Nicola Pisano, Huub

Giotto, Roel

Korte inleiding vroege Renaissance Ghiberti en Donatello

Robbert-Jan

Donatello, Luc

Masaccio en Piero della Francesca, Freek

Mantegna, Arjen

Inleiding

De preekstoel I Eerste klassieke

werk van de Renaissance

Baptisterium te Pisa Nicola Pisano 1260

Let op: a. Algemene vormb. Houding van de

afgebeelde figuren

Invloeden

Antieke beelden in Apulia (Zuid-Italië) In het koninkrijk Sicilië: seculier

beeldhouwwerk in een klassieke stijl Geïmporteerde sarcofagen Antieke sarcofagen Camposanto Pisa Relief van een sarcofaag wordt door Nicola als

model gebruikt (S. Paolo a Ripa d’Arno)

De preekstoel II

Gemaakt van resten marmer uit Ostia en Porto (It.)

Verschilt opvallend van ander werk uit dezelfde periode

Voorbeeld preekstoel van Guido da Como (1250)

Geïnspireerd door triomfbogen in Rome?

De preekstoel III

Ruimte tussen de zuilen in Gotische stijl afgewerkt

Overeenkomsten Boog van Constantijn:

Zuilen: Korinthische kapitelen

De zwikken bevatten figuren

Op de zuilen staan figuren

De bovenste verdieping bevat gebeeldhouwde scènes

De preekstoel IV Zeshoekig Zeven zuilen deels

rustend op leeuwen De panelen: Geboorte van christus Aanbidding der koningen Presentatie in de tempel Kruisiging Laatste oordeel Zwikken: profeten Op de zuilen: allegorische

figuren

De preekstoel V

Alle afgebeelde scènes zijn gebaseerd op antieke sarcofagen m.u.v. het Laatse Oordeel (Byzantijns ivoorwerk) en de kruisiging (Franse Gotiek)

Voorbeeld de Phaedra sarcofaag uit de Camposanto

Pisano vervangt Phaedra voor de heilige maagd, het naakt vóór Phaedra verhuist één niveau lager en wordt het allegorische figuur voor kracht. De scene wordt nu de aanbidding door de wijzen.

Imitatie of kopie?

Slechts een paar figuren op de kansel zijn terug te voeren naar een klassieke bron, zoals de Phaedra sarcofaag

Nicola maakt originele creaties, hij wordt geïnspireerd door klassieke werken, b.v. de sarcofagen

Zijn werk ontstaat door een goede kennis van antieke en Romaanse prototypes

Voorbeeld: het paneel van de geboorte

Het paneel van de geboorte I

Eenvoudig rechthoekig kader

Weinig figuren Kader wordt volledig

opgevuld door de figuren Romeinse kleding, tunica,

rijkelijk gevouwen en samengenomen rond het middel

Overdekt door een pallium of toga. Maria draagt het over haar hoofd als een Romeinse matrone die een offer brengt.

Het paneel van de geboorte II

Ze draagt een kam in haar golvend haar

Ogen zijn uitdrukkingsloos

Sobere indruk Lijkt op een

Romeins begrafenisportret uit de keizertijd.

Het paneel van de geboorte III

Maria figuur ligt op dezelfde manier achterover

Let op waardigheid waarmee de figuren hun toga fatsoeneren

Bewegingen zijn langzaam en doordacht

Greenhalgh: christelijke verhaal in antieke taal

Let op kind!! (H.J.)

Giovanni Pisano (zoon van)

Had niets met de Romeinse wijze van afbeelden 1265 samen met Nicola en Arnalfo di Cambio:

preekstoel in Sienna met meer Gotische karakteristieken.

Maakt preekstoelen van de kathedraal van Pisa en de S. Andrea in Pistoia

De preekstoel in de kathedraal

Bijna rond, vaag acht-hoekig

Zwaar versierde panelen, gebogen en diep uitgesneden

Geen simpele vormen Geen kledingstukken

die veel plaats innemen

Giovanni kiest voor een meer rechtlijnige stijl

Giovanni’s paneel van de geboorte

i.t.t. Nicola: Luchtiger (niet de ernst van Nicola) De maagd leunt achterover maar glimlacht

ook Wiegt het kind→ wiegje geen sarcofaag Lichte rimpeling van de kleding strakker

tegen lichaam Veel emotie Precieze details van de buitenwereld

Giovanni en Gotiek

Leert grote en krachtige figuren maken in Frankrijk bij de Gotische kathedralen

Maakt dit soort beelden in Sienna (gevel kathedraal)

Zijn werk is populair in de 13e eeuw. Het classicisme van Nicola is dus niet de enige populaire stijl

Alleen op het hoogtepunt van de Renaissance triomfeert het classicisme

Spreekt vaak beperkte groep “kenners” aan Wordt qua productie vaak overtroefd door de Gotiek

Arnolfo da Cambio I

Leerling van Nicola en zijn erfgenaam van de klassieke stijl.

Werkt met Nicola aan de preekstoel van Sienna en aan de relikwieënkist van Dominicus in Bologna

In Rome leert hij het gebruik van gekleurd mozaïek (Cosmati)

Arnalfo da Cambio II

Stijl het best te zien aan de tombe van kardinaal de Bray (Orvieto, 1282)

Populair gedurende de vroege Renaissance Dode ligt op een lijkbaar, bovenop de

grafsteen omgeven door figuren, belangrijkste is een Maria-figuur gezeten op een troon

Arnolfo da Cambio III

Gevel kathedraal van Florence (1589 afgebroken)

Overblijfselen: achteroverleunende maagd een Maria met Kind (Dommuseum)

Maria met kind stond oorspronkelijk boven de centrale deur van de Dom

Tussenbalans Greenhalgh

Als we de Renaissance gelijk willen stellen met een echte klassieke stijl en niet als een vloed van antieke referenties binnen de Gotische stijl dan moeten we kijken naar de 14e eeuw, naar de fresco’s van Giotto. De vader van de moderne schilderkunst.

De overlevering

Begon zijn carrière in de schapen

Werd ontdekt door Cimabue

Kwam uiteindelijk terecht bij de koning van Napels en werd opperbouwmeester van de van de dom in Florence.

De kerk van St. Franciscus in Assisi

In de bovenkerk maakte Giotto maar liefst 28 fresco's over het leven van St. Franciscus.

Tijd voor het echte werk!

Grootste werk van Giotto is te vinden in de Arena Kapel in Padua

Mogelijk is de kapel door Giotto zelf ontworpen maar dat is niet zeker.

Binnen zijn diverse fresco’s te vinden over het leven en de lijdensweg van Jezus, het leven van Maria, de zeven deugden, de zeven hoofdzonden.

De fresco's tonen de vernieuwende kwaliteiten van Giotto, met name wat betreft de weergave van diepte en emoties.

Cappella degli Scrovegni

Inrichting van de kapel

Boven de ramen: Het verhaal van Joachim en Anna en het vroege leven van hun dochter Maria.

In het Schip is van links naar rechts het levensverhaal van Christus uiteen gezet.

De doop van Christus is direct boven de kruisiging, en het water van de doop staat in contrast met het bloed van de kruisiging.

In de hoogste scene houden de engelen het gewaad van Christus op, terwijl onder de soldaten er om gokken.

Tot slot een scene waarbij de rijken en machtigen vallen voor een zwakkere, maar grotere King. In de scene ernaast wordt dezelfde koning getoond in de dienst van de zondige mensheid.

Het leven van Jezus

Kerk van het Heilig Kruis in Florence

Basilica di Santa Croce

De Peruzzi kapel

De Peruzzi kapel is de tweede kapel rechts van het koor en gemaakt in opdracht van de rijke Peruzzi familie.

Binnen zijn diverse fresco’s te zijn over Johannes de Doper en Johannes de Apostel.

De Bardi Kapel

Gebouwd in opdracht van de Bardi familie.

In de 18e eeuw herontdekte fresco’s over het leven van St. Franciscus en de cijfers van de Franciscaanse heiligen.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/ff/AdamEveGhiberti.jpg

De vroege Renaissance Florence als décor Renaissance ≠ klassiek Verschillende antieke

stijlen beinvloeden de klassieke traditie

Florence als begin:

Maatschappelijke bloei Intellectuele begeerte Burgers: “wij zijn opvolgers van het

oude Rome”

Afbeelding: Culuccio Salutati, kanselier van de Florentijnse Republiek (1375-1406)

Beeldhouwkunst en burgerlijke trots

Beeldhouwkunst en burgerlijke trots

Het begint met beeldhouwkunst, niet met schilderwerk. Redenen: Schilderkunst minder ver gevorderd Schilderkunst was doorgaans

religieus

Beeldhouwkunst was: Publieke kunst Burgerlijke kunst In oudheid: patriottische doeleinden

Bijvoorbeeld de Zuil van Trajanus

Personen Lorenzo Ghiberti (1378-1455)

Nanni di Banco (1384-1421)

Donatello (1386-1466)

Leerling tussen 1404

en 1407

Laatste beeldhouwers in Gotische stijl

Beeldhouwkunst en burgerlijke trots

Eerste monument:Porta della Mandorla

1391-1422 Dom van Florence

Door Donatello en Nanni di Banco

Beeldhouwkunst en burgerlijke trots

Naakte HerculesEerbetoon aan Maria

Ghiberti

1401 – wedstrijd om bronzen deuren voor de kerk (doopkapel) in Florence te maken

Ghiberti wint wedstrijd, Brunelleschi verliest

Ghiberti

Offer van Abraham

Ghiberti

Herhaling van thema in 1452

Doorwerking!

Florence Baptistery

Ieder jaar op 21 maart, Nieuwjaar volgens de oude Florentijnse kalender, werden alle kinderen die gedurende de vorige 12 maanden waren geboren, voor een gemeenschappelijk doopsel bijeengebracht. Het Baptisterium was hierdoor niet enkel een religieus monument maar ook een burgerlijk symbool, in feite het oudste symbool van de Florentijnse Republiek.

Florence Baptistery Drie portalen

Oostelijke deur (1425)Ghiberti Michelangelo: “Porta del Pardiso” (Paradijspoort)

Noordelijke deurGhiberti28 panelen. Vooral Nieuwe Testament

Zuidelijke deurPisano

GhibertiPaneel 1Adam & Eva

- Nieuwe methoden voor weergeven van perspectiefDonatello, perspectief in verkorting

- Rand van kaders versierd met 24 nissen- Afbeeldingen van profeten en Bijbelse figuren- 24 ogen met hoofden: gebaseerd op kunstenaars

uit de tijd van Ghiberti

Donatello

“Cadeautje”

Kenmerken: Veelzijdigheid in stijl Dramatische stijl Menselijke emoties

Donatello – overzicht van werken

Habbakuk Judith en Holofernes Twee preekstoelen

1427/35 1457/60 voor S. Lorenzo 1461

Donatello

Bijdrage aan klassieke traditie?

Uitdrukkingen in marmer of brons de gedachten en geestelijke houding van de mens weergeven

Leonardo: “Bewegingen van de ziel”

Donatello - vergelijkingVerschil met klassieke kunst

Nadruk op lichamelijke schoonheid

Donatello - vergelijking

Beeld van Nanni di Banco(Vier Heiligen)- Geen emoties- Geen uitdrukking aan

gedachten

Donatello

Geïnspireerd op de klassieken Vernieuwde toevoeging uit de Renaissance

Vasari over Donatello:"The world remained so full of Donatello's works

that it may be said with confidence that no artist has ever produced more than he did."

Donatello (Luc) Greenhalgh: “ Donatello’s interpretatie van

de Oudheid was vaak persoonlijker dan de leer van het classicisme toestaat “.

Te zien aan een vergelijking tussen Donatello’s Singing Gallery en die van Luca della Robbia (kathedraal van Florence)

Lucca della Robia Duidelijk klassiek door

lengte verdeeld in afzonderlijke reliëfs van keurig geklede musicerende engelen, ingetogen en vroom, gescheiden door paren Ionische pilasters

Naturalistisch en gecontroleerd classicisme

Mooi en aantrekkelijk

Een duivels karakter geeft Donatello aan zijn engelen die door elkaar heen dartelen

Dit zijn kinderen met vleugels die vreemd en angstaanjagend zijn, voorchristelijke figuren die eigenlijk heidense kindergoden zijn

Zij bewegen zich tegen een achtergrond van glinsterend mozaïk, dat geeft nog meer reliëf aan hun ongewoon karakter

Sommige gezichten opzettelijk snel gehouwen waardoor zij maar half gevormd lijken

De klassieke stijl die er in zit, botst hier met het christelijke onderwerp

Een andere vergelijking is die tussen werk van Michelozzo en Donatello

Zij maakten samen twee graftombes

Tombe van kardinaal Brancacci

Michelozzo’s nadenkende figuren houden het gordijn voor de doodskist open

Ook hier weer naturalistische en klassieke beelden

In contrast met Donatello’s aanbidding van de maagd, het reliëf daaronder; zwevende figuren door elkaar heen die Maria aanbidden

Tombe van Johannes XXIII (tegenpaus)

Deze kunstenaar creëert het motief van het

naar opzij gekeerde hoofd van de pausfiguur, omdat hij rekening houdt met het standpunt van de beschouwer. Daarnaast suggereert hij, ondanks de beperkende voorwaarden van de maatvoering, diepte door het baldakijn als een hemelbed voor te stellen door middel van twee tentdaken achter elkaar. Hiermee doet de Renaissance haar intrede in het grafmonument.

Marcus 1411-1413 Donatello was leerling

van Ghiberti Snel daarna werkzaam

in marmerwerkplaats van de dom van Florence

Binnen 5 jaar de Marcus gemaakt

“ De grootste prestatie op het gebied van naturalistisch beeldhouwwerk in meer dan duizend jaar”.

Donatello verlaat Florence voor Padua, daar

produceert hij twee werken die van vitaal belang zijn voor de ontwikkeling van de klassieke beeldhouwkunst

Gattemelata 1447-1453 (= honingzoete poes ?)

Santo Altar 1446-1450

Gattamelata

VB van een groeiende trend om ‘grote mannen’ af te beelden

Geïnspireerd door ruiterstand beeld van Marcus Aurelius

Wereldlijk werk Mix van wijsheid, moed, patriottisme en

heldendom Hoofd gelijkend naar Julius Caesar Staat hoog Bedoeling is om de controle van de man over

het paard en dus over zichzelf, te laten zien

Hoogaltaar van Sint-Antonius

Monumentaal Veel antieke

elementen die ook de grootsheid van de kerk moeten benadrukken

Donatello’s werk is cruciaal voor de klassieke traditie omdat hij demonstreert hoe steen zo te bewerken is, dat het voor de beschouwer gaat leven, dat stenen figuren een menselijk karakter krijgen

David

David als symbool van het reuzendodende

Florence, klein maar volmaakt. Ware karakter is niet militair maar erotisch Koel, aantrekkelijk en vrouwelijk Homo-erotische element vertegenwoordigt

een andere kant van de Oudheid, de mannenliefde

Tommazo Masaccio

Tommaso di Ser Giovanni Casai

1401-1428 Na Donatello en Brunelleschi

verschenen Renaissance schilderijen Creëerde geheel nieuwe stijl op

eigen kracht Begin Italiaanse renaissance

VoorlopersBeeldhouwkunst

Lorenzo Ghiberti (1378-1455) Reliëfpaneel bronzen deuren van

baptisterium in Florence Toepassing van perspectief Gebruik van antieke vormentaal

VoorlopersBeeldhouwkunst

Donatello (1386-1466) Het gastmaal van Herodes:

- Verfijnde oppervlaktebehandeling- Ruimtelijke opbouw (overlapping en perspectief)- Draperie om lichaam naar klassiek model)- Weergave architectuur naar klassiek model- Toepassing perspectief

DonatelloSt Marcus en St

George

Invloed van Giotto di Bondone

(1266-1367)

Plasticiteit van zijn figuren Figuren op de voorgrond Bepaling laag standpunt Ruimte suggestie door

plasticiteit figuren en niet doorarchitectuur

De heilige Drie-eenheid met weldoeners (1425)Holy Trinity with donors

Toepassing nieuwe wetenschap van de lijnperspectief

Uitgevonden door Filippo Brunelleschi Standpunt toeschouwer op gelijke hoogte

vloeroppervlak Architectuur geeft antieke façade Plasticiteit figuren (Giotto) Bijna symmetrische opstelling

http://www.youtube.com/watch?v=54xVyxpagxw&feature=related

De heilige Drie-eenheid met weldoeners (1425)

Figuren: God de Vader, Jezus Christus,Maria en Johannes de DoperDe twee weldoenersHet geraamte: De eerste Adam

Antieke invloeden in architectuur:Pilaster of wandzuilZuilen met korintisch kapiteelAntieke kroonlijst en architraafCassetten ton gewelfMedaillons

Maria en Johannes verkort weer gegeven

Invloeden klassieke architectuur

De cijnspenning

The Tribute money

De cijnspenningThe Tribute money

Toepassen van atmosferisch perspectief Expressieve gezichten (romeinse koppen) Kleding romeins: toga’s Lijnperspectief (in architectuur) Christus in het centrum Scène in voorgrond beeldvlak (Giotto) Eén lichtbron (van rechts) Compostitie: waarschijnlijk antiek of

vroeg-christelijk

De Brancacci-kapel

De Brancacci-kapelMasolino da Panicale

Filippo Lippi

Tommazo Masaccio

De Brancacci-kapel1 The Temptation of Adam and Eve2 The Expulsion from the Garden of Eden3 Peter's Calling4 The Tribute Money5 Healing of the Cripple and Raising of Tabitha6 St. Peter Preaching7 Baptism of the Neophytes8 St. Peter Healing the Sick with His Shadow9 The Distribution of Alms and Death of Ananias10 Raising of the Son of Theophilus and St. Peter Enthroned11 St. Paul Visiting St. Peter in Prison12 St. Peter Being Freed from Prison13 Disputation with Simon Magus and Crucifixion of St. Peter

De Brancacci-kapel1 The Temptation of Adam and Eve2 The Expulsion from the Garden of Eden3 Peter's Calling4 The Tribute Money5 Healing of the Cripple and Raising of Tabitha6 St. Peter Preaching7 Baptism of the Neophytes8 St. Peter Healing the Sick with His Shadow9 The Distribution of Alms and Death of Ananias10 Raising of the Son of Theophilus and St. Peter Enthroned11 St. Paul Visiting St. Peter in Prison12 St. Peter Being Freed from Prison13 Disputation with Simon Magus and Crucifixion of St. Peter

De Brancacci-kapel1 The Temptation of Adam and Eve2 The Expulsion from the Garden of Eden3 Peter's Calling4 The Tribute Money5 Healing of the Cripple and Raising of Tabitha6 St. Peter Preaching7 Baptism of the Neophytes8 St. Peter Healing the Sick with His Shadow9 The Distribution of Alms and Death of Ananias10 Raising of the Son of Theophilus and St. Peter Enthroned11 St. Paul Visiting St. Peter in Prison12 St. Peter Being Freed from Prison13 Disputation with Simon Magus and Crucifixion of St. Peter

Piero della Francesca• 1420-1492 (Borgo San Sepolero)

• Absorbeerde stijl van Masaccio• Wiskundige invloeden in zijn

werk• Invloeden van:

Donatello, Brunelleschi, Masaccio, Fra AngelicoDomenico Veneziano

InvloedenDomenico Veneziano

• Voorbeeld nieuw type altaar paneel• “Het heilige gesprek”:

Tronende madonnaArchitectuur omlijstingHeiligen die gesprek voeren metMadonna

• Figuren vermenselijkt• Toeschouwer erbij betrokken

(Kijkrichting Johannes de Doper)• Buitensituering• Veel licht van rechts• Verdwijnpunt aan voeten Madonna→

toeschouwer in knielende houding

InvloedenTommazo Masaccio

Vergelijking : Madonna della Misericordia (Piero della Francesco)

Pisa Polyptiek (Tommazo Masaccio) Polyptiek = veelluik, meestal op paneel; plaatje is van een

triptiek

Fresco’s voor koor in S Francesco te Arezzo Legende van het ware kruis Keizerin Helena, ontdekt het ware kruis Figuren bijna geometrische abstractie

Gezichten lijken op beelden uit ‘Strenge stijl’Geplaatst in geconstrueerde ruimte

Lage licht inval

The story of the True Cross (1452-

1459)

Invloed van Batistta Alberti (kerk werd door hem ‘klassieke tempel’)

In S Francesco te Rimini Malatesta, condottiere over Rimini

Sigismondo Malatesta before his patron saint

Marmer ingelegde schrijn Kubistische schoonheid in de architectuur Wiskundige verhoudingen Vorm van het heilige graf te Jeruzalem

Tempietto del S Sepolcroin de Rucellai kapel in S Pancrazio

Van Batistta Alberti

Strakke architectuur geïnspireerd door Alberti Ingewikkeld perspectief (kijkdoos effect)

Twee deling schilderij Onbeweeglijke figuren in antieke omgeving

Flagellation of Christ (?1456)

The victory of Heraclitus Invloed van Ucello Paolo (1397-1495)

Geobsedeerd door perspectief (verkorten) Slag tussen de Byzantijnse keizer Heraclius en de perzische

koning Chosroes

Zijn opleiding begon toen hij 11 jaar was als

leerling van de schilder Francesco Squarcione in Padua.

Squarcione was zeer gepassioneerd in het verzamelen van antieke objecten, zoals beeldhouwwerken, reliëfs en vazen. Naast schilderen leerde Squarcione hem ook

Latijn.

The most antiquarian of classical artists in any century

Mantegna

Ovetari Kapel In de Ovetari Kapel maakte

Mantegna een reeks fresco die de legendes van St. Jakobus de mindere en St. Christoffel illustreren

Mantegna gebruikt het perspectief om een podium te scheppen, waarop zijn figuren, als driedimensionale met de hand tastbare wezens, schijnen te staan en zich te bewegen

The lives of St. Christopher

1. Legende van St. Jacobus

Kalm wend de heilige man zich om en geeft de zegen

2. Legende van St. Jacobus

Stadspoort is een triomfboog

Soldaten Romeinse legionairs

The meeting of the marquis with his son, Cardinal Francesco

Gonzaga In 1460 werd hij benoemd

tot hofkunstenaar van het huis Gonzaga

The triumph

of Caesar