Afstudeerproject Maarten Nieuwenhuize

Academie van Bouwkunst Arnhem 2009

ontwerp van een kerkelijk centrum met

gastenhuis in de binnenstad van Arnhem

K.E.R.K.

inhoud:

- probleem

- doel

- programma

- lokatie

- ontwerp

De kerk als onderdeel van de straatwand(Papagaaikerk Kalverstraat Amsterdam)

Kerk prominent aanwezig(St. Baafs Kathedraal te Gent)

probleemHet ontwerpen van een kerkgebouw lijkt geen actuele opgave in

een tijd dat slechts herbestemming van religieus erfgoed aan de

orde lijkt te zijn.

Sinds de verlichting eind van de 19e eeuw heeft de kerk haar

centrale positie in de maatschappij namelijk definitief verloren.

In tegenstelling tot de bloeiperiode in eerste eeuwen van onze

jaartelling is tijdens de middeleeuwen de inhoudelijke kant van

het Christelijk geloof afgebrokkeld. De kerk werd door religieuze

leiders tot norm verheven en als machtsmiddel ingezet met

uitholling van de werkelijke inhoud en een beschadigd imago tot

gevolg. Ondanks reformaties en hervormingen worstelt de kerk

met haar identiteit en positie in de wereld.

Het afstudeerproject K.E.R.K. is een architectonisch onderzoek

naar wat een kerk(gebouw) vandaag de dag te bieden heeft.

Daarnaast gaat over het creëren van een verstilde plek midden

in de stedelijke dynamiek, om tot rust te komen en contact te

zoeken met het buitenmenselijke. Kan een architectonische ruimte

contemplatief werken en een boodschap overdragen? Welke

gebouwvorm geeft het beste uiting aan de kern van het Christelijk

geloof?

Bestaande kerkgebouwen hebben vaak een monofunctioneel

doel

model van de ‘2e kerk’

model van de‘1e en 3e kerk’ (kerk als ‘tent’)

K.E.R.K. schema programma

KERK-CAFÉ

collectiefextern

SAMENKOMSTEN

collectiefintern

CENTRALEONTMOETINGS-

RUIMTE

collectiefextern

MEDITATIE EN GEBED

Individueel extern

MEDIATHEEK

Individueel extern

binnen

buiten

onts

pann

ing

stud

ie

stilte

ontmoeting

programma voor een‘open’ kerk

karakter en worden gebruikt door een specifieke subcultuur. De

theoloog C.J. Haak zegt in zijn boek ‘kerk van de 21e eeuw’ dat

een kerk zou moeten lijken op die uit de eerste eeuwen van haar

bestaan: flexibel, opererend vanuit een minderheidspositie en

sterk in contact met de wereld.

Het programma is vanuit dit idee vormgegeven; het omvat functies

die dagelijks bruikbaar zijn zoals een kinderdagopvang, een

stiltecentrum en een mediatheek. Door deze uitnodigende functies

rondom de samenkomstruimte te ordenen wordt het gebouw zijn

context verankerd.

programma

De huidige situatie van de lokatie gezien vanaf de Beekstraat inks het einde van het voetgangersgebied

Verwoestingskaart Arnhem1945

locatieDe gekozen locatie ligt in het oostelijk deel van de Arnhemse

binnenstad aan de rand van het winkelgebied. Hier staat de Waalse

kerk, de voormalige kloosterkapel en het enige restant van het St.

Catharina-gasthuis dat in de tweede wereldoorlog is vernield. De

kleine kerk staat het enigszins verloren tussen de grootschalige

naoorlogse bebouwing. De openbare ruimte is onsamenhangend

en niet uitnodigend, parkeerruimte en gesloten gevels op

maaiveldniveau bepalen het beeld.

De kapel als onderdeel van het klooster met gastenhuisca. 1650

Gemaakt met een Nemetschek-studentenversie

referentiejansbeek

‘muur’met volume

(programma)

nieuwekerkzaal

muur(begrenzing hof)

Waalse kerk

ontwerpHet plan definieert de openbare ruimte opnieuw en neemt de

Waalse kerk op in een nieuwe gecreëerde hofruimte. Deze half

besloten ruimte wordt aan twee zijden omgrenst door een muur

en aan twee zijden door een bouwdeel met daarin de publieke

functies. De transparante plint van het gebouw biedt vanuit

aangrenzende straten zicht op de hofruimte, waarbinnen de

nieuwe bijeenkomstruimte naast de bestaande kerk is gelegen.

muur op maaiveldtransparante plint; kerk-gerelateerde functies en toegang woningen

positie bestaande kapel en nieuwe zaal

verloop hemelwater, doopbassin achter nieuwe zaal

woningen als voortzetting van de ‘muur’

openbare ruimte binnen de hof

gastouder-woningengastenwoningen; één- en tweepersoon-swooneenheden

Op de verdiepingen van het omsluitende bouwdeel zijn

gastenwoningen toegevoegd. Tussen de woningen -voor zowel

één- als tweepersoonshuishoudens- zijn woningen geplaatst

die bewoond worden door mensen uit de kerkgemeenschap en

een zorgtaak vervullen. Onderling zijn de woningen bereikbaar

gemaakt met een gang aan de hofzijde die doet denken aan een

kloostergang.

de nieuwe kerkzaal wordt gevormd door 4 betonnen holle kelken

de nieuwe ruimte voor samenkomsten de glazen schil bied zicht op de omgeving en de bestaande kapel

De nieuwe zaal biedt ruimte aan tweehonderd personen en

is door een tussenlid met daarin individuele stilteruimtes

verbonden met de bestaande kerk. Deze blijft bruikbaar voor

kleinere bijeenkomsten. De nieuwe zaal heeft een gesloten

plint waarbinnen vier betonnen kelken ruimte vormen. De holle

kelken zijn kolom en dak in één en voeren regenwater af naar

een hemelwaterstelsel, waarop een doopbassin en wijwatervat

in de hofruimte zijn aangesloten. Water heeft een belangrijke

symbolische betekenis in het Christelijke geloof, tevens verwijst

het naar het historische verloop van de Jansbeek door de

aangrenzende Beekstraat. De kelken verwijzen naar de gotische

kerkenbouw, en zijn een eigentijdse interpretatie van de

gewelvenbouw.

Om de zaal is een glazen schil getrokken om de openheid van

de functie uit te drukken en zicht te bieden op de aangrenzende

Waalse kerk.

de horfuimte aan de voorzijde van het complex de horfuimte aan de achterzijde van het complex

De toegepaste materialen zijn zo direct mogelijk ingezet en

smeden de Waalse kerk, de nieuwe zaal en het omsluitende

bouwdeel samen. De dichte wanden van het complex zijn

opgetrokken uit kloostermoppen als de bestaande kerk en de

draagconstructies in beton. De gevels van de nieuwe ‘kloostergang’

zijn zo vormgegeven dat bijeenkomsten ongestoord plaats kunnen

vinden.

Het complex probeert evenwicht tot stand te brengen tussen

het uitnodigende karakter en -tegengesteld daaraan- de voor de

functie benodigde beslotenheid. Het resultaat is een bijzondere,

verstilde ruimte midden in de drukke binnenstad. Een plek in de

hectiek van alledag voor de mens die zijn heil zoekt in stilte; een

verlicht moment.

zicht vanaf de Beekstraat op de Waalse kerkop de voorgrond het weiwatervat

zicht vanaf de Beekstraat op de Waalse kerkop de voorgrond het weiwatervat

zicht op de hofruimte aan de voorzijde van het complexop de voorgrond het doopbassin

de kelken worden ‘s nachts aangelicht

VOORGEVEL

DWARSDOORSNEDE

Gemaakt met een Nemetschek-studentenversie

LINKERZIJGEVEL

LANGSDOORSNEDE

Gemaakt met een Nemetschek-studentenversie

Afstudeerproject: K.E.R.K.

Student: Maarten Nieuwenhuize

Afstudeerjaar: 2009

Opleiding: Academie van Bouwkunst Arnhem

Mentor: Henk Korteweg

Docenten: Ralph Brodruck, Annemariken Hilberink, Wim Korvinus

Gecommiteerde: Herman Zeinstra

met dank aan: Frans van de Looi, Hannah Wensink, Ton van Gestel, Herman Heerdt, Ady Steketee, Van de Looi en Jacobs Architecten

colofon

Afstudeerproject Maarten Nieuwenhuize

Academie van Bouwkunst Arnhem 2009

ontwerp van een kerkelijk centrum met

gastenhuis in de binnenstad van Arnhem

K.E.R.K.