Programma van eisen voor de Centrale Bibliotheek

Bibliotheek in ontwikkeling

Programma van eisen voor de Centrale Bibliotheek in

Leeuwarden

Leeuwarden, Stichting Bibliotheken Midden-Fryslân, 2013

32

InleidingDe productie van informatie blijft toenemen, het wordt steeds moeilijker de juiste en geverifieerde informatie te vinden. Zeker mensen die daar onvoldoende ervaring mee hebben, zullen de bibliotheek als onafhankelijke intermediair nodig hebben. Het vak van bibliothecaris gaat daarom een nieuwe en veelbelovende toekomst tegemoet.

Deze notitie bevat het Programma van Eisen voor de centrale openbare bibliotheek in Leeuwarden. Hoewel er op het moment van schrijven geen concrete plannen zijn, komt het onderwerp huisvesting met enige regelmaat aan de orde bij de gemeente en in de politiek. Vaak gaat het gesprek dan alle kanten op doordat een duidelijk kader ontbreekt. Met deze notitie levert de bibliotheek de basis om goede afwegingen te kunnen maken bij de vormgeving van een toekomstbestendige centrale bibliotheek.

Het eerste deel met de titel “Bibliotheekwerk in ontwikkeling” beschrijft de lijnen waarlangs het openbaar bibliotheekwerk zich zal ontwikkelen, het gaat dan om de fysieke, de educatieve en de digitale bibliotheek en het belang van netwerken voor het functioneren van de bibliotheek.

In “Aspecten met betrekking tot de huisvesting” wordt het indelingsconcept van de vernieuwde centrale bibliotheek beschreven. Hiervoor is, met toestemming van de directeur van Bibliotheek

Deventer, gebruikt gemaakt van het PvE voor een nieuwe bibliotheek in Deventer. In de fysieke bibliotheek worden vier onderdelen onderscheiden en in relatie tot elkaar gebracht. Het warenhuis, de beleefbibliotheek, de digitale bibliotheek en de servicebibliotheken worden met elkaar verbonden door de “catwalk”. De ambities van de vernieuwde bibliotheek worden ook in dit onderdeel beschreven. De centrale bibliotheek zal beschikken over ruime openingstijden (van 9 tot 9), er is alle dagen wat te doen, de digitale voorzieningen zijn uitstekend en er is voldoende zitgelegenheid in allerlei vormen, van studieplek tot luie leesplek. Het aantal bezoekers zal verdubbelen evenals de verblijfsduur.

In het uitgebreide derde deel “Randvoorwaarden en uitgangspunten” wordt ingegaan op de meer praktische aspecten van de vernieuwing. Het gaat dan over de locatie, karakter, aard en sfeer van het gebouw. Het beschrijft ook meer in detail hoe de verschillende onderdelen en functies zich tot elkaar verhouden en de meer specifiekere beschrijving met betrekking tot aard en sfeer.

Het laatste deel “Ruimtelijke eisen en oppervlaktedefinities” geeft in het kort een aantal technische eisen weer en het begrippenkader voor de oppervlakberekening. In de bijlage is het programma van eisen vertaald in vierkante meters.

Dit Programma van Eisen is op d.d. 24 september 2013 vastgesteld door bestuur en managementteam.Goedgekeurd door de Raad van Toezicht op d.d. 24 september 2013.

Inhoud

Inleiding 3

Samenvatting 4

Bibliotheek in ontwikkeling 6

Aspecten met betrekking tot de huisvesting 10

Randvoorwaarden en uitgangspunten 13

Ruimtelijke eisen en oppervlakte definities 23

Bijlage: Berekening van de ruimten 25

4 5

SamenvattingDe bibliotheek van de toekomst is een laagdrempelige, onafhankelijke en overal toegankelijke hulp voor alle inwoners in het werkgebied. De functies lezen, leren en informeren blijven de kern. De verschijningsvorm past bij de zich digitaal oriënterende mens.

Versneld volwassen wordenBibliotheek Leeuwarden bindt bestaande gebruikers door haar dienstverlening. Door die aantrekkelijke dienstverlening en via huidige leden (ambassadeurs), werven we ook nieuwe gebruikers. De uitleenfunctie is nu nog de ‘cashcow’ van de bibliotheek. Maar deze functie nadert langzaam het eind van de levenscyclus, zeker als het gaat om het uitlenen van informatieve media. De bibliotheek moet enerzijds de teruggang in leners en uitleningen afremmen en anderzijds versneld ‘volwassen’ worden, zodat er een goede basis ligt voor de toekomst.

Lange termijn doelen Bibliotheken Midden-Fryslân• in het werkgebied is 50% lid bibliotheek

(nu al bijna 50% gebruik, maar ‘slechts’ 22% lid), waarvan 60% bibliotheek of activiteit daadwerkelijk bezoekt;

• jaarlijks 600.000 bezoeken, 800.000 uitleningen en 100.000 beantwoorde informatie-adviesvragen;

• jaarlijks 365 culturele en informatieve activiteiten en 200 educatieve activiteiten.

Vier verschijningsvormenWaar de afgelopen periode door teruglopende inkomsten is bezuinigd op personeel, collectie en ICT is in de komende periode (2015-2018) een kwaliteitsverbetering noodzakelijk om het bibliotheekwerk bij de tijd te kunnen houden.

Hierbij onderscheiden we vier verschijningsvormen:

De fysieke bibliotheek: • bibliotheek als warenhuis: verleidelijke opstelling

collectie media, informatieve, educatieve & culturele activiteitenprogramma’s (i.s.m. tal van partners uit stad, regio en provincie), presentatie niet-literaire kunst, ruimte voor verblijf, ontmoeting & interactie, uitstekende digitale voorzieningen

• afstemming collectie, inrichting/presentatie, activiteiten en marketing op de belangrijkste doelgroepen

• ruime openingstijden• optimaal verblijfsklimaat (zowel op het gebied van

voorzieningen als gastheer/kennis/adviesfunctie)• flexibele gebouwen die vrij indeelbaar zijn,

waardoor de bruikbaarheid over lange tijd gegarandeerd is

• focus op selfservice

De servicebibliotheek:• bibliotheekvoorzieningen voor specifieke

doelgroepen met specifieke collecties, programma’s en marketing

• servicepunten in wijken en woonzorgcentra, serviceconcept voor primair en voortgezet onderwijs en bibliotheken voor brede scholen en kindcentra

• aanbod en aanpak t.b.v. anders/makkelijk lezen en inburgering

• een bezorgservice

De educatieve bibliotheek:• aantrekkelijke programma’s voor jeugd tot 12

jaar i.s.m. VVE, kinderdagverblijven, basisscholen en naschoolse opvang, om lezen tot een aantrekkelijke en waardevolle vrijetijdsbesteding te maken;

• uitgebreid aanbod voor het onderwijs, met het landelijke concept Bibliotheek op School als leidraad;

• eigen collectie voor scholen met minimaal 350 leerlingen, die jaarlijks voor 12 tot 15% wordt vernieuwd en wordt beheerd door de openbare bibliotheek;

• meer vakspecialisten in dienst die scholen kunnen adviseren en ondersteunen.

De digitale bibliotheek:• een groeiende collectie digitale bronnen en

digitale diensten (ook voor hele kleine en/of specifieke doelgroepen), die voor leden ook thuis te raadplegen en gebruiken is;

• een door bibliotheken gezamenlijk ingenomen marktpositie t.a.v. uitgevers van digitale publicaties, die door individuele burgers nooit kan worden bereikt;

• met als streven om alle digitale publicaties zonder belemmeringen (en buiten de invloed van leveranciers) in de bibliotheekvestigingen te kunnen aanbieden, conform de huidige en ook in de toekomst beoogde rol als informatieknooppunt;

• medewerkers als onpartijdige bemiddelaars van waardevolle en geselecteerde informatie (curator) die naar gelang de situatie op maat wordt samengesteld en wordt verrijkt (contextualiseren), waarbij meer en meer gebruik zal worden gemaakt van de informatie van andere gebruikers (co-creatie).

Samenwerken met andere lokale, provinciale, regionale en landelijke (bibliotheek)organisaties is noodzakelijk. De netwerkpartners moeten kunnen rekenen op kwaliteit, daarom moet de bibliotheek blijven voldoen aan de certificeringseisen.

Centrale als ruggengraatDe centrale bibliotheek vormt de ruggengraat van het Leeuwarder openbaar bibliotheekwerk. Vernieuwing van de centrale is de noodzakelijke impuls voor inhoudelijke groei en uitbouw.

VlaggenschipIn 2018 is de centrale bibliotheek het vlaggenschip waar:• vrijwel alle activiteiten en uitleningen

plaatsvinden• de aantrekkelijk (en voor de helft frontaal)

gepresenteerde collectie zo’n 95.000 (multi-)media-artikelen omvat

• de openingstijden zijn verruimd van ’s morgens 9.00 uur tot ’s avonds 21.00 uur, zeven dagen per week

• ruim 350 zitplaatsen zijn en zo’n 200 internet PC’s aanwezig zijn

• het hele jaar door activiteiten worden georganiseerd, door of in samenwerking met allerlei formele en informele organisaties uit de stad

• jaarlijks 600.000 bezoekers komen (merendeel herhalingsbezoek), waarvan 30% kinderen en jeugdigen

• de gemiddelde verblijfduur meer dan een uur is• jaarlijks 800.000 uitleningen plaatsvinden

(waarvan 100.000 uitleningen via online bestellen uit netwerkcollecties komen)

Randvoorwaarden• Een goed bereikbare en zichtbare plek in de

binnenstad, met culturele bedrijvigheid en winkelend publiek.

• Open naar buiten, verschillende lichtniveaus binnen.

• Ruim gebouw met goed overzicht, royale entree en flexibele systeemvloer.

• Hoge mate van flexibiliteit van het gebouw als het gaat om indeelbaarheid en veranderbaarheid, met uitzondering van de hoofdstructuur / verticale verbindingen.

• Displays voor frontale presentatie, digitale etalages en presentatiemogelijkheden, catwalk langs themacollecties en lage opstelling in het midden van ruimtes.

• Heldere routing en bereikbaarheid voor iedereen van alle ruimtes (liften en roltrappen bij hoogbouw).

• Deelbibliotheken met eigen karakter, zoals voor de jeugd- en jongeren doelgroepen 0-8 jaar, 8-12 jaar en 12-16.

• Activiteitenruimtes (o.a. voor Volksuniversiteit Fryslân), flexibele theaterfunctie, huiskamerbioscoop, moderne presentatiemogelijkheden, StadsStudieCentrum, literair café, expositieruimte, media-atelier/fablab, kantoren, expeditie en opslag, magazijn, serverruimte, sanitair, gebouwtechniek, fietsenstalling.

• Mogelijkheid voor horeca en terras.• Goed bereikbaar met het openbaar vervoer• Het ontwerp van bibliotheek dient verder te voldoen

aan de vigerende Nederlandse weten regelgeving. In het bijzonder het bouwbesluit en het Handboek voor Toegankelijkheid (2003) (ITS-niveau).

Bestaand gebouw of nieuwbouwIn het programma van eisen wordt het concept van een moderne, toekomstbestendige bibliotheek beschreven. Dit concept wordt verfijnd naar fysieke verschijningsvormen, die op hun beurt weer worden vertaald naar vierkante meters. Vorm volgt functie en de benoemde randvoorwaarden zijn de uitgangspunten bij de beoordeling van een bibliotheekgebouw. Het Beursgebouw is heel goed te revitaliseren als bibliotheek. Ligging en beschikbare vloeroppervlak zijn grote pluspunten. Eventuele andere mogelijkheden in bestaande bouw of nieuwbouw zullen op basis van dit programma van eisen tegen elkaar afgewogen moeten worden.

6 7

Doelstelling

“De bibliotheek is het lokale fysieke en digitale informatieknooppunt dat de persoonlijke ontwikkeling van burgers stimuleert en faciliteert. De bibliotheek schept essentiële voorwaarden voor een leven lang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en groepen en levert daarmee een cruciale bijdrage aan de kennissamenleving.De kernfuncties van de bibliotheek zijn lezen, leren en informeren en daaraan ondersteunend cultuur en ontmoeting en debat.”(Uit: “De Bibliotheek levert waarde”. Strategienota 2012 -2016 van de branchevereniging bibliotheken, 2012)

Stichting Bibliotheken Midden-Fryslân neemt deze doelstelling volledig over en zal vanuit deze doelstelling handelen. Kernbegrippen zijn daarbij: onafhankelijk, betrouwbaar, pluriform en kwaliteit.

Waar gaan we heenVoor de bibliotheek is het dringend noodzakelijk zich los te maken van het 20ste-eeuwse imago en een forse stap te maken naar een moderne bibliotheek die integraal en onlosmakelijk onderdeel is van de huidige en toekomstige maatschappij. De functies lezen, leren en informeren blijven daarbij de kern. De verschijningsvorm zal echter meer toegespitst zijn op de burger die vooral digitaal zijn weg moet vinden in de samenleving. De bibliotheek zal voor alle inwoners van het werkgebied de laagdrempelige, onafhankelijke en overal toegankelijke hulp zijn. Zowel om zich persoonlijk te kunnen ontwikkelen als om als democratisch burger te kunnen functioneren.

De kosten zijn de afgelopen jaren sneller gestegen dan de totale inkomsten. Het aantal vestigingen is in stand gebleven, wel is beknibbeld op personeel, collectie en ict. Stapje voor stapje boet de bibliotheek

in aan kwaliteit. Dit is een heilloze weg, zonder onderscheidende kwaliteit te bieden zal de bibliotheek gemarginaliseerd raken. Het is de hoogste tijd om de negatieve trend om te buigen. Hierbij onderscheiden we drie verschijningsvormen van de bibliotheek: de fysieke bibliotheek, de educatieve bibliotheek en de digitale bibliotheek. In het volgende wordt een beschrijving gegeven van de ontwikkelingsrichting van deze drie onderdelen.

De fysieke bibliotheekHet aantal fysieke vestigingen zoals ze nu zijn vormgegeven (complete collectie, alle groepen worden bediend) zal waarschijnlijk verminderen. Wel zullen er meer doelgroepvestigingen ontstaan, vaak in samenwerking met derden. Zo zal bijvoorbeeld het aantal scholen met een collectie voor kinderen toenemen. Enerzijds wordt daarmee de bibliotheek dichter naar bepaalde doelgroepen gebracht, anderzijds zullen grote groepen inwoners aangewezen zijn op een beperkt aantal centrale openbare bibliotheken. Dit soort bibliotheken voert het complete assortiment aan collectie, producten en dienstverlening. Er is schaalgrootte benodigd om ruime openingstijden te kunnen realiseren, het volledige pakket te kunnen bieden, aantrekkelijk te zijn als samenwerkingspartner en de beschikbare middelen efficiënt te kunnen inzetten. Steeds meer zal de focus komen te liggen op promotie van literatuur en lezen en het makelen van informatie. Juist in het overstelpende informatieaanbod van de digitale wereld wordt het curatorschap van de bibliotheek steeds belangrijker. Er zal minder aandacht en omzet zijn bij de uitleenfunctie. In de personeelsformatie zullen aanpassingen noodzakelijk zijn. Een aantal vakgebieden zoals marketing, pr, webontwikkeling, ict en sociale media is te summier aanwezig of ontbreekt helemaal in de organisatie. De behoefte aan de instroom van medewerkers met competenties in deze vakgebieden is groter dan het natuurlijk verloop in de bestaande formatie. Bovendien is de kans heel groot dat door de veranderingen in de aard van veel vestigingen voor sommige functies boventalligheid ontstaat. Voor sommige medewerkers zal een exittraject gestart moet worden en dit gaat gepaard met frictiekosten.

Het bovenstaande scenario zal zich naar verwachting in de hele provincie voltrekken. Binnen een betrekkelijk kort tijdsbestek zal in de provincie het aantal bibliotheekvestigingen zoals we ze nu kennen sterk verminderen. De overblijvende bibliotheken gaan een groter werkgebied bedienen, mensen moeten verder reizen om een bibliotheek te bezoeken. De verblijfsduur in de vestigingen zal toenemen. De centrale bibliotheek in Leeuwarden moet daarom beschikken over een uitstekend verblijfsklimaat. Indien de centrale in het Beursgebouw gehuisvest blijft, zal deze bibliotheek gemoderniseerd moeten worden. De bibliotheek moet uitnodigen tot verblijven, recreëren, studeren, ontmoeten, onderzoeken en tot kennisdelen. De bezoekers moeten worden verrast, verblijd en geënthousiasmeerd om snel weer terug te komen. De bibliotheek beschikt over een soort van Genius Bar (zoals in Applewinkels) waar alle vragen worden afgehandeld, of ze nu gaan over het nieuws van gisteren, de voostellingen in de stadsschouwburg, de onroerend zaakbelasting of het maken van beroepskeuzetest.

De collectie media staat verleidelijk opgesteld en is in alle ruimten in het zicht en onder handbereik. Verder is er veel ruimte en gelegenheid voor presentatie van niet-literaire kunst. Er is ruimte om elkaar te ontmoeten en het nieuws van de dag met elkaar door te nemen, er is ruimte voor werkgroepen en voor de individuele “studeerder”. Er zijn genoeg plekken om rustig een tijdschrift te lezen, maar dat kan ook in een café-achtige setting. De bibliotheek beschikt over uitstekende digitale voorzieningen die niet onderdoen voor waar men thuis over kan beschikken. Veel literatuur en informatie is digitaal beschikbaar. Schrijvers en andere producenten worden uitgenodigd om de bibliotheek te gebruiken als platform. Er is veel interactie tussen deze aanbieders en bezoekers van de bibliotheek. De inrichting van de bibliotheek leent zich hier bij uitstek voor.

Medewerkers zijn duidelijk herkenbaar aanwezig en makkelijk aanspreekbaar. Door hun houding en gedrag geven ze de bezoekers het gevoel welkom te zijn. De medewerkers zijn ambassadeurs van de bibliotheek, zij zullen niet nalaten de dienstverlening actief onder de aandacht van de individuele bezoeker te brengen.

De educatieve bibliotheekDoor de vermindering van het aantal vestigingen zoals we ze nu kennen en het afschaffen van de bibliobus wordt de toegankelijkheid van de fysieke bibliotheek voor sommige inwoners ernstig belemmerd. Dit raakt met name de mensen die aan dorp of wijk gebonden zijn. Ruime openingstijden van de overblijvende vestigingen gecombineerd met een boek aan huisservice kunnen de negatieve effecten deels opvangen.

Jeugd tot een jaar of twaalf is echter veelal afhankelijk van anderen om gebruik te kunnen maken van de bibliotheek. In verband met het kunnen ontwikkelen van leesvaardigheid en leesplezier is het voor hen juist van groot belang dat ze kunnen beschikken over een voldoende gevarieerde en op de leeftijd en interesse toegesneden collectie die zich onder handbereik bevindt.

Uit alle onderzoek blijkt dat geoefende lezers het op allerlei terreinen beter doen op school. Om het leesplezier bij kinderen te bevorderen is een voortdurende aanvoer nodig van aansprekende boeken. Ouders spelen een zeer belangrijke rol bij het stimuleren van het leesplezier. Voortdurend en systematisch zullen zij worden geconfronteerd met het belang van lezen, meestal in samenwerking met de VVE, de BSO, de kinderdagverblijven en de basisscholen. Samen met deze instellingen ontwikkelt de bibliotheek aantrekkelijke programma’s om het lezen tot een aantrekkelijke en waardevolle vrijetijdsbesteding te maken.

De bibliotheek wil de dienstverlening aan het onderwijs verder uitbreiden. Het landelijke concept van de Bibliotheek op School zal hierbij als leidraad dienen. Domeinspecialisten onderhouden nauwe contacten met de scholen. Zij brengen actief de dienstverlening van de bibliotheek onder de aandacht en denken mee over het opzetten van (ondersteunende) leesprogramma’s die beantwoorden aan de vraagstelling van een school. Scholen en andere instellingen kunnen tegen tarief gebruik maken van collecties en andere dienstverlening van de bibliotheek. De komende tijd zal daarom nog meer worden ingezet op de samenwerking met het basisonderwijs.

Bibliotheekwerk in ontwikkeling

9

Grote basisscholen vanaf zo’n 350 leerlingen zouden moeten beschikken over een eigen collectie, die net zoals de bibliotheekcollectie, jaarlijks voor 12 tot 15% wordt vernieuwd. Niet in de collectie aanwezige titels kunnen bij de bibliotheek worden aangevraagd. De openbare bibliotheek zorgt voor het volledige beheer van de schoolbibliotheek. Hoewel een passende collectie van essentieel belang is om kinderen goed te kunnen bedienen is het bijna net zo belangrijk om volhardend en structureel de kinderen mee te nemen in het ontwikkelen van leesplezier. Ouders en leerkrachten hebben hierbij een sleutelpositie, ondersteund door de vakspecialisten van de bibliotheek. In het jaarprogramma van de school staat voor elke groep beschreven hoe alle kinderen tot zelfstandig lezen worden gestimuleerd. Door een goede monitoring vanuit de school kan snel worden gereageerd op eventuele afhakers.

Om de bovenstaande dienstverlening op te bouwen heeft de bibliotheek meer medewerkers nodig met de juiste competenties om te kunnen werken op het snijvlak van school en bibliotheek. Deze medewerkers zijn een goede gesprekspartner voor de leraren en weten een optimale match te maken tussen de behoeften van het onderwijs en de mogelijkheden van de bibliotheek.

Over de bekostiging van deze schoolbibliotheken zal de gemeente afspraken moeten maken met het onderwijs en bibliotheek.

De digitale bibliotheekDe uitdrukking “je gedachten op papier zetten” is volledig verouderd, alles wordt digitaal vastgelegd. De digitalisering van de maatschappij en de effecten ervan op de samenleving nemen nog steeds toe en het tempo blijft versnellen. Alleen de Googles van deze wereld zijn in staat een deel van deze digitale berg te ontsluiten. Dit zijn commerciële partijen die geen openheid kunnen en willen geven over de manier waarop de informatie wordt geselecteerd en gepresenteerd. Transparantie en onpartijdigheid ontbreekt, reden waarom de openbare bibliotheek ook in de digitale wereld een belangrijke rol blijft spelen.

Voorlopig zal er sprake zijn van een gedeeltelijke verdringing van het fysieke boek door de digitale evenknie. Verwacht wordt dat het digitale boek op een groot aantal terreinen een positie in gaat nemen naast het fysieke boek. De bestaande collectie zal slechts voor een klein deel ook digitaal beschikbaar komen. De bibliotheek zal flexibel op de marktontwikkelingen moeten kunnen inspelen. De inkoop van digitale content wordt grotendeels op landelijk niveau geregeld. Met een gezamenlijk vast te stellen collectiebeleidsplan hebben de Nederlands openbare bibliotheken invloed op de aankooppolitiek.

Op dit moment is het echter nog allerminst duidelijk op welke manier bibliotheken over digitale boeken kunnen en mogen beschikken. Een geschikte wetgeving ontbreekt en rechthebbende partijen als schrijvers en uitgeverijen weten nog niet een opstelling te kiezen. Er zal een ander verdienmodel voor digitale publicaties moeten ontstaan, maar onduidelijk is nog hoe. Ondertussen heeft Bibliotheek.nl (die straks opgaat in de Koninklijke Bibliotheek) voor de Nederlandse bibliotheek met een aantal uitgeverijen overeenstemming bereikt over het uitlenen van een deel van de oudere titels uit hun fondsen. Begin 2014 zullen naar verwachting ongeveer 2.000 titels beschikbaar zijn (ter vergelijking: de bibliotheek in de Beurs beschikt over zo’n 80.000 unieke titels). Nadat de nieuwe wet op het bibliotheekstelsel in 2015 is ingegaan zal de Koninklijke Bibliotheek de inkoop van de digitale bibliotheek gaan verzorgen.

Analoog aan de ontwikkelingen in de muziekwereld gaat het bij digitale publicaties niet meer om het

bezit, maar om het kunnen gebruiken. Daarmee verandert de verhouding tussen leverancier en klant. In het digitale tijdperk zal de leverancier een veel sterkere positie hebben om de gebruiksbepalingen op enig moment in zijn voordeel te wijzigen. In het uiterste geval zal een publicatie gewoon niet meer beschikbaar zijn. Het zou daarom een goede zaak zijn wanneer alle digitale publicaties in de bibliotheekvestigingen zonder belemmeringen en dus buiten de invloed van de leveranciers te gebruiken zijn.

De bibliotheek kan daarmee haar rol als informatieknooppunt volledig waar blijven maken, helemaal conform de doelstelling. Door het gezamenlijk optrekken kunnen de bibliotheken bovendien een marktpositie innemen die door individuele burgers nooit kan worden bereikt. En hoewel het aantal uitleningen jaarlijks terugloopt, blijft het uitlenen van materialen voorlopig een belangrijk proces binnen de bibliotheek. Uiteindelijk zal het gebruik van de collectie wel een verschuiving laten zien van fysieke uitleningen naar een gebruik ter plaatse.De medewerkers zullen zich zichtbaarder moeten manifesteren in de digitale bibliotheek. Nu zijn de werkzaamheden nog vooral gericht op het werk in het gebouw met de fysieke collectie als materiaal. Er wordt een overgang gemaakt naar dienstverlening via digitale kanalen. De kennis en de bronnen moeten actief op deze kanalen worden aangeboden. Medewerkers gaan daarbij optreden als onpartijdige bemiddelaar van waardevolle en geselecteerde informatie (curator) die naar gelang de situatie op maat wordt samengesteld en wordt verrijkt(contextualiseren). Daarbij zal meer en meer gebruik worden gemaakt van de informatie van andere gebruikers (co-creatie).

De bibliotheek heeft behoefte aan medewerkers met andere competenties en zal andere functies moeten invullen. De nieuwe mogelijkheden moeten met verve worden gepresenteerd en “in de markt gezet”. Gezien het belang van de digitale kanalen en de snelle ontwikkelingen op dit gebied zal er behoefte zijn aan medewerkers met diepgaande kennis en interesse in internetgebruik en het gebruik van sociale media bijvoorbeeld. Een actieve presentatie van de steeds wijzigende mogelijkheden van de bibliotheek betekent ook toepassing van marketing- en pr-technieken. En natuurlijk moeten de ict-voorzieningen van

hoge kwaliteit zijn. Meer nog dan nu zal er meer tijd moeten zijn voor ontwikkeling, onderzoek en ontsluiting. Scholing en ontwikkeling van de persoonlijke competenties zijn noodzakelijk om de snelle veranderingen te kunnen volgen.

NetwerkenDe bibliotheek zal nooit in staat zijn zelfstandig alle ontwikkelingen te volgen en te vertalen naar de eigen organisatie. Daarvoor ontbreekt het eenvoudig aan volume in geld, mensen en omzet. Het is echter van cruciaal belang dat de bibliotheek kan aansluiten bij de ontwikkelingen elders. Samenwerken met andere (bibliotheek)organisaties is noodzakelijk om te kunnen blijven functioneren. Samenwerking vindt plaats op lokaal, provinciaal, regionaal en landelijk niveau. Voor een deel gaat het om verplichte relaties en af te nemen producten. De tendens is dat het aandeel verplichte relaties zal toenemen wat ten koste gaat van de lokale beleidsvrijheid.

De bibliotheek maakt deel uit van verschillende netwerken. Het netwerk van bibliotheken in Nederland is essentieel, zonder dit netwerk zou de bibliotheek ernstig in haar functioneren worden belemmerd. Het lenen van boeken uit collecties van andere bibliotheken zou niet meer mogelijk zijn maar ook zou de bibliotheek bijvoorbeeld geen toegang meer hebben tot de digitale content die landelijk wordt ingekocht. Om deel te kunnen zijn van dit netwerk is het noodzakelijk dat de bibliotheek voldoet aan de certificeringseisen. Deze eisen waarborgen dat de bibliotheken een bepaalde standaard dienstverlening kunnen bieden, andere netwerkpartners kunnen daar op rekenen. Provinciaal vormen de bibliotheken samen met Bibliotheek Service Fryslân het Fries Bibliotheken Netwerk. Er wordt samengewerkt op de terreinen van expeditie, bibliotheekautomatisering, innovatie en kenniscentrum. En op gemeentelijke schaal maakt de bibliotheek deel uit van het culturele netwerk. De bibliotheek is bovendien een belangrijke dienstverlener aan het onderwijs. Om ten volle te kunnen profiteren van elkaars expertise en doelgroepen is het noodzakelijk op lokaal niveau tot een nog betere afstemming en samenwerking te komen.

8

10 11

Behouden én vernieuwenDe bibliotheek Leeuwarden kiest voor een offensieve strategie. Vanuit het behoud van bestaande gebruikers op basis van hun binding met de huidige dienstverlening, zullen nieuwe gebruikers worden geworven.

De ontwikkelingen rondom veranderd mediagedrag hebben consequenties voor de prestaties van bibliotheken. Uitleencijfers lopen langzaam maar gestaag terug. Deze grote aantallen uitleningen vormen voor de bibliotheek nog steeds een belangrijke legitimatie. Tegelijk ontwikkelt de bibliotheek nieuwe digitale diensten en culturele en informatieve activiteiten, die nog in ontwikkeling zijn en zich in een fase van vraag- en marktontwikkeling bevinden.De uitleenfunctie is nog steeds de “cashcow” van de bibliotheek. Wel nadert deze functie langzaam het eind van de levenscyclus, zeker als het gaat om het uitlenen van informatieve media.De bibliotheek zal in deze positie een dubbelslag moeten maken:1. Het tegengaan van een verdere teruggang van de

klassieke uitleen-functie en daarmee het verlengen van de levenscyclus (behouden).

2. Het versnellen van vernieuwing van ontwikkeling naar volwassenheid waardoor de bibliotheek een goede nieuwe toekomstige basis krijgt (vernieuwen).

Strategische doelenOp basis van bovenstaande visie is het passend om ambitieus de toekomst tegemoet te treden en algemene strategische doelen vast te stellen die op langere termijn nagestreefd worden en daarmee richtinggevend zijn voor de activiteiten en de programma’s in de nabije jaren. De volgende doelen zijn richtinggevend.Lange termijn doelen voor het werkgebied van Bibliotheken Midden-Fryslân:• 50% lid bibliotheek• 60% bezoekt bibliotheek of activiteit• 600.000 bezoekers• 100.000 informatie-adviesvragen beantwoord• 800.000 uitleningen• 2.000.000 digitale raadplegingen/leveringen• 365 culturele en informatieve activiteiten• 200 educatieve activiteiten

Het vergroten van de deelname op basis van lidmaatschap van 22 naar 50% vormt de - lange termijn - hoofddoelstelling, waaraan de andere doelen worden gerelateerd. Deze doelstelling lijkt uiterst ambitieus. De bibliotheek heeft een lidmaatschapsbereik van 22% van de bevolking, maar wordt op dit moment al door ongeveer de helft van de bevolking op één of andere manier gebruikt. De doelstelling is gericht op het omzetten van ‘vrijblijvend’ gebruik in een geregistreerd lidmaatschap. Aan de andere kant zullen ingrepen in de spreiding juist leiden tot een lagere penetratiegraad.

Nieuw indelingsconceptIn een viertal fysieke ‘bibliotheken’ zijn de inhoudelijke programmalijnen onderscheiden en samengebracht. De ‘bibliotheken’ zullen zich de komende jaren verder ontwikkelen en in een andere verhouding tot elkaar komen te staan – mede afhankelijk van maatschappelijke ontwikkelingen. Deze ontwikkeling vraagt om een flexibel gebouw dat vrij indeelbaar is waardoor de bruikbaarheid van het gebouw ook over lange tijd gegarandeerd is.

Bibliotheek als warenhuisDe bibliotheek als warenhuis is het concept voor het verlengen van de levenscyclus van de uitleenbibliotheek. Marketing en in het bijzonder de toepassing van retailmarketingtechnieken vormen de basis van de bibliotheek als warenhuis. Doelgroepanalyse met behulp van de Mosaic segmentatie levert een beeld van het bereik onder de diverse segmenten. Bibliotheekvestigingen worden - voor het onderdeel warenhuis - ingericht voor de drie belangrijkste strategische doelgroepen: collectie, inrichting en presentatie en activiteiten concentreren zich sterk op deze doelgroepen.Het tarievenstelsel zorgt voor eenvoudige gebruiksregels en tarieven: één pas biedt toegang tot alle diensten van de bibliotheek, zowel de oude als de nieuwe diensten. Selfservice staat centraal, zowel voor lenen als terugbrengen en betalen, maar ook voor diensten als inschrijven, reserveren en aanvragen, printen en kopiëren.

BeleefbibliotheekHet concept van de beleefbibliotheek geeft invulling aan de bibliotheek als een plek om te verblijven en langdurig in aanraking te komen met tal van bronnen van kennis en cultuur, ook met vele andere bronnen dan de media van het warenhuis. De bibliotheek beschikt over een soort van Genius Bar (zoals in Applewinkels) waar alle vragen worden afgehandeld, of ze nu gaan over het nieuws van gisteren, de voostellingen in de stadsschouwburg, de onroerend zaakbelasting of het maken van beroepskeuzetest.

Informatieve, educatieve en culturele activiteitenprogramma’s zorgen dat er voor jong en oud elke dag wat te doen is en men zich kan laven aan vele uitingen van kennis en cultuur. De bibliotheek doet dat in nauwe samenwerking met tal van formele en informele partners uit stad, regio en provincie.

In het StadsStudieCentrum zijn veel zitplaatsen waar men fysieke en digitale bronnen kan raadplegen, met goede digitale werkplekken met internetfaciliteiten. Er is volop ruimte voor lezen, kijken en luisteren en om te studeren en te werken. Er is een huiskamerbioscoop en er zijn diverse (digitale) cursus- en activiteitenruimten en media-ateliers en gamezones. Een goed toegeruste Makersspace of FabLab staat ter beschikking van experimenterende scholieren, studenten of zzp’ers. De cursussen van de Volksuniversiteit Fryslân en de activiteiten van BiebWerkt vinden plaats in de Beleefbibliotheek. Presentaties van niet-literaire kunstvormen zijn overal in het bibliotheekgebouw te vinden, maar vooral in de Beleefbibliotheek. De restauratieve voorzieningen zorgen mede voor een prettig verblijf.

Digitale bibliotheekHet concept van de digitale bibliotheek is tweeledig. Het zorgt voor:• een groeiende collectie digitale bronnen en digitale

diensten• die behalve in de bibliotheek ook thuis te

raadplegen en te gebruiken zullen zijn.Waar de bibliotheek als warenhuis zich door de keuze voor strategische doelgroepen richt op een breed publiek en een geselecteerd breed aanbod, zorgt de digitale bibliotheek via de Nationale Bibliotheek Catalogus Plus ervoor dat ook voor kleinere doelgroepen een specifiek aanbod beschikbaar is. Hetzij via het complete aanbod van de fysieke

netwerkcollecties – de zogenaamde ‘longtail’ – uit geheel Nederland, hetzij met documenten en informatie uit de digitale bibliotheek die door de Koninklijke Bibliotheek wordt beheerd. Zo is en blijft de bibliotheek ‘voor iedereen’.En dat totale aanbod kan door voortdurende modernisering van de website en het toepassen van nieuwe technieken steeds meer op maat en steeds meer persoonlijker gebruikt.Alle bronnen van de digitale bibliotheek worden op allerlei manieren aantrekkelijk gepresenteerd en zijn raadpleegbaar via digitale etalages en op de vele digitale werkplekken.

ServicebibliothekenNaast de bibliotheek voor brede doelgroepen in het warenhuis – is de bibliotheek er voor specifieke doelgroepen in servicebibliotheken. Met specifieke collecties, met programma’s en met specifieke marketing. En voor een aantal doelgroepen op basis van afspraken over 100% lidmaatschap. Deels wordt de dienstverlening op maat geconcentreerd in een of meer vestingen, deels bij de specifieke doelgroep in de eigen omgeving afgeleverd. Het gaat hierbij in algemene zin om onder andere:• Kleine kernen en wijken: servicepunten op maat• Onderwijsdienstverlening - Bibliotheek op School serviceconcept

voor primair onderwijs - Biebsearch serviceconcept voor

voortgezet onderwijs• Onderwijs: ontwikkeling van bibliotheken

voor Brede scholen en Kindcentra• Woonzorgcentra: servicepunten op maat• Maatschappelijke doelgroepen - Anders lezen - Makkelijk Lezen - Laaggeletterdheid en inburgering

De activiteitenprogramma’s op het gebied van Cultuur en lezen en Kennis en informatie worden flink uitgebouwd en verder geprofessionaliseerd. Er vindt steeds meer een koppeling plaats tussen fysieke programma’s, fysieke bronnen in vestigingen en digitale bronnen en diensten via de website in de vorm van maatwerk voor specifieke doelgroepen.Met dit veranderingsprogramma wil de bibliotheek haar centrale doelstelling - de helft van de bevolking heeft een bibliotheekpas en gebruikt die ook minstens eenmaal per jaar - bereiken.

Aspecten met betrekking tot de huisvesting

12 13

Dit wordt mede mogelijk door een zich sterk ontwikkelende organisatie, een enthousiaste inzet door de medewerkers van de bibliotheek en een groeiende samenwerking met tal van partners in de Leeuwarder samenleving.

Ambities voor de centrale bibliotheek Belangrijk voor de toekomst is het vernieuwen van de Centrale. De centrale bibliotheek vormt de ruggengraat van het Leeuwarder Openbaar bibliotheekwerk. De centrale bibliotheek is niet alleen de belangrijkste vestiging voor de frontoffice maar huisvest ook de andere onderdelen van de organisatie: • het team van backoffice-consulenten die de

specifieke programma’s voorbereiden op de kernfuncties van de bibliotheek

• de facilitaire dienst• het management van de bibliotheek

De organisatie voert de regie ten behoeve van alle vestigingen op het gebied van:• het samenstellen, dagelijks aanvullen en

onderhouden van de totale collectie• het voor de gebruikers toegankelijk maken van

deze collecties door middel van passieve en actieve informatiebemiddeling

• activiteitenprogramma’s en promotionele activiteiten in de meest ruime zin

• het administreren van uitgeleende materialen, het houden van toezicht op uitleentermijnen, het reserveren van gevraagde maar uitgeleende materialen, het transporteren en het opbergen van teruggebrachte materialen, de ledenadministratie

• het verzorgen van de extramurale dienstverlening ten behoeve het onderwijs en de diverse instellingen, ouderen, zieken en (lees)gehandicapten

• management activiteiten, stafdiensten, automatisering, logistiek en transport et cetera.

De vernieuwde centrale – in 2016 – is de noodzakelijke flinke impuls die de ruimte schept voor inhoudelijke groei en uitbouw. Hiermee ontstaat een beeld van de bibliotheek in 2018.In 2018 is de centrale bibliotheek het vlaggenschip waar de vrijwel alle activiteiten en uitleningen zullen plaatsvinden. De collectie omvat zo’n 95.000 (multi-)media en wordt aantrekkelijk gepresenteerd – waarvan 50% frontaal.Selfservice en hoogwaardige logistieke afhandeling

zorgen voor een optimaal beheer van de dagelijkse dienstverlening.De openingstijden van de centrale bibliotheek zijn verruimd naar van ’s morgens 9.00 uur tot ’s avonds 21.00 uur. De bibliotheek is zeven dagen in de week open.Er zijn ruim 350 zitplaatsen en zo’n 200 internet PC’s.Het is er bedrijvig. In de centrale bibliotheek zijn de gebruikers door het diverse en uitgebreide aanbod met allerlei verschillende dingen bezig. Het hele jaar door is er een reeks van activiteiten in samenwerking met allerlei formele en informele organisaties uit de stad. De helft van alle activiteitenprogramma’s die in de bibliotheek plaatsvinden worden door mensen en organisaties uit de stad georganiseerd.

De bibliotheek is belangrijk voor mensen die zich willen ontwikkelen. In meer formele maar ook in informele zin. Dagelijks bezoeken onderwijsgroepen de bibliotheek om deel te nemen aan de programma’s rond taal en lezen en rond mediawijsheid. Dagelijks komen leerlingen voortgezet onderwijs en studenten hoger onderwijs individueel en samen werken in de bibliotheek.

In de op de jeugd gerichte servicebibliotheken komen heel veel kinderen en jeugdigen. Ze vormen 30% van de bezoekers. Ze lenen beperkt maar komen vooral voor de voor hen bestemde beleefbibliotheekprogramma’s en de digitale mogelijkheden die er zijn. Hele gezinnen brengen hun zondagmiddagen regelmatig samen door in de bibliotheek.

De centrale bibliotheek ontvangst jaarlijks 600.000 bezoekers. Het merendeel daarvan is herhalingsbezoek. Dagelijks komen 1.000 tot 1.500 bezoekers naar de bibliotheek met een gemiddelde verblijfduur van > 1 uur.

De bibliotheek is een plek waar velen rondneuzen en allerlei media vinden die ze ter plekke raadplegen, bekijken, beluisteren en lezen en natuurlijk ook lenen. Met zo’n 800.000 uitleningen blijft het warenhuis in de centrale bibliotheek een belangrijke plek houden. Aan de ene kant is de collectie in 2018 al veel multimedialer en digitaler geworden. Aan de andere kant zorgt bestellen via de website, dat voor alle gebruikers heel normaal is, voor zo’n 100.000 uitleningen uit netwerkcollecties, die via dagelijks transport ‘komen en gaan’.

Uit bezoeken aan diverse bibliotheken in Nederland en het buitenland, gesprekken en impressies is een ambitie en referentiebeeld geformuleerd over belangrijke thema’s van de nieuw te ontwikkelen centrale vestiging. De samenvatting van deze ambitie is in dit hoofdstuk gegeven.

Beursgebouw, bestaand gebouw of nieuwbouwIn dit programma van eisen wordt het concept van een moderne, toekomstbestendige bibliotheek beschreven. Dit concept wordt verfijnd naar fysieke verschijningsvormen, die op hun beurt weer worden vertaald naar vierkante meters. “Vorm volgt functie” en de benoemde randvoorwaarden zijn de uitgangspunten bij de beoordeling van een bibliotheekgebouw. Het Beursgebouw is heel goed te revitaliseren als bibliotheek. In opdracht van de bibliotheek is in 2010 door Architectenbureau Aequo een compleet plan gemaakt voor de restyling van het bibliotheekconcept, het gebouw en de stedenbouwkundige omgeving. De ligging, het beschikbare vloeroppervlak en de grote mogelijkheden van het Beursgebouw zijn grote pluspunten. Eventuele andere mogelijkheden in bestaande bouw of nieuwbouw zullen op basis van dit programma van eisen tegen elkaar afgewogen moeten worden.

LocatieUitgangspunt voor de locatie van de centrale bibliotheek is een plek in de binnenstad. De visie gaat uit van culturele bedrijvigheid in het gebied en een goede doorstroming van publiek naar het winkelgebied. De locatie van de bibliotheek sluit aan bij stromen van winkelend publiek en cultuurbezoekers.De bibliotheek is de meest bezochte publieke functie van Leeuwarden. Voor de bibliotheek is het daarom een eis om goed zichtbaar te zijn in het straatbeeld en is als gebouw herkenbaar in de stad. Vanaf de straatzijde moet de functie van het gebouw goed afleesbaar zijn.Er is een goede bereikbaarheid per fiets, fietsparkeren is goed geregeld en er is geen grote afstand naar autoparkeervoorzieningen.De locatie is via het openbaar vervoer makkelijk bereik-baar met een stopplaats van de (streek)bus voor de deur.Voor een goed verblijfsklimaat dient het onderbrengen van (ondergeschikte) horeca mogelijk te zijn, incl. terrasmogelijkheid.

Karakter en aard van het gebouwHet karakter van het gebouw moet gekenmerkt worden door zichtbaarheid.Er is een hoge mate van flexibiliteit van het gebouw als het gaat om indeelbaarheid en veranderbaarheid, met uitzondering van de hoofdstructuur / verticale verbindingen.De functies van de bibliotheek moeten vanaf de straatzijde zichtbaar zijn. Het toepassen van glas in het gebouw moet het overzicht bevorderen en zorgt ervoor dat het gebouw van binnen licht is. Tegelijk biedt het gebouw mogelijkheden om media te kunnen presenteren met verschillende lichtniveau’s en is het lichtniveau en –toetreding van dien aard dat het geen last oplevert bij het beeldschermgebruik.In verband met flexibel gebruik van het gebouw is het gebruik van een zogenaamde systeemvloer aan te bevelen.De verbinding met de openbare ruimte gebeurt door een ruime, lichte en overzichtelijke entree, laagdrempelig en doelmatig te gebruiken.Het gebouw moet goed bereikbaar zijn voor aan- en afvoer van materialen en media met transportbussen. Het laden en lossen moet overdekt kunnen plaatsvinden in verband met de kwetsbaarheid van de materialen voor vocht. Het expeditiebusje dient nabij de dienstingang geparkeerd te kunnen worden voor aanvulling, schoonmaak e.d.

GebouwsfeerVoor een prettige sfeer, beleving en goede gebruiksmogelijkheden mogen de (publieke) ruimten van de bibliotheek niet te klein worden. De publieksruimten moeten overzicht bieden, je moet kunnen zien waar je bent en je moet de vloer kunnen overzien. Bij meer verdiepingen zijn er liften en roltrappen, de positie van dezen in het gebouw mag een naar verdieping gesegmenteerd gebruik niet frustreren.De bibliotheek wordt ingedeeld in verschillende ruimtetypes. Elk kent z’n eigen karakter, functionaliteit, presentatie en sfeer. Kleurgebruik is geen taboe en kan gedurende de gebruiksduur wisselen. De bibliotheek nodigt uit om er langdurig te verblijven.

Randvoorwaarden en uitgangspunten

14 15

belangrijke mate bepaald door de themabibliotheken van het warenhuis en de servicebibliotheken.De toegang, de entree met automatische schuifdeuren tot de bibliotheek en de catwalk moet een prominente plek krijgen en van buiten goed zichtbaar zijn. Binnenkomende bezoekers moeten meteen een gevoel van welkom krijgen.De hal is een zelfstandige ruimte waarin meerdere functies met elkaar gecombineerd worden. De hal is het vertrekpunt van de catwalk met de eerste aantrekkelijke displays. Door middel van kleurgebruik en meubilair wordt deze ruimte aantrekkelijk (en flexibel) ingericht. In dit gebied is de receptie waar bezoekers met hun eerste vraag terecht kunnen.

De catwalkDe catwalk voert de gebruiker van buiten naar binnen en binnen langs de hoofdfuncties van de nieuwe bibliotheek – de bibliotheek als warenhuis, de beleefbibliotheek, de digitale bibliotheek en de specifieke servicebibliotheken.De catwalk is de rode draad door het gebouw, de route die verleidt om gelopen te worden. Opeenvolgende en – in de tijd – steeds weer nieuwe presentaties en displays leiden langs alles wat de bibliotheek te bieden heeft. De catwalk is de verkeersruimte in een gebouw die slim ingezet wordt en de ruggengraat vormt voor de route door de bibliotheek. De catwalk heeft een aantal eigen deelfuncties. De ordening langs de catwalk wordt in

Presentatie materialenDe collecties worden ruim en voor 50% frontaal gepresenteerd in combinatie met tal van displays. Digitale etalages en presentaties maken zichtbaar wat niet in huis is wat digitaal raadpleegbaar is. Steeds meer titels en bronnen zijn digitaal beschikbaar en raadpleegbaar via vele aantrekkelijk geplaatste beeldschermen. Gebruik van digitale bronnen moet in privacy mogelijk zijn. Er is een heldere routing die als een catwalk met displays langs diverse themacollecties en domeinen voert. Via focuspunten is zichtbaar in welk themagebied iemand zich bevindt. De kasten staan niet in een magazijnopstelling, zijn in het middengebied laag en aan de randen hoger. Hierdoor ontstaat een avontuurlijkere sfeer die verrast en uitnodigt om te vinden in plaats van te zoeken.

Bijzondere functionaliteitenEen bijzondere plek wordt ingenomen door exclusieve domeinen voor de jeugd- en jongeren doelgroepen 0-8 jaar, 8-12 jaar en 12-16. De verschillende deelbibliotheken krijgen een specifiek karakter, en zijn uitermate multimediaal en digitaal.Er zijn diverse deels open en deels afgesloten activiteitenruimten voor diverse doelgroepen en soorten programma’s in verschillende omvang, met onder andere een flexibele theaterfunctie, moderne presentatiemogelijkheden die dient als voorleesplek, lezingenruimte of theater.Het StadsStudieCentrum met computers en diverse soorten studieplekken is een verbijzondering in het gebouw. Net als enkele multifunctionele ruimten dienen deze echter wel een visuele verbinding te blijven houden met de bibliotheekfunctie. Er is een kleinschalige huiskamerbioscoop.Adequate restauratieve voorzieningen zorgen voor de ondersteuning van een goed verblijfsklimaat. Gedacht kan worden aan een literair lunchcafé. Gesitueerd op een plek die ook voor niet - reguliere bibliotheekbezoekers aantrekkelijk is. Het café moet beschikken over een volledige vergunning.

BedrijfsvoeringDe bibliotheek heeft de ambitie om de openingstijden fors te verruimen. De bibliotheek is in de toekomst altijd 7 dagen in de week open, dus ook altijd op zondag. De service en dienstverlening is gebaseerd op 100% zelfservice. Er zal zo min mogelijk gewerkt worden met ‘traditionele balies’ en zoveel mogelijk met wandelende informatiemedewerkers (WIM).

Informatie- en communicatietechnologieDe ICT-component is een integraal en essentieel onderdeel van het primaire proces van de bibliotheek. Zowel bij de processen rond uitlenen, als rond het raadplegen en gebruiken van digitale bronnen en programma’s. Digitalisering en ICT worden optimaal benut om een langdurige relatie op te bouwen met gebruikers. De digitale bibliotheek zorgt voor optimale en individuele ondersteuning van gebruikers zowel thuis via Internet als in de bibliotheek op de vele digitale werkplekken. De cursusruimten zijn uitgerust met digitale presentatievoorzieningen.

AlgemeenHet ontwerp van bibliotheek dient te voldoen aan de vigerende Nederlandse weten regelgeving. In het bijzonder:• het bouwbesluit• het Handboek voor Toegankelijkheid (2003)

(ITS-niveau)

Overige randvoorwaardenDe planning en de financiële randvoorwaarden moeten te zijner tijd in aparte documenten worden uitgewerkt.

Beschrijving te huisvesten functiesIn dit hoofdstuk worden de functies omschreven die de bibliotheek Leeuwarden nodig heeft om te kunnen functioneren en om haar ambities te realiseren .Het gaat hierbij om:1. De catwalk2. De bibliotheek als warenhuis3. De beleefbibliotheek4. De digitale bibliotheek5. De servicebibliotheken6. Het kantoor

De onderscheiden functie worden beschreven en toegelicht.De ruimtelijke consequenties van deze functies zijn opgenomen in de ruimtelijst.

In onderstaande schema is de onderlinge samenhang weergegeven

Warenhuis

Servicebibliotheken

Kantoren

Beleefbibliotheek

Digitalebibliotheek

Maatschappelijkedoelgroepen

Strategischedoelgroepen

Catw

alk

16 17

Het karakter van de hal is dat van kortverblijf. Het is met nadruk de bedoeling om een hoge doorloop te genereren.In de nabijheid van de hal bevindt zich de bibliotheekwinkel. Hier is een ruim assortiment materialen en gadgets rond lezen, kijken en luisteren en met de mogelijkheid afgeschreven materialen te kopen.Voor passanten is het mogelijk op of aan de gevel informatie van de bibliotheek te zien. Zo kan bijvoorbeeld een voorbijganger zien welke activiteit er bijna gaat starten, welke tentoonstelling er in de bibliotheek is en wat de nieuwste aanwinsten zijn. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een digitale etalage / videowall op basis van narrowcasting.Voor bezoekers is een garderobe beschikbaar met bagagekluisjes in de nabijheid van publiekstoiletten.Bij meer verdiepingen vormen roltrappen en liften onderdeel van de catwalk.Ze zijn een geïntegreerd onderdeel van de basisrouting door het gebouw en langs de functies van de bibliotheek.

Het warenhuisHet warenhuis is het concept voor de vernieuwing van de traditionele uitleenbibliotheek.Kern van de ontwikkeling van de bibliotheek als warenhuis is gelegen in de keuze voor een tal strategische doelgroepen waarop de centrale bibliotheek wordt ingericht. Dat geldt voor elke vestiging. Voor de centrale bibliotheek zijn de belangrijkste strategische doelgroepen:• Dynamische gezinnen• Studenten en starters • Cultuurgenieters• Traditionele gezinnen• Welvarende genietersDe keuze voor de prioriteiten in de collecties, de wijze van indelen en presenteren en displayen wordt gebaseerd op deze doelgroepen. Ook wordt gezorgd voor een aansluiting met de beleefbibliotheek en de digitale bibliotheek. De indeling van de collecties voor deze doelgroepen bepaalt in belangrijke mate de hoofdordening van bibliotheek.In de bibliotheek als warenhuis wordt een aantal deelfuncties onderscheiden.

InnamepuntHet innamepunt ligt niet direct bij de ingang maar is wel zichtbaar bij binnenkomst. Het is gesitueerd op

de plek op de catwalk waar men daadwerkelijk met de routing door de bibliotheek kan beginnen. Wie materialen ingeleverd heeft en weer weg wil gaan, komt in ieder geval langs een aantal displays en een uitleenpunt.Voor de logistieke afhandeling en de beveiliging werkt de bibliotheek met RFID-techniek. De logistieke systemen voor inname, uitgifte, transport en het beveiligings- antidiefstalsysteem zijn gekoppeld aan het bibliotheekautomatiseringssysteem.Het innamepunt bestaat uit 2 of 3 inleverbrievenbussen met beeldschermen in een servicewand. Hier kan tijdens openingstijden bibliotheekmateriaal ingeleverd worden.Voor inleveren buiten openingstijd wordt in de buitengevel een extra inleverbrievenbus gemaakt. Ook zijn hier een aantal afhaalkluisjes aangebracht.

Sorteercentrum / Logistiek centrum / beveiligingSorteercentrumAchter de servicewand is een sorteerruimte met sorteerapparatuur waar de materialen gesorteerd worden om naar de juiste plek te gaan in de publieksruimten. Aan de sorteerapparatuur is een transportsysteem gekoppeld waarmee de teruggebrachte media getransporteerd worden naar de collectiegebieden waar ze in de kast geplaatst moeten worden. De media worden door het transportsysteem afgeleverd op een voor het publiek bereikbare kast/plank.

Logistieke centrumHet logistieke centrum is het knooppunt voor transport en tussen de Leeuwarder bibliotheek en het Friese bibliothekennetwerk. Het is ook de plek waar nieuw ontvangen materialen worden verwerkt en de verzendingen voor naar de vestigingen klaargemaakt worden.Gebruikers van de bibliotheek hebben de mogelijkheid om via de online catalogus materialen te bestellen uit alle openbare bibliotheken in Nederland. De materialen worden bezorgd in een vestiging naar keuze. Ook kunnen bij elke vestiging de materialen ingeleverd worden. Steeds meer klanten maken gebruik van deze dienst wat een leidt tot een toenemende grootschalige stroom van media tussen alle vestigingen. De systemen en de logistieke ruimte moeten zodanig toegerust worden dat ze deze stroom adequaat kunnen verwerken.

Er moet ruimte zijn voor:• de sorteerapparatuur• ca. 14 boekenkarren• enkele sorteertafels• opstelruimte voor te verzenden kratten (50 stuks)

met materialen• opstelruimte voor ontvangen materialen (20 stuks)• opslag voor niet gebruikte kratten en karren (40

stuks)• vier personeelsstations voor verwerken van

materialen, reserveringen, etc.

Uitleen- en servicepuntenEen uitleenpunt bestaat uit zelfbedieningsapparatuur voor uitlenen en een servicepunt voor betalen, printen en kopiëren en een pc om eigen gegevens te raadplegen. Het uitlenen van media gebeurt door middel van zelfbedieningsapparatuur met RFID technologie.Er wordt op een strategische plek op de catwalk per verdieping een uitleen- en servicepunt geplaatst.Bij het uitleen- en servicepunt op de begane grond is ook een klantenservice-punt waar vragen rond uitleen en lidmaatschap gesteld kunnen worden of ondersteuning geboden wordt bij selfservicehandeling rond inschrijven, reserveren en aanvragen, uitleen en inname, betalen, printen en kopiëren.In de nabijheid van de klantenservice kunnen leners zelfstandig gereserveerde materialen ophalen.

Beveiligde zonesAlle media – en zo nodig ook apparatuur – is met rfid labels beveiligd om het ongeautoriseerd meenemen van materiaal tegen te gaan. Beveiliging gebeurt door middel van veiligheidspoortjes. In ieder geval zijn er poortjes bij de uitgang. Er kunnen meerdere zones gecreëerd worden indien nodig. De publieksruimten worden voorzien van een bewakingssysteem met camera’s. In- en uitgangen en de voorzieningen aan de buitenkant van het gebouw zoals de inleverbrievenbus worden ook in dit systeem opgenomen.

De collecties van het warenhuisHet warenhuis wordt gebruikt voor het onderbrengen van de collecties voor de strategische doelgroepen. De collectiegebieden worden naar aan doelgroepen gekoppelde assortimentsgebieden ingedeeld, waarbij voor de jeugd naar leeftijdsgroepen 0-8, 8-12 en 12-16

wordt ingedeeld.De bibliotheek beschikt over een (multi)mediale collectie. Deze bestaat uit 95.000 media, fictie, non-fictie en tijdschriften waarvan 20-40% is uitgeleend. Van de collectie wordt 50% frontaal geplaatst en gedisplayd.Aansluitend en ermee verbonden worden onderdelen van de servicebibliotheken, de beleefbibliotheek en de digitale bibliotheek geplaatst. De catwalk verbindt de onderdelen, op de catwalk worden presentaties en displays vanuit het warenhuis geplaatst.Het warenhuis wordt ingedeeld in deelbibliotheken, eilanden. In een themabibliotheek worden alle verschillende media per onderwerp geïntegreerd geplaatst en aantrekkelijk gepresenteerd. Er is sprake een specifieke aankleding en presentatie met een eigen sfeer per themabibliotheek.Via focuspunten wordt op de catwalk zichtbaar bij welke themabibliotheek iemand zich bevindt. Op de catwalk zijn actuele displays uit het collectie-eiland te vinden. Een themagebied is overzichtelijk en vooral via beelden bewegwijzerd.Er wordt vanuit lagere kasten in het gebied gewerkt naar hogere kasten naar de rand van het gebied. Binnen de thema bibliotheek wordt 50% frontaal gepresenteerd.Er is een koppeling / integraties met onderdelen van de servicebibliotheken, de beleefbibliotheek en de digitale bibliotheek.

OrdeningHet warenhuis wordt in 9 themabibliotheken opgedeeld – die ieder 5.000 - 10.000 fysieke media bevatten. In ieder geval zijn er afzonderlijke eilanden voor 0- 8 jaar, 8-12 jaar en 12-16 jaar.De jeugd- en jongerenbibliotheken kenmerken zich door een uiterst multimediale en digitale uitstraling. Daarnaast zijn er zes themabibliotheken waarin verschillende media doelgroepgericht bijeen zijn gebracht en aantrekkelijk gepresenteerd worden. Deze themabibliotheken worden samengesteld uit de huidige collecties fictie, non-fictie, muziek en film.Tussen de themabibliotheken / eilanden dient ruimte opgenomen te worden voor het lezen, luisteren van muziek of het kijken van een dvd. Dit kan in uitvoering per eiland verschillend zijn. De ene keer klassieke leestafels, dan weer een loungebank of bijvoorbeeld een hightech karakter waar uitgezochte muziek en dvd’s gespeeld kunnen worden.

18 19

Collectie FictieDit gedeelte is het drukst bezocht en bevat romans in het Nederlands en in andere talen. Ook grootletterboeken en luisterboeken maken hier nu deel van uit. Door verspreid verschillende mogelijkheden voor zitten en lezen te bieden, worden de bezoekers uitgenodigd om zich even met een boek terug te trekken.

Collectie non-fictieDe non-fictie collectie bevat diverse soorten media die worden toegevoegd aan de themabibliotheken waarbinnen de alle materialen geïntegreerd aangeboden worden. Elke thema-eiland heeft in ieder geval de mogelijkheid om een eigen sfeer te creëren en voor ruime frontale presentatie.

Collectie tijdschriftenDe tijdschriftencollectie wordt in belangrijke mate ondergebracht bij het leescafé en voor het overige geïntegreerd in de themabibliotheken en servicebibliotheken.

InfoterminalsDoor het hele warenhuis heen zijn infoterminals opgenomen. Dit zijn stabalie’s waar medewerkers en gebruikers naar toe kunnen gaan om informatie te zoeken en de catalogus kunnen raadplegen. Deze balies zijn onbemand, want de medewerkers van de bibliotheek lopen rond in de bibliotheek. Aansluitend op deze infoterminals maken medewerkers gebruik van de (open) spreekkamers voor het afhandelen van langdurigere vragen, of vragen die meer privacy nodig hebben.

De beleefbibliotheekDe beleefbibliotheek bevat alle deelfuncties die te maken hebben met verblijfsactiviteiten. Lezen, kijken, luisteren, ontmoeten, studeren en werken worden gecombineerd met een goede verblijfsaccommodatie met goede restauratieve voorzieningen. Er is ruimte voor de diverse activiteitenprogramma’s in verschillende sferen en omvang.

De beleefbibliotheek onderscheidt een aantal deelfuncties.

ZitplaatsenBelangrijke basis voor de beleefbibliotheek is de verblijffunctie in de vorm van zitplaatsen voor kijken, lezen, luisteren, studeren en ontmoeten.Er zijn minimaal 250 zitplaatsen beschikbaar in de open vrije ruimte – los van zitplaatsen in specifieke activiteitenruimte. De zitplaatsen kunnen onderverdeeld worden in verschillende sferen: van werken tot loungen. Hiervan zijn 200 zitplaatsen gekoppeld aan internet werkplekken met pc’s. De overige zitplaatsen zijn gekoppeld aan andere deelfuncties.Door de hele bibliotheek kunnen bezoekers hun eigen laptop aansluiten en hebben draadloos toegang tot het bibliotheeknetwerk en internet.

Literair caféHet literair café biedt in de basis plaats aan 80 personen. In het café worden de dagelijkse kranten en de populaire publieksbladen aangeboden. In combinatie met aansluitende functies kan het café uitgebouwd worden tot 200 – 250 personen. Bijvoorbeeld bij literaire en andere activiteitenprogramma. Het literair café richt zich op bibliotheekbezoekers, maar ook op medewerkers die hier derden willen ontvangen en in informele sfeer willen overleggen.Het is een Grand Café met een eigen identiteit als deelmerk van de bibliotheek. Het serviceniveau van de restauratieve voorziening is dat van een Grand Café annex lunchrestaurant (beperkte kaart/lunchkaart). Openingstijden zijn minimaal gelijk aan de die van de bibliotheek van 9.00 uur tot 21.00 uur. Het café heeft eigen sanitair.Het café faciliteert ook de interne koffievoorziening en de activiteitenprogramma’s.Er zijn hier digitale faciliteiten beschikbaar, zoals meerdere flatscreens voor narrow casting en tv en de

mogelijkheid om met de laptop te werken (draadloos internet en stopcontacten).

ActiviteitenruimtenDe kern van de beleefbibliotheek wordt gevormd door activiteitenruimten voor de activiteitenprogramma’s met tal van formele en informele partners uit de stad op het gebied van lezen, leren en informeren. Biebwerkt (65 activiteiten in samenwerking met derden in 2012) en Volksuniversiteit Fryslân (jaarlijks 100 cursussen) zijn in ieder geval vaste gebruikers. Er is elke dag wat te doen voor jong en oud. Er worden schoolklassen ontvangen met tal van programma’s, er zijn lezingen en themabijeenkomsten, groepen uit de stad kunnen er overlegruimte benutten, er kan in groepen of individueel gewerkt en gestudeerd worden. Er vinden 20 keer per jaar grotere activiteiten plaats waarbij tussen de 80 en maximaal 250 bezoekers zullen worden ontvangen. Dat gebeurt in het Literair café. Daar zijn podiumfaciliteiten, faciliteiten voor geluid en (theater)licht en voor presentaties, zoals beamers en schermen. De ruimte moet redelijk verduisterd worden als dat nodig is. Daarnaast is er ruimte voor opslag van stoelen.Naast de grotere activiteiten vinden dagelijks een of meer kleinschalige activiteiten plaats: groeps- en werkbezoeken uit het primair en voortgezet onderwijs, werksessies, cursussen, culturele, maatschappelijke, educatieve lezingen, debatten en congressen, uitvoeringen van muziek, openingen, evenementen.

RegistratieZowel grotere als kleinere activiteiten dienen met een videoregistratiesysteem eenvoudig geregistreerd kunnen worden; voor vastleggen van de activiteit, voor het maken van een item voor de lokale omroep, of voor live uitzending via Internet.Voor deze kleinschalige activiteiten beschikt de bibliotheek over een drietal aparte ruimten die in voorkomende gevallen geschakeld kunnen worden, en over een tweetal open activiteitenruimten gesitueerd in combinatie met het warenhuis waarvan één in een van de jeugdbibliotheken. De aparte ruimte kunnen deels gecombineerd worden met de vergaderruimten in het kantoordeel.Voor deze verschillende functies dient de inrichting van de activiteitenruimten aanpasbaar te zijn, zodat de ruimte bij gebruik door kleinere groepen van 15 tot 30 aantrekkelijk is. Flexibel meubilair (wanden,

podium, kasten, etc.) moet het mogelijk maken om deze ruimte snel in te richten.In de ruimte moet het mogelijk zijn om diverse multimediale activiteiten te ontplooien. Aansluiting voor beamers, netwerken en internet, belichting, geluidsinstallaties, etcetera zijn een voorwaarde. Van nature heeft deze ruimte een warme uitstraling (door bijvoorbeeld natuurlijke materialen) die overeenkomt met de sfeer van de bibliotheek, zodat de associatie tussen beide onderdelen wordt gemaakt.Deze ruimte kent afwijkende bedrijfstijden. Dit betekent dat dit eenvoudig toegankelijk moet zijn vanaf de entree en dat deze ruimte tezamen met enkele ondersteunende ruimten (opslag, sanitair, garderobe, kleedruimte) autonoom kan functioneren. Facilitaire ondersteuning vanuit het literaire café moet mogelijk zijn.

Huiskamerbioscoop De huiskamerbioscoop is een kleinschalige filmzaaltje waar met behulp van een beamer films op verzoek door kleine groepen bekeken kunnen worden. Er wordt beperkt geprogrammeerd in relatie tot eigen activiteiten programma’s of programma’s die aansluiten bij activiteiten in de stad.

ExpositieruimteEr is een expositieruimte waar informatieve tentoonstellingen en presentaties van projecten van instellingen en organisaties uit Leeuwarden kunnen plaatsvinden. Ook kunnen exposities van niet-literaire kunst plaatsvinden. Steeds worden koppelingen gemaakt met de fysieke en digitale collecties. De ruimte sluit daarom aan bij de themabibliotheken.De voorzieningen in de tentoonstellingsruimte moeten het mogelijk maken om wisselende exposities te houden. Belichting, wanden, railsystemen, vitrines en display moeten verrijdbaar en/of aanpasbaar zijn. De ruimte zelf mag een sfeer hebben.De tentoonstellingsruimte moet bij bijzondere gelegenheden in gezamenlijkheid met de algemene ruimten en het leescafé te gebruiken zijn. Bijvoorbeeld bij openingen, evenementen of recepties.

Media-atelier / digitale cursusruimte / makersspaceHet media-atelier annex digitale cursusruimte annex makersspace (ook bekend als fablab) van de bibliotheek wordt over het algemeen gebruikt voor het geven van cursussen (max 30 personen) en workshops en instructies op meer individuele basis rond mediawijsheidsprogramma’s. De digitale cursusruimte

21

is beschikbaar voor de bibliotheekprogramma’s, samenwerkende instellingen of externe huurders. Het media-atelier (15 personen) is een meer open deel, terwijl het cursus- / makersspacedeel (15 personen)afsluitbaar is en tot hele dagen en avonden door één groep gebruikt kan worden. Vanwege de te gebruiken apparatuur in de makersspace moet dit deel qua geluid en geur goed geïsoleerd zijn. Ook de luchtverversing hoort op dit gebruik afgestemd te zijn. Separaat gebruik buiten de reguliere openingstijden is mogelijk en bij gelijktijdig gebruik mag het centrum het bibliotheekproces niet storen. Een goede route tussen entree en voorzieningen als sanitair, opslag, garderobe en het literair café is vereist.De ruimte is voorzien van goede ICT-voorzieningen: digitale werkplekken, presentatie- en instructieapparatuur.

StadsStudieCentrumEen belangrijk onderdeel in relatie tot de servicepunten en de informatieve functies van de bibliotheek zijn studiewerkplekken in het StadsStudieCentrum.Er zijn in het hele gebouw zitplaatsen waar men ook kan studeren. Er wordt een geclusterde voorziening opgenomen voor geconcentreerd lezen en werken. Deze wordt gesitueerd in de nabijheid van of in combinatie met één van de themabibliotheken of servicebibliotheken.Het StadsStudieCentrum is voor een algemeen publiek beschikbaar, maar vooral ingericht om enerzijds scholieren voortgezet onderwijs van

goede faciliteiten te voorzien en anderzijds om voor studenten hoger onderwijs een aantrekkelijke en inspirerende omgeving te bieden om zowel individueel als in groepen te werken.Naast de algemene voorzieningen is er een veertiental studiecabines in moderne vormgeving voor één tot vijf personen.

De digitale bibliotheekDe digitale bibliotheek is niet zichtbaar en vraagt bij wijze van spreken geen eigen ruimte. En toch wordt deze steeds zichtbaarder. Er is een groeiende digitale collectie aangevuld met vele digitale diensten – deze worden in de bibliotheek gebruikt en dat is zichtbaar op de 200 digitale raadpleegplekken.Ze worden actief getoond op de beeldschermen voor narrowcasting. Op extra grote schermen kunnen digitaal de kranten uit de hele wereld gelezen worden. Op digitale etalages worden vele bronnen attractief gepresenteerd. In de Gamezone is de wereld van de games zichtbaar. Ieder die met zijn laptop of mobiele telefoon binnenloopt heeft toegang tot wireless internet en aansluiting met het bibliotheeknetwerk en de daaraan gekoppelde bronnen en diensten. In het media-atelier annex makersspace en de digitale cursusruimte zijn plekken waar men kan leren omgaan met alle mogelijkheden van de digitale bibliotheek.

De servicebibliothekenBij de servicebibliotheken gaat het om bijzondere dienstverlening voor specifieke doelgroepen. Het gaat om specifieke fysieke en digitale bronnen, informatiedienstverlening, activiteitenprogramma’s en verblijven om te raadplegen etc. Het gaat hierbij om dienstverlening voor doelgroepen waarmee een brug geslagen moet worden naar de basisdienstverlening: maatschappelijke doelgroepen vanuit de doelstelling dat de bibliotheek er voor iedereen is en met name ook zorg draagt dat doelgroepen met speciale kenmerken en/of achterstanden extra aandacht verdienen om ook volwaardig te kunnen deelnemen aan de samenleving.De domeinen en de inhoud van de servicebibliotheken zal in de loop der jaren veranderen mede afhankelijk van het beleid van de overheid en de bibliotheek.Per servicebibliotheek gaat het om een kleine collectie van 500-1.000 stuks media, een aantal digitale werkplekken waar digitale bronnen en programma’s gebruik kunnen worden. Inde nabijheid is er een infoterminal. In combinatie met de servicebibliotheken

vinden activiteiten plaats in nauwe samenwerking met partners gericht op individuen en groepen.

BiebwerktBiebwerkt is de shop in the shop op het gebied van maatschappelijke thema’s en onderwerpen, een eerstelijns informatievoorziening gekoppeld aan een netwerk van partners met onder andere activiteitenprogramma’s en spreekuren. Biebwerkt onderscheidt een aantal onderdelen:• Informatiegebied• Servicedesk• Spreekkamers• Digitale zuil• Wachtruimte

Lees en SchrijfLees en schrijf is de servicebibliotheek ten behoeve van laaggeletterdheid en inburgering, en is vooral gericht op volwassenen. Met taal van specifieke voor de doelgroep geschikte media, diverse digitale werkplekken met leerprogramma’s rond lezen en schrijven. Het is een plek waar men kan werken aan de eigen lees- en schrijfvaardigheden.

Makkelijk lezenMakkelijk lezen is de servicebibliotheek gericht op kinderen die vanuit verschillende achtergronden moeite hebben met lezen. Het gaat om voorkomen van leesachterstanden en de ondersteuning om wel schoolprestaties te kunnen halen. Er is een collectie met media ‘eenvoudig lezen’, gesproken boeken en daisyboeken en ondersteunende hulpmiddelen.

Aangepast lezenDe servicebibliotheek aangepast lezen richt zich op vooral oudere doelgroepen met een leeshandicap, veelal op basis van een verminderd gezichtsvermogen. De collectie omvat groteletterboeken, luisterboeken en daisyboeken en ondersteunende hulpmiddelen. Er kan gebruik gemaakt worden van de (landelijke) voorzieningen op dit gebied. Er is ruimte om voorlichting te verstrekken.

Leeuwarder geschiedenisIn de servicebibliotheek Leeuwarder geschiedenis vinden themapresentaties plaats en er zijn digitale etalages met verwijzingen naar de verdergaande informatie van erfgoedpartners in stad, provincie en land. Er is een koppeling met hedendaagse actuele

informatie van en over Leeuwarden, de lokale omroep, de krant, de Leeuwarder organisaties, de gemeente etc. in zowel fysieke als digitale vorm.

Diverse servicebibliothekenOp een viertal andere gebieden worden servicebibliotheken ontwikkeld en ingericht. Daarbij kan gedacht worden aan o.a.• Friese taal en geschiedenis met een inhoud zoals

beschreven bij de Leeuwarder geschiedenis• sport: een servicebibliotheek gericht op specifieke

Friese sporten, maar ook op lokale sportclubs en de grote sporten als voetballen en tennis

• leer en studeer: servicebibliotheek voor VO scholieren met huiswerk ondersteuning.

De kantoren WerkruimtenTen behoeve van het personeel in functies die bureauwerk verrichten, worden open en gesloten werkplekken opgenomen. In verband met parttimers, duobanen, et cetera kunnen werkplekken worden gedeeld in een flexconcept. Daarnaast worden ruimten opgenomen voor geconcentreerd werk en overleg. Voor een aantal functies is een apart kantoor nodig.De werkomgeving is ruim en heeft een licht karakter. De indeling van de kantoorruimten kan tijdens het ontwerpproces worden bepaald.

Expeditie en opslagDe ondersteunende ruimte ten behoeve van expeditie en opslag worden gebruikt voor ontvangst en behandeling van goederen. De expeditieruimte is bereikbaar voor transportauto’s en een eventuele bibliobus. De expeditieruimte biedt de mogelijkheid om goederen / voorwerpen droog over te krijgen.De expeditieruimte heeft een directe verbinding met de sorteerruimte. Een goede logistieke verbinding – extern en intern (ook verticaal) is essentieel.

MagazijnTen behoeve van de opslag van materialen, tentoonstellingsmaterialen en de nieuwe of seizoensgebonden collecties is een magazijn dat goed toegankelijk en bereikbaar is met diverse transportmiddelen, w.o. palletwagens. Er is ook ruimte voor tijdelijke opslag afgeschreven media en materialen.

20

22 23

Overige kantoorruimte/ ondersteunende ruimteIn de nabijheid van en of als onderdeel van het kantoor komen nog enkele ondersteunde ruimten:• 2 spreekkamers / vergaderruimten voor 6 personen• 2 vergaderruimten 16 personen die gekoppeld

kunnen worden tot een grote vergaderruimte. De grote vergaderruimte kan ook als activiteitenruimten gebruikt worden

• Voor de medewerkers die per fiets komen is een kleedruimte met douche, deze kan in voorkomende gevallen als kleedruimte bij activiteiten gebruikt worden.

• Er is een loungeruimte gecombineerd met een woonkeuken / pantry.

• Ruimte voor statisch archief en kantoorvoorraden.

ServerruimteVoor de ICT-voorzieningen is een serverruimte opgenomen. Deze dient centraal in het gebouw opgenomen te worden en voorzien zijn van een airco-installatie van voldoende capaciteit

SanitairTen behoeve van het publieke gebied en het literair café, wordt verspreid in het gebouw sanitair opgenomen. Bijvoorbeeld op elke (publieks)verdieping en meer capaciteit bij het literair café waar grotere activiteiten geprogrammeerd worden.Sanitair voor personeel is separaat geprogrammeerd.

TechniekVoor algemene gebouwtechniek (ketelhuis / luchtbehandelingskasten / et cetera) dient een integraal concept ontwikkeld te worden. De klimaatbeheersing van het gebouw dient in delen te kunnen geschieden, zodat functies onafhankelijk van elkaar kunnen functioneren, zoals kantoor, activiteitenruimte, literair café en publieksruimte. Groen en duurzaam zijn de uitgangspunten bij het ontwerpen van de technische installatie conform de gemeente Leeuwarden.

FietsenstallingTen behoeve van personeel wordt een inpandige stalling opgenomen voor 40 fietsen: moderne fietsen en bijzondere voertuigen zoals bijv. de pendelbrommer tbv rolstoelvervoer en een driewieler gehandicaptenfiets.

RelatiesExternDe zichtbaarheid van de bibliotheek in de openbare ruimte wordt gekenmerkt door de zichtbare aanwezigheid van de bibliotheek aan de openbare weg. Dat wil zeggen dat het publieke functioneren van de bibliotheek vanaf de openbare weg duidelijk waarneembaar is. De entree dient zodanig te worden ontworpen en gesitueerd dat elke willekeurige bezoeker zich uitgenodigd voelt om de bibliotheek te bezoeken.De toegang voor het publiek en personeel dienen te worden gescheiden en moeten zodanig worden gesitueerd dat zij niet in elkaars blikveld liggen.De toegang voor bezoekers buiten de openingstijden voor het publiek moet vanaf de openbare weg eenvoudig te bereiken zijn. De toegang voor personeel en de laatste categorie bezoekers mogen worden gecombineerd. De toegang moet voldoen aan de eisen ten aanzien van sociale veiligheid. Via de ingang voor het personeel is ook de interne fietsenstalling bereikbaar.De expeditie ligt direct aan de gevel en buiten het blikveld van de entree voor het publiek. De expeditie moet bereikbaar zijn voor expeditiebusje en een eventuele bibliotheekbus.

InternIn een vorig hoofdstuk is op hoofdlijnen de samenhang en relatie tussen de diverse onderdelen van het ruimtelijk programma aangegeven.Catwalk, Warenhuis, Beleefbibliotheek, Digitale bibliotheek en Service bibliotheek vormen de frontoffice en dus het publieke deel van de bibliotheek. Deze vormen een geheel dat een grote mate van flexibiliteit vereist ten aanzien van de indelingsmogelijkheden. Deze functies kunnen over meer dan één bouwlaag in het gebouw zijn verdeeld. Naast een goede fysieke relatie is ook de visuele relaties tussen die onderdelen van essentieel belang voor het goed functioneren van de bibliotheek.Na de passage van de ingang belandt de bezoeker van de bibliotheek in het entree gebied. Aangrenzend aan dit gebied is het Literair Grand Café met buitenterras gesitueerd. In het entree gebied start de Catwalk c.a. deze ontwikkelt zich verder op de verdiepingen.De kantoren en ondersteunende diensten vormen de backoffice van de bibliotheek.Hun onderlinge relaties zijn functioneel.

Technische eisenVoor de specifieke ruimten van de bibliotheek wordt een overzicht opgesteld van de technische eisen. Verder zijn uiteraard de laatste vigerende wettelijke eisen, voorschriften en richtlijnen van toepassing.

Algemene technische eis voor de bibliotheekDe bibliotheek dient integraal toegankelijk te zijn, zodat zij ITS-gecertificeerd wordt en het internationaal symbool voor toegankelijkheid mag voeren.

Vrije hoogteOver het algemeen is de minimale vrije hoogte 3,2 meter. Uitzonderingen hierop zijn:werkruimten en sanitair: minimaal 2,7 meterde entree/begane grond: minimaal 4,0 meterde activiteitenruimte: minimale hoogte van 4 meter.

OppervlaktedefinitieHet bepalen van de ruimtebehoefte wordt gedaan door middel van het programmeren van functioneel nuttig oppervlak (fno). De vertaalslag van fno naar verhuurbaar oppervlak (vvo) naar bvo is op het gebouw gebaseerd. Bij het omrekenen van fno naar vvo worden aannames gedaan ten aanzien van indelingsverlies, horizontaal verkeer, glaslijncorrectie en niet-statische bouwdelen.

Horizontale en verticale verkeersruimte - gangen, (rol)trappen, liften, vestibules

Installatieoppervlakte - leidingschachten, meterkasten, kanalen,

luchtbehandelingruimten, et ceteraNiet-statische delen - verplaatsbare wanden en afscheidingenStatische bouwdelen - oppervlakte voor draagconstructies, dragende

binnenwanden en gevels

Ruimtelijke structuurDe ruimtelijke structuur is overzichtelijk en open. Dat wil zeggen dat er in de ruimten de stramienstructuur van de dragende elementen, zoals kolommen en wanden, zodanig wordt gekozen dat de indeelbaarheid van die ruimten maximaal is. Dit betekent dat de keuze van deze stramienstructuur sterk afhankelijk zal zijn van de gewenste indelingsmogelijkheden van de diverse functionaliteiten als Catwalk, Warenhuis en de Servicebibliotheken.

Ruimtelijke eisen en oppervlaktedefinities

22

24 25

Het gebouw kenmerkt zich ook door heldere zichtlijnen die, zowel horizontaal als verticaal, doorzichten bieden om het gebouw op meer dan één niveau waar te nemen en te beleven. De bezoeker moet op vrij eenvoudige wijze zijn weg door het gebouw kunnen vinden. Dit wordt mede gerealiseerd door een heldere situering van de verticale stijgpunten (trappen, liften en roltrappen).

VeiligheidszoneringHet gebouw kent per definitie een openbaar karakter, zowel in verschijning als in openingstijden.Daarnaast is er het werkgebied met de kantoren, expeditie, opslag, et cetera. Dit zijn ruimten die alleen toegankelijk zijn indien men hiervoor geautoriseerd is. Toepassing van een elektronisch controle systeem is vereist.

De bij de oppervlakteberekening gehanteerde begrippen zijn conform NEN 2580, Oppervlakten en inhouden van gebouwen.

Toelichting: Functioneel nuttige vloeroppervlakte De functioneel nuttige vloeroppervlakte is de oppervlakte die voor de functie van de ruimte noodzakelijk is. Indelingsverlies Het indelingsverlies is de oppervlakte die door het ontwerp extra toegevoegd wordt aan de functioneel nuttige vloeroppervlakte.

Nuttige vloeroppervlakte De nuttige vloeroppervlakte is de oppervlakte van de ruimten die een directe relatie hebben tot het gebruiksdoel van het gebouw of daartoe een onmisbare bijdrage leveren.

Bijlage: Berekening van de ruimten Verkeersoppervlakte Met verkeersoppervlakte wordt de vloeroppervlakte aangeduid die voor de ontsluiting of de verkeersafwikkeling van het gebouw dient. De verkeersoppervlakte is te splitsen in: • verticaal verkeersoppervlakte: de ruimte die

dient voor de verkeersafwikkeling tussen bouwlagen van een gebouw, zoals trappenhuizen, hellingbanen, liftschachten en roltrappen

• horizontaal verkeersoppervlakte: de ruimte die dient voor de horizontale verkeersafwikkeling tussen de geprogrammeerde ruimten.

Installatieoppervlakte De installatieoppervlakte is de vloeroppervlakte die nodig is voor het onderbrengen en bedienen van de technische installaties die noodzakelijk zijn voor het functioneren van het gebouw. (Hieronder vallen dus niet de theatertechnische installaties.)

Netto vloeroppervlakte De netto vloeroppervlakte is de som van: • de nuttige vloeroppervlakte • de verkeersoppervlakte • de installatieoppervlakte

Constructieoppervlakte Oppervlakte die nodig is voor de constructie van het gebouw.

Bruto vloeroppervlakte De bruto vloeroppervlakte is de som van de tarra-oppervlakte, de netto vloeroppervlakte en de oppervlakten van ruimten of delen van ruimten lager dan 1,5 meter.

Notitie huisvesting centrale bibliotheek Leeuwarden 29

Bijlage: Berekening van de ruimten

Leeuwarden Centrale Eenheid Maat Aantal Catwalk

Warenhuis/ Service

BibliothekenBeleef

bibliotheekDigitale

Bibliotheek KantorenOverige ruimten

1 ENTREE1 Hal met tochtsluis 402 Receptie 203 Informatiepresentatie 404 Informatieterminals staplek 2 5 105 Garderobekastjes 106 Apparatuur (printer/kopieren) 127 Winkel 508 Tijdelijke opslag afgeschreven boeken 30

SUBTOTAAL ENTREE 110 80 0 22 0 0

2 DE BELEEFBIBLIOTHEEK1 Zitplaatsen

1 PC-‐gebonden werkplek 5 50 250

2 Literair Grand Café1 Zitplaatsen zitplek 2 80 1602 Bar/uitgifte 103 Keuken mcl opslag/koel 40

3 Activiteiten ruimte1 Vrije ruimten, podium, zitruimte c.a. 3002 Opslag bij vrije ruimte 8

3 Auditorium / filmzaal1 Zaal zitplek 2 30 602 Projectie en opslag 8

4 Expositieruimte1 Tentoonstellingsruimte 40

5 Media-‐ atelier / digitale cursusruimte1 Media-‐atelier werkplek 5 15 752 Cursusruimte werkplek 5 15 75

6 Studiehuis1 Studiekabine (1 pers) werkplek 5 5 252 Studiekabine (2 pers) werkplek 5 5 253 Studiekabine ( 3 pers) werkplek 5 0 04 Studiekabine (4 pers) werkplek 5 2 105 Studiekabine ( 5 pers) werkplek 5 2 106 Studie werkplekken (ca 35) werkplek 5 30 1507 Apparatuur (printer, kopier, etc) 12

SUBTOTAAL DE BELEEFBIBLIOTHEEK 0 0 1.246 12 0 0

3 HET WARENHUIS1 Publieksruimten algemeen

1 lnschrijfbalie werkplek 5 2 102 lnnamebrievenbussen 63 Sorteer-logistiekcentrum 604 Uitleen- en servicepunten station 2 4 8

2 Collectie 0 - 8 jaar1 Collectie 0- 8 iaar 50 1 8.412 1682 Multifunctionele ruimte voorteeskamer 303 Speelruimte 124 Zitplaatsen zitplek 2 10 20

3 Collectie 8-12 jaar1 Collectie 8- 12 jaar 60 1 10.386 1732 Tentoonstelingswand 83 Leestafel zitplek 2 8 164 Speelruimte 125 Multifunctionele ruimte lounge/lezingen 606 Zitplaatsen zitplek 2 10 20

26 27



Warenhuis/ Service

BibliothekenBeleef

bibliotheekDigitale


HET WARENHUIS (vervolg)4 Collectie 12 - 16 jaar

1 Collectie 12 - 16 jaar 60 1 3.437 572 Spelletjestafel zitplek 2 8 163 Zitplaatsen zitplek 2 10 204 Computerpiaatsen zitplek 2 4 8

5 Collectie fictie1 Collectie fictie 60 1 29.425 4902 Zitplaatsen zitplek 2 20 403 Apparatuur 12

6 CollectIe non-‐fictie1 Collectie non-‐fictie 60 1 21.819 3642 Zitplaatsen zitplek 2 20 403 Apparatuur 12

7 Collectie muziek en film1 Collectie dvd's en cd's 80 1 14.118 1762 Collectie bladmuziek 40 1 7.018 1753 Zitplaatsen zitplek 2 6 124 Apparatuur 12

8 Collectie tijdschriften1 Collectie tijdschriften 16 2 270 342 Leestafets tijdschriften/kranten zitplek 2 20 40

9 Servicedesks / Wìmmers1 lnfoterminals staplek 2 4 82 Open spreekkamers werkplek 5 4 20

SUBTOTAAL HET WARENHUIS 84 1.705 306 44 0 0

4 KANTOORRUIMTEN1 Werkplekken

1 Werkplekken algemeen kantoorplek 7 22 1542 Opslag bij werkruimten 243 Kopieer en printfaciliteit 124 Werkplekken met overlegruimte stafplek 15 6 905 Algemeen secretariaat/planner stafplek 15 1 156 Directie werkplek stafplek + 25 1 257 Directie secretariaat stafplek 15 1 158 Directie-‐ en personeelsarchief 209 Directie wachtruimte met garderobe 10

2 Mediaverwerking1 Werkplekken algemeen kantoorplek + 12 4 482 Opslag bij werkruimten 18

3 Vergaderruimten1 Vergaderruimte (2X6) 12 2 242 Vergaderruimte (2X16) 32 2 643 Loungeruimte met pantry 36

4 Overige kantoorruimte1 Postkamer en kopieerruimte 152 lCTwerkplaats 153 Opslag collectie 254 Opslag AV-‐middelen 205 Opslag kantoor en overige materialen 206 Personeel sanitair 127 EHBO/BHV 88 Personeel douche 89 Statisch archief 20

SUBTOTAAL KANTOORRUIMTEN 0 0 0 0 698 0



Warenhuis/ Service

BibliothekenBeleef

bibliotheekDigitale


5 ONDERSTEUNENDE RUIMTEN1 Expeditie en beheer1 Expeditie en opslag 102 Werkruimte huismeester 15

2 Magazijn1 Magazijn 50

3 Serverruimte1 Serverruimte 9

4 Sanitair1 Publieks sanitair (3 blokken) 362 Mindervalide toilet (3 stuks) 12

5 Buitenruimten1 Fietsen (40) 50

SUBTOTAAL ONDERSTEUNENDE RUIMTEN 0 0 0 0 0 182

TOTAAL 194 1.785 1.552 78 698 182

OverzichtNetto functioneel oppervlak 4.489 m2Opslag 45% 2.020 m2

Bruto vloeroppervlak 6.509 m2

FunctietabelFunctie m2Catwalk 194Warenhuis + Servicebibliotheken 1.785Beleefbibliotheek 1.552Digitale bibliotheek 78Kantoren 698Ondersteunende ruimten 182-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐totaal nuttig vloeroppervlak 4.489secundair vloeroppervlak 2.020 45%-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐bruto vloeroppervlak 6.509

www.sbmf.nl

Programma van eisen voor de Centrale Bibliotheek

Documents

Transcript of Programma van eisen voor de Centrale Bibliotheek