolgisvandepressiebelangrijkerolinbehandelingvandepressievervormingennormaliserennaafnamevandepressievesymptomen

✘ beloopenprognoseveelonderzoekbijpatiëntegroepen:prognosedaaromvaakslechterwanneeronderzochtinklinischesamples(doorcomorbiditeit,doorverwezengroepenvaakcomplexereproblemen,etc)meesteherstellenbinnentweejaar,prognoseblijftweloverhetalgemeenongustig:

- grootrisicooprecidive- sterkeassociatiemetandereproblemeninlaterleven(socialeproblemen,

gedragsproblemen,gezinsproblemen,…- verhoogdrisicoopsuïcide

ookomgekeerdblijktdatmeestevolwasseneneeneerstediagnosealhaddenvoor18jaardepressieopvolwassenleeftijdbijnaaltijdvoorafdoordepressie,angst,gedragsstoornisseninkindertijdaantalmechanismenmogelijksverantwoordelijkvoorcontinuïteitvandepressie:

- directepersistentie(periodevanremissiemaarkansdatoorspronkelijkedepressieverdwijntklein)

- sensitisering(kindling-hypothese)gevoeligerwordenvoorvolgendeepisodes,dooraantal‘littekens’:biopsychosociaal

- persistentievannegatieveomgevingsinvloeden- comorbiditeit

III. DISRUPTIEVE-STEMMINGSREGULATIESTOORNIS

✘ inleidingDisruptiveMoodDysregulationDisorder(DMDD)geïntroduceerdinDSM5valtonderstemmingsstoornissenwordttoegepastbijkinderenenjongerenvan6tot18jaarvaliditeitstaatnognietvast,beperktonderzoekdiagnoseisbedoeldvoorbeschrijvenvankinderenenjongeren

meteencombinatievanernstigeemotioneleproblemenengedragsproblemen,chronischeprikkelbaarheidbelangrijkkenmerk

dezekinderenkregenvaakbipolairestoornistoegekend,maarkwamnietechtovereen

✘ diagnostischekenmerkenernstigedriftbuien,aanhoudendprikkelbareofbozestemmingertussendriftbuienbestaanuitheftigeuitbarstingenvanverbaleen/offysiekeagressiedatnietbijontwikkelinsniveaupastkomtgemiddelddriekeerofvakerperweekvoorduurenintensiteituitproportievoordebetreffendesituatieboze/prikkelbarestemmingbijnaelkedagaanwezigenzichtbaarvooromgevingkenmerkenmoetenminstenseenjaarvoorkomenintenminstetweesituaties(thuis,school,leeftijdsgenoten)enzijnaanwezigvoortiendelevensjaarHOOFDKENMERKENvoorDMDD

• ernstigerecidiverendedriftbuiendieverbaalofviagedragmanifesteren• driftbuienkomennietovereenmetontwikkelingsniveau• driftbuientredengemiddelddriekeerofvakerperweekop• stemmingtussendriftbuienispersisterendprikkelbaarofboos

✘ comorbiditeit

zeerhoogzeldenzonderanderestoornisvooraloppositioneel-opstandigestoornisenADHDmaarookbreedscalavanandere

✘ voorkomen(Amerika)0,8-1,1%van9-17jarigengeenverschiltussenjongensenmeisjes

✘ beloopenprognoseweinigbekend53%naeenjaarvandiagnoseDMDDnogsteedsaancriteriavoldoetkinderen/jongerendievoldoenaanCBCL-disregulatieprofielhebbengrotekansoppsychopathologieinvolwassenheid(ChildBehaviorCheckList)

Psychopathologie Kinderpsychiatrie Hoofdstukken: HB H3 ... · Interventie van ouders dan vaak nodig...

Documents

Transcript of Psychopathologie Kinderpsychiatrie Hoofdstukken: HB H3 ... · Interventie van ouders dan vaak nodig...