Jacqueline Vogelaar © 2020

Psyche en eetgedrag E-book

Door Jacqueline Vogelaar

Jacqueline Vogelaar © 2020

Inhoud

1. EVEN VOORSTELLEN .................................................................................................................... 3

2. INLEIDING .................................................................................................................................... 5

3. OVERGEWICHT DOOR BIO-PSYCHO-SOCIALE FACTOREN………………………………………………………...8

Biologisch ......................................................................................................................................... 8

Psychologisch……………………………………………………………………………………………………………………………. 9

Sociaal………………………………………………………………………………………………………………………………………10

4. BEHANDELING VAN OVERGEWICHT EN OBESITAS…………………………………………………………………11

Conservatieve traject………………………………………………………………………………………………………………..11

Bariatrische chirurgie………………………………………………………………………………………………………………..11

Overige methoden……………………………………………………………………………………………………………………14

5. BIBLIOGRAFIE……………………………………………………………………………………………………………………….15

6. INTERNET……………………………………………………………………………………………………………………………..16

Jacqueline Vogelaar © 2020

1. EVEN VOORSTELLEN

Mijn naam is Jacqueline Vogelaar (1963). Ik ben psycho-

sociaaltherapeut (erkend en aangesloten bij de European

Association of Psychotherapy EAP, LVPW en VVTIV) ,

Brainspot therapeut, Docent Psychologie en Voeding bij

Sonnevelt, Trainer Hormoonfactor en gewichtsconsulente.

In mijn praktijk voor “Psyche & Gewicht” te Ossendrecht

http://www.psychegewicht.nl/ begeleid ik mensen bij de

levensvraagstukken waar zij op dat moment op vastlopen.

Mijn specialisatie is gewichtsgerelateerde problematiek.

Samen met de cliënt tracht ik met behulp van coaching en

therapie de regie over het eigen eetgedrag te (her)krijgen en door middel van een verantwoord

voedingspatroon een gezond gewicht te bereiken. Ik richt me hierbij met name op de combinatie van

mindset en voeding. Mijn speciale aandachtsvelden zijn overgewicht & (borst)kanker en overgewicht

& overgang (op beide vlakken ervaringsdeskundige) en hoe er met voeding ingespeeld kan worden

op de werking van hormonen. Hierbij volg ik de richtlijnen van de Hormoonfactor en het

Hormoonbalansdieet van Ralph Moorman.

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat de 3 pijlers voor succesvol afvallen bestaan uit

voeding, psyche en beweging. Voeding en beweging hebben al jaren de aandacht. Het is echter pas

van de laatste tijd dat men erkent dat ook de geest hierbij van essentieel belang is en mentale

begeleiding mag dan ook niet ontbreken. Lichaam en geest zijn één! Oude, soms hardnekkige

patronen en/of traumatische ervaringen liggen vaak ten grondslag aan iemands eetgedrag. Dit is dan

vaak de reden dat diëten niet werken. Wanneer men gedurende een bepaalde periode keurig alle

bewegings- en voedingsadviezen volgt zonder deze mentaal te integreren is het resultaat veelal niet

blijvend. Als de mindset niet verandert, wordt afvallen een frustrerende en energievretende steeds

terugkerende tijdelijke actie. Juist hier kan coaching en/of therapie een uitkomst bieden, in

combinatie met de juiste voedingsadviezen en het zoeken naar een gezonde manier van beweging.

Het bij jezelf naar binnen kijken en de balans eens opmaken kan tevens een groot geschenk zijn aan

jezelf waar je op vele andere gebieden, zowel persoonlijk als professioneel, veel baat bij kunt

hebben.

Jacqueline Vogelaar © 2020

Bij het begeleiden van mensen met overgewicht kijk ik als therapeute naar de combinatie psyche en

gewicht. Het is belangrijk om met de juiste mindset, het doorbreken van onbewust gestuurd

eetgedrag en goede voedingsadviezen gezonde keuzes te leren maken. Het Hormoonbalansdieet

helpt bij dit proces van bewustwording, de boeken van Ralph Moorman zijn duidelijk en de

Boodschappencoach is een handige gids om in je boodschappenwagentje gezonde alternatieven

door te leren voeren. Nadat ik in januari 2014 zelf een traject van borstkanker heb afgesloten richt ik

me als ervaringsdeskundige tevens op het begeleiden van dames die na chemo en anti-hormonale

therapie overgewicht hebben overgehouden. Specialisten beschouwen die extra kilo's vaak als een

neveneffect waar men maar vrede mee moet hebben.... Ik ben dan ook super trots te kunnen

melden dat deze dames met de methode van de Hormoonfactor heel mooi afvallen, weer terug een

betere darmwerking hebben (die door de chemo en allerlei medicijnen veel te verduren heeft gehad)

en ook een veel hoger energieniveau bereiken. Het geeft mij geweldig veel voldoening om die

vrouwen te zien stralen omdat ze terug blij zijn met hun lichaam. Zo mooi!

Als docent bij Sonnevelt komt de algehele psychologie ten aanzien van eetgedrag aan bod tijdens de

les bij Trainer Hormoonfactor en in uitgebreidere vorm in de 2-daagse Psyche en Gewicht. Regulier

wordt overgewicht met name cognitief-gedragsmatig benaderd. Om echt een doorbraak te kunnen

maken in eetgedrag is dat echter niet afdoende omdat we dan niet diep genoeg kunnen inspelen op

de onbewuste processen die zich in de hersenen afspelen in onze relatie met eten. Er wordt soms

gesteld dat 95% van ons dagdagelijks gedrag onbewust gestuurd is, dus daar zal goed op ingezoomd

moeten worden. In mijn lessen geef ik (neurobiologische) uitleg over hoe ons brein werkt en

bespreek ik tools hoe we met onze cortex (bewust) invloed uit kunnen oefenen op ons limbisch

systeem en reptielenbrein (onderbewuste).

Jacqueline Vogelaar © 2020

2. INLEIDING

Al jaren begeleid ik mensen met overgewicht bij hun strijd tegen de kilo’s en bij de haat/liefde

verhouding met eten. Door het werken met deze groep mensen werd het duidelijk dat de strijd tegen

het overgewicht niet enkel een kwestie is van lijnen, maar dat het voor een groot deel bepaald wordt

door wat er zich tussen de oren afspeelt. Als therapeut, opgeleid aan de Educatieve Academie in

Antwerpen/Berchem (B), combineer ik voedingsadviezen

met uitgebreide aanvullende psychologische kennis en

verschillende psychotherapeutische technieken. Op die

manier hoop ik op geestelijk vlak steun te bieden en

samen met de cliënt inzicht te verkrijgen rondom het

eetgedrag.

Dit doen we samen, want we gaan samen op weg in dit

bewustwordingsproces. Er is een horizontale

samenwerkingsrelatie tussen therapeut en cliënt. We

gaan samen zoeken naar een manier om een gezonde

relatie met eten te krijgen. Gewichtsverlies is daarbij niet altijd het enige en belangrijkste doel.

Wanneer de cliënt voor zijn/haar gevoel een bevredigende manier heeft gevonden om met eten en

het gewicht om te gaan kan er heel veel werk verricht zijn zonder dat dit zich direct vertaalt naar de

weegschaal.

Mijn visie op diëten is in de afgelopen jaren behoorlijk veranderd. Er is zelfs een periode geweest dat

ik twijfelde of het adviseren van diëten überhaupt wel zin had. Ik denk nu dat het volgen van

duidelijke en gezonde voedingsvoorschriften aan sommige mensen zeker een handvat kan bieden om

het gewicht naar beneden te brengen. In de hedendaagse samenleving blijkt echter dat alleen

minder eten en meer bewegen, zoals aanbevolen door het Voedingscentrum, niet afdoende is om

een patroon dat in jaren is opgebouwd, te doorbreken. Het streng op dieet gaan met goede

resultaten is dan slechts tijdelijk succesvol. Voor het verkrijgen van een blijvend gezond gewicht en

goede relatie met eten is meer nodig.

Lange tijd was het voor mij niet duidelijk of ik in de praktijk enkel wilde blijven werken met

gewichtgerelateerde hulpvragen. Ik dacht dat er daardoor een groot interessant gebied van allerlei

menselijke vraagstukken onaangeraakt zou blijven voor mij. Ondertussen zijn er heel wat

puzzelstukjes op hun plaats gevallen. Door gewicht als uitgangspunt te hebben, noem het

specialisatie, komt alle andere denkbare problematiek automatisch aan bod: seksueel misbruik,

Jacqueline Vogelaar © 2020

gepest worden op school, persoonlijkheidsstoornissen, gebroken gezinnen, laag zelfbeeld en nog veel

meer. De relatie tussen eten, gewicht en psyche is zo groot dat ik het niet meer los van elkaar

gekoppeld kan zien.

Overgewicht is letterlijk een veelomvattend onderwerp.

Tijdens de consulten in mijn praktijk komt niet enkel het

psychische aspect nog aan bod. We kijken naar de

biologische en medische kwesties, het huidige

voedingspatroon, dieetadvies, familiaire parallellen,

beweging en alles wat invloed kan hebben op het gewicht

van de cliënt en ook wordt zijn/haar relatie met voeding

besproken. Voor de begeleiding bij beweging werk ik samen

met sportscholen en personal trainers. Wereldwijd is

obesitas een heel groot probleem aan het worden. Dit onderwerp komt daardoor de laatste jaren

regelmatig in het nieuws via kranten, televisie, bladen en internet. Ook rijst de vraag steeds vaker

wie de kosten gaat dragen voor de gezondheidsproblemen die aan overgewicht verbonden zijn en de

enorme financiële gevolgen die we daardoor kunnen verwachten.

Interactionele Vormgeving (IV) is een integratieve vorm van psychotherapie. Daarmee wordt bedoeld

dat IV verschillende therapeutische zienswijzen en methodes in interactie brengt met elkaar. In het

nieuwe geheel dat IV vormt, verdiepen en verrijken de oorspronkelijke vormen elkaar zonder hun

eigenheid te verliezen. IV-therapeuten laten zich dus niet beperken door één therapeutische

stroming. Zij zijn geschoold om de werkwijze uit verschillende richtingen in hun werk te integreren.

Er wordt gebruik gemaakt van therapeutische interventies en technieken uit verschillende

stromingen. Wat op dat moment het beste past wordt gekozen en wat voor deze specifieke cliënt

met dit probleem in deze context het meest bruikbare en juiste kan zijn.

IV pleit voor een holistische benadering van de cliënt en zijn systeem. Dit wil onder andere zeggen

dat we de cliënt als één samenhangend geheel zien, lichaam en geest zijn onlosmakelijk met elkaar

verbonden. We kunnen gezondheid niet langer uitsluitend als een kenmerk van één van beide

beschouwen1. De interactie tussen geest, lichaam, gedrag en milieu speelt een rol bij onze

constitutie. Denkpatronen, gevoelens, levensstijl, relaties en omgevingspatronen werken op elkaar in

1 Veranderende denkbeelden in de psychotherapie Vleugels & Van den Bosch blz 19

Jacqueline Vogelaar © 2020

en beïnvloeden ons welzijn. Dit holistische denken is niet nieuw. Wél nieuw is dat het langzaamaan

ook binnen de medische wetenschap meer en meer erkend wordt. Het leven bestaat uit één groot

biologisch, psychologisch en sociaal samenspel (bio-psycho-sociaal model, zie onder meer Thanghe

en De Winter 2004). Een persoon maakt op zijn beurt onderdeel uit van zijn eigen systeem (partner,

gezin, werk) en functioneert continu in interactie met die omgeving. Deze veelheid van elementen is

van invloed op de totaliteit2. Het geheel is meer dan de som der delen. Alles heeft invloed op elkaar

zoals bij een hangende mobiel, elke beweging van het ene deeltje werkt door op de rest.

Als we overgewicht in dit holistische licht plaatsen en de persoon en zijn systeem als één geheel zien,

kunnen we ook stellen dat verbetering op het ene vlak vermoedelijk van invloed zal zijn op het

andere vlak. Het in ogenschouw nemen van het hele plaatje is waarschijnlijk zelfs een noodzaak om

een blijvend resultaat te bewerkstelligen. Wanneer overgewicht psychologisch wordt benaderd,

wordt er vaak gesteld dat men eerst de oorzaak van het eetgedrag op moet sporen en dat eerst aan

moet pakken. Ik ben van mening dat er ook met een meersporenbeleid op meerdere vlakken tegelijk

gewerkt kan worden en dat het effect hiervan op alle vlakken invloed zal hebben. Zo kan het

gewichtsverlies door een maagverkleining een geweldig positief effect hebben op de

gemoedstoestand van iemand en daardoor ook op zijn omgeving. Het “symptoom” is bestreden en

de invloed werkt door op andere vlakken. “Symptoombestrijding” kan dus zeker zinvol zijn als het

geheel niet uit het oog verloren wordt. Er dient dan altijd nog naar de oorzaak en het ontstaan van

het overgewicht gekeken te worden maar er hoeft niet in een vaste volgorde of op een vaste manier

aan een probleem gewerkt te worden.

Dit E-book bevat tekstmateriaal uit de lesstof van de opleiding Trainer Hormoonfactor (Ralph

Moorman) en de cursus Psyche & Gewicht, allebei ondergebracht bij Sonnevelt Opleidingen. Veel van

mijn kennis komt uit eigen praktijk, mijn ervaring met bariatrische chirurgie en niet te vergeten uit de

vele interessante boeken die er al op dit gebied bestaan. Ik hoop dat ik met de verwijzingen, de

voetnoten en de literatuurlijst respectvol om ben gegaan met de stukjes tekst die niet van mijzelf

afkomstig zijn.

Verder wil ik mijn dank uitspreken aan alle cliënten die mij door de jaren heen hun verhalen

toevertrouwden en me inzicht gaven in wat zij nodig hadden om patronen te doorbreken en te leren

zien wat jezelf Voeden, met een hoofdletter V, werkelijk inhoudt.

2 Veranderende denkbeelden in de psychotherapie Vleugels & Van den Bosch blz 17-18

Jacqueline Vogelaar © 2020

3. OVERGEWICHT DOOR BIO-PSYCHO-SOCIALE FACTOREN

Hoe komt het toch dat overgewicht de laatste jaren letterlijk

zo’n zwaarwegend probleem is geworden. Overgewicht en

obesitas zijn niet zomaar ineens ontstaan. Er is ook niet één

aanwijsbare oorzaak voor. Het is een ingewikkeld en

langdurig samenspel van biologische, sociale en

psychologische factoren. Het zou wel handig zijn als er ineens

één duidelijke reden gevonden werd. Liefst nog één waar de

persoon zelf niets aan kan doen en waar binnen afzienbare

tijd een medicijn of remedie voor gevonden kan worden.

Helaas…

Als we willen gaan zoeken naar een oplossing zullen we de gehele samenleving mee moeten pakken

in dat plaatje. Niet voor niets wordt obesitas een multifactorieel bepaalde aandoening genoemd.

Door de World Health Organization wordt obesitas als chronische ziekte erkend.

Gewichtstoename ontstaat in de eerste plaats door een

langdurige onbalans van inname van te veel voeding ten

opzichte van het verbruik ervan. Dit is bekend bij iedereen

die zich ooit al eens verdiept heeft in afvallen. Bleef het

hier maar bij en was de rest ook maar zo simpel.

Natuurlijk, meer bewegen om de verbranding op te

vijzelen, daar hebben we ook allemaal al eens van

gehoord. Maar dan? Hier komt een complexe, bijna

onlosmakelijke samenhang van de bio-psycho-sociale factoren om de hoek. Alleen door dit complete

plaatje te bekijken kunnen patronen ontdekt en doorbroken worden.

Biologisch

Het zou best kunnen dat er een zekere genetische aanleg om dik te worden bestaat. We zien immers

dat overgewicht familiair voorkomt. Maar ligt het dan aan de genen of aan andere bestaande

patronen binnen een familie? Nature or Nurture? Aangeboren of aangeleerd?

Het genetisch materiaal van de mens, het DNA, is eigenlijk al eeuwen hetzelfde. Voor een

verandering in genen zijn vele duizenden jaren nodig. Er zijn tot nu toe nog geen grote aanwijsbare

verschillen in ons genetisch materiaal gevonden waardoor aanleg om dik te worden duidelijk te

voorspellen zou zijn. Overgewicht en obesitas zijn echter pas de laatste 50 jaar een probleem in onze

Jacqueline Vogelaar © 2020

samenleving. Natuurlijk, het blijft altijd wonderlijk waarom de één schijnbaar kan eten wat hij wil en

de ander van het dromen over een bonbon al dik wordt. Is het punt van verzadiging dan misschien

biologisch en hormonaal bepaald? Voor een deel is dat wel zo. Hoe komt het dat er mensen zijn die

gewoon genoeg hebben aan drie maaltijden op een dag en nauwelijks iets tussendoor eten, terwijl

anderen heel de dag wel willen en kunnen eten en ook echt honger ervaren?

Er bestaan absoluut redenen die kunnen bijdragen aan gewichtstoename zoals bijvoorbeeld een

schommelende bloedsuikerspiegel, trage schildklier, hormonen (na zwangerschap of menopauze),

hormoonkuren, ontbreken of vermindering van verzadigingsgevoel, bepaalde ziektes. Toch kan niet

alles onder het kopje “lichamelijk” geschoven worden. Aanleg speelt mee, maar de sociale en de

psychische factoren zorgen letterlijk en figuurlijk ook voor gewicht in het schaaltje.

Psychologisch

Het zal geen nieuws zijn dat ook gedrags- en denkpatronen invloed hebben op het gewicht. Als

gewicht verliezen zo simpel was als minder eten en meer bewegen dan zouden veel mensen niet zo

hoeven worstelen. Er is veel dieet-leed. Steeds weer streng op dieet, en dat voor langere tijd, is bijna

niet op te brengen. Het wordt als “levenslang” ervaren. Het volgen van een streng dieet met een lage

hoeveelheid calorieën van 1000-1200 Kcal heeft dan op lange termijn ook geen enkele zin. Het werkt

meestal zelfs contraproductief

en veel mensen worden daar

uiteindelijk nog zwaarder

door. Emoties spelen een

belangrijke rol. Het eten van

iets lekkers kan ervoor zorgen

dat iemand zich tijdelijk even

wat beter voelt. Er bestaat het

gevaar dat eten een vlucht

wordt. De oplossing voor

stress, verdriet of

eenzaamheid kan niet gevonden worden in eten. De behoefte en de invulling ervan komen niet

overeen. Als er achter het eetgedrag onverwerkt verdriet zit zal daar toch ook naar gekeken moeten

worden. Vooral omdat trauma’s uit het verleden (limbisch hersendeel) een rol gespeeld kunnen

hebben bij het opbouwen van het zelfbeeld, de zelfvalidatie en de daarmee samenhangende

zelfzorg.

Jacqueline Vogelaar © 2020

Sociaal

Sociale en culturele patronen spelen ook een rol. Hoe wordt of werd er thuis met voeding omgegaan,

welke gewoontes zijn overgenomen en wat betekent eten binnen een familie. Deze factoren kunnen

bepalen hoe er de rest van het leven, ook in het nieuwe ontstane eigen gezin, met eten omgegaan

wordt. Moest je altijd je bordje leegeten, kon er absoluut geen eten weggegooid worden of moest je

verplicht blijven zitten met je maaltijd ook al lustte je het niet? In het gezin van herkomst wordt de

eerste basis gelegd voor het eetgedrag. Niet voor niets heeft het Nederlandse Voedingscentrum een

aantal jaar geleden de campagne gehad “Terug naar de gezonde basis”. De eerste stappen worden

thuis gezet. Het boek van Thorsten Meininger

en Josine Davidse “Een koelkast vol familie”

beschrijft hoe sterk patronen generatie na

generatie doorgegeven kunnen worden. Zij

ontrafelen eetpatronen door middel van

voedingsopstellingen. Gewoontes kunnen erg

hardnekkig zijn. Vette snacks, gebruik van veel

suiker en zoet, frisdranken en alcohol zijn

grote boosdoeners. Zoet en zout zijn, met vet

als smaakdrager, gemakkelijk en goedkoop te gebruiken en zijn dan ook alom vertegenwoordigd in

het eten dat voor de grote massa bedoeld is in kantines, buffetten, all-inclusive hotels en noem maar

op.

We eten en drinken voor de gezelligheid, terwijl we het lichamelijk niet nodig hebben. Als er niks op

tafel staat, is het niet gezellig. Dit kan ook cultuurgebonden zijn zoals bijvoorbeeld bij

migrantengroepen als Antillianen of Turken. Eten aanbieden is een teken van gastvrijheid.

Overgewicht of obesitas kan alleen ontstaan in een omgeving waar een overvloed aan eten is. Dit

wordt een obesogene omgeving genoemd. Het enorme aanbod van eten, op ieder uur van de dag,

overal om ons heen, in deze maatschappij werkt daaraan mee.

Ons eetgedrag wordt dus door verschillende factoren veroorzaakt en in stand gehouden. Voor je het

weet ga je van verkeerde keuzes naar een vast patroon en in het ergste geval naar een verslaving.

Deze dynamiek zit voornamelijk in je limbische systeem verankerd en dat maakt het doorbreken en

corrigeren van deze patronen heel lastig. Omdat veel van de gebruikte methoden bij het bestrijden

van overgewicht cognitief-gedragsmatig zijn verkrijgen we wel het inzicht in ons gedrag en hoe het

ontstaan maar dit is niet afdoende. Om een blijvende verandering tot stand te brengen zal ook het

limbische systeem in de behandeling een onderdeel moeten zijn. Denk hierbij aan methoden zoals

EMDR, Brainspotting https://brainspotting.nl/index.php/nl/brainspotting , EFT (tapping) of

Jacqueline Vogelaar © 2020

lichaamswerk zoals SE Somatic Experience. Zoals er bij roken wel eens gekscherend gezegd wordt:

“stoppen met roken is heel makkelijk, ik heb het al zo vaak gedaan!”, zo is het ook bij afvallen. Veel

mensen met overgewicht zijn al meerdere keren in hun leven succesvol afgevallen. Deze worsteling,

af en aan, kan heel bepalend zijn voor het gevoel van welzijn in iemands leven. Beginnen met het

zoveelste dieet, richting het streefgewicht gaan, de teugels wat laten vieren, aankomen, gefrustreerd

raken, alles laten gaan, tot het moment van pijn om het toegenomen gewicht zich weer aandient en

dan weer van voor af aan beginnen. Op dit moment wordt er erg de focus gelegd op verandering van

lifestyle. Leefstijl-coaches worden vergoed door de verzekering en dat is een mooie stap. Wanneer

alle facetten van de drie factoren psyche – voeding – bewegen aan bod komen, wordt de kans om

het gehele plaatje blijvend te laten slagen een stuk groter.

4. BEHANDELING VAN OVERGEWICHT EN OBESITAS

Conservatieve traject

Er zijn verschillende manieren om overgewicht en obesitas te behandelen. De meest bekende manier

is afvallen met behulp van een diëtist(e) of andere begeleiding gericht op verandering van het

voedingspatroon. Dit kan in combinatie zijn met bijvoorbeeld extra beweging bij een sportschool of

een andere vorm van beweging die bij de cliënt past. Dit noemt men ook wel het conservatieve

traject. Als aanvulling daarop krijgt psychische ondersteuning en coaching meer en meer aandacht

om zo beter zicht op het eetpatroon te krijgen en het “waarom” van het eten. Ook een diëtist(e)

neemt psychische aspecten mee in haar begeleiding.

Afhankelijk van het instituut dat het afvalprogramma biedt ligt de nadruk meestal op het specialisme

van de betreffende instantie. Zo zal een diëtistenpraktijk eerder de nadruk op voeding leggen, een

sportschool op het bewegen en zal een geestelijk gezondheidscentrum zoals een GGZ zich meer

richten op de psyche. De praktijk leert dat alle drie de pijlers voeding, psyche en beweging, belangrijk

zijn voor een succesvol blijvend resultaat én dat daarbij een goede begeleiding onontbeerlijk is.

Hierbij in acht genomen dat obesitas als een chronische ziekte wordt beschouwd, zou blijvende

coaching kunnen helpen, een “buddy for life”. Sommige methoden zoals de Weight Watchers spelen

hierop in met de mogelijkheid om na een periode waarbij men verantwoord het streefgewicht heeft

bereikt, gratis “lid voor het leven” te worden. Tegenwoordig wordt obesitas steeds vaker

multidisciplinair behandeld. Men ziet dan centra waar een programma geboden wordt onder

begeleiding van diëtisten, artsen en psychologen (soms aangevuld met fysiotherapeuten of personal

trainers). Deze samenwerking van specialismen biedt hulp op de verschillende terreinen waar het

Jacqueline Vogelaar © 2020

overgewicht aangepakt dient te worden en waar het ook ontstaan is. Het streven is vooral naar een

haalbare blijvende verandering in levensstijl, zowel mentaal, lichamelijk en sociaal.

Bariatrische chirurgie

Sinds een aantal jaren wordt bariatrische chirurgie steeds vaker toegepast als behandeling van

obesitas. Dit is chirurgie die als doel heeft het gewicht te verminderen. Het woord “bariatrie” komt

van de twee Griekse woorden “bari” (in het Grieks: vari) = zwaar en “iatrie” wat geneeskunde

betekent. Geneeskunde voor zwaarlijvigen. Nog nooit waren op het Westelijk Halfrond zoveel te

dikke mensen als nu. De praktijk heeft uitgewezen dat afvallen op de conservatieve manier (zie

boven) voor sommige mensen te moeilijk is of te lang duurt met betrekking tot de

gezondheidsproblemen die er al ontstaan zijn door het overgewicht.

Onder bariatrische chirurgie vallen verschillende ingrepen zoals een maagband, een maagballon, een

maagverkleining of een gastric bypass. Welke ingreep plaats vindt hangt af van wat het beste is voor

de kandidaat. Het is niet zo dat iedereen die zich aanmeldt voor een bariatrische ingreep deze ook

zonder meer zal krijgen. Men moet aan een aantal criteria voldoen om in aanmerking te komen voor

een operatie. Zo wordt er gekeken naar de BMI (Body Mass Index) tezamen met de

gezondheidsrisico’s, de zogenaamde co-morbiditeiten, van de patiënt. Er wordt hier gesproken van

een patiënt in plaats van een cliënt omdat de persoon zich aanmeldt bij een ziekenhuis en zich

daadwerkelijk wil laten behandelen voor de ziekte obesitas. Het doel van een operatie voor ernstig

overgewicht is het verbeteren van de gezondheid, zowel lichamelijk als psychisch. Bariatrische

chirurgie als behandeling van zwaarlijvigheid is bedoeld voor

mensen bij wie het overgewicht forse gezondheidsrisico's met

zich meebrengt

Dus iedereen onder het mes? Zo simpel is het niet. Bariatrische

chirurgie kan een noodzakelijk middel zijn in de strijd tegen

overgewicht. We spreken hier echter wel van een operatie

waarvan een aantal ingrepen onomkeerbaar zijn. Ook kunnen

er postoperationele complicaties zijn. Voordat iemand het fiat

krijgt om geopereerd te worden is er een uitgebreid en

zorgvuldig onderzoek. Dit gebeurt op medisch, psychologisch en voedingkundig gebied.

Op psychologisch vlak wordt hier onder andere gekeken naar hoe het overgewicht ontstaan is, wat

voor soort eter iemand is maar vooral ook naar wat eten voor iemand betekent. Dit laatste is heel

Jacqueline Vogelaar © 2020

erg van belang. Hier zit naar mijn idee de grootste sleutel. We eten niet alleen om te overleven. Eten

is voor veel mensen een vorm van genieten en eten heeft ook een sociale functie. Het kan zijn dat

iemand het offer dat hij moet brengen, door niet meer naar hartenlust te kunnen eten, te groot

vindt. Er kan dan een bewuste keuze gemaakt worden om met het overgewicht te leren leven in

plaats van het eten op te moeten geven of men zoekt een andere manier een evenwichtig eetgedrag

te (her)krijgen. Eten kan ook een uitlaatklep zijn of een verslaving. In dit geval is het ook heel

belangrijk om dat vóór de operatie in beeld te krijgen. Als de drang om te eten te sterk is kunnen er

risico’s zijn vlak na de operatie wanneer het behandelde gebied nog kwetsbaar is. Bovendien zou een

operatie in die gevallen enkel als symptoombestrijding gezien kunnen worden. Het symptoom, het

overgewicht, wordt aangepakt maar de onderliggende oorzaak voor de verslaving of het overeten

dient tevens onderzocht te worden. Niet zelden wordt in geval van een verslaving de ene verslaving

ingewisseld voor een andere zoals bijvoorbeeld alcohol, gokken, overmatig sporten of winkelen. Als

er aan het overgewicht een groot verdriet of trauma ten grondslag ligt, is het ook heel belangrijk om

daar aandacht aan te besteden teneinde dit te verwerken. Er kan dan gezocht worden naar andere

manieren om emoties en gevoelens te kanaliseren dan door te eten. Tijdens een psychologische

screening wordt tevens onderzocht of er bepaalde psychopathologieën (inclusief eetstoornissen) zijn

die het eetgedrag mede beïnvloeden. Daarbij kan het gaan om redenen waardoor iemand psychisch

verminderd stabiel is zoals bijvoorbeeld een borderline persoonlijkheidsstoornis, manisch-

depressiviteit, verslavingsgevoeligheid of ADHD. Als deze factoren een te grote rol spelen in het

eetgedrag kan het zijn dat de patiënt hierdoor geen ingreep zal krijgen. Dit worden uitsluitingcriteria

genoemd en zijn erg belangrijk om in beeld te krijgen. Verder geldt het “last resort” criterium, dit wil

zeggen dat een patiënt vóór de aanmelding bij de kliniek al op verschillende manieren, onder

professionele begeleiding, heeft geprobeerd het overgewicht aan te pakken en dat dit niet met

blijvend resultaat is gelukt.

Is bariatrische chirurgie een manier om een gezonde(re) relatie met eten te krijgen? Het kan! De

ingreep werkt als een ingebouwde rem. Zorgvuldig met eten omgaan blijft echter een belangrijk

punt. Hoe iemand na de ingreep met eten om zal gaan is heel persoonsgebonden. Er zijn

verschillende factoren die meespelen. Bij een maagband kunnen bepaalde voedingsmiddelen soms

niet zo goed meer gegeten worden, die passeren de ring niet gemakkelijk. Bij een gastric bypass kan

men door de interne veranderde situatie veel last krijgen van het eten van suikers, het zogenaamde

“dumping syndroom”. Dit wil zeggen dat iemand zich behoorlijk ziek kan voelen na het eten van

suikers. Deze zaken hebben natuurlijk invloed op het eetgedrag, maar belangrijker is de rol die eten

blijft spelen in iemands hoofd en leven. De metamorfose die door het gewichtsverlies wordt

verkregen kan zo’n enorme boost geven, dat het oude patroon hiermee doorbroken wordt. Dit wordt

Jacqueline Vogelaar © 2020

wel eens gekscherend versie 2.0 van zichzelf genoemd. De herinnering aan het lijden in de vroegere

situatie roept dan iets op van “dát nóóit meer!” Dit kan een krachtig anker zijn om van dát

ongewenste gevoel naar het huidige gewenste gevoel te switchen. De lijdensdruk heeft ook zijn

functie. Vanuit die pijn zijn er stappen te ondernomen om iets te veranderen en te streven naar een

gezonder lichaam. Het opnemen van de eigen verantwoordelijkheid en het zien van het eigen

aandeel speelt hierbij ook een grote rol.

Overige methoden

Buiten de twee bovengenoemde methoden om overgewicht aan te pakken zijn er nog andere

behandelingswijzen die minder toegepast worden. Dit kan zijn vanwege de niet bewezen positieve

resultaten of de effecten op lange termijn.

• Eetlustremmende medicatie

• Alternatieve geneeswijzen zoals acupunctuur

afkomstig uit de Chinese geneeskunde

• Cosmetische ingrepen zoals bijvoorbeeld liposuctie,

cryolipolyse.

Jacqueline Vogelaar © 2020

5. BIBLIOGRAFIE

• ASSAGIOLI R. (1973) Over de wil – Sturend mechanisme in het menselijk handelen

Utrecht/Antwerpen: Servire

• BOSCH J., DAANSEN P. & BRAET C. (2004) Cognitieve gedragstherapie bij obesitas

Houten: Bohn, Stafleu, van Loghum

• DAANSEN P. (2005) Leven met obesitas, Houten: Bohn, Stafleu, van Loghum

• ESTES C.P. De ontembare vrouw (1995) Haarlem:Altamira-Becht

• FERRUCCI P. (2000) Rondleiding in de psychosynthese, model voor persoonlijke groei, Haarlem:

De Toorts,.

• VAN HOUT G. (1996) Maak je niet dik, over eten en diëten, Amsterdam: Boom

• VAN HOUT G. (2003) Het langzaam-aan-dieet, Schuyt & Co

• JOHNSTON A. (1996) Eten in het schijnsel van de maan, Haarlem: Becht

• KORTINK J. (2010) Uit de ban van eetbuien, een weg naar balans in je leven

Utrecht/Antwerpen: Servire.

• KORTINK J. & NOORDENBOS G. (2011) Uit de ban van emotie-eten, een nieuwe oplossing voor

eet- en gewichtsproblemen, Utrecht/Antwerpen: Servire.

• KOSTERS M. (2011) Het geheim van slanke mensen, Amsterdam: in eigen beheer

• MEIJER K. (1992) Handboek psychosomatiek, Baarn: HB Uitgevers

• O’CONNOR J. & SEYMOUR J. (1990) NLP-gids voor optimaal functioneren – Neurolinguïstisch

programmeren voor beginners. Haarlem: De Toorts

• POLLAN M. (2009) Echt eten, Amsterdam: de Arbeiderspers

• RILEY GILLIAN (2003) Wilskracht, je hebt het! Maak er gebruik van! Aartselaar: Deltas

• ROBER P. (2002) Samen in therapie, gezinstherapie als dialoog, Leuven: Acco

• ROLLNICK S., W.R. MILLER, C.C. BUTLER (2007) Motiverende gespreksvoering in de

gezondheidszorg, Gorinchem: Ekklesia

• STEVENS A. (1990) Over Jung, Rotterdam: Lemniscaat

• VISSER F. (2001) Ken Wilber, denken als passie, Rotterdam: Lemniscaat

• VLEUGELS H. & VAN DEN BOSCH B. (2008) Veranderende denkbeelden in de psychotherapie -

Interactionele Vormgeving in actie. Antwerpen: Standaard Uitgeverij

• WILBER K. (2007) Integrale Visie op het leven, God, het Universum en alles, Deventer: Ankh-

Hermes

• ZWEIG C. & WOLF S. (2009) Omgaan met je schaduw, Utrecht/Antwerpen: Servire

Jacqueline Vogelaar © 2020

6. INTERNET

• http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/index.html

• Copyright 2008/2009 Kenniscentrum Overgewicht

• http://www.overgewicht.org/Overovergewicht/Diagnostiek/Volwassenen

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Acceptance_and_commitment_therapy

• http://www.ntvg.nl/publicatie/overgewicht-iii-gewichtsreducerendebehandelingsstrategie

• http://www.tipsbijafvallen.nl/acupunctuur.php

• kwadrantenmodel Ken Wilber.png

• maandag 9 januari 2012 - (Marleen De Geest) www.6minutes.be

• http://studiedagvae.blogspot.com/p/info-workshops.html site VAE

• http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/lifestyle/73890-mindfulness-bodyscan-hoe-werkt-het.html

• http://members.home.nl/j.dammeijer/mijnweb2/NLP3.htm

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Mindfulness

• http://studiedagvae.blogspot.com/p/info-workshops.html site VAE

• metro sept 2011

• http://medischcontact.artsennet.nl Obesitas chronische ziekte, Publicatie Nr. 18 - 02 mei 2006

Jaargang 2006, Auteur P.C. Van de Meeberg, G.H. de Groot en C.E.M. Bever Pagina's 736 – 738

• http://www.sg.uu.nl/programma/najaar-2007/zin-en-onzin-over-eten

Meer weten over dit onderwerp? Sonnevelt Opleidingen verzorgd de cursus Psyche en gewicht. Deze 2-daagse cursus is

bedoeld voor alle vormen van begeleiding waar voeding en eetgedrag onderdeel van zijn.

Er worden handvatten aangereikt voor patroondoorbrekend gedrag die zinvol kunnen zijn

voor diëtisten, gewichtsconsulenten, (lifestyle) coaches, psychologen die bijvoorbeeld

multidisciplinair werken met overgewicht of huisartsen die in hun praktijk steeds vaker te

maken hebben met gewichtsproblemen. De weg van onbewust naar bewust eetgedrag

komt uitgebreid aan bod. Verder is de cursus interessant voor iedereen die meer inzicht wil

verkrijgen over de relatie tussen de psyche en gewicht.

Meer informatie op www.sonneveltopleidingen.nl/cursussen