Drugverslaafde ouders met Drugverslaafde ouders met jonge kinderen: mogelijke jonge kinderen: mogelijke gevolgen voor de psycho-gevolgen voor de psycho-

sociale ontwikkelingsociale ontwikkeling

Wouter VanderplasschenWouter Vanderplasschen

Vakgroep OrthopedagogiekVakgroep Orthopedagogiek

Universiteit GentUniversiteit Gent

Overzicht Overzicht

‘‘Crack babies’ en ‘crack kids’Crack babies’ en ‘crack kids’ Risico’s verbonden aan Risico’s verbonden aan

druggebruik van de oudersdruggebruik van de ouders– risicofactoren in de omgevingrisicofactoren in de omgeving– beschermende factorenbeschermende factoren– mogelijke gevolgen voor de psycho-mogelijke gevolgen voor de psycho-

sociale ontwikkelingsociale ontwikkeling– naar een realistisch beeldnaar een realistisch beeld

‘‘Crack babies and kids’ (1)Crack babies and kids’ (1)

Crack : goedkoop, rookbaar Crack : goedkoop, rookbaar cocaïne-derivaatcocaïne-derivaat

Vooral veel vrouwen + laagste Vooral veel vrouwen + laagste sociale klassensociale klassen

Gebruik tijdens zwangerschap -> Gebruik tijdens zwangerschap -> verschillende risico’s oa. pervasieve verschillende risico’s oa. pervasieve hersenbeschadiginghersenbeschadiging

Voor vele kinderen dreigt plaatsingVoor vele kinderen dreigt plaatsing

‘‘Crack babies and kids’ (2)Crack babies and kids’ (2)

Enige nuancering vereist:Enige nuancering vereist:– extreem problematische extreem problematische

opvoedingssituatieopvoedingssituatie– crack : marginale drug in Belgiëcrack : marginale drug in België– deterministisch + negatief beelddeterministisch + negatief beeld– bepaalde kinderen ontwikkelen zich bepaalde kinderen ontwikkelen zich

vrij normaal en zonder problemenvrij normaal en zonder problemen

InleidingInleiding ““Forgotten children”Forgotten children” Meer aandacht: opvoedings- en Meer aandacht: opvoedings- en

ontwikkelingsproblemen voorkomen + ontwikkelingsproblemen voorkomen + beperken + nieuwe generatie verslaafden beperken + nieuwe generatie verslaafden vermijdenvermijden

Verschillende diensten: kind, ouder, verslaafdVerschillende diensten: kind, ouder, verslaafd samenhangende problematieksamenhangende problematiek Afkerig tov hulp: hoederechtAfkerig tov hulp: hoederecht vooral verslaafde moeders: vaderfiguur vooral verslaafde moeders: vaderfiguur

ontbreekt dikwijlsontbreekt dikwijls

Omvang problematiekOmvang problematiek

18 tot 75% heeft kinderen + stijgt18 tot 75% heeft kinderen + stijgt 1/10 pasgeborenen in de VS1/10 pasgeborenen in de VS In Nederland: 5000; 25 à 40% kinderenIn Nederland: 5000; 25 à 40% kinderen Weinig cijfergegevens over BelgiëWeinig cijfergegevens over België

– 1000/jaar1000/jaar– 1/4 tot 1/3 heeft kinderen1/4 tot 1/3 heeft kinderen

Drugverslaafde oudersDrugverslaafde ouders

Ouderschap problematisch: Ouderschap problematisch: responsiviteit en grenzen stellenresponsiviteit en grenzen stellen

belangrijke mijlpaalbelangrijke mijlpaal zwangerschap: zwangerschap:

– onverwachtonverwacht– latente kinderwens: veranderinglatente kinderwens: verandering– minder gebruiken of stoppenminder gebruiken of stoppen– confrontatie met realiteit: herval !confrontatie met realiteit: herval !

OuderschapOuderschap Afhankelijkheid: verwerven en gebruiken Afhankelijkheid: verwerven en gebruiken

drugsdrugs– zorg en opvoeding secundairzorg en opvoeding secundair– onder invloed, wisselend gemoed, chaotische onder invloed, wisselend gemoed, chaotische

levensstijl: beperkte emotionele levensstijl: beperkte emotionele betrokkenheid, toegankelijkheid en aandachtbetrokkenheid, toegankelijkheid en aandacht

– gevaarlijk situaties: spel, voeding, hygiënegevaarlijk situaties: spel, voeding, hygiëne 1/3 emotionele verwaarlozing + 10% 1/3 emotionele verwaarlozing + 10%

fysieke mishandelingfysieke mishandeling plaatsing!plaatsing!

Drugverslaafde oudersDrugverslaafde ouders Familiale achtergrond (verslaving, ruzies, verwaarlozing, Familiale achtergrond (verslaving, ruzies, verwaarlozing,

plaatsing, …) + relationele problemen: psychische en plaatsing, …) + relationele problemen: psychische en emotionele problemenemotionele problemen

weinig eigen positieve ervaringen: gn adequate weinig eigen positieve ervaringen: gn adequate opvoedings- en interactievaardigheden + weinig kennis opvoedings- en interactievaardigheden + weinig kennis over ontwikkelingover ontwikkeling

Meer rigide + minder responsief: hechting!Meer rigide + minder responsief: hechting! Overdreven begaan: verwenningOverdreven begaan: verwenning Instabiele + wisselende relaties en beperkt sociaal Instabiele + wisselende relaties en beperkt sociaal

netwerk: alleennetwerk: alleen gezin georganiseerd rond verslaving: co-afhankelijkheid + gezin georganiseerd rond verslaving: co-afhankelijkheid +

parentificatieparentificatie loyaliteit aan ouders + bewaren familiegeheimloyaliteit aan ouders + bewaren familiegeheim

Weinig positieve identificatiemodellenWeinig positieve identificatiemodellen drugs als copingmechanisme + gevoel van macht drugs als copingmechanisme + gevoel van macht

en potentieen potentie ontbreken vaderfiguurontbreken vaderfiguur werkloosheid + financiële problemenwerkloosheid + financiële problemen criminaliteit en prostitutie: justitiecriminaliteit en prostitutie: justitie schaamte- en schuldgevoelens: oordeel schaamte- en schuldgevoelens: oordeel

maatschappij, mogelijke schade, dreiging van maatschappij, mogelijke schade, dreiging van plaatsing + sociale uitsluitingplaatsing + sociale uitsluiting

onttrekken aan hulpverlening + versterken onttrekken aan hulpverlening + versterken gevoelens door bepaalde reacties kinderengevoelens door bepaalde reacties kinderen

Beschermende factorenBeschermende factoren Ondanks risico’s: sommigen zeer goedOndanks risico’s: sommigen zeer goed verantwoordelijk en motiverendverantwoordelijk en motiverend adequaat functioneren: sociaal netwerk, adequaat functioneren: sociaal netwerk,

stabiel gebruik, rituelen, vaderfiguur, intacte stabiel gebruik, rituelen, vaderfiguur, intacte leefgebiedenleefgebieden

zeker niet bij iedereen beperkte zeker niet bij iedereen beperkte ouderschapsvaardigheden of onvoldoende ouderschapsvaardigheden of onvoldoende aandachtaandacht

Ouderschap bemoeilijkt indien andere Ouderschap bemoeilijkt indien andere risicofactoren: eerder risico dan belemmeringrisicofactoren: eerder risico dan belemmering

Kinderen van Kinderen van drugverslaafde oudersdrugverslaafde ouders

Effecten van gebruik tijdens zwangerschapEffecten van gebruik tijdens zwangerschap– vooral tijdens zwangerschap, neonatale periode vooral tijdens zwangerschap, neonatale periode

en eerste levensjaaren eerste levensjaar– nadien minder eenduidige bevindingennadien minder eenduidige bevindingen

Rol omgeving-prenatale blootstellingRol omgeving-prenatale blootstelling– lange termijn-effect bepaalde drugslange termijn-effect bepaalde drugs– invloed omgevinginvloed omgeving

niet alle kinderen blootgesteld aan drugsniet alle kinderen blootgesteld aan drugs velen groeien op buiten ouderlijk gezin:velen groeien op buiten ouderlijk gezin:

– meer probleemgedrag in pleeggezinnenmeer probleemgedrag in pleeggezinnen– ondersteunen moeder-kind relatieondersteunen moeder-kind relatie– verschillende beïnvloedende factorenverschillende beïnvloedende factoren

Risico’sRisico’s Blootstelling tijdens zwangerschap: Blootstelling tijdens zwangerschap:

– vroeggeboorte, bloedarmoede en groeiretardatievroeggeboorte, bloedarmoede en groeiretardatie– 60-90% Neonataal Abstinentiesyndroom: versnelde 60-90% Neonataal Abstinentiesyndroom: versnelde

ademhaling, diarrhee, stuipen, brakenademhaling, diarrhee, stuipen, braken– meer opgewonden toestand: snelle irritatiemeer opgewonden toestand: snelle irritatie

Jonge kinderen (0 tot 6 jaar)Jonge kinderen (0 tot 6 jaar)– vertraagde soc-emotionele, cognitieve ontwikkeling, vertraagde soc-emotionele, cognitieve ontwikkeling,

gedragsproblemen, groeiretardatie, aandachts- en gedragsproblemen, groeiretardatie, aandachts- en concentratieprblemen, impulsiviteit, hyperactiviteit, concentratieprblemen, impulsiviteit, hyperactiviteit, taalproblemen; meer internaliserend en externaliserend taalproblemen; meer internaliserend en externaliserend probleemgedragprobleemgedrag

– gebrek aan basisveilligheid: loze beloften, psychische klachten gebrek aan basisveilligheid: loze beloften, psychische klachten (woede, labiliteit, ontkenning, isolatie, schuld- en (woede, labiliteit, ontkenning, isolatie, schuld- en schaamtegevoelens, laag zelfbeeldschaamtegevoelens, laag zelfbeeld

Schoolgaande kinderen:Schoolgaande kinderen:– leerproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen, leerproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen,

gedragsproblemengedragsproblemen– problemen in omgang, overzittenproblemen in omgang, overzitten– spijbelen, delinquentie, druggebruikspijbelen, delinquentie, druggebruik– nieuwe generatie verslaafdennieuwe generatie verslaafden

overerbare kwetsbaarheid:overerbare kwetsbaarheid:– drugs- en alcoholproblemen in verschillende generatiesdrugs- en alcoholproblemen in verschillende generaties– biochemische, fysiologische en psychologische markers: biochemische, fysiologische en psychologische markers:

gebrekkige inhibitiegebrekkige inhibitie– kwetsbaarheid, geen voldoende verklaringkwetsbaarheid, geen voldoende verklaring

VeerkrachtVeerkracht Bij aantal toch voorspoedige ontwikkelingBij aantal toch voorspoedige ontwikkeling Veerkracht (resilience)Veerkracht (resilience)

– individuele kenmerken: persoonlijkheid, zelfbeeld, alertheid, individuele kenmerken: persoonlijkheid, zelfbeeld, alertheid, responsiviteit, …)responsiviteit, …)

– omgeving: rituelen, rolmodellen, steun, vriendenomgeving: rituelen, rolmodellen, steun, vrienden– vormen van veerkracht: inzicht, onafhankelijkheid, intieme vormen van veerkracht: inzicht, onafhankelijkheid, intieme

relaties, initiatief nemen, creativiteit, humor en moraliteitrelaties, initiatief nemen, creativiteit, humor en moraliteit soms opmerkelijk ontwikkelingsherstel na soms opmerkelijk ontwikkelingsherstel na

aanvankelijke problemenaanvankelijke problemen niet objectief meetbaar gedrag of bepaalde niet objectief meetbaar gedrag of bepaalde

risicofactoren doorslaggevend, wel subjectief risicofactoren doorslaggevend, wel subjectief aanvoelen door kind en eigen creatieve inbreng kindaanvoelen door kind en eigen creatieve inbreng kind

3. Bestaande aanpak3. Bestaande aanpak

Structurele benadering:Structurele benadering:– in verschillende voorzieningen: geen in verschillende voorzieningen: geen

specifieke aanpakspecifieke aanpak– opvoedingsondersteuning ambulant: opvoedingsondersteuning ambulant:

samenwerking, deskundigheid, samenwerking, deskundigheid, conflicterende visiesconflicterende visies

– residentiële programma’s: intieme huiselijke residentiële programma’s: intieme huiselijke sfeer + opvoedingsondersteuning; niet voor sfeer + opvoedingsondersteuning; niet voor koppels, meestal kinderen jonger dan 6 jaarkoppels, meestal kinderen jonger dan 6 jaar

NetwerkvormingNetwerkvorming– betere coördinatie en opvolgingbetere coördinatie en opvolging

case management: persoonlijke case management: persoonlijke begeleiderbegeleider

case management: zonder persoonlijke case management: zonder persoonlijke begeleiderbegeleider

zorgcoördinatie voor vastgelopen situatiezorgcoördinatie voor vastgelopen situatie deskundigheidsbevorderingdeskundigheidsbevordering

OpvoedingsondersteuningOpvoedingsondersteuning– individuele begeleidingindividuele begeleiding– modelingmodeling– ouderschapsklassenouderschapsklassen– oudergroepenoudergroepen– videohometrainingvideohometraining

KnelpuntenKnelpunten

““Typisch” verslaafd gedrag: herval, niet Typisch” verslaafd gedrag: herval, niet nakomen afspraken, liegen,geen nakomen afspraken, liegen,geen probleeminzicht, andere normenprobleeminzicht, andere normen

Ethische vragen: interventie?!Ethische vragen: interventie?! DeskundigheidDeskundigheid beroepsgeheimberoepsgeheim eenduidige visie en aanpakeenduidige visie en aanpak hoge drempel hoge drempel beperkt aanbodbeperkt aanbod nood aan opvoedingsondersteuningnood aan opvoedingsondersteuning

Een meer geschikte Een meer geschikte aanpakaanpak

Positieve, kritische houding nodigPositieve, kritische houding nodig normen- en waarden: intervisienormen- en waarden: intervisie deskundigheidsbevorderingdeskundigheidsbevordering expliciteren van visie en aanpakexpliciteren van visie en aanpak uitbouw formeel netwerkuitbouw formeel netwerk nood aan thuisbegeleidingnood aan thuisbegeleiding continuïteit en coördinatiecontinuïteit en coördinatie preventie en vroeginterventiepreventie en vroeginterventie

Risico’s verbonden aan Risico’s verbonden aan druggebruik van de druggebruik van de

oudersouders

Prevalentie van de problematiek : Prevalentie van de problematiek : 1/4 à 1/3 heeft kinderen1/4 à 1/3 heeft kinderen

Risico op verschillende Risico op verschillende ontwikkelingsproblemenontwikkelingsproblemen

Methodologische problemenMethodologische problemen Weinig consistente bevindingen na 1ste Weinig consistente bevindingen na 1ste

levensjaar : invloed van prenatale levensjaar : invloed van prenatale blootstelling aan drugs + van milieublootstelling aan drugs + van milieu

Risico’s verbonden aan Risico’s verbonden aan gebruik tijdens gebruik tijdens zwangerschapzwangerschap

verschillende factoren : mate en tijdstip van gebruik, soort drug, metabolisme van de moeder + gezondheid van de moeder

stoppen obstetrische complicaties :spontane abortus,

groeiretardatie, asfyxie, prematuur + dysmatuur teratogene effecten :lidmaatdefecte,npervasieve

hersenschade medische complicaties anemie, HIV, Hepatitis

Gevolgen van gebruik tijdens de zwangerschap

De neonatale periode en het 1ste levensjaar Neonataal Abstinentie-syndroom (NAS): na 24 à

72u,stoornissen van het CZS, stoornissen van het AHS, stoornissen van het GIS, medicamenteuze behandeling

‘La stige’ baby’s: irriteerbaar, niet responsief, moeilijk te knuffelen

Cocaïne : opgewonden toestand Alcohol : Foetaal Alcohol Syndroom (FAS): faciale

dysmorfologie, groeiretardatie, verstandelijke handicap Cannabis : tremor, verhoogde lichaamsactiviteit +

slaapproblemen Verhoogde morbiditeit en mortaliteit

Risicofactoren in de Risicofactoren in de omgeving omgeving

Druggebruik tijdens zwangerschapDruggebruik tijdens zwangerschap Overerfbare kwetsbaarheidOvererfbare kwetsbaarheid Kinderen van ondergeschikt belangKinderen van ondergeschikt belang Psychische en relationele problemen + Psychische en relationele problemen +

voorgeschiedenisvoorgeschiedenis Financiële en juridische problemenFinanciële en juridische problemen Beperkte ouderschapsvaardighedenBeperkte ouderschapsvaardigheden ‘‘Verslaafd gezin’Verslaafd gezin’

Risicofactoren in de Risicofactoren in de omgevingomgeving

Weinig positieve Weinig positieve identificatiemodellenidentificatiemodellen

Beperkt sociaal netwerkBeperkt sociaal netwerk Verwaarlozing en misbruikVerwaarlozing en misbruik PlaatsingPlaatsing VerwenningVerwenning Stigmatisering + schaamte- en Stigmatisering + schaamte- en

schuldgevoelensschuldgevoelens

Beschermende factorenBeschermende factoren

Verantwoordelijkheid voor het kind Verantwoordelijkheid voor het kind + belangrijke motiverende factor+ belangrijke motiverende factor

‘‘Resilience’ : individuele Resilience’ : individuele kenmerken (zelfbeeld, kenmerken (zelfbeeld, persoonlijkheid, zelfstandigheid) + persoonlijkheid, zelfstandigheid) + omgeving (rituelen, sociale steun)omgeving (rituelen, sociale steun)

Opmerkelijk ontwikkelingsherstelOpmerkelijk ontwikkelingsherstel

Mogelijke gevolgenMogelijke gevolgen

Vertraagde sociale, cognitieve + emotionele Vertraagde sociale, cognitieve + emotionele ontwikkeling, gedragsproblemen, aandachts- ontwikkeling, gedragsproblemen, aandachts- en concentratieproblemen, impulsiviteit, en concentratieproblemen, impulsiviteit, hyperactiviteithyperactiviteit

Gebrek aan veilige hechting en basisveiligheidGebrek aan veilige hechting en basisveiligheid Meer internaliserend en externaliserend gedragMeer internaliserend en externaliserend gedrag Co-afhankelijkheid + parentificatieCo-afhankelijkheid + parentificatie School-, leer- en gedragsproblemen School-, leer- en gedragsproblemen Volgende generatie drugverslaafden ?Volgende generatie drugverslaafden ?

Naar een realistisch beeldNaar een realistisch beeld

Geen eenduidig beeldGeen eenduidig beeld Verschillende beschermende en Verschillende beschermende en

bedreigende factoren op bedreigende factoren op biologisch, psychologisch en biologisch, psychologisch en sociaal vlaksociaal vlak

Niet het objectief meetbaar Niet het objectief meetbaar gedrag, wel subjectieve beleving gedrag, wel subjectieve beleving en creatieve inbreng van het kinden creatieve inbreng van het kind

2. Implicaties voor de 2. Implicaties voor de hulpverleninghulpverlening

Verweven problematiek : Verweven problematiek : hulpverlening aan ouders én kindhulpverlening aan ouders én kind

Versnipperd hulpverleningsaanbodVersnipperd hulpverleningsaanbod Verslaafde moeders afkerig Verslaafde moeders afkerig

tegenover behandeling tegenover behandeling Niet of pas laat in drughulpverlening Niet of pas laat in drughulpverlening

+ ook niet opgemerkt door niet-+ ook niet opgemerkt door niet-categoriale hulpverleningcategoriale hulpverlening