Prof. mr. T. Barkhuysen - De juridische (on)mogelijkheden van de instandhoudingsplicht en de...

De juridische (on)mogelijkheden van de instandhoudingsplicht en de Erfgoedwet

Prof. mr. T. Barkhuysen (Stibbe/UL)

2KNOB - 9 januari 2015

Inhoud

1. Inleiding

2. Huidig juridisch kader

a) Monumenten

b) Instandhoudingsplicht

3. Toekomstig: Erfgoedwet

a) Monumenten

b) Instandhoudingsplicht

4. Afsluitende opmerkingen

KNOB - 9 januari 2015 3

1. Inleiding

Kunnen we eigenaren van monumenten verplichten dat monument in afdoende staat te houden?

Huidig recht

Toekomstig recht

Kamerstukken II 2014/15, 34109.

De Erfgoedwet treedt in 2016 in werking en gaat zaken op het gebied van cultuurbehoud regelen.

Vervangt voor een deel de Monumentenwet

Integreren van huidige sectorale versnippering van de erfgoedwetgeving en aanpassingen die daarin wenselijk of noodzakelijk worden geacht

Harmonisatie

Vermindering van regeldruk en administratieve lasten


Bron: Volkskrant 22 december 2014

ABRvS (vrz.) 19 december 2014, ECLI:NL:RVS:2014:4729 (St. Ludwig Klooster 2.0)

2b. Instandhoudingsplicht


2. Huidig juridisch kader monumenten

Monumentenwet Definities van een monument Aanwijzing beschermde monumenten

• Ambtshalve door de minister van OCW > rijksmonumenten (art. 3 van de Monumentenwet)• Na advies van B&W of van Gedeputeerde Staten• Minister houdt register met monumenten bij voor elke gemeente (art. 6 van de Monumentenwet)

• Door gemeenten in Erfgoedverordeningen (art. 2.2 van de Wabo) Subsidies ten behoeve van instandhouding

• “Onder instandhouding wordt verstaan de onderhoudswerkzaamheden aan een beschermd monument alsmede werkzaamheden die het normale onderhoud te boven gaan en die voor het herstel van het monument noodzakelijk zijn” (art. 34 van de Monumentenwet)

• Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten 2013 (“Brim 2013”) Verbodsbepaling

Wabo Verbodsbepalingen


2a. Monumenten

Verbodsbepaling

Vergunningplicht Monumentenwet ziet op beschermde archeologische monumenten

Artikel 11 van de Monumentenwet:

“1. Het is verboden een beschermd monument te beschadigen of te vernielen.2. Het is verboden zonder of in afwijking van een vergunning:a. een beschermd archeologisch monument te slopen, te verstoren, te verplaatsen of in enig opzicht te wijzigen;b. een beschermd archeologisch monument te herstellen, te gebruiken of te laten gebruiken op een wijze, waardoor het wordt ontsierd of in gevaar gebracht.”

De minister beslist (art. 14 van de Monumentenwet)

Belangenafweging tussen belangen van het beschermde monument en belangen aanvrager. Niet vereist dat sprake is van uitzonderlijke noodzaak tot sloop en bijzondere omstandigheden: ABRvS 6 augustus 2003, ECLI:NL:RVS:2003:AI0807, Gst. 2004/198 m.nt. Teunissen; ABRvS 21 januari 2009, ECLI:NL:RVS:2009:BH0462, AB 2009/150 m.nt. Nijmeijer.


2a. Monumenten

Verbodsbepalingen

Vergunningplicht Wabo ziet op beschermde monumenten

Het is verboden zonder omgevingsvergunning een beschermd monument in enig opzicht te wijzigen of te gebruiken op een wijze die het ontsiert of in gevaar brengt (art. 2.1, lid 1, onder f, van de Wabo)

De omgevingsvergunning kan slechts worden verleend indien het belang van de monumentenzorg zich daartegen niet verzet. Hierbij houdt het bevoegd gezag rekening met het gebruik van het monument. (art. 2.15 van de Wabo)



Niet expliciet en afdwingbaar in de Monumentenwet, noch in de Wabo. Zelfs niet genoemd in de Beleidsbrief Modernisering Monumentenzorg (“MoMo”) en latere parlementaire stukken:

Onvoldoende rechtszekerheid met mogelijk te zware lasten voor eigenaren;

Te grote inbreuk op eigendomsrecht eigenaar;

Bij ontvangen subsidies voor instandhouding moet eigenaar behoorlijk onderhoud plegen;

Verbodsbepaling art. 11, lid 2, sub b, van de Monumentenwet: “niet met gebruik in gevaar brengen” voldoende geacht.

Art. 21 van de Grondwet biedt geen soelaas: “De zorg van de overheid is gericht op de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu.”

Ruime uitleg verbodsbepalingen in jurisprudentie?



Jurisprudentie

ABRvS 1 februari 2012, ECLI:NL:RVS:2012:BV2414 (St. Ludwig Klooster 1.0), AB 2012/36 m.nt. Nijmeijer.

Stichting Maharishi European Research University (“MERU”) tegen B&W van Roerdalen.

Appellante moet van B&W:

1. Het complex herstellen in oude staat;

2. Passende voorzieningen treffen teneinde verdere schade (door weersinvloeden) te voorkomen.



De Afdeling oordeelt in r.o. 2.3.1: “De rechtbank heeft terecht overwogen dat de handelingen van appellante niet zozeer betreffen een actief, maar een passief verwaarlozen van een monument. Gelet op het voorgaande valt onder het in artikel 11, tweede lid, aanhef en onder b, opgenomen verbod ook het verrichten van handelingen, een nalaten daaronder begrepen, waardoor het voortbestaan van een beschermd monument gevaar loopt. Anders dan Meru betoogt, kan dan ook niet worden geoordeeld dat de rechtbank is uitgegaan van een onjuiste reikwijdte van die bepaling.” (zie ook MvT bij de Monumentenwet, Kamerstukken II 1987/88, 19881, nr. 6, blz. 33)

En in r.o. 2.7.1: “Het college stelt met deze last te beogen (punt 2) dat maatregelen worden getroffen om te voorkomen dat het complex in gevaar wordt gebracht als bedoeld in art. 11, lid 2, onder b, van de Monumentenwet. De last spreekt evenwel van het treffen van maatregelen teneinde schade aan het complex te voorkomen. Voor een zodanig ruim geformuleerde last biedt die bepaling evenwel geen grondslag.”



ABRvS 20 augustus 2014, ECLI:NL:RVS:2014:3059, Gst. 2014/96 m.nt. J.W. van Zundert

Appellante tegen B&W van Wageningen.

De Afdeling verklaart de jurisprudentie onder art. 11 van de Monumentenwet onverkort van toepassing op de verbodsbepalingen van de Wabo en oordeelt in r.o. 3,1: “Het was aan haar als eigenares om het als monument aangewezen pand te gebruiken of te laten gebruiken zonder dat het in gevaar werd gebracht. Anderen, waaronder het college, delen niet die verantwoordelijkheid. (…) Als eigenares van het pand kon zij in staat worden geacht de overtreding ongedaan te maken.”



Terug naar het klooster

ABRvS (vrz.) 19 december 2014, ECLI:NL:RVS:2014:4729.

Staat art. 2.15 van de Wabo in de weg aan de sloopvergunning (“ slechts verleend indien het belang van de monumentenzorg zich daartegen niet verzet”)?

De voorzieningenrechter is van oordeel dat:

Onder verwijzing naar eerdere jurisprudentie niet blijkt dat een sloopvergunning slechts kan worden verleend bij uitzonderlijke noodzaak en bijzondere omstandigheden maar wel na een belangenafweging;

De jurisprudentie over het toetsingskader van art. 11 van de Monumentenwet onverkort van toepassing is op de Wabo, waaronder art. 2.15 van de Wabo;

“Anders dan Stichting Burgercomité voorstaat volgt uit artikel 2.15 van de Wabo niet dat uitsluitend gewicht mag worden toegekend aan het belang van het behoud van het monument, dan wel dat dit belang steeds moet prevaleren boven het belang van de aanvrager bij sloop van het monument.”

“Het college heeft de feitelijke staat van het rijksmonument terecht als uitgangspunt genomen bij de beoordeling van de onderhavige sloopaanvraag.”

Consequentie?



Conclusie

Verbod van art. 11 van de Monumentenwet en art. 2.1 van de Wabo geldt voor:

Actief handelen in strijd met die bepalingen;

Passief handelen/verwaarlozen van een monument: het handelen waardoor het voortbestaan van een beschermd monument gevaar loopt (zoals het niet goed laten functioneren van afvoeren en goten). Het verbod gaat echter niet zo ver dat maatregelen tegen passieve verwaarlozing kunnen worden afgedwongen!

Beoordeling aanvraag sloopvergunning geschiedt vooralsnog aan de hand van feitelijke toestand, ook als die illegaal tot stand is gekomen. Afwachten wat de Afdeling zegt.



Wat betekent dit voor onze hoofdvraag?


Niet actief;

Gemeenten kunnen slechts handhavend optreden wanneer gevaarlijke situaties ontstaan.

Meer vrijwillig: subsidies en overeenkomsten


3. Toekomstig: Erfgoedwet3a. Monumenten

Definitie monumenten

Art. 1.1 van de Erfgoedwet:

"archeologisch monument: terrein dat deel uitmaakt van cultureel erfgoed vanwege de daar aanwezige overblijfselen, voorwerpen of andere sporen van menselijke aanwezigheid in het verleden, met inbegrip van die overblijfselen, voorwerpen en sporen;(…)cultureel erfgoed: uit het verleden geërfde materiële en immateriële bronnen, in de loop van de tijd tot stand gebracht door de mens of ontstaan uit de wisselwerking tussen mens en omgeving, die mensen, onafhankelijk van het bezit ervan, identificeren als een weerspiegeling en uitdrukking van zich voortdurend ontwikkelende waarden, overtuigingen, kennis en tradities, en die aan hen en toekomstige generaties een referentiekader bieden;(…)monument: onroerende zaak die deel uitmaakt van cultureel erfgoed;(…)rijksmonument: monument of archeologisch monument dat is ingeschreven in het rijksmonumentenregister"


3a. Monumenten

Subsidies ten behoeve van de instandhouding van monumenten

Geen inhoudelijke wijziging beoogd van de subsidiebepalingen voor instandhouding van monumenten Kamerstukken II 2014/15, 34109, nr. 3, p. 27.

Onderscheid tussen subsidie voor restauratie en herbestemming (art. 7.3 van de Monumentenwet)

Lening voor instandhouding mogelijk (art. 7.8 van de Monumentenwet):

"1. Onze Minister zorgt dat ter financiering van de kosten van de instandhouding van rijksmonumenten een lening kan worden verkregen.

2. De voorwaarden waaronder en wijze waarop een lening wordt verstrekt, worden in de Staatscourant bekend gemaakt.”

Verbodsbepalingen

Niets opgenomen over (omgevings)vergunningen die beperkingen opleggen aan gebruik onroerend erfgoed nu dit deel van de Monumentenwet tzt zal overgaan in de Omgevingswet.


3b. Instandhouding

Er is geen inhoudelijke wijziging beoogd ten opzichte van de Monumentenwet. Er is dan ook niets over opgenomen in de Erfgoedwet zelf of in parlementaire stukken.

Verwachting in de jurisprudentie?



Wat verandert er?

Eigenlijk niet veel:

Lening wordt toegevoegd aan mogelijkheden voor instandhouding

Wat betekent dit voor onze hoofdvraag?


Niet actief;

Gemeenten kunnen slechts handhavend optreden wanneer gevaarlijke situaties ontstaan.

Meer vrijwillig: subsidies, leningen en overeenkomsten


4. Afsluitende opmerkingen

Er is geen actieve instandhoudingsplicht;

Er zijn wel instrumenten die bijdragen aan instandhouding;

Het juridisch eigendomsrecht biedt ruimte voor een plicht;

De vraag is of we dit (financieel) wenselijk achten.

Prof. mr. T. Barkhuysen - De juridische (on)mogelijkheden van de instandhoudingsplicht en de...

Law

Transcript of Prof. mr. T. Barkhuysen - De juridische (on)mogelijkheden van de instandhoudingsplicht en de...