10-5-2017

1

Studiedag Asster, DAGG en CGG-SP 4 mei 2017

Going viral: epidemiologie van

suïcide en algemene preventie

G. Portzky

1. Epidemiologie

1.1. Global suicide rates

• WHO, 2015:

– 788.000 suïcides in 2015 (10.7/100.000 inwoners)

– Elke 40 sec sterft iemand door suïcide wereldwijd

– Suïcide 1,4% van alle overlijdens wereldwijd

– 17de doodsoorzaak; 2de doodsoorzaak bij 15-29

jarigen

10-5-2017

2

Belang suicide wereldwijd?

10-5-2017

3

10-5-2017

4

1.3. EU Suicide Rates

10

-5-2

01

75

Fig

: Su

ïcide

rate

s, Be

lgië

, 20

06

-20

10

1.4

. Su

icide

Be

lgië

1.5

. Su

icide

Vla

an

de

ren

Su

ïcide

rate

s in V

laa

nd

ere

n 2

01

4 (B

ron

: Vla

am

s Ag

en

tscha

p Z

org

en

Ge

zon

dh

eid

)

0

10

20

30

40

50

60

0-4 jaar

5-9 jaar

10-14 jaar

15-19 jaar

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

40-44 jaar

45-49 jaar

50-54 jaar

55-59 jaar

60-64 jaar

65-69 jaar

70-74 jaar

75-79 jaar

80-84 jaar

85+ jaar

Leeftijdsspecifiek sterftecijfer(1/100.000 inwoners)

ma

nn

en

vro

uw

en

10-5-2017

6

Suïcide Vlaanderen

• Ongeveer 1000 per jaar � 3 per dag

• ¾ vd suïcides mannen

• 2de doodsoorzaak bij jongeren; 1ste

doodsoorzaak bij volwassenen

• Oudere mannen belangrijkste risicogroep,

maar suïcide proportioneel geen belangrijke

doodsoorzaak binnen deze groep gezien vaker

overlijden door ziektes

Geografische verspreiding

19.95 19.57

16.76

15.38

14.18

West-Vlaanderen en Oost-Vlaanderen significant hoger dan Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg

10-5-2017

7

Suïcidepogingen België

• 4.2% lifetime prevalentie in algemene

bevolking ≥ 15 yrs

• 0.4% 12-maand prevalentie in algemene ≥ 15

yrs

• Extrapolatie: jaarlijks aantal suïcidepogingen=

35.400

Bron: Nationale Gezondheidsenquete, 2013

Suïcidepogingen Vlaanderen

Incidentie, geslacht en leeftijd:

• Ongeveer 10,000 per jaar � 30 per dag

• Vrouwen iets meer maar geen grote

verschillen

• Voornamelijk jongere leeftijdsgroepen en

vooral jonge meisjes grootste risico

Bron: Eenheid voor Zelfmoordonderzoek, Ugent

10-5-2017

8

Suïcidepogingen Vlaanderen

Bron: Eenheid voor Zelfmoordonderzoek, Ugent

Fig: Suïcidepogingen in Vlaanderen per leeftijd en geslacht, 2015

Geografische verspreiding

Meer informatie kan u vinden in ‘De epidemiologie van suïcidepogingen in Vlaanderen: Jaarverslag 2015’, zie www.eenheidzelfmoordonderzoek.be

202 173

131

123

124

West-Vlaanderen en Oost-Vlaanderen significant hoger dan Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg

10-5-2017

9

2. Suïcidepreventie?

• Suïcidaal gedrag complex; multiple

risicofactoren

• Breed multilevel benadering voor preventie

nodig

Genetische factoren

Vroege levenservaringen

Neurobiologische factoren Psychologische factoren

KWETSBAARHEID

Sociale factoren Psychiatrische factoren

STRESS FACTOREN

Drempelverhogende- of verlagende factoren

Risicoverhogend:

- Berichtgeving media

- Voorbeelden in omgeving

- Toegang tot middelen

- Gebrek sociale steun

Beschermend:

- Kennis & attitude GGZ

- Toegang GGZ

- Preventieprogramma’s

- Sociale steun

Verklarend integratief model suïcidaal gedrag (van Heeringen, 2001)

SUICIDAAL GEDRAG

10-5-2017

10

USI-model

• 3 verschillende niveaus preventie

Universele Preventie

Selectieve Preventie

Geïndiceerde Preventie

•Gericht naar algemene bevolking

•vb. sensibiliseringscampagne omtrent mentale veerkracht

•Gericht naar populatiegroepen met verhoogd risico

•vb. deskundigheidsbevordering bij huisartsen inzake herkenning en behandeling van depressieve symptomen

•Gericht naar personen die suïcidaal zijn.

•vb. goede opvang van suïcidepogers

Evidence-based strategieën voor SP

Zalsman et al., 2016: Suicide prevention strategies revisited: a 10-year

systematic review, Lancet Psychiatry.

Figure 1: Evidence-based strategies of suicide prevention in mental health care and in public health approaches

10-5-2017

11

Suïcidepreventie internationaal

Waar staan we?

• IASP-WHO ‘Global survey on suicide prevention’:– 31% Nationaal SP-plan; 14% in ontw; 55% geen SP-plan

• Voornamelijk Europa, USA, Zuid-Oost Azië

• Weinig/niet Afrika, Midden-Oosten

– 21% volledig uitgevoerd; 54% deels uitgevoerd; 25% geen antwoord

– Uitdagingen:• Suïcidaal gedrag nog strafbaar in 23 landen

• Ineffectieve planning, coördinatie, samenwerking

• Gebrek aan implementatie van richtlijnen

• Onvoldoende middelen

• Gebrek aan systematische evaluatie van SP-plannen

2.2. Suïcidepreventie in Vlaanderen

• 1ste Vlaams Actieplan Suïcidepreventie

– 2006-2010

– Gezondheidsdoelstelling: daling suïcidecijfers met 8% tegen 2010 (referentiejaar 2000). Doelstelling gehaald

• 2de Vlaams Actieplan Suïcidepreventie

– 2012-2020

– Gezondheidsdoelstelling: daling suïcide rate met 20% tegen 2020 (referentiejaar 2000)

10-5-2017

12

Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II

2012-2020

1. Geestelijke gezondheids-bevordering

2. Laagdrempelige telefonische en

online hulp

3. Deskundigheids-bevordering en

netwerkvorming

4. Programma’s gericht naar hoogrisico-

groepen

5. Multidisciplinaire

richtlijnen

- Fit in je Hoofd,…

- Tool voor ouders

- Te Gek!?

- ….

- www.Zelfmoord1813.be

- Zelfmoordlijn 1813

- …

- Artsen,

ziekenhuizen, HV

- Jongeren-

organisaties

- Politie

- ….

- Richtlijn voor detectie en behandeling

- Algemene richtlijnen

- Richtlijn Ketenzorg

- Suïcidepogers

- Suïcidale gedachten

- Nabestaanden, LGBT, jongeren, ouderen,…

5 SP-strategieën gebaseerd op USI

Onder elke strategie verschillende acties gekozen op

basis van: wetenschappelijke evidentie;

suïcidespecifiek; implementeerbaar; kosteneffectief

Versterken individuele

veerkracht en zelfzorg

Versterken individuele

veerkracht en zelfzorg

Fit in je Hoofd (vernieuwde tool,

zelftest, app)

Goed Gevoel Stoel

NokNok(vernieuwd)

Zilverwijzer

Versterken ondersteuningsvaardig-

heden ouders

Versterken ondersteuningsvaardig-

heden ouders

Onderzoek en ontwikkeling tool

voor ouders (2016-2017)

Bevorderen sociale aansluiting bij

ouderen

Bevorderen sociale aansluiting bij

ouderen

Pilootstudie netwerkgroepen

voor ouderen (2017)

Hulpzoekenaanmoedigen en

stigma doorbreken

Hulpzoekenaanmoedigen en

stigma doorbreken

Associatie Beeldvorming (VVGG en Te

Gek!?)

Werelddag GG

Werelddag SP

Campagne signaalherkenning

(2017)

Bevorderen veilige omgeving (media,

school, werk)

Bevorderen veilige omgeving (media,

school, werk)

Mediarichtlijnen en Mediawatch

Preventiecoaches School

Preventiecoaches Werk

Geestelijke gezondheidsbevorderingStrategie 1

10-5-2017

13

Hulpverlening via telefoon, chat, email: Zelfmoordlijn 1813Hulpverlening via telefoon, chat, email: Zelfmoordlijn 1813

Preventie 2.0: outreachend werken op het internetPreventie 2.0: outreachend werken op het internet

ASPHA (Advieslijn SP Huisartsen en andere Hulpverleners)ASPHA (Advieslijn SP Huisartsen en andere Hulpverleners)

Forum, groeps-chat nabestaandenForum, groeps-chat nabestaanden

Serious Game jongeren (gestart 2016)Serious Game jongeren (gestart 2016)

App BackUp

App On Track Again

App BackUp

App On Track Again

Online Zelfhulpmodule Think LifeOnline Zelfhulpmodule Think Life

Laagdrempelige telefonische en online hulpStrategie 2

10-5-2017

14

Deskundigheidsbevordering door CGG-SP:

Huisartsen, ziekenhuizen, ouderen-en thuiszorg,

Jeugdzorg, CLB, politie, sociale diensten, Cavaria, bedrijven…

Deskundigheidsbevordering door CGG-SP:

Huisartsen, ziekenhuizen, ouderen-en thuiszorg,

Jeugdzorg, CLB, politie, sociale diensten, Cavaria, bedrijven…

Deskundigheidsbevordering door CPZ:

Crisishulpverleners, nooddiensten, hulp-en informatielijnen, vrijwilligersorganisaties, bedrijven,…

Deskundigheidsbevordering door CPZ:

Crisishulpverleners, nooddiensten, hulp-en informatielijnen, vrijwilligersorganisaties, bedrijven,…

Deskundigheidsbevordering door Werkgroep Verder:

Postventie, rouw na zelfdoding, mediarichtlijnen

Deskundigheidsbevordering door Werkgroep Verder:

Postventie, rouw na zelfdoding, mediarichtlijnen

Informatieposter voor professionelenInformatieposter voor professionelen

Deskundigheidsbevordering en netwerkvormingStrategie 3

Suïcide is één van de meest voorkomende doodsoorzaken bij de Vlaamse bevolking tussen 20 en 54 jaar en

komt zowel bij vrouwen als bij mannen op relatief jonge leeftijd voor. 1/8 van de mensen die een suïcidepoging

onderneemt, contacteert een hulpverlener, maar brengt hem/haar niet op de hoogte van zijn/haar

suïcidegedachten. Stel daarom vragen – Red een leven.

niet de moeite waard was?

Deze poster is beschikbaar gesteld door het Suicide Prevention Resource Center en is

door de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek vertaald en aangepast voor gebruik in

Vlaanderen. Deze poster maakt onderdeel uit van het Vlaams Actieplan

Suïcidepreventie II 2012-2020 en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Overheid.

1. Denk je wel eens aan de dood of aan dood gaan?

2. Heb je ooit de gedachte gehad dat je leven niet de moeite waard was?

3. Denk je er wel eens aan om een einde aan je leven te maken?

4. Heb je ooit een suïcidepoging ondernomen?

5. Denk je er op dit moment aan om een einde aan je leven te maken?

7. Hoe heb je het tot nu toe volgehouden?

Deze vragen vormen een effectieve methode om suïcidale gedachten en eerdere suïcidepogingen bespreekbaar te maken.

Gebruik hiervoor tevens het Instrument voor eerste Psychosociale Evaluatie en Opvang van suïcidepogers (IPEO).

Signalen die wijzen op een acuut suïciderisico

� Praten over suïcide

� Zoeken naar methodes

� Doelloosheid

� Angst of onrust

� Slapeloosheid

� Alcohol- en/of drugsmisbruik

� Hopeloosheid

� Zich terugtrekken, isoleren

� Woede

� Roekeloos gedrag

� Stemmingswisselingen

Andere belangrijke risicofactoren

Bevraag uw patiënt wanneer je signalen ziet of vermoedens hebt van een

acuut suïciderisico – ongeacht de hoofdklacht!

of contacteer een CGG-SP suïcidepreventiewerker of Advies SuïcidePreventie

voor Huisartsen en Andere hulpverleners (ASPHA) voor meer informatie.

Ondersteuning nodig? Raadpleeg

zelfmoord1813.be/hulpverlening

� Een eerdere suïcidepoging vergroot het risico op een volgende poging en op suïcide.

Meerdere voorgaande pogingen vormen de belangrijkste voorspeller van suïcide.

� Negatieve levensgebeurtenissen die leiden tot vernedering, schaamte of hopeloosheid,

vergroten het risico op suïcide. Zoals bv. de beëindiging van een relatie, overlijden van een

dierbare (al dan niet door suïcide), de huidige of verwachte financiële of gezondheidstoestand.

� Middelen (zoals vuurwapens of medicatie) die direct toegankelijk zijn in een acute

risicosituatie vergroten de kans op suïcide. Win informatie in en contacteer indien nodig de

behandelende (huis)arts.

Is uw patiënt suïcidaal?

� Gedragsverandering

6. Wat zorgt ervoor dat je je leven wil beëindigen en

wat zorgt ervoor dat je wil blijven leven?

10-5-2017

15

• Onderzoek naar nieuwe behandelingvormen (afgerond 2018)

• Online zelfhulpmodule Think Life

• Zorg voor Pogers

• Vorming en ondersteuning ziekenhuizen

• IPEO en KIPEO

• Draaiboek Zorgpad Volwassenen en Jongeren

• Patiëntenfolder; website On Track Again, App On Track Again

Suïcidale personenSuïcidale personen

Strategieën voor specifieke risicogroepenStrategie 4

•Personen met psychische stoornis: VDIP

•Nabestaanden: Werkgroep Verder

•Holebi’s en transgenders: uitwisselingsdag cavaria/SP; vorming vrijwilligers; onderzoek prevalentie en risicofactoren; start ontwikkeling acties

•Ouderen/jongeren: Zilverwijzer; netwerkgroepen ouderen; onderzoek Awel, NokNok; Serious game

•Gedetineerden: openstellen Zelfmoordlijn 1813; deskundigheidsbevordering CCG-SP

•Kansarmen: Goed Gevoel Stoel; deskundigheidsbevordering CGG-SP

•Artsen: Onderzoeksproject DomusMedica

Kwetsbare personenKwetsbare personen

10-5-2017

16

Algemene aanbevelingen voor de preventie van suïcide

• Algemene richtlijnen

• Richtlijnen school

• Richtlijnen werk

Algemene aanbevelingen voor de preventie van suïcide

• Algemene richtlijnen

• Richtlijnen school

• Richtlijnen werk

Multidisciplinaire richtlijn detectie en behandeling suïcidaal gedrag

• E-learning tool SP-reflex

Multidisciplinaire richtlijn detectie en behandeling suïcidaal gedrag

• E-learning tool SP-reflex

Aanbevelingen voor ketenzorg voor suïcidale personen

• Ontwikkeling 2017

Aanbevelingen voor ketenzorg voor suïcidale personen

• Ontwikkeling 2017

De ontwikkeling en implementatie van aanbevelingen en hulpmiddelen voor de preventie van zelfdodingStrategie 5

WAAR VERKRIJGBAAR?

• Volledige richtlijn (online): te downloaden op

www.zelfmoord1813.be/sp-reflex

• Samenvatting: te bestellen via www.zelfmoord1813.be/publicaties

• Vormingsaanbod op: www.zelfmoord1813.be/vorming

10-5-2017

17

STAND VAN ZAKEN CIJFERS SUÏCIDE EN SUÏCIDEPOGINGEN

Suïcide?

Bron: Agentschap Zorg en Gezondheid

Fig: Evolutie suïcide rates Vlaanderen 2000-2014

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

15

-19

ja

ar

20

-24

ja

ar

25

-29

ja

ar

30

-34

ja

ar

35

-39

ja

ar

40

-44

ja

ar

45

-49

ja

ar

50

-54

ja

ar

55

-59

ja

ar

60

-64

ja

ar

65

-69

ja

ar

70

-74

ja

ar

75

-79

ja

ar

80

-84

ja

ar

85

+ j

aa

r

Lee

ftij

dss

pe

cifi

ek

ste

rfte

cijf

er

(1/1

00

.00

0 i

nw

on

ers

)

2000 mannen

2014 mannen

2000 vrouwen

2014 vrouwen

10-5-2017

18

Gezondheidsdoelstelling?

Cijfers 2014: 20% minder suïcides tav 2000?

• Gehaald:

– 16-29jr

– 30-44jr

– 60-74jr

– Mannen 75+

• Niet gehaald:

– 45-59jr

– Vrouwen 75+

Suïcidepogingen?

-16%

Bron: Eenheid voor Zelfmoordonderzoek

Fig: Evolutie rates suïcidepogingen Vlaanderen 2000-2015

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

mannen 132 109 133 102 123 144 124 145 147 124 128 143 143 135 132 125

vrouwen 220 185 214 168 179 188 184 210 233 196 169 202 182 179 183 185

Totaal 175 146 172 135 151 165 154 168 192 160 150 179 159 156 159 154

0

50

100

150

200

250

rate

s/1

00

.00

0 in

wo

ne

rs

10-5-2017

19

CONCLUSIEUITDAGINGEN

Conclusie/uitdagingen

�Suïcidaal gedrag wereldwijd én in Vlaanderen

belangrijk probleem

�Suïcidepreventie moet breed gericht zijn op

verschillende niveaus

�VAS breed, veel acties, evidence-based

10-5-2017

20

• Uitdagingen:

– Gezondheidsdoelstelling gehaald voor

verschillende leeftijdsgroepen MAAR nog niet

gehaald voor 45-60jr en 75+ vrouwen

– Evolutie komende jaren (cfr. Besparingen)?

– Blijvend alert zijn:

• voor implementatie vd acties/richtlijnen

• voor nieuwe Vlaamse noden

• internationale ontwikkelingen

– Continuïteit vd acties

– SP moet belangrijke opdracht blijven!