203

Het einde van de Republiek

18501810

TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES

1760

1766: Willem V stadhouder

18301800 1840

Minimum

1. Wie regeerde, toen Willem V nog te jong was? Zijn moeder Anna van Hannover.

2. Met wie trouwde prins Willem V? 2. De Duitse prinses Wilhelmina van Pruisen.

3. Welke oorlog werd in Noord-Amerika gevoerd? 3. De Amerikaanse vrijheidsoorlog.

4. Wat was de oorzaak van de Vierde Engelse Oorlog?

4. Hollandse kooplieden leverden wapens aan de Amerikaanse vrijheidsstrijders.

5. Wat zijn patriotten? 5. Mensen die tegen het Oranjehuis zijn.

6. Wat zijn vrijkorpsen? 6. Gewapende groepen patriotten.

7. Wat was het gevolg van de rellen tussen prinsgezinden en patriotten?

7. Stadhouder Willem V en zijn vrouw vluchtten uit Den Haag.

8. Wat gebeurde bij Goejanverwellesluis? 8. Prinses Wilhelmina werd tegengehouden door patriotten.

9. Wie riep Wilhelmina te hulp? 9. Haar broer, koning van Pruisen.

1770 1790 1820

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES

1780-1784: Vierde Engelse Oorlog

1780

1795: Fransen in ons land Willem V vlucht naar Engeland

1787: Wilhelmina tegenhouden bij Goejanverwellesluis

1789: Franse Revolutie

Pruiken en Revoluties

204

10. Naar welk land vluchtten veel patriotten? 10. Naar Frankrijk.

11. Wat betekent het verlichte denken voor het omgaan met de Bijbel?

11. Mensen geloven niet meer in wonderen.

12. Wat was de leus van de Franse Revolutie? 12. Vrijheid, gelijkheid en broederschap.

13. Naar welk land vluchtte Willem V toen de Fransen binnenvielen?

13. Naar Engeland.

Basis

Jaartallen

1766: Willem V stadhouder

1780-1784: Vierde Engelse Oorlog

1787:Prinses Wilhelmina wordt

tegengehouden bij Goejanverwellesluis

1789: Franse Revolutie

1795:De Fransen in ons land

Willem V vlucht naar EngelandEinde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Stadhouder Willem V (1748-1806)

1. Bekijk de strip en maak de vragen.a. Hoe wordt die oorlog in Amerika genoemd?

b. Waar vochten de Amerikanen voor?

205

Ho

ofd

stu

k 13

H

et e

ind

e va

n d

e R

epu

blie

k

c. Tegen wie vochten ze?

d. Wie voerde het Amerikaanse leger aan?

e. Welke Amerikaanse stad is er naar hem genoemd?

f. Waarom steunden de Hollandse regenten de opstandige Amerikanen?

2. Een nieuwe psalmberijming. a. Vul in. Kies uit: licht – sporen – invloed – verstand – deugd – Verlichting

De 18e eeuw wordt ook wel de eeuw van de genoemd.

Het of de ‘rede’ van de mens komt in het middelpunt te staan. In de

psalmberijming van 1773 vind je hiervan ook terug. Je leest over het ‘pad

der ’en over het ‘ der rede’. Gelukkig is in de

meeste verzen geen van de Verlichting te merken.

b. Uit welke psalmberijming zing jij in de kerk?

c. Welke psalmberijming(en) zingen jullie op school?

d. De psalmberijming van 1773 kwam in de plaats van de berijming van

e. De psalmberijming van 1773 wordt ook wel de ‘Statenberijming’ genoemd. Leg uit waarom. (Denk aan de ‘Statenvertaling’).

206

f. Stel je voor: jij schrijft een brief aan de regering met de vraag of de regering een nieuwe psalmberijming wil betalen. Schrijf hieronder het antwoord dat je waarschijnlijk van de regering terug zult krijgen.

De patriottentijd

3. Prinses Wilhelmina en de patriotten.

... Het volk noemde ze Kezen, deze excercerende patriotten. Misschien naar Cornelis de Gijzelaar, pensionaris van Dordrecht, een van de voormannen van de Hollandse patriotten?...

a. Excercerende patriotten zijn lid van een

b. Bij welke plaats en in welk jaar werd prinses Wilhelmina tegengehouden door de patriotten?

c. In veel Europese landen werd deze gebeurtenis gezien als een schandaal. Leg uit waarom.

207

d. Dit is een draagpenning van de patriotten. Welk hondenras is op de penning afgebeeld en waarom?

e. Op de rand van de penning staat: ‘Ik byt op myn tyd’. Wat willen de patriotten hiermee zeggen?

4. Uit een preek van ds. Theodorus van der Groe (1705-1784).

‘Wij hebben de Geest van God versmaad en verworpen. Wij hebben Zijn Licht en bestraffing niet willen horen. En ach, nu is het verbond tussen God en Nederland verbroken. Hij is verdrietig, ja, verbitterd en grimmig vertoornd over ons. Ik moet u het verschrikkelijk vloekvonnis van de hoge en almachtige God aanzeggen. De Rechter der ganse aarde heeft het vloekvonnis uitgesproken over het boze volk van Nederland.’

a. Wat is de oorzaak dat het verbond tussen God en Nederland is verbroken?

b. Wanneer is de profetie van het oordeel vervuld?

c. Zou het vandaag ook nog kunnen gebeuren dat God iemand de toekomst laat zien? Leg uit.

d. In welke twee plaatsen is ds. Van der Groe predikant geweest?

Ho

ofd

stu

k 13

H

et e

ind

e va

n d

e R

epu

blie

k

208

Het einde van de Republiek

5. De Franse Revolutie begon met de bestorming van de Bastille.

a. Wat was dat voor gebouw?

b. Waarom viert men elk jaar op 14 juni feest in Frankrijk?.

c. Als jij in Frankrijk zou wonen, zou je dan meedoen met dit feest? Leg uit waarom wel of niet?

6. Franse troepen trekken over de Lek, 1795. Zet de goede nummers voor de zinnen.

3

2

1

7

4

6

5

89

10

11

209

Door de strenge winter is de rivier bedekt met een dikke laag ijs.

Haveloze en verkleumde Franse soldaten trekken over de bevroren rivier de Lek.

Huifkarren voeren gewonden mee.

Een officier houdt de overtocht van de soldaten in de gaten.

De man met de lichte overjas en de rode sjerp is de Franse generaal Pichegru.

Naast hem, met de donkere overjas, staat generaal Salme.

Links van Pichegru staan twee vertegenwoordigers van het Franse volk.

Op de achtergrond staat het veerhuis van Culemborg.

Voor het veerhuis staat de reiskoets van Pichegru en de volksvertegenwoordigers.

Drie mannen van de vaandelwacht zullen zich bij het oprukkende leger aansluiten.

Het wapperende vaandel.

7. Bestudeer de stamboom en beantwoord de vragen.a. Hoe heten de drie kinderen van Willem V en Wilhelmina

van Pruisen?

b. Wie van bovenstaande mensen vluchtte in 1795 niet naar Engeland? Waarom niet?

Willem V(1748-1806)

Wilhelmina van Pruisen (1751-1820)

Louise(1770-1819)

Willem(1772-1843)

Frederik(1774-1799)

Ho

ofd

stu

k 13

H

et e

ind

e va

n d

e R

epu

blie

k

210

c. Als de Fransen ons land niet waren binnengevallen, wat voor Romeins cijfer zou er dan achter Willem, de oudste zoon, hebben gestaan?

d. De Franse tijd duurde van 1795-1813. Wie van bovenstaande mensen zijn in ballingschap gestorven?

e. Zoek uit of er in jouw woonplaats straten vernoemd zijn naar leden van het Oranjehuis. Schrijf hun namen hier op.

8. Bekijk de strip en beantwoord de vragen.

a. Waarom vallen Oostenrijk en Pruisen Frankrijk aan?

b. Oostenrijk had nog een bijzondere reden om Frankrijk aan te vallen. Welke?

c. Hoe lang zijn de patriotten in Frankrijk geweest?

211

d. Welke belangrijke gebeurtenis maakten ze daar mee?

e. Wanneer was ‘de Pruis in ’t land’?

f. De Fransen worden ‘kaal’ genoemd. Dat betekent dat ze arm zijn. Hoe kun je dat in de tekening zien?

g. ‘Vrijheid, daar wil ik wel eens een boom over opzetten!’ Deze zin heeft twee betekenissen. Welke?

1.

2.

h. Bekijk een Franse euromunt. Welke tekst staat er op? Welke afbeelding staat er op?

Afbeelding :

Tekst :

9. Toen prins Willem V in 1795 moest vluchten, zei hij :

De ware Bron van onze Ongelukken moeten wij zoeken in de Nationale Zonden en Ongerechtigheden, waaraan zich de Inwoonderen van Nederland (…) hebben schuldig gemaakt, en ik zelve mij voor den Alwetenden niet verontschuldigen kan. God heeft een twist met Nederland, en heeft zulks (…) duidelijk doen blijken, (…) daar Hij door de felle vorst het voornaamste verdedigingsmiddel om de Fransen de intocht te beletten, tot een gebaande weg maakte om de Republiek te overmeesteren. (…) Als God ter neder werpt, mijn Vriend! wie zal dan weder oprichten? Wij moeten dus de hand op de mond leggen. Gods oordelen billijken. En door het ootmoedig gebed ons bevlijtingen, om een spoedige en genadige afwending van dezelve van den God der Vaderen af te smeken. (Uit: Dispereert niet)

a. Wat zag de prins als de oorzaak van de komst van de Fransen?H

oo

fdst

uk

13

Het

ein

de

van

de

Rep

ub

liek

212

b. Voelde hij zichzelf ook schuldig?

c. Wat was in 1795 het voornaamste verdedigingsmiddel tegen de Fransen?

d. Waaruit blijkt dat God een twist had met Nederland?

e. Wat betekent ‘Gods oordelen billijken’?

f. Noem twee personen uit de Bijbel die Gods oordelen billijkten.

g. Welke raad geeft de prins in de laatste zin?

10. In 1795 hield de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden op te bestaan. a. Er zijn drie momenten aan te wijzen als begin van de Republiek. Schrijf bij elk jaar de gebeurtenis op die zou kunnen gelden als het begin van de Republiek (de

antwoorden kun je vinden in vorige hoofdstukken).

1579:

1581:

1588:

b. Hoe lang heeft de Republiek ongeveer bestaan?

213

Extra

Stadhouder Willem V (1748-1806)

1. Dit is een afbeelding van de componist Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). a. Hoe kun je zien dat Mozart in de pruikentijd leefde?

b. Hoe oud is Mozart geworden?

c. Mozart was op rondreis door Europa, samen met zijn vader en zijn zus. In 1766 waren ze in de Republiek. Ze logeerden in Den Haag. Hoe oud was Mozart toen?

d. Op 8 maart 1766 werd de nieuwe stadhouder ingehuldigd. Hoe heette hij? Hoe heette zijn zus?

e. Ter gelegenheid van die inhuldiging werd het volgende lied geschreven.

Laat ons Juichen, Batavieren!Thans verrijst de Oranje-Zon,Die aan 't hoofd van 't Lands-bestieren,Eer de gulde Vryheid won.De eerste Willem lei de gronden, Van 't verenigd Staats-juweel,Zeven Pijlen, vast gebonden,Zijn nu vijfde Willems deel.

Thans neemt hij, na rechtsverklaring,Van het ganse Nederland,Op deze dag van zijn verjaring,Zelf het Staats-Roer in de hand.Dat hij leev', en steeds in zegen,Met der Staten wijs beleid,'t Land bestier, en allerwegen,Zie zijn roem en eer verbreid!

Wat wordt bedoeld met ‘De eerste Willem lei de gronden, van ‘t verenigd Staats-juweel.’ ?

f. Hoe worden de inwoners van de Republiek in dit lied genoemd? Waarom?

Ho

ofd

stu

k 13

H

et e

ind

e va

n d

e R

epu

blie

k

214

g. Waarom wordt Willem V juist op 8 maart 1766 ingehuldigd?

h. Mozart componeerde muziek bij dit lied. Luister maar. Welk instrument hoor je?

i. Dit instrument lijkt een beetje op een klavecimbel. Maar je kunt er veel meer mee. Wat kun je niet op een klavecimbel en wel op dit instrument?

j. Je hoort eerst het thema, en daarna een aantal variaties op het thema. Hoeveel variaties hoor je?

k. Maak een aankondiging van het concert door Mozart, ter ere van de inhuldiging van Willem V als stadhouder. Denk goed na over wat er allemaal op de aankondiging moet staan.

2. De Amerikaanse vrijheidsoorlog. Hier zie je het Vrijheidsbeeld.

a. Waar staat dit beeld?

b. Welk land heeft dit beeld geschonken?

c. Wanneer en waarom?

215

3. Drie berijmingen in één. De psalmberijming van 1773 is samengesteld uit drie andere berijmingen: die van Johannes Eusebius

Voet, van het dichtgenootschap ‘Laus Deo Salus Populo’ en van Hendrik Ghijsen.

a. Hieronder staan de nummers van de psalmen en de afkortingen van de ‘Enige Gezangen’. Gebruik de lijst die in je psalmboek staat. Geef de hokjes de juiste kleur.

Psalmen/gezangen uit de berijming van Voet: rood Psalmen/gezangen uit de berijming van ‘Laus Deo Salus Populo’: geel Psalmen/gezangen uit de berijming van Ghijsen: blauw

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60

61 62 63 64 65 66 67 68 69 70

71 72 73 74 75 76 77 78 79 80

82 82 83 84 85 86 87 88 89 90

91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

101 102 103 104 105 106 107 108 109 110

111 112 113 114 115 116 117 118 119 120

121 122 123 124 125 126 127 128 129 130

131 132 133 134 135 136 137 138 139 140

141 142 143 144 145 146 147 148 149 150

TG LvM LvZ LvS GdH TA1

TA2 BedP MZ BedE DzE AZ

b. Zet nu het juiste aantal achter de namen.

Psalmen/gezangen uit de berijming van Voet

Psalmen/gezangen uit de berijming van ‘Laus Deo Salus Populo’

Psalmen/gezangen uit de berijming van Ghijsen Ho

ofd

stu

k 13

H

et e

ind

e va

n d

e R

epu

blie

k

216

4. Moeilijke woorden in de psalmen. De psalmberijming van 1773 is al een paar eeuwen oud. Daarom kom je woorden tegen die we nu niet

meer in het dagelijks leven gebruiken. Hieronder staan gedeelten van psalmen. Kies de juiste betekenis van de onderstreepte woorden.

1. Die van ’t verderf uw leven wil verschonen (psalm 103:2). reinigen, schoonmaken sparen 2. Om nooddruft te begeren (psalm 123:1). het allernoodigste noodzaak 3. Daar Uw golven, daar Uw baren, mijn benauwde ziel vervaren (psalm 42:4). bang maken, verschrikken verlossen 4. Daar zal ons ’t goede van uw woning, verzaden reis op reis (psalm 65:3). van de ene naar de andere plaats keer op keer, telkens weer 5. Die na kortstondig ongeneugt, mij eindeloos verheugt (psalm 43:3). genot verdriet, smart 6. ’t Is Gods getuigenis, dat eeuwig zeker is, en slechten wijsheid leert (psalm 19:4). onverstandigen, dwazen eenvoudigen

5. Er zijn nog veel meer psalmberijmingen. Schrijf er drie op.

1.

2.

3.

217

De Franse Revolutie

6. Wat betekenen deze moeilijke woorden? Let op: sommige woorden betekenen hetzelfde! Je kunt kiezen uit: Vrijheid, gelijkheid en broederschap – Verstand – Het verstand is de belangrijkste bron van kennis – Met goed nadenken krijg je een betere wereld – Geen God en geen meester

a. Ni Dieu et ni maître! :

b. Liberté, égalité, fraternité :

c. Rede :

d. Ratio :

e. Rationalisme :

f. Verlichting :

7. De Fransen trokken over de Lek de Republiek binnen. a. In welk jaar trokken de Fransen de Republiek binnen?

b. Waarom konden ze zo gemakkelijk ons land binnenkomen?

c. Geef met een blauwe lijn op het kaartje de route van de Fransen aan.

d. Stadhouder Willem V en zijn vrouw vluchtten naar Engeland. Geef hun route aan met een oranje lijn.

Ho

ofd

stu

k 13

H

et e

ind

e va

n d

e R

epu

blie

k

218

e. Waarom vluchtte stadhouder Willem V juist naar Engeland?

f. In de twintigste eeuw vluchtte ook een Oranje naar Engeland. Wie? En wanneer was dat?

g. Mensen reageerden verschillend op de vlucht van Willem V. Bedenk een aantal reacties.

8. We zijn nu klaar met de geschiedenis van de 18e eeuw. Zoek de vijf belangrijkste gebeurtenissen op die plaatvonden in de 18e eeuw. Schrijf ze hieronder op, in chronologische volgorde (= tijdsvolgorde). Schrijf er ook bij waarom je voor die gebeurtenissen kiest.

Gebeurtenis Jaar Waarom belangrijk?