Bastenakkers

Maart 2012

In de eerste Sigma nieuwsbrief van augustus 2011 kon je kennis

maken met het Sigmaproject Bastenakkers. In het kader van het

Sigmaplan zal dit project de directe omgeving van Destelbergen,

Melle en Wetteren en ook andere gebieden langs de Schelde beter

beschermen tegen overstromingen.

Het finale inrichtingsplan ligt nu op tafel. De oorspronkelijke plan-

nen zijn hier en daar gewijzigd. Om de landbouw leefbaar te hou-

den, maakt het noordoostelijke deel van Bastenakkers niet langer

deel uit van het geplande gecontroleerde overstromingsgebied.

Om toch voldoende beveiliging tegen overstromingen te bieden,

wordt Ham, ten oosten van Bastenakkers, toegevoegd aan het

overstromingsgebied. Dit nieuw samengestelde projectgebied

voor het gecontroleerd overstromingsgebied Bastenakkers – een

kleiner Bastenakkers samen met Ham – garandeert eenzelfde be-

scherming tegen overstromingen als het oorspronkelijke plan.

Bovendien gooit Ham in dit scenario een extra troef op tafel. Met

zijn oude Scheldemeander wacht dit gebied een mooie toekomst

als zeldzaam én toegankelijk Scheldenatuurgebied, met zeldzame

zoetwaterslikken en -schorren.

Zo slaagt het Sigmaplan erin om in dit gebied veiligheid en waar-

devolle, toegankelijke Scheldenatuur te combineren met een maxi-

maal behoud van landbouw.

Michaël De Beukelaer-Dossche, projectingenieur Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z)

Ontmoetde Schelde

Het projectgebied Bastenakkers telt 33 actieve

landbouwers, die er 118 hectare grond be-

werken, ruim twee derde van de totale opper-

vlakte. De landbouw bestaat er hoofdzakelijk

uit melkveebedrijven, boomkwekerijen en

sierteeltbedrijven. Dat zijn types van landbouw

waar grond een extra belangrijke rol speelt.

De inrichting van een overstromingsgebied

kan uiteraard gevolgen hebben voor het land-

bouwgebruik. Zo neemt de bouw van dijken

onder andere grond in beslag. Daarom biedt

de Vlaamse overheid, in het kader van het Sig-

maplan, de getroffen landbouwers een pakket

met flankerende maatregelen aan.

In het noordoosten van het projectgebied

Bastenakkers zijn enkele tuinbouwbedrijven

actief. Tuinbouw vergt grotere investeringen

dan andere landbouw. Bovendien zijn (sier)

teelten niet opgewassen tegen overstromin-

gen. Wateroverlast zou dus een zware tol eisen

van deze bedrijven. Daarom zijn door een ver-

fijning van de grenzen deze gronden uit het

projectgebied gehaald. Om bij overstromin-

gen toch voldoende waterberging te voorzien,

wordt het nu kleiner geworden Bastenakkers

uitgebreid met het deelgebied Ham.

De inrichting van Bastenakkers als gecontroleerd overstromingsgebied (GOG) mag de land-bouwfunctie van het gebied niet in het gedrang brengen, zo besliste de Vlaamse Regering van meet af aan. Tijdens de opmaak van het landbouweffectenrapport is samen met de land-bouwers nagegaan hoe flankerende maatregelen aan hun knelpunten tegemoet kunnen ko-men. In het noordoosten van Bastenakkers werden de grenzen hertekend ten voordele van de landbouw.

ONTMOET DE SCHELDE MAART 2012 | 02

Projectgebied met aangepaste contouren spaart landbouw

Compensatie voor de landbouwerSchade aan landbouwpercelen of oogst is niet

altijd uit te sluiten in de projecten van het Sig-

maplan. Flankerende maatregelen worden in-

gezet om de gevolgen voor de getroffen land-

bouwers te verzachten. In al deze maatregelen

staat de leefbaarheid van een landbouwbedrijf

centraal.

Flankerende maatregelen zijn heel uiteenlo-

pend. De werken kunnen gespreid worden in

de tijd. Zo heeft de landbouwer meer tijd om

zijn bedrijf om te vormen. Er kan ook hulp ge-

boden worden bij het zoeken naar ruilgronden

of een bedrijfsverplaatsing. De grondenbank

zoekt dan naar beschikbare, evenwaardige

landbouwgronden. Stoppende landbouwers

kunnen hun gronden via een gunstige financi-

ele regeling aan de grondenbank overdragen.

Ook vergoedingen om opbrengstverlies te

compenseren, zijn mogelijk. Veel landbouwers

verkiezen bij overstroming eerder een schade-

vergoeding dan dat ze hun grond verkopen.

© V

ilda

- Yve

s Ad

ams

© V

ilda

- Rol

lin V

erlin

de

ONTMOET DE SCHELDE MAART 2012 | 03

Veiligheid, landbouw en natuur hand in hand

Om de regio van overstromingen te vrijwaren, is in Bastenakkers een bergingscapaciteit van 3,5 miljard liter nodig. Met het wegvallen van het noordoostelijke deel van Bastenak-kers ten voordele van de landbouw, startte de zoektocht naar bijkomende ruimte. Ham, een oude Scheldemeander ten oosten van Bastenakkers, brengt soelaas. En hoe!

Het kleiner geworden Bastenakkers en het

toegevoegde Ham tellen ongeveer 150 hec-

tare. Samen zijn ze vrijwel even groot als het

oorspronkelijke projectgebied Bastenakkers.

Zo wordt de vooropgestelde veiligheid door

een bergingscapaciteit van 3,5 miljard liter

gegarandeerd. Beide overstromingsgebieden

wacht echter elk een verschillende inrichting.

In Bastenakkers blijft landbouw mogelijk, Ham

mag zich verheugen op een mooie brok nieu-

we natuur.

Bastenakkers: veiligheid in combinatie met landbouwHet deelgebied Bastenakkers wordt als gecon-

troleerd overstromingsgebied (GOG) ingericht.

De rivier kan er ‘veilig’ overstromen. De huidige

Scheldedijk wordt een halve meter verlaagd en

verstevigd tot een overstroombare dijk (over-

loopdijk). Bij een overstroming loopt het Schel-

dewater over deze overloopdijk Bastenakkers

binnen. Om te beletten dat ook andere gebie-

den onder water lopen, wordt het achterland

beschermd door een ringdijk. Als het waterpeil

in de Schelde weer daalt, stroomt het water

via uitwateringssluizen in de overloopdijk op-

nieuw naar de rivier. Het GOG Bastenakkers

treedt statistisch gezien één keer om de vijftig

jaar (gedeeltelijk) in werking. Landbouw blijft

dus mogelijk in dit gebied.

Ham gaat voor beschermende natuurIn Ham komt de overloopdijk nog iets lager,

zodat dit gebied vaker (deels) onder water

komt te staan, statistisch gezien zo om de 25

jaar. Maar er is meer: als gecontroleerd gere-

duceerd getijdengebied (GGG) krijgt Ham ook

tweemaal per dag een beperkte hoeveelheid

Scheldewater te slikken. Deze ingreep bootst

de getijdenwerking van de Schelde na, in het

klein. Op die manier combineert dit GGG de

veiligheidsfunctie van een GOG mét herstel

van zeldzame getijdennatuur, zodat er zich

slikken en schorren ontwikkelen. Bij vloed laat

een hooggelegen inwateringssluis een kleine

hoeveelheid Scheldewater in Ham binnen.

Via een lagere uitwateringssluis vloeit dit wa-

ter bij eb weer weg. Ook hier beschermt een

landinwaartse ringdijk het achterland tegen

wateroverlast.

Neerhekkers buffertNeerhekkers, gelegen tussen Bastenakkers en

Ham, moet de afvoer van het regenwater van

hogerop opvangen. Een uitgebreide capaciteit

van het pompstation Voorde en een groter

bufferbekken garanderen die opvang. Zelfs als

Bastenakkers bij hevig stormweer volledig met

Scheldewater gevuld is, wat statistisch gezien

eens om de 1000 jaar kan voorkomen.

In overleg met alle betrokkenen – ge-

meentebesturen, administraties, polders,

natuurverenigingen, landbouworganisa-

ties … – werden voor Bastenakkers en

Ham inrichtingsplannen ontwikkeld.

Werking GOG bij extreme waterstanden

Bomm

elsrede

Voordestraat

Bastenakkersstraat

Melle

ScheldeSCHELDE

groenbu�er

bomenrij

pompstation

bu�erbekken

ringgracht

overloopdijk

ringdijk

uitwateringssluis

�etsen

doorvoerkoker met terugslagklep

wandelen

dijkovergang

minimale afstand van 50 m

jaagpad

station

zone voor landbouw

Bomm

elsrede

Voordestraat

Bastenakkersstraat

Melle

ScheldeSCHELDE

groenbu�er

bomenrij

pompstation

bu�erbekken

ringgracht

overloopdijk

ringdijk

uitwateringssluis

�etsen

doorvoerkoker met terugslagklep

wandelen

dijkovergang

minimale afstand van 50 m

jaagpad

station

zone voor landbouw

ONTMOET DE SCHELDE MAART 2012 | 04

Hoe zal Bastenakkerseruitzien?Bastenakkers wordt ingericht als gecontroleerd overstromingsgebied (GOG). Zo zal het gebied bijdragen tot de bescherming tegen overstromingen, en kan de landbouw er actief blijven. Ook de bestaande recreatieve mogelijkheden, zoals fietsen en wandelen, worden via deze inrichting uitgebouwd.

Bomm

elsrede

Voordestraat

Bastenakkersstraat

Melle

ScheldeSCHELDE

groenbu�er

bomenrij

pompstation

bu�erbekken

ringgracht

overloopdijk

ringdijk

uitwateringssluis

�etsen

doorvoerkoker met terugslagklep

wandelen

dijkovergang

minimale afstand van 50 m

jaagpad

station

zone voor landbouw

Bij overstroming loopt het Scheldewater over

de overloopdijk het GOG Bastenakkers in.

De ringdijk houdt het instromende water

tegen en behoedt het achterland voor water-

overlast. Ten opzichte van de bestaande wo-

ningen in Bommels respecteert de ringdijk een

minimale afstand van 50 meter. Een tussenlig-

gende groenbuffer, aansluitend op de bossen

van Bommels, bezorgt de omwonenden een

aangenaam uitzicht. Bos en bomenrijen ver-

zachten de aanblik van de ringdijk in het land-

schap.

Als het waterpeil in de Schelde opnieuw daalt,

stroomt het water via de twee uitwaterings-sluizen uit Bastenakkers naar de rivier.

De capaciteit van het pompstation Voorde

en het bijhorende bufferbekken worden

uitgebreid om bij hevige regenval het afstro-

mende regenwater vanuit het hoger gelegen

gebied op te vangen. Ook als Bastenakkers vol-

ledig met Scheldewater gevuld is, garanderen

deze maatregelen een veilige afvoer van het

regenwater.

Wanneer de Schelde bij wateroverlast, bijvoor-

beeld een hevig onweer, toch netjes binnen

haar oevers blijft, treedt Bastenakkers niet in

werking als GOG. Als het pompstation Voorde

er niet in slaagt om al het afstromende water

van hogerop in de Schelde over te pompen,

dan voeren een nieuwe ringgracht en een

doorvoerkoker met terugslagklep in de ringdijk

dit overtollige water veilig en wel naar Basten-

akkers om het er tijdelijk te bufferen, zoals van-

daag al gebeurt.

Langs de dijkovergangen Bommelsrede en

Bastenakkers bereiken de landbouwers vlot

hun weilanden en akkers. De dijkovergang

Bastenakkers wordt ingericht als een uitzicht-

en infopunt langs de fietsroute van het knoop-

puntennetwerk.

Ten oosten van de recreatieve dijkovergang

Bommelsrede is het jaagpad op de ringdijk

toegankelijk voor fietsers en wandelaars. Via de

dijkovergangen aan de Voordestraat en aan de

Bastenakkerstraat kunnen bezoekers de ring-

dijk op, langs een trap met flauwe helling, om

Bastenakkers te overschouwen.

ONTMOET DE SCHELDE MAART 2012 | 05

Bij overstroming loopt het Scheldewater over

de overloopdijk Ham in. Doordat deze dijk

iets lager is dan de overloopdijk in Bastenak-

kers, overstroomt deze eerst en vaker dan Bas-

tenakkers.

De ringdijk behoedt het achterland voor

wateroverlast.

Op de zacht glooiende ringdijk wordt een bos

aangeplant en een parking aangelegd.

De ringgracht aan de landzijde van de ringdijk

en een buffergracht ter hoogte van de Peper-

straat staan in voor de afvoer van het regen-

water van de omliggende gebieden naar de

Schelde.

Deze vrije zone voorziet ruimte voor de toe-

komstige aanleg van de waterbekkens voor

het bedrijf Omnichem.

Een in- en uitwateringssluis in de overloop-

dijk regelt tweemaal per dag de beperkte in-

en uitstroom van Scheldewater via de oude

Scheldemeander in Ham.

Op een heuvel, aan de rand van het GGG, ligt

een speelbos.

Op het westelijke deel van de ringdijk komt

een toegankelijk jaagpad, dat langs verschil-

lende bospaadjes vanuit de Coopallaan en

Peperstraat bereikbaar is. Dit jaagpad zorgt ook

voor een veilige fietsroute voor de schoolgaan-

de jeugd, woon-werkverkeer en recreanten.

Het dijkpad langs de oude Scheldemeander

verbindt de huidige Scheldedijk met de nieu-

we ringdijk.

Vanop het vlonderpad kan je van dichtbij de

nieuwe getijdennatuur van slikken en schor-

ren ontdekken. Het uitkijkpunt geeft je een

prachtig zicht over Ham. Gezien de nabijheid

van enkele scholen zal het gebied dan ook een

uitgelezen kans bieden voor natuureducatie.

ONTMOET DE SCHELDE MAART 2012 | 06

Hoe zal Ham eruitzien?

Veiligheid, natuurontwikkeling en -educatie gaan hand in hand in het gereduceerd ge-controleerd getijdengebied (GGG) Ham. In het oostelijke deel kan je via bospaadjes, het oude dijkpad en een nieuw vlonderpad de ontwikkeling van deze nieuwe natuur op de voet volgen.

Coopallaan

Peperstraat

Wette

ren2

1

9

P

Scheppersinstituut

overloopdijkringdijk

bos

parkingringgrachtwaterbekken voor het bedrijf Omnichem

P

in- en uitwateringssluis

zone voor getijdennatuur

speelbos

Oude Scheldemeander

jaagpadboswegdijkpad langs Oude Scheldemeander

zwevend vlonderpad

uitkijkpunt

�etsen

wandelen

Coopallaan

Peperstraat

Wette

ren2

1

9

P

Scheppersinstituut

overloopdijkringdijk

bos

parkingringgrachtwaterbekken voor het bedrijf Omnichem

P

in- en uitwateringssluis

zone voor getijdennatuur

speelbos

Oude Scheldemeander

jaagpadboswegdijkpad langs Oude Scheldemeander

zwevend vlonderpad

uitkijkpunt

�etsen

wandelen

ONTMOET DE SCHELDE MAART 2012 | 07

Zeldzame natuur-pracht in Ham

Het gereduceerde getij boetseert gaandeweg een nieuw landschap in Ham. Het in- en uitstromende Scheldewater creëert een grillig geheel van slikken, schorren, geulen en kreken, elk met hun eigen typische bewoners. Zoetwa-terslikken en -schorren zijn een zeldzaamheid in Europa. Maar straks vind je deze spectaculaire én toegankelijke natuur vlak bij de deur!

Natuurcompensatie De invulling als gecontroleerd gereduceerd

getijdengebied (GGG) in Ham beveiligt de

regio niet alleen tegen overstromingen. De

slikken en schorren die er zich op termijn ont-

wikkelen, maken meteen ook deel uit van een

natuurcompensatieplan. Hoe zit dat precies?

In Heusden, langs de Zeeschelde tussen Gent-

brugge en Melle, wordt een nieuwe schutsluis

gebouwd. Via deze sluis zullen pleziervaartui-

gen vanuit het oosten langs het aantrekkelijke

decor van de Zeeschelde tot in het centrum

van Gent kunnen varen. De beroepsvaart

blijft gebruikmaken van de Ringvaart. Zo ko-

men pleziervaartuigen en beroepsschepen

niet in elkaars vaarwater, wat de veiligheid op

de drukke Ringvaart ten goede komt. In Ham

krijgt de getijdennatuur die zal evolueren naar

een ander type riviernatuur, een nieuwe kans.

Mooie én nuttige natuurWanneer water tweemaal per dag een gebied

in- en uitstroomt, ontstaat er getijdennatuur

met slikken en schorren. Dit natuurtype is bij-

zonder nuttig. Het vormt een natuurlijke buffer

en beschermt ons dus tegen overstromingen.

Slikken en schorren vangen zand en slib op,

zodat er minder moet worden gebaggerd. Ze

zuiveren het water en brengen de natuurlijke

voedselketen weer in evenwicht. De Schelde-

natuur biedt ook ontspanning en verademing:

we kunnen er wandelen, fietsen en eindeloos

genieten. Dat is ook goed voor de horeca en

de toeristische sector. Deze natuurdiensten

zijn noodzakelijk voor het functioneren van

onze samenleving. Daardoor krijgen ze ook

een economische waarde. Meer en meer wor-

den deze diensten van de natuur daarom in

geld uitgedrukt.

Slikken: voedzame modder

Slikken zijn de lagergelegen delen van de oe-

ver, die elke keer bij vloed onder water komen

te staan. Deze overvloed aan water is weinig

vriendelijk voor planten. Wel krioelt het er van

minidiertjes, zoals wormen, krabben en kreeft-

jes, die gretig worden verorberd door allerlei

watervogels en vissen. Voor ganzen, eenden

en steltlopers vormen de slikken en platen een

ideale plek om te rusten en eten te zoeken.

Schorren: unieke biotopenBij elk getij laat het terugtrekkende water een

laagje slib achter in de slikken, dat op bepaalde

plaatsen langzaamaan begint op te hopen.

Wanneer deze opgeslibde delen boven de ge-

middelde waterlijn uitsteken, ontstaan schor-

ren. Voortaan overstromen deze plekken enkel

bij springtij, ongeveer tweemaal per maand.

Op deze schorren ballen wilgenvloedbossen

en rietkragen zich mettertijd samen tot één

brok ongerepte natuur, waar de blauwborst

en de karekiet van zich laten horen.

TURELUUR

© V

ilda

- Yve

s Ada

ms

© V

ilda

- Yve

s Ad

ams

Eer de werken op het terrein kunnen starten,

is er nog heel wat werk aan de winkel. De

eerste fase is nu afgerond: het ontwerp van

inrichtingsplan voor Bastenakkers en Ham is

klaar.

Op basis van dit inrichtingsplan worden de

milieueffecten van het project bestudeerd

met een milieueffectenrapport. Ondertus-

sen stelt de Vlaamse overheid een gewes-

telijk ruimtelijk uitvoeringsplan op om de

bestemming van de projectgebieden te

wijzigen. Als voorlaatste stap, voor de werke-

lijke inrichting van de gebieden start, zijn er

stedenbouwkundige vergunningen nodig.

Vervolgens dienen er aanbestedingen plaats

te vinden om de werken te laten uitvoeren.

Al deze mijlpalen verlopen volgens formele,

wettelijk vastgelegde procedures. Bij elke

fase krijg je als omwonende, eigenaar of ge-

bruiker de kans om opmerkingen te geven

en suggesties te formuleren op de plannen,

via informatie- en inspraakmomenten.

Pas wanneer al deze tussenstappen doorlo-

pen zijn, volgt het startschot voor de wer-

ken. Dat is voorzien in 2015. Deze werken

zijn omvangrijk en gaan soms gepaard met

graafwerk en grondverzet. Dit alles is echter

nodig om te komen tot een veilige en na-

tuurlijke leefomgeving. Waar we niet alleen

vandaag, maar ook in de toekomst de vruch-

ten van zullen plukken.

ONTMOET DE SCHELDE MAART 2012 | 08

Wat staat je de komende jaren te wachten?

Contact

Meer informatie over het Sigmaplan en het projectgebied Bastenakkersvind je op www.sigmaplan.be

Met vragen kun je terecht bij:Michaël De Beukelaer-Dossche, projectingenieur Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z)tel. 03 224 67 11michael.debeukelaer-dossche@wenz.be

Colofon

Verantwoordelijke uitgever: Waterwegen en Zeekanaal NV, Afdeling Zeeschelde, ir. Wim Dauwe, Lange Kievitstraat 111-113 bus 44, 2018 Antwerpen

Redactie & foto’s: Pantarein, Tritel, DenS Communicatie,Agentschap voor Natuur en Bos, Waterwegen en Zeekanaal NV,

www.sigmaplan.be

Opmaak MER

MeiInformatiever-gadering land-bouwsector

JuniEerste overleg projectmatige werkgroep

AugustusInformatieve brochure voor eigenaars en omwonenden

MaartInfomarkt bevolking

April - decemberOpmaak inrichtingsplan en ontwerp

Juni - septemberOpmaak LER

Opmaak technisch ontwerpen opmaak GRUP

Aanvragen SBV

Uitvoeringwerken

2011 2012 2013 2014 2015

LER: landbouweffectenrapport

MER: milieueffectenrapport

SBV: stedenbouwkundige vergunningen

GRUP: gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan