Presentatie centraal europees humanisme door Peter de Wit
26
HV-Midden- Holland Vensters uit de Humanistische w w w.huma n ist i sc h e ca n o n .nl Canon Besprekin g: Inleider: 7 januari 2014 Peter de Wit van een optimistisch naar een militant humanisme ? 1 Doorkijkjes op Thomas Mann: de eeuwige menselijk vragen en de brandende vragen Stefan Zweig: het oude Europa van vóór WO I Venst er Tijdsperi ode Thema Centraal Europees Humanisme Rond 1900 Optimistisch Europa tot WO I
-
Upload
adri-martens -
Category
Education
-
view
231 -
download
2
Transcript of Presentatie centraal europees humanisme door Peter de Wit
HV-Midden-Holland
Vensters uit de Humanistischewww.humanistischecanon.nl
Canon
Bespreking:Inleider:
7 januari 2014Peter de Wit
van een optimistisch naar een militant humanisme ?
1
Doorkijkjes op
Thomas Mann: de eeuwige menselijk vragen en de brandende vragen Stefan Zweig: het oude Europa van vóór WO I
Venster
Tijdsperiode
Thema
Centraal Europees Humanisme
Rond 1900
Optimistisch Europa tot WO I
HV-Midden-Holland
Agenda
2
1. Het voorafje
2. Het venster Centraal Europees Humanisme rond 1900
3. Excursie – de context Philipp Blom 2008: De duizelingwekkende jaren 1900
4. Doorkijk Thomas Mann 1924: De Toverberg
PAUZE
5. Hoe houdbaar na twee wereldoorlogen Mann 1935: Let op, Europa - militant humanisme Mann 1950: Mijn tijd – naar een eigentijds humanisme ?
6. Bas Heijne 2011: Militant humanisme – actief tegen intolerantie
7. Afsluiting de relevantie
HV-Midden-Holland
Het voorafje
3
Het namenrondje
HV-Midden-Holland
Het voorafje
geschiedenis en actualiteit verder lezen
4
De Canon
35 Vensters geschied verder le
‘Het’ humanisme ligt nergens vast is historisch veranderlijk
Attentie de thema’s
o zijn belangrijk in de geschiedenis van het humanistisch denken MAAR: het georganiseerd humanisme
o kan zich de thema’s uit de Canon niet toe-eigeneno elk thema kan ook in andere levensbeschouwingen voorkomen
impliciet en expliciet humanisme
HV-Midden-Holland
Het voorafje
Drie pijlers van het HV-humanisme
5
Drie hoofdlijnen in de Canon
1. uitgangspunt: kritisch denken – denken vanuit menselijke vermogens2. streven: een politiek-moreel streven - sociale rechtvaardigheid3. ideaal: ontplooiing van het individu
Eigentijds Humanisme
Drie pijlers van het HV- de combinatie van deze drie hoofdlijnen
o zelf denkeno samen leveno persoonlijke ontplooiing
HV-Midden-Holland
Centraal Europees Humanisme
o toenemende welvaart
het hoogtepunt van de geschiedeniso vertrouwen in een verlichte
internationale gemeenschap:kosmopolitisch
nog nooit was Europa sterker, rijker ezen: paradijzen voor polemiek
o kranten en tijdschriften kwamen van over de hele wereld
de wetenschap, 'deze aartsengel van vooruitgang', verrichtte wonderent had het vaster geloofd in een toekomst die nog beter zou zijn
o een ongekende technische vooruitgang met een even snelle morele ontwikkeling
6
De Oostenrijk-Hongaarse Dubbelmonarchie- opgericht in 1870; tot 1914 - WO I
Optimisme, hoop en vertrouwen
n mooier geweest Wenen begin 1900
o toeneo democrao kunst en het hoogtepo
vert i
Stefan Zweig
tiseringsprocessen literatuur bloeien
nog nooito koffiehuio kranten de weteo nog nooio een
HV-Midden-Holland
Centraal Europees Humanisme
uur en kunsto een hele generatie schrijvers kwam er
o
paradijzen voor polemiek‘men zat er urenlang te discussiëren,te schrijven of te kaarten,
o
omen ontving er zijn post,men kon er vooral een onbegrensdaantal kranten en tijdschriften vanover te de hele wereld tot zich nemen.'
7
Koffiehuiscultuur Wenen, Praag, Budapest
Wenen: Cafe Griensteidl, 1896
Kaffeehausliteratur van invloed oo een hele
gen bijeen
Stefan Zweig
p literat
paradijzen o ‘men zat
er te schrijveno men
ontving o men kon er aantal kraover te de
HV-Midden-Holland
Centraal Europees Humanisme
o het mooiste koffiehuis van
o jugendstil, classicisme,renaissance, fantasiegotiek
o het ontmoetingspuntvoor de literaire en culturelefine fleur van Hongarije
o ‘Het was eigenlijk een soortdemocratische, voor iedereentegen een goedkoop kopje koffie
8
Koffiehuiscultuur Wenen, Praag, Budapest
Budapest : New York Café
Het New York Cafe (1894)o het mooiste
Budapesto jugendstil,
cla renaissance, f
o het ontmo voor de litera fine fleur van
Stefan Zweig
club’
o ‘Het was ei democratisch tegen een toegankelijke
HV-Midden-Holland
Centraal Europees Humanisme
- internationaal
Edgar Degas Vincent van Gogh Egon Schiele
9
De cultuurtuin Europa -1- internat
SchildersEdgar
HV-Midden-Holland
Centraal Europees Humanisme
Gustave Flaubert
George Eliot- Madame Bovary - Frankrijk
- Londen+ 1820-1880
+ 1820-1880 - Middelmarch
Fjodor Dostojevski - De broers Karamazov - Rusland+ 1820-1880
10
De cultuurtuin Europa -2- internationaal
Schrijvers – opkomst van het realisme
en vrede - Rusland
Gustave Flaubert + 1820-1880 - Mad George Eliot + 1820-1880 - Lev Tolstoj + 1830-1910 - Oorlog Fjodor Dostojevski + 1820-1880 - De
HV-Midden-Holland
Centraal Europees Humanisme
11
De cultuurtuin Europa -3
Wenen: seculier joods gekleurd humanisme(van links naar rechts) Stefan Zweig + 1880-1940 schrijver Gustav Mahler + 1860-1910 componist
Arnold Schönberg + 1875-1950 componist Ludwig Wittgenstein + 1890-1950 filosoof
HV-Midden-Holland
Centraal Europees Humanisme
John Stuart Mill + 1805-1875
o politiek liberalisme: vrijheid van het individuo in de traditie van de Verlichting: m.b.v. de rede
De eeuw van de vooruitgang- internationaal
Vooruitgangsfilosofen John Stuart Mill + 1
o politiek liberalisme:o in de traditie van de
een zo goed mogelijk systeem van samenleven Auguste Comte + 1800-1855
o de sociologie: de wetten die de sociale werkelijkheid doorgrondeno de wet van de vooruitgang als de wet van de drie stadia verklaren met bovennatuurlijke krachten (god) verklaren met abstracte begrippen (rede, ziel) positieve stadium: relaties met andere verschijnselen zoeken Georg Wilhelm Hegel + 1770-1830
o ‘Tegenstelling is de bron van alle beweging en vitaliteit.’ links-hegelianen: omvorming van de maatschappij rechts-hegelianen: verzet tegen revolutie, conservatief
12
HV-Midden-Holland
De eeuw van de vooruitgang
13
De wereldtentoonstellingen
EERSTE: 1851 Londen 1873 Wenen 1889 ParijsKunst en opvoeden 100 jaar Franse Revolutie7 miljoen (i.p.v. 20 ivm cholera) 6 miljoen
Motto: cultuur en industrieBezoekers: 6 miljoen
Cristal Palace Rotunde in het Prater(afgebrand in 1936) (afgebrand in 1937) Eifeltoren
HV-Midden-Holland
De duizelingwekkende jaren 1900-1914
or de toekomst0: de oorlog tegen Duitsland verloren
o Frankrijk raakte achterop t.o.v. Duitsland óók verwachtingen
o nieuwe technologieën (reusachtige dynamo’s)
Oostenrijk-Hongarije - Wenen
o tegenover grote armoede en sociale hiërarchie
ire principes het onzegbare zichtbaar maken
14
Niet alleen een Belle Epoque -1
Een tijd van onzekerheden
de bourgeoisie
angsten
Frankrijk
én verwachtingen
vrees vo o 187 o
óók veo
een wereld van schone schijno humanistische opleiding vooro tegenover grote armoede en Freud, Schiele, Kokoschka, Klimto opzoek naar nieuwe elementa
het onzegbare zichtbaar
HV-Midden-Holland
De duizelingwekkende jaren 1900-1914
respect voor uniformen, militair gedrago 1870: Pruisische generaals verslaan Frankrijk
onderwijs aan het Gymnasiumo respect voor een totale hiërarchieo drillen: gehoorzaamheid oefenen
Thomas Manno politiek: de horizon was de klassieke opvoeding
Internationale Vredesconferentie Den Haag 1907: geen van allen voor vrede
Hegel: de geschiedenis is een dialectische strijdsociaal darwinisme volgens de natuurwetten
o oorlog is noodzakelijk voor vooruitgang
15
Niet alleen een Belle Epoque -2
Duitsland respect
o ondeo respo drill Thomaso poli
Inter 1907: geen van alle
Burgerlijke moraal
k legt zijn cultuur op
Hegel: de geschiede sociaal darwinisme
o het sterkere volo oorlog is n
HV-Midden-Holland
De duizelingwekkende jaren 1900-1914
veel verschillende etnische volkeno problemen, zowel intern als met andere landen
jden van weleero de 'Ringstrasse' (+ 1860)
neo-gotisch, neo-barok, neo-renaissance in het theater de schone schijn van de operette
in de Bierstubbe deed iedereen waar hij zin in hado problemen vergeten en het er goed van te nemen
km2 parkd Tentoonstelling
o 1897 – Reuzenrad
16
Vermaak in Wenen rond 1900
De schone schijn
dubbele moraal
amusement
een groot rijk meto problemen, vasthouden aan tio de 'Ring
neo-gotisch, in het theater de
o romantiek en in de Bierstubbeo problemen het Prater: 24 uuro vanaf 1866: 6o 1873 – Werelo 1897 – Reu
HV-Midden-Holland
Stefan Zweig1891-1942
geschreven om gelezen te worden na zijn doodo gericht op de toekomstige generaties
o wie had aan het einde van 'de gouden eeuw van
n Brazilië
17
De wereld van gisteren- postuum 1944
Herinneringen van een Europeaan
voorspellen
geschreven om gelezen te worden na z o gericht op de toekomstige generati
na de nationaalsocialistische nacht een weemoedige waarschuwing
o wie had aan het einde van 'de goud de zekerheid' de barbarij kunnen
Pleegde samen met zijn vrouw zelfmoord i
De schaaknovelle
Reis naar het verleden
HV-Midden-Holland
Thomas(1875-1955)
Mann
um
o overwint de nihilistische vrijblijvendheid of de wijsheid? kiezen tussen de verschillende stemmen van zijn tijd
o
ode erotiek van een onweerstaanbaar charmante vrouwde genoegens van het leven (o.a. kaartspelen)
o een fanatieke Jezuïet, tegen de humanistische beschavingsidealen
o hij laat zich meesleuren in lusteloze verstrooiing, kaartspel en spiritismender de wapenen
18
De Toverberg - 1925
Strijd tussen humanisme en nihilisme
held
hoofdpersoon Castorpo verblijft lange tijd een Zwitsers sanatorio is hij niet op de vlucht voor het leven? Bildungsromano de innerlijke ontwikkeling van de jongeo overwint de nihilistische vrijblijvendhei kiezen tussen de verschillende stemmeno de erotiek van een onweerstaanbaaro de genoegens van het leven (o.a.o een Italiaanse Verlichtingshumanist
o een fanatieke Jezuïet, tegen de humanistisc
De ‘queeste’ van Castorp loopt op niets uito hij laat zich meesleuren in lusteloze verstrooiio de eerste WO maakt hem wakker – hij moet o
HV-Midden-Holland
Centraal Europees Humanisme
hoe heeft de barbarij plaats kunnen vinden ?o een cultuur met hooggestemde humanistische idealen
hangen kennis en cultuur wel met moraliteit samen?
Franz Kafka 1925: Het Proces strijd tegen een ondoorgrondelijk rechtssysteemo
en schuldbesef
ichten in de kern van het leven
19
De Eerste Wereldoorlog
Grondige verandering in het Europese zelfbeeld hoe heeft de barbarij plaats kun
o een cultuur met hooggest redelijkheid, vrijheid en
Het humanisme te argeloos?
gelijkheid
zijn de aannamen wel juist? hangen kennis en cultuur wel m
o twijfel en gevoel van vervreemding
Afscheid van de humanistische vooruitgangsdroomneergang westerse cultuur
kiest niet !! het leven gebeurt
o T.S. Eliot 1922: The Waste Land wanhoop over deo Franz Kafka 1925: Het Proces strijd tegen een
o Sigmund Freud 1930: Das Unbehagen in der Kultur – cultuur
o Thomas Mann 1924: De Toverberg zoektocht naar inz hoofdpersoon
HV-Midden-Holland
Thomas(1875-1955)
Mann
Mann stelt hier cultureel conservatisme gelijk aan politiek conservatismeo geesteli
templatief > < maatschappelijk humanisme
20
Ontwikkeling politieke stellingname -1Rob Riemen – Nexus Instituut
Thomas Mann 1918 : Betrachtung eines Unpolitischen de Duitse (Weimar) cultuur wordt bedreigd
o inzet: de persoonlijke vorming door Bildungo vrijheid is primair innerlijke vrijheid
het gaat om de persoonlijke ethiek niet om de sociale instituties
o geluk is géén politiek probleem politici geloven in de perfecte maatschappij politiek mag ons geen geluk beloven
Rob Riemen
jk erfgoed = bestaande maatschappelijke orde
PdW con
HV-Midden-Holland
Thomas Mann(1875-1955)
had bestreden: de republiekerderf en pure slechtheid
o het menselijk bestaan mag niet louter of geestelijk
twijfel, een zoektocht tussen actuele meningeno blijft deze cultuur wel bestaan ?
haat tegen de grote Duitse
volk wil een collectieve roes
21
Ontwikkeling politieke stellingname -2Rob Riemen – Nexus Instituut
1922: Von Deutscher Republik steunt wat hij eerder
o oorlog is bloed, vo het menselijk be
of maatschappeli
1924: De Toverberg
had bestredeerderf en pu
jk zijn
haat tegen d
twijfel,o bli
Jaren ‘30 toenemende
volk wil een
ziet een geesten o heto geen individuele verantwoordelijkheid 1933: Let op, Europa !
HV-Midden-Holland
Thomas Mann(1875-1955)
het gaat om het Europese beschavingsideaalEuropa is ingetreden met deieuwingen
o de Eerste Wereldoorlog heeft het alleenbespoedigd en verscherpt
“Is het Europese humanisme onmachtigtot een strijdbare wedergeboorte van zijn ideeën,
is het Europese humanisme niet meer in staat zich deeigen ziel strijdlustig en met frisse kracht bewust te
e gaan,o dan zal er een Europa komen dat zijn naam
22
Ontwikkeling politieke stellingname -3
1933: Let op, Europa !
historische redenen zal
het gaat om het Europeo het cultuurverlies in
technologische verno de Eerste Werel
bespoedigd en v
“Is het Europese humani
tot een strijdbare we is het Europese humani
eigen ziel strijdlustig en maken,o dan zal het te grondo dan zal er een Eur
alleen nog om puurdragen.”
HV-Midden-Holland
Thomas Mann(1875-1955)
beseft het einde van het burgerlijk humanisme
o ontvankelijk voor de adel van de geest
o beschuldigd van sympathie voor het communismeel bevrijden van angst en haat
o
o o
kan de mens helpen op zijn levensreiskan een troost zijn, deelt onze vragen en gevoelenskan geen reddende waarheid bieden
de liberale democratie van de burgerlijke revolutietie worden
23
Ontwikkeling politieke stellingname -4
1950: Mijn tijd
humanisme nodig
land voor de 2e keer
beseft het e er is een nieuw
o ontvankeli
Ontvlucht zijn roept Amerika en Ruslando beschuldigd van sym kunst kan de menselijke zio kan de mens helpen o kan een troost zijn, o kan geen reddende
Deze tijd: GERECHTIGHEID
op tot vrede
el bevrijden
de liberale democratiemoet een sociale democra
HV-Midden-Holland
Bas Heijne(geb. 1960)
1. religieus fundamentalisme en populistisch nationalisme komen teruging, maar naar consumentisme
de filosofen van de Verlichting dachten dat de godsdienst in het niets zou oplossen
abstracte idealen leggen het afo het humanisme van universele broederschapo staat tegenover het lokale: de groep, de eigenheid, het ras, de club
dooi voor broederschap, democratie en universele gelijkheidd willen veranderen
wel: in de lokale context niet lijdzaam toezien bij intolerantie en onderdrukkingsie aangaan op de plek waar het speelt
24
Militant humanismeSocrateslezing 2011
Humanisten maken zich zorgen1. religieus fundamentalisme en p2. geen streven naar beschaafde vorm
de filosofen van de Veo irrationele system abstracte idealen leo het humanismeo staat tegenover
Militant humanisme
en en verlangens (God en de Groep) horen bij de mens
niet: een verheven pleio ook niet: de werel wel: in de lokaleo een morele discus
HV-Midden-Holland
De rode draad
o oordelen baseren op wetenschappelijke bevindingen
theorieën over evolutionaire stadia in de maatschappelijke ontwikkelingo
> < fin de siècle gevoel
de mensheid is in staat tot barbarij –o
Boodschap van dit venster optimisme: er is ontwikkeling in de humaniteit in de wereld
zie de moeizaam bevochten emancipatie van grote groepen mensen
pessimisme: emancipatie wordt voortdurend bedreigds van alle tijden
25
Optimisme > < pessimisme
Het 18e eeuwse Verlichtingsdenken
nu, net als vroeger
o oordelen baseren op wetenschapp> < op religieuze aannamen
Het 19e eeuwse vooruitgangsgeloofo theorieën over evoluti
> < fin de siècle gev
Het nihilisme rond 1950
de wereld i
o de mensheid is in s
Boodschap van dit vens optimisme: er is ontwikk
zie de moei pessimisme: emancipatie
de barbarij in
HV-Midden-Holland
Afsluiting
- van rond 1900
angst en verwachtingen
26
Brengen deze thema’s mijn denken verder ?
Centraal Europees Humanisme Optimisme – hoop – vertrouwen toenemende welvaart en democratisering- van rond
Philipp Blom De duizelingwekkende jaren 1900
Internationale cultuur koffiehuizencultuur: redelijkheid, vrijheid, gelijkheidPleitbezorger van humaniteit van burgerlijk humanisme – liberale democratie naar militant humanisme – sociale democratieMilitant humanisme
niet lijdzaam toezien bij intolerantie en onderdrukking
Stefan Zweig
Thomas Mann
Bas Heijne
Een vrijwillige bijdrage van 2 eurostellen we zeer opprijs pdw/jan. 2014
