14-12-2011 1ATW Avondcursus

Psycho- en Neurolinguïstiek: een inleiding

13 december 2011

Algemene TaalWetenschap

Pag.14-12-2011 2

ATW Avondcursus

Esli Struys

-assistent Piet Van de Craen

-onderzoek in de experimentele neurolinguïstiek

-breinontwikkeling meertalige kinderen

-Bureau 5B415

estruys@vub.ac.be

homepages.vub.ac.be/~estruys/teaching.html

Pag.14-12-2011 3

ATW Avondcursus

fMRI-onderzoek

-Neuroimaging

Pag.14-12-2011 4

ATW Avondcursus

Plaats binnen taalwetenschap

-studie van taalmateriaal(gesproken / geschreven)

tegenover

-studie van processen die

hieraan ten grondslag liggen–Productie, receptie en verwerving

Pag.14-12-2011 5

ATW Avondcursus

Geschiedenis

-Wilhelm Wundt (1832-1920)– Grondlegger van de experimentele psychologie

– Mentale processen centraal / introspectie

-Structuralisme vs Gestaltpscyhologie– Elementaire bouwstenen vs geheel

-Behaviorisme vs Chomsky’s mentalisme– Enkel aandacht voor waarneembaar gedrag >< aandacht voor de « mind »

– Cf. p. 156, r.12: Hierbij stond vaak …

Pag.14-12-2011 6

ATW Avondcursus

Overzicht

Invloed van -interactionele principes -communicatieve patronen -cognitieve organisaties op -menselijke ontwikkeling -taalontwikkeling

Pag.14-12-2011 7

ATW Avondcursus

Interactie

-wolfskind Genie– Totale verwaarlozing, geen interactie

– Taalontwikkeling geen automatisme

-dubbele binding– Ontvangen van tegenstrijdige info

– « Situatie waar je nooit als winnaar te voorschijn kan komen »

– Interpretatieve schema’s op hol, oorzaak van schizofrenie?

Pag.14-12-2011 8

ATW Avondcursus

Conclusie

-Mens als betekeniszoekend wezen–Prototaal of paleosymboliek

–Taalverwerving steeds in betekenisgeladen context–Vgl. radio

Pag.14-12-2011 9

ATW Avondcursus

Communicatie

-Verschil mens vs. Mensaap–Dieren hebben ook communicatief vermogen

–Voornamelijk kwalitatief verschil–Op gebied van betekenisvorming, symboolvorming en interpretatie

–Cf. Mead– Invloed van context op menselijke interactie (cf. schelden)

Pag.14-12-2011 10

ATW Avondcursus

4 communicatieniveaus

-dierlijke signaalniveau

-interioriserende niveau

-interpretatieve niveau

-normatieve niveau

Pag.14-12-2011 11

ATW Avondcursus

Kenmerken voor communicatie

-Eenheid van interactie

-Intersubjectiviteit

-Besef vh onderscheid subject/object

-Besef vd intersubjectiviteit vd relatie ik vs. de groep

-Besef v onderscheid tss interpretatieve schema’s die object- en subjectgericht zijn

Pag.14-12-2011 12

ATW Avondcursus

Cognitie

-Menselijke kennisleer

-Piagets conservatie-experiment

-Cognitie als omzetting van ervaringen in kennis

-Universeel proces?–West-Afrikaanse Wolof-kinderen

– Collectivistisch vs individualistisch– Eigen inschatting tov de natuur

Pag.14-12-2011 13

ATW Avondcursus

Effect v interactie op cognitie

-Categorisatie–Interactie tussen ontwikkelingsaspecten en sociaal-culturele factoren

-Belang van scholing–« Alle mensen die een huis bezitten … »

–Introductie logisch denken

Pag.14-12-2011 14

ATW Avondcursus

Taalverwerving

-Gedomineerd door Chomsky–Criteria voor taalverwerving

–LAD

-3 claims–Kwaliteit en inputwijze vrij onbelangrijk

–Rol van semantiek marginaal

–Taalverwerving cognitief onafhankelijk

Pag.14-12-2011 15

ATW Avondcursus

Relatieve belang vd input

- »poverty of the stimulus »

-passen volwassenen taalgebruik aan?– Motherese

– Wat onderscheidt snelle van trage leerders?

– Niet syntactische complexiteit

– Maar verstaanbaarheid

– En conversationele aspecten vh taalaanbod

– Weerlegging van Chomsky’s hypothese

Pag.14-12-2011 16

ATW Avondcursus

Marginale rol vd semantiek

-Aandacht voor formele aspecten taalgebruik door formele taalkundigen

-Maar wat zijn de basisfuncties van taalgebruik?– Instrumentele functie– Regulatorische functie– Interactionele functie– Persoonlijke functie

Pag.14-12-2011 17

ATW Avondcursus

Cognitieonafhankelijkheid

-taalgebeuren ontwikkelt zich parallel aan cognitieve ontwikkeling

-stilistische verschillen taalontwikkeling

Pag.14-12-2011 18

ATW Avondcursus

Onderverdeling van het brein

-Grote hersenen (cerebrum)–Cerebrale cortex

–Limbisch systeem

–Basale ganglia

-Kleine hersenen (cerebellum)

-Hersenstam

Pag.14-12-2011 19

ATW Avondcursus

Onderverdeling hersenen

Pag.14-12-2011 20

ATW Avondcursus

Cerebrale cortex

-2 hemisferen

-4 kwabben

-gyri & sulci–Centrale sulcus of fissuur (van Rolando)

–Laterale sulcus of fissuur (van Sylvian)

Pag.14-12-2011 21

ATW Avondcursus

Verschillende perspectieven

-LOKALISME versus HOLISME -2 extremen op een continuüm

-2 verschillende antwoorden op de vragen hoe het brein hogere cognitieve functies verwerkt &

hoe afasie ontstaat? -lokalisatie in specifieke taalcentra versus de idee dat het brein als geheel werkt

Pag.14-12-2011 22

ATW Avondcursus

Tussen de 2 extremen

-Associationisme (of connectionisme)

-Dynamische lokalisatie van functie

-Hiërarchisch of evolutionair perspectief

Pag.14-12-2011 23

ATW Avondcursus

Associationisme

-Hogere cognitieve functies

afhankelijk van connectiestussen specifieke cognitieve centra in het brein

Pag.14-12-2011 24

ATW Avondcursus

Dynamische lokalisatie v functie

-Subfuncties gelokaliseerd in verschillende hersendelen

-Gecombineerd leiden subfuncties tot complexe functies

-Complexer en dynamischerbeeld op afasie

-Alexander Luria

Pag.14-12-2011 25

ATW Avondcursus

Hiërarchisch of evolutionair perspectief

-gelaagde structuur van het brein (cf. pg. 185)

-van basale / primitieve naar hoog cognitieve lagen–Kritiek: teleologisch

-Jackson & Brown

Pag.14-12-2011 26

ATW Avondcursus

MacLean

Pag.14-12-2011 27

ATW Avondcursus

Franz Joseph Gall

-Vader van het lo-

kalisme & frenologie

-27 vaardigheden gelinkt aan 27 breinregio’s

-link tussen ontwikkeling

brein en ontwikkeling

schedel

Pag.14-12-2011 28

ATW Avondcursus

Drie gevolgen (p. 178)

-misbruikt voor racistischedoeleinden

-opkomst van craniometrie

-eerste maal aandacht voor

cortex en schedel

Pag.14-12-2011 29

ATW Avondcursus

Voedingsbodem voor controverse

-Tussen lokalisten & unitaristen–Politieke, religieuze en maatschappelijke implicaties

-Pierre Flourens–equipotentialiteit

Pag.14-12-2011 30

ATW Avondcursus

Pierre Paul Broca

-Vader van de neurolinguïstiek?

-Bouillaud & Aubertin–Link frontale kwab met taalstoornis

–Betere anatomische kennis van het brein (Rolando & Gratiolet)

–Nog steeds controverse

Pag.14-12-2011 31

ATW Avondcursus

Pierre Paul Broca

-1861, geboortejaar neurolinguïstiek

-2 belangrijke vernieuwingen–Mogelijk om cognitieve functies in breinkronkelingen (gyri) te lokaliseren

–Lateralisatie in de linkerhemisfeer

Pag.14-12-2011 32

ATW Avondcursus

Carl Wernicke

-Regio van Wernicke

-Associationisme–Belang van connecties tussen Broca & Wernicke

–Associaties tussen verschillende zintuigen

–3 vormen van afasie

Pag.14-12-2011 33

ATW Avondcursus

Architectuur van het brein

-2 hemisferen– Taal links in 95% rechtshandigen en meer dan 60% linkshandigen

– Overige linkshandigen rechts gelateraliseerd of bilateraal

– Communicatie dmv hersenbalk (corpus callosum)

– Corpus callosotomie � split-brainpatiënten

Pag.14-12-2011 34

ATW Avondcursus

Hoofdfuncties kwabben

-Frontale kwab– Motorische cortex

-Temporale kwab– Auditieve cortex

-Pariëtale kwab– Sensorimotorische cortex

-Occipitale kwab– Visuele cortex

Pag.14-12-2011 35

ATW Avondcursus

Brodmann-area’s

Waar ligt -Broca? -Wernicke? -auditieve cortex? -gyrus supramarginalis & angularis? -inferotemporale cortex? -visuele cortex? -prefrontale cortex? -motorische cortex? -sensorimotorische cortex?

Pag.14-12-2011 36

ATW Avondcursus

Neuronen

Pag.14-12-2011 37

ATW Avondcursus

Grijze tegenover witte massa

-grijze massa bevat cellichamen

-witte massa bevat axonen

-vanwaar het verschil in kleur?–Myeline is wit

Pag.14-12-2011 38

ATW Avondcursus

Afferent >< efferent

Pag.14-12-2011 39

ATW Avondcursus

Leren & het plastische brein

-Leren door connecties toevoegen of verwijderen

-Leren door verandering in de sterkte van de connecties

-Leren door aanmaak van nieuwe cellen (neurogenese)

Pag.14-12-2011 40

ATW Avondcursus

Edelmans Neuronaal Darwinisme

Pag.14-12-2011 41

ATW Avondcursus

Neuronale organisatie motorische en sensorische cortex

Pag.14-12-2011 42

ATW Avondcursus

Homunculus

Pag.14-12-2011 43

ATW Avondcursus

Lateralisatie

-Wat weet je nog over lateralisatie?

-Welke aspecten taal zijn bij de meeste rechtshandigen rechtsopgeslagen?

-Waar is taal bij linkshandigenopgeslagen?– Problemen met lateralisatie

Pag.14-12-2011 44

ATW Avondcursus

Lateralisatie

-Contextafhankelijke vs

contextonafhankelijkepersoonlijkheid

-Verschillen in lateralisatie?

Pag.14-12-2011 45

ATW Avondcursus

Culturele verschillen

-Lateralisatie taalfuncties–Meer bilateraal bij Aziaten en « Native Americans » dan Europeanen

-Turken vs joden–Verschillende socialisatiepatronen

-Belangrijke nuance

Pag.14-12-2011 46

ATW Avondcursus

Variatie in socialisatiepatronen

-verschillen tussen Joodse en Turkse socialisatie– Joods: nadruk op taal– Turks: nadruk op spatiële cognitie

-geen etnische verschillen, maar te wijten aan distinctie urbaan/ruraal

-implicaties voor onderwijs -terugkoppeling naar Sapir/Whorf

Pag.14-12-2011 47

ATW Avondcursus

Te onthouden

-Invloed van sociale interactie op hersenwerking

-Sociale interactie verstoord �

hersenwerking (lateralisatie) verstoord

-Hersenwerking als interactioneel proces

Pag.14-12-2011 48

ATW Avondcursus

Het geheugen

-Hippocampus

-patiënt H.M.

Pag.14-12-2011 49

ATW Avondcursus

Het geheugen en leren

Pag.14-12-2011 50

ATW Avondcursus

Neuroplasticiteit

-Vermogen om te reageren op interne / externe prikkels–Ervaringsonafhankelijk

–Ervaringsverwacht

–Ervaringsafhankelijk

-Gebaseerd op principe van het Hebbiaans leren

Pag.14-12-2011 51

ATW Avondcursus

Principes & achtergrond meertalig onderwijs

1. leerlinggericht

2. impliciete leerprocessen

3. sociolinguïstische analyse vd situatie

4. nadruk op verwerving vd inhoud

5. simultane talenverwerving mogelijk

6. meertalige leraren

Pag.14-12-2011 52

ATW Avondcursus

Win-win-winsituatie

-Franstalige leerlingen

-Nederlandstalige leerlingen

-anderstalige leerlingen

(aanwenden didactisch potentieel leerlingen)

Pag.14-12-2011 53

ATW Avondcursus

Resultaten

-kennis doeltaal

-kennis eerste taal

-leerstofkennis

-attitudes en motivatie

-cognitieve vaardigheden

-breinwerking