PI 12(2013)2 v1 Prostaatinfo Werkversie · brochure in het Grieks van Tom Hudson Voorzitter EUomo...

VerschijntDriemaandelijksJun-jul-aug 2013

P910655

PROSTAATinfoNieuwsbrief van Wij Ook Belgium vzw Juni 2013

Laureaten Elaut-prijs 2013 (p-5)Vakantieboek 2013 (p-16)

Het jaar van de krab (p-18)

België-BelgiqueP.B. - PP

3500 HasseltCentrum12 / 943

25 september 2013 Brussel

European Prostate Cancer

Awareness Day [EPAD 2013]

Tweede editie

PI 12(2013)2 v1_Prostaatinfo Werkversie 19/07/13 14:16

3.000.000In Europe (EU) 3.000.000 men live with prostate cancer. Eachyear 300.000 men learn that they have prostate cancer and68.000 die of prostate cancer. Both numbers increase every

year.

Europa Uomo is a confederation of 22 representative nationalpatients’ support groups for prostate diseases in general and

prostate cancer in particular.

Hence, we call for the commitment and action necessary formen to have timely access to the right treatment. Specifically, we

call on:

1] Recognition by governments of the morbidity and mortalityburdens of prostate cancer.

2] Commitment from governments to ensure sustainable supportfor basic and clinical research for new biomarkers and cancer

treatment trials.

3] Health professionals to educate the public about the riskfactors for prostate cancer, such as family history

4] Physicians to tailor treatment for the individual patient throughthe appropriate use of PSA testing avoiding over and

undertreatment.

5] Society to build partnerships in helping to reduce the burden ofthe disease as well as identify common action and reducing the

existing inequalities on access to treatment.

EUROPA UOMOThe European Prostate Cancer Coalition

SecretariatLange Gasthuisstraat 35-372000 Antwerpen - Belgium

Tel.: +32.3.338.91.54Fax.: +32.3.338.91.52

E-mail: [email protected] ©

eb

200

9


zijn om hen een goed inkomen te bezorgen? Ikvind dat artsen heel behoorlijk mogen verdienenna alle jaren van studie en specialisatie tegen eenlaag inkomen, maar wat is heel behoorlijk? En deziekenhuizen, dit lijkt er op dat hun financieringmisschien wel met opzet onvoldoende is om hunaan te zetten tot zuinigheid (OK) maar ook totspitsvondigheid om hun inkomen te verhogen.Patiënten zijn een gemakkelijk te manipulerengroep, aangezien ze heel kwetsbaar zijn.

Om hier iets tegen te doen zullen depatiëntengroepen naar buiten moeten komen.

Een tweede voorbeeld, de terugbetaling vannieuwe innovatieve geneesmiddelen. Dat gaat intwee stappen, eerst zegt het Europees MedicijnenAgentschap (EMA) of het nieuwe medicijn op demarkt mag komen, die beslissing geldt voor héélde EU. Dan moeten de verschillende landenbeslissen of ze het geneesmiddel op hun “markt”zullen toelaten en tegen welke prijs enterugbetaling. En hier wringt het schoentje. InBelgië hebben we daar een commissie voor en ineen commissie zetelen mensen die debeslissingen nemen (in werkelijkheid is hetnatuurlijk ingewikkelder). In de Belgischecommissie zetelt welgeteld geen patiënt. Wel achtvertegenwoordigers van de diverse landsbondendie het geld van het RIZIV uitbetalen. Deze laatstestellen dat zij de patiënt vertegenwoordigen maardat kan niet, zij hebben een belangenconflict,indien zij binnen het budget blijven krijgen ze eenbonus!

En dan hebben we nog met geen woord overde terugbetaling van PSA gerept!

Ook niet over de onderlinge steun tussen onzeleden…

Wij Ook is broodnodig, alleen hebben wij nognergens gemanifesteerd en wordt het misschientijd dat wij eens braaf (?) naar buiten komen.

PROSTAATinfo 12(2013)2 p-3

Inhoud van dit nummer3 In Wij Ook nog nodig?

Erik Briers5 Lange termijn quality of life ne open versus

robotgeassisteerde radicale prostatectomiePeter De Bruyne

6 Bijwerkingen van brachytherapie: vergelijkende studie met externe radiotherapieC. Goes, J-M De Meyer, V. Demeyere, M-A Denys, M. Van Eijkeren, G. De Meerleer, G. Van Holderbeke

7 Bijwerkingen van pelviene bestraling voor lymfekliergemetastaseerd prostaatkanker Charles Van Praet

9 HistoScanning™ gerichte prostaatbiopsies:

Beste lezer, In ons land met zijn gezondheidssysteem dat

over de hele wereld geroemd wordt om zijnkwaliteiten, is er daar wel nood aanpatiëntenorganisaties?

De vraag stellen is ze natuurlijk beantwoordenmet een oorverdovend JA.

Waarom dan wel? kan je vragen, wel er ismeer dan één goede reden.

Een eerste, het kan dan wel zijn dat onsgezondheidssysteem bovengemiddeld scoort ininternationale vergelijkingen, dan nog is er heelveel ruimte voor verbetering. Daarbij zijnpatiëntenorganisaties broodnodig.

Neem de kostprijs van onze geneeskunde. Wijkennen allemaal de opleg die er ons gevraagdwordt bovenop wat de verzekering onsterugbetaalt. In België is die opleg in vergelijkingmet andere landen behoorlijk hoog. Daarbijmogen we niet vergeten dat de rest van derekening ook al door ons is betaald via onzesociale zekerheid en via onze belastingen.Uiteindelijk betalen we natuurlijk alles zelf.

In die opleg loopt het soms toch wel despuigaten uit bijvoorbeeld onder de vorm vansupplementen voor behandelingen voor patiëntenin een privékamer. OK, die patiënten hebbengraag een privékamer en hun verzekering zal datwel voor hun betalen, maar uiteindelijk gaat hetom veel geld. Dat geld gaat naar twee genieters,aan de ene kant het ziekenhuis dat daarmee zijnverliezen moet dekken en aan de andere kant dezorgverstrekkers (artsen) die daarmee hunhonorarium kunnen aanvullen. Via dit systeembetalen we dus nogmaals extra voor onzemedische zorgen. Dat doet ons natuurlijk de vraagstellen of de honoraria van de artsen onvoldoende

meerwaarde voor detectie van klinisch relevante prostaatkankerMarjan Waterloos, Johan Braeckman

10 In de schaduw van Kos -/- Louis Denis11 Leefstijladvies en levenskwaliteit -/- Louis Denis13 Kort -/- Brigitte Dourcy-Belle-Rose15 Boekbesprekingen

17 BPH -/- Louis Denis18 Het jaar van de krab -/- Erik Briers

OmslagfotoCyprus 2012, De minister vanvolksgezondheid ontvangt een EPADbrochure in het Grieks van TomHudson Voorzitter EUomo ©EB

Is Wij Ook nog nodig?Erik Briers


PROSTAATinfoNieuwsbrief Wij Ook Belgium

Hoofdredacteur/editorErik Briers [[email protected]]

RedactievoorzitterHenk Van daeleRedactieledenLuc DecroosLouis Denis (Directeur OCA)Luc DewildeBrigitte Dourcy-Belle-RosePiet Hoekstra (Epcel Nederland)Jan HumbletWilly WalschaertRedactiesecretariaatAbonnementenAnja Vancauwenbergh[[email protected]]

DrukkerijLeën Offset DrukSasstraat 4 - 3500 Hasselt

Wij Ook Belgium vzwUS TOO BelgiumVoorzitterErik BriersDirecteurLouis DenisSecretarisBrigitte Dourcy-Belle-RoseSchatbewaarderMarcel Peeters

AfdelingenWij Ook AntwerpenLouis Denis [03/338.91.50][[email protected]]

Wij Ook Oost (Limburg & Vlaams-Brabant)Erik Briers [011/30.07.10]Dinsdag en donderdag 19u-21u[[email protected]]

Wij Ook West(Oost- en West-Vlaanderen)Luc Decroos [051/20.19.03][[email protected]]

Epcel NederlandPiet Hoekstra [31-(0)-104.504.510][[email protected]]

Wetenschappelijk comité Wij OokBelgië vzwProf. Dr. Van Poppel Hein [Voorzitter] -UZ LeuvenDr. Ameye Filip - AZ Maria MiddelaresDr. Braeckman Johan - UZ BrusselProf. Dr. De Meerleer Gert - UZ GentDr. Dewilde Luc - Bestuur Wij OokProf. Dr. Joniau Steven - UZ LeuvenProf. Dr. Michielsen Dirk - UZ BrusselProf. Dr. Oosterlinck Wim - UZ GentPieters Ronny Verpleger UZ GentDr. Schrijvers Dirk - ZNA AntwerpenProf. Dr. Wyndaele Jean Jacques - UZAntwerpen


“Wij Ook Belgium vzw” is een onafhankelijkondersteuningsnetwerk voor mannen met prostaataandoeningen.Het doel van dit netwerk is de aandacht oproepen voorprostaataandoeningen bij het publiek en de problemen die ermeegepaard gaan.

“Wij Ook Belgium” is een zelfhulporganisatie die beheerd engeleid wordt door prostaatpatiënten. Als lid wordt u opgenomen indeze vereniging van lotgenoten die ijveren voor een betereinformatie, opleiding en optimale diagnose en behandeling vanprostaatproblemen. Vergaderingen met experten worden ingerichtom uw medische, emotionele en andere vragen te begrijpen. Dezevoorlichting en uitwisseling van ervaring vervangt geenartsenconsultatie en bij medische problemen raadpleegt u steeds dehuisarts.

De vereniging wil de patiënten voldoende voorlichten om denoodzakelijke communicatie tussen arts en patiënt tevergemakkelijken waarin de patiënt erkend wordt als eenvolwaardige partner.

Tevens wil de vereniging behulpzaam zijn door betrokkenheid enmeevoelen rond de mogelijke lichamelijke, geestelijke en socialeproblemen die we allemaal persoonlijk meemaken of kennen.Hiervoor is er eveneens een programma Feel+ ontwikkeld om aandeze problematiek bij te dragen.

Ook niet-prostaatpatiënten kunnen lid worden. U kan lid wordendoor uw persoonsgegevens (naam, adres, eventueeltelefoonnummer en e-mail) door te geven aan het secretariaat vanWij Ook Belgium vzw. In de lidmaatschapsbijdrage is eenabonnement op PROSTAATinfo inbegrepen.

Wij Ook Belgium

Wij Ook Belgium vzw -/- Nous Aussi Belgique -/- Wir Auch BelgienEen chapter van ”Us Too International”

Founding member ofEuropa Uomo, “The European Prostate Cancer Coalition”.

Secretariaat Wij Ook Belgium vzwLange Gasthuisstraat 35-372000 AntwerpenTel: 03/338.91.54Fax: 03/338.91.52e-mail: [email protected]: www.wijook.be

PROSTAATinfoNieuwsbrief van Wij Ook BelgiumOplage 4.000 ex.ISSN:1782-0847Prijs per nummer 5 euroInbegrepen in het lidgeld

12e jaargang Juni 2013© 2013 Alle rechten voorbehouden

Verantwoordelijke uitgeverLouis Denis - Antwerpen

PROSTAATinfo wordt viermaal per jaaruitgegeven door Wij Ook Belgium. Het wordtverspreid naar leden, urologen, huisartsen enuitgedeeld op belangrijke symposia en verstuurdaan abonnees en opinieleiders.De inhoudelijke verantwoordelijkheid van elkebijdrage ligt bij de auteur.

Met de steun vanEuropean School of OncologyDr. Alberto CostaVia del Bollo 4, 20123 Milaan - Italië


Radicale prostatectomie (het radicaalverwijderen van de prostaat) is eenstandaardbehandeling voor gelokaliseerdeprostaatkanker. De laatste jaren is er een trendnaar meer minimaal invasieve chirurgie, d.m.v.een kijkoperatie of een robotgeassisteerdekijkoperatie. Dit heeft zowel voordelen voor dechirurg (beter zicht op het operatieveld, preciezerwerken) als voor de patiënt (minder bloedverlies,sneller herstel). Het laat de chirurg toe om dezenuwbanen langs de prostaat, die belangrijk zijnvoor de erectiele functie en continentie, beter tekunnen sparen. Een aantal van deze voordelenvan robotchirurgie werden al in een recente studieaan het UZ Gent aangetoond.(1) Het aantalpositieve snijranden (m.a.w. waarbij de tumor nietvolledig werd verwijderd) werd door introductievan robotchirurgie in ons centrum teruggebrachtvan 24% naar 8%. Het voornaamste doel van dehuidige studie was om na te gaan wat het effectvan introductie van de robotgeassisteerdechirurgie is op de levenskwaliteit van patiëntenmet prostaatkanker.

Sinds 2009 verzamelen we in het UZ Gentvragenlijsten bij patiënten die eenrobotgeassisteerde radicale prostatectomieondergaan voor klinisch gelokaliseerdprostaatkanker (cT1-T2). Deze laten ons toe delevenskwaliteit, maar ook de erectiele functie,plasklachten en continentie te analyseren opverschillende tijdstippen (voor de operatie en op 1,3, 12 en 24 maanden postoperatief). Recentanalyseerden we deze prospectieve data vanondertussen 78 patiënten (de ‘robot groep’). Wevergeleken deze met retrospectieve gegevensafkomstig van een steekproef van patiënten dieeen traditionele open radicale prostatectomieondergingen tussen 1997 en 2011 (108 patiënten,de ‘open groep’). De twee populaties warenvergelijkbaar wat betreft persoonsgebonden entumorale karakteristieken. De gemiddeldeopvolgingsduur was echter logischerwijsbeduidend langer in de open groep (55,6 versus

Lange termijn quality of life naopen versus robotgeassisteerderadicale prostatectomieDr. Peter De BruyneArts-specialist in opleiding urologie - UZ Gent


18,5 maand). Bovendien was erbij de helft van de patiëntengeen zenuwsparing verricht in de open groep. Bijde robotgroep was dit slechts bij 20% het geval.

De levenskwaliteit van de open groep,gemeten met de gevalideerde EORTC QLQ-C30vragenlijst, werd vergeleken met deze van eenNederlandse referentiepopulatie van gezondeindividuen. Hierbij was er geen verschil op temerken bij patiënten jonger dan 60 jaar. Patiëntentussen 60-69 jaar en deze ouder dan 70 jaarscoorden iets slechter op gebied van algemenelevenskwaliteit. De levenskwaliteit verbeterdedaarenboven niet naarmate de follow-upvorderde.

Een vergelijking van de resultaten van derobotchirurgie met deze van de open chirurgieleert dat de robotgroep in absolute cijfers beterscoort na 24 maand. Dit zowel voor algemenelevenskwaliteit, sociaal, fysiek, cognitief endagelijks functioneren. Enkel wat betreftemotioneel functioneren, scoort de open groepbeter. Mogelijk kadert dit in de langere follow-upvan de open groep waarbij de patiënten de impactvan prostaatkanker op hun leven al meer hebbenverwerkt of ondertussen vrij van ziekte zijn.Anderzijds is het plausibel dat patiënten uit derobotgroep na 24 maand een minder goedemotioneel functioneren hebben in het geval hunerectiele functie en continentie nog niet volgenswens is gerecupereerd. Wij zagen alvast geenstatistisch significante verschillen op vlak vancontinentie, plasklachten en erectiele functietussen beide groepen. Aanvullende analyses vande dataset lieten ons toe te besluiten datzenuwsparing aangewezen is waar oncologischverantwoord, gezien dit een gunstige effect heeftop erectiele functie, continentie en algemenelevenskwaliteit. Het krijgen van postoperatieveradiotherapie is geassocieerd met minder goedelevenskwaliteit en fysiek functioneren. Hormonaletherapie is dan weer nadelig voor de continentie.Hoe hoger de leeftijd, hoe minder goed de


erectiele functie; een hogere body mass index(BMI) gaat gepaard met een minder goed herstelvan de continentie.

Wij zijn ons bewust van een aantalbeperkingen van deze analyse. De robotgroep ende open groep verschillen wat betreftopvolgingsduur, wat een directe vergelijkingbemoeilijkt. Bovendien is het aantal patiënten met24 maand follow-up in de robotgroep voorlopignog beperkt. In de robotgroep werd tijdens dechirurgie ook meer zenuwsparend gewerkt.Hoewel robotchirurgie een aantal duidelijkevoordelen heeft, zien wij alvast geen effect oplevenskwaliteit op lange termijn, noch opcontinentie, noch wat betreft de erectiele functie.

Op dit moment blijkt robotchirurgie voor dezeeindpunten evenwaardig aan open chirurgie.


Hoewel er in de internationale literatuur resultatenverschenen die aangeven dat de robotchirurgiesuperieur is, kunnen onze resultatengeïnterpreteerd worden in de context van deleercurve die beginnende robotchirurgen dienen tedoorstaan. Verdere opvolging is alvast nodig.

Referentie:1. Lumen N., Van Praet C., De Troyer B. et al.

Safe introduction of robot-assisted radicalprostatectomy after a training program in a high-volume robotic centre. Urologia Internationalis2013 (in press).

Bijwerkingen van brachytherapie:vergelijkende studie met externeradiotherapieCedric Goes, MD (1); Jean-Marie De Meyer, MD, PhD (1); Valerie Fonteyne, MD,PhD (2); Marie-Astrid Denys, studente; Marc Van Eijkeren, MD, PhD (2); Gert DeMeerleer, MD, PhD (2); Guido Van Holderbeke, MD (3)

(1) Dienst Urologie, UVC Brugmann Brussel (2) Dienst Radiotherapie, UZ Gent

(3) Dienst Urologie, AZ Jan Palfijn Gent

IntroductieAls we kijken naar de

behandelingsmodaliteiten van gelokaliseerdprostaatcarcinoom (T1 en T2) - namelijk radicaleprostatectomie, externe radiotherapie enbrachytherapie - wordt het meer en meer duidelijkdat deze nagenoeg hetzelfde therapeutisch effecthebben, maar dat de bijwerkingen kunnenverschillen. De beste behandeling zal derhalve debehandeling zijn die de patiënt het minst schaadt.Vergelijkende studies betreffende de bijwerkingenzijn dus van essentieel belang. In dit kaderhebben wij een vergelijkende studie uitgevoerdbetreffende de bijwerkingen van enerzijdsbrachytherapie en anderzijds externeradiotherapie (IMRT). We hebben de urinaire enintestinale bijwerkingen van IMRT enbrachytherapie vergeleken, rekening houdend metzowel arts als patiënt gemelde bijwerkingen, en ditop zowel korte als langere termijn.

MethodologieIdealiter zou men een

prospectieve gerandomiseerdestudie moeten uitvoeren, maarde realiteit heeft duidelijkgemaakt dat deze betreffendeprostaatcarcinomata bijna niet uitte voeren zijn. Er werd dus een "matched casecontrol study" uitgevoerd: twee groepen patiëntenwerden vergeleken waarvan de karakteristiekenzo weinig mogelijk verschilden. Er werd gematchtop leeftijd, follow-up periode, al dan niethormonale therapie hebben ontvangen, PSA-waarde, tumorgraad, Gleasonscore en pre-interventionele symptomen.

De patiëntgerapporteerde bijwerkingenwerden nagegaan door middel van verschillendegevalideerde vragenlijsten. Watartsgerapporteerde bijwerkingen betreft, gaat hethoofdzakelijk om het bijhouden in de dossiers van


de noodzaak tot voorschrijven van medicatie ofeen andere supplementaire therapie.

Samengevat werd een bijwerking als graad1 beschouwd als deze beperkt optrad en er geenbehandeling nodig was. Een graad 2 bijwerkinghad een grotere impact en vereiste eenbehandeling met medicatie per os (oraal). Eengraad 3 was de hoogste gradatie en vereiste eenmeer invasieve tussenkomst, bv. een tijdelijkeblaassonde. Wat betreft urinaire bijwerkingenbekeken we: nycturie (nachtelijk plassen),pollakisurie (frequentie van plassen), hematurie(bloed in de urine), dysurie (moeilijk plassen),urgentie (dringend plassen) en incontinentie(urineverlies). Wat betreft de laagintestinalebijwerkingen weerhielden we: abdominalekrampen, diarree, frequentie, mucusverlies, roodbloedverlies per anum (RBPA), urgentie,incontinentie en anale pijn. Acute toxiciteit: indienbijwerkingen optraden binnen de drie maanden nabehandeling; laattijdige toxiciteit: bijwerkingen dieoptraden of aanhielden drie maanden nabehandeling.

Samenvatting van de resultatenEr werd een statistisch heel significant verschil

(p<0,004) opgetekend ten voordele van

brachytherapie wat betreft diarree (graad 1) ennycturie (graad 1 en 2) (acute toxiciteit) en watbetreft laag-intestinale urgentie (graad 1) (latetoxiciteit).

Als we de vergelijking iets minder strengbekijken en de trends in acht nemen (p<0,05) dannoteren we nog een voordeel voor brachytherapiewat betreft pollakisurie (graad 1 en 2) (acutetoxiciteit) en wat betreft RBPA (graad 1), fecaleincontinentie (graad 1), mucusverlies (graad 1) enpollakisurie (graad 1) (allemaal late toxiciteit). Erzijn daarentegen meer patiënten met ernstigereurinaire urgentie (graad 2) na brachytherapie danna IMRT, maar het totaal aantal patiënten meturgentieklachten is gelijk. Ook op vlak van dysuriezien we een trend ten voordele van IMRT: nabrachytherapie ontwikkelden twee patiënten eenretentie met tijdelijke nood aan een suprapubischeblaassonde.

De resultaten moeten vanzelfsprekend met denodige voorzichtigheid geëvalueerd wordengezien het gering aantal patiënten, maar dezevergelijkende studie geeft minstens de trend weerdat brachytherapie zowel minder vroegtijdige laag-intestinale en urinaire als minder laattijdige laag-intestinale bijwerkingen veroorzaakt dan IMRT.


Bijwerkingen van pelvienebestraling voor lymfeklier-gemetastaseerd prostaatkankerDr. Charles Van Praet

Arts-specialist in opleiding urologie – PhD student – UZ Gent

InleidingBij prostaatkanker zijn de in het bekken

gelokaliseerde (pelviene) lymfeklieren vaak deeerste stations van uitzaaiingen. Patiënten metlymfeklieren die ingenomen zijn doorprostaatkanker hebben een minder goedeprognose, maar hebben wel nog een kans opgenezing. De optimale behandeling voor dezepatiënten is omstreden. Het chirurgischverwijderen van de prostaat (radicaleprostatectomie) en pelviene lymfeklieren verbetertalvast de overleving. Nabehandeling methormonale therapie biedt nog een bijkomendoverlevingsvoordeel. Nabestraling van de

prostaatloge (ruimte waar deprostaat gezeten heeft) en delymfeklierregio’s (pelvienebestraling) zou voor meerlocale ziektecontrole zorgenen aldus de overleving nogaanvullend verbeteren. Totdusver hebben twee studieseen voordeel aangetoonddoor pelviene bestraling: in één studie werdminder kankerherval gezien, in een andere werdeen betere algemene overleving gezien. (1, 2)

Wij analyseerden de resultaten van 48patiënten die in de periode 2007-2012 in het UZ



Gent behandeld werden met pelviene bestraling.Bestraling werd toegediend viaintensiteitsgemoduleerde boogtherapie (IMAT).Deze moderne vorm van bestraling zorgt ervoordat een hoge dosis kan toegediend worden op hette behandelen gebied (prostaatloge +lymfeklierregio’s). De stralingsdosis op deomliggende organen (voornamelijk blaas enendeldarm) kan hierbij zoveel mogelijk wordenbeperkt. Hormonale therapie werd gelijktijdiggestart en toegediend gedurende twee of driejaar. Bij alle patiënten waren prostaat enlymfeklieren voorheen verwijderd. Ze werdenofwel kort na de operatie behandeld (19patiënten), ofwel bij tekenen van herval (29patiënten met oplopend prostaat-specifiek antigen,PSA). Na behandeling werden alle patiënten opvaste tijdstippen opgevolgd.

Het doel van deze analyse is te rapporterenover de bijwerkingen van pelviene bestraling. Degemiddelde opvolgingstijd bedraagt momenteel 17maanden. Deze vrij korte periode laat ons nogniet toe te rapporteren over de effectiviteit vandeze behandeling. De bijwerkingen wordenonderverdeeld in maag-darmklachten (anale pijn,anaal bloed-, slijm- of stoelgangverlies,buikkrampen, diarree, toegenomenstoelgangfrequentie of dringendheid) en urinaireklachten (bloed in de urine, urineverlies,moeizaam plassen, toegenomen plasfrequentie,nachtelijk opstaan om te moeten plassen ofdringendheid). Ernst en tijdstip van klachten wordtuitgedrukt aan de hand van onderstaandegradering:

Graad 1: Milde klachten, geen behandelingGraad 2: Matige klachten, waarvoor

behandeling (medicatie)Graad 3: Ernstige klachten, waarvoor

behandeling (infuus of kleine chirurgie)Graad 4: Zeer ernstige klachten, waarvoor

bloedtransfusie of chirurgische behandeling

Vroeg: Optredend tijdens behandeling of tot 3 maand na behandeling

Laat: Optredend >3 maand na behandeling- Maag-darmklachten: 42% van de patiënten

ontwikkelde vroege graad 2 klachten, 25% lategraad 2 klachten, waarvan 100% recupereerde.Er werden geen graad 3-4 bijwerkingen gezien.De meest voorkomende klacht was diarree (18%).

- Urinaire klachten: 35% van de patiëntenontwikkelde vroege graad 2 klachten, 36% late

graad 2 klachten, waarvan 59% recupereerde.Twee patiënten (4%) ontwikkelden vroege entwee patiënten (4%) late graad 3 klachten. Eénpatiënt (2%) onderging een operatie voor correctievan persisterend urineverlies (graad 4). De meestvoorkomende klacht was bloed in de urine (18%).

Deze resultaten werden vergeleken met eengelijkaardige groep patiënten die na verwijderingvan prostaat en lymfeklieren bestraald werd t.h.v.de prostaatloge alleen (geen ingenomenlymfeklieren). Urinaire klachten waren gelijkaardig.De frequentie van maag-darmklachten wassignificant hoger in de groep die pelvienebestraling kreeg. Vooral gedurende de eerste zesmaanden zagen we een toename van 20% vangraad 2 maag-darmklachten.

Ter conclusie kunnen we stellen dat pelvienebestraling na radicale prostatectomie tijdelijk meermaag-darmklachten geeft in vergelijking metbestraling van enkel de prostaatloge. Ernstigebijwerkingen zijn beperkt. Langere opvolging isnodig om het effect van deze behandeling opziekteprogressie en overleving na te gaan.

Referenties1. Spiotto M.T., Hancock S.L., King C.R.

Radiotherapy after prostatectomy: improvedbiochemical relapse-free survival with whole pelviccompared with prostate bed only for high-riskpatients. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2007;69:54-61.

2. Briganti A., Karnes R.J., Da Pozzo L.F. et al.Combination of adjuvant hormonal and radiationtherapy significantly prolongs survival of patientswith pT2-4 pN+ prostate cancer: results of amatched analysis. Eur Urol 2011;59:832-40.

Feel+ Je hebt geenredenen nodig om testarten met hetprogramma na kanker.Geen oefeningen tijdens de maandenjuli en augustus.We hernemen op woensdag 4september 2013.


InleidingProstaatbiopsies worden uitgevoerd wanneer

men prostaatcarcinoma vermoedt. Vooraleer overte gaan tot deze invasieve diagnostische methodewordt een risico-inschatting gemaakt, rekeninghoudend met leeftijd, comorbiditeit entherapeutische consequenties.

Er blijft onduidelijkheid over de indicatiestellingvoor prostaatbiopsies, maar ook over waar enhoeveel biopsies dienen genomen te worden.Volgens de EAU-richtlijnen dienen minimaal achtbiopten genomen te worden, afhankelijk van hetgemeten prostaatvolume, en dit in de periferie vande prostaat. Biopsies die op deze maniergenomen worden, noemt men systemischeprostaatbiopsies. Onderzoek heeft aangetoonddat tot 60% van de biopsies die op deze manierworden afgenomen negatief zijn. Bij herhaaldenegatieve biopsies, gaan sommigen over totsaturatiebiopsies, maar dit brengt een risico opoverdiagnose en overbehandeling met zich mee.

Prostaat-HistoScanning™ (PHS), computer-geassisteerde transrectale echografie, kaneenvoudig poliklinisch worden uitgevoerd. Het iseen vorm van prostaatechografie waarbij zonesmet afwijkend prostaatweefsel aangeduid wordenna gecomputeriseerde berekeningen op deradiofrequentie-data. Het objectief is het aantalprostaatbiopsies te doen dalen zonder dedetectieratio van klinisch significanteprostaatkanker te verminderen,.

Het concept Prostaat-HistoScanning™ (PHS)werd gevalideerd tussen 2007 en 2011. Dehistoscans werden vergeleken met het specimenbekomen na een radicale prostatectomie, en hierkon worden vastgesteld dat de rode zone ophistoscanning overeenkwam met de tumorgevonden door de patholoog.


Materiaal en methodenTussen april 2010 en mei 2012 werden 218

patiënten tussen 45 en 88 jaar geselecteerd voorprostaatbiopsies op basis van afwijkingen vanrectaal toucher, totaal PSA-waarde, PSA-densiteitof PSA-evolutie, TRUS en/of PHS. Patiënten bijwie de diagnose prostaatcarcinoma evident was(steenharde prostaat bij toucher, zeer hoge PSA)werden niet betrokken in de analyse. AangaandePHS werden verdachte letsels groter dan 0.5mlen meerdere kleine letsels met totaal volume vanmeer dan 0.75ml weerhouden als indicatie voorprostaatbiopsie. Alle biopsies werden transrectaalechografisch geleid genomen. Omdat het systeemnog niet was uitgerust met software om 'real-time'verdachte letsels aan te prikken, werden debiopten genomen binnen verdachte (sixtant)anatomische zones. De positieve en negatievevoorspellende waarden van rectaal toucher, PSA,PSA-densiteit, prostaatvolume en positieve ofnegatieve PHS werden berekend.

ResultatenNa retrospectieve analyse van de biopsie-

resultaten stellen we vast dat PHS en volgensPHS gemeten volume van het letsel de bestepositieve en negatieve voorspellende waardehebben tegenover leeftijd, rectaal toucher, TRUS,PSA en PSA-densiteit.

ConclusieProstaat-HistoScanning™ biedt de

mogelijkheid om verdachte zones in de prostaataan te tonen, te lokaliseren en volumemetrisch tebepalen. Dit zorgt voor betere selectie vanpatiënten waarbij prostaatbiopsies zinvol zijn, envoor een daling van het aantal nutteloze biopsies.Voorlopig worden bij negatieve PHS maaroplopende PSA wel nog systemische

HistoScanning™ gerichteprostaatbiopsies: meerwaardevoor detectie van klinischrelevante prostaatkanker?Marjan Waterloos, Johan Braeckman, Dirk Michielsen

UZ Brussel


prostaatbiopten genomen.Intussen is er een nieuwe prospectieve studie

lopende, om de hoge detectieratio vanHistoscanning nog beter te kunnen aantonen.


FIGUURFiguur (vlnr): TRUS, histoscanning met de

verdachte zone in het rood gemarkeerd en hetspecimen bekomen na radicale prostatectomie(rood=gemarkeerde tumor)

In de schaduw van KosLouis Denis

Onder de titel ‘Soliris: eind goed, al goed?’vinden we in de Artsenkrant van vrijdag, 10 mei,2013, een artikel over het geneesmiddel Solirisdat vanaf 1 juli wordt terugbetaald voor de enkelepatiënten die aan een zeldzame aandoeninglijden. Hieraan ging een mediacampagne voorafdie zich concentreerde over het lot en leven vaneen sympathiek zevenjarig jongetje, Victor, datleed aan deze zeldzame ziekte.

Het was te voorspellen waar we reeds enkelejaren geconfronteerd worden met de toenemendevergrijzing en stijgende zorgnood (In de schaduwvan Kos: PROSTAATinfo, maart 2012) en allerleivoorstellen om onze sociale gezondheidszorg teredden wordt een bezorgd debat vlug eenemotionele discussie rond solidariteit in hetsysteem en de weerslag op het overleven van hetsysteem zelf.

We noteerden dat minister Monica De Coninckop de Europese patiëntendag 2011 refereerdenaar een voordracht van rector Bart De Schuttervan de VUB over de rol van de universiteiten omde jonge artsen in opleiding prijsbewust te maken.

Wij Ook België vzw en haar Europese koepelEuropa Uomo vzw stelden dat we geen studiesmeer aanvaarden als richtlijn zonder dat, naast devoordelen van een techniek of medischebehandeling, ook levenskwaliteit en de kosten-baten in de eindresultaten te verwerken.

Nu in 2013 lezen we in De Tijd van 28 februariuit de pen van minister Ingrid Lieten dat de zorg

onbetaalbaar wordt als we enkel de oplossingenvan vandaag gebruiken. Er zijn reeds besparingendoorgevoerd volgens het aloude systeem vankaasschaven. Dit zijn meestal besparingen diepolitiek geen te grote reacties bij het publiekoproepen, d.w.z. de gemiddelde kiezer niet tegende haren strijken. De voorbeelden zijn legio engaan van het voorstel om debankiersvergoedingen van de hospitaaldirecteurste verlagen naar 240.000 euro per jaar, deverloning van onze Vlaamse minister-president,tot het schrappen van handicapvergoedingenzodat we zelfs hier tweedracht veroorzaken. Delijst is langer, van de erelonen van de artsen kanook steeds wat afgespitst, het aanspreken van devele miljoenen euro reserve van de nationalekankerverenigingen Vlaamse Liga tegen Kankeren de Stichting tegen Kanker om specifiek nodente lenigen zoals bij Victor en zelfs wat deprostaatpatiënten betreft het niet terugbetalen vande PSA-test. Deze laatste maatregel omdat mende vroegopsporing van de bevolking voorprostaatkanker definitief wil uitroeien zonder geitof kool te sparen en hiermee de behandeling vanandere prostaatziekten, die de helft van de 60+omvat, terugstuurt naar de vorige eeuw. Is er dangeen licht in deze tunnel?

Een veelbelovend project is het PersoonlijkMedisch Dossier (PMD) die de patiënt alle nuttigegezondheidsinformatie geeft in eengepersonaliseerde en beveiligde e-omgeving. Ditis een privaat initiatief van de Onafhankelijke



Ziekenfondsen met vertegenwoordigers vanprofessionele organisaties en de farma-industrie.Integratie is uiteraard het grootst probleem voorkanker die nu erkend wordt als een chronischeziekte waarbij na de acute fase van de primairebehandeling gericht wordt op totale overleving.

Dit initiatief past naadloos in hetmanagementconcept van Wij Ook België vzw. Wezien alle management als een dubbel concept vanmultidisciplinaire, individuele medischebehandeling enerzijds en de multiprofessionele,gepersonaliseerde, holistische zorg anderzijds. Inde medische aanpak is het vooral een kwestievan correcte en verstaanbare informatie die eengesprek als partner mogelijk maakt zonder dat depatiënt hier een grote rol kan spelen wegens devereiste expertise. Wel is zijn betrokkenheid grootin de ethische kwesties met inbegrip vaneuthanasie. Over de zorg met aspecten vanpsychische, sociale, financiële, culturele en ookspirituele aard is de patiënt de normalevoortrekker in het kader van zijn persoonlijkeeigenheid. Hij moet hier dan wel voor uitkomentijdens de klassieke multidisciplinaire oncologischeconsultaties (MOC).

Europa heeft hier in 2009 zeker het initiatiefgenomen met de start van de EuropeanPartnership for Action Against Cancer (EPAAC).

Ook de professionele kankerdisciplineshebben zich in die zin verenigd onder de koepelvan de Europese CanCer Organisation (ECCO),waar de nadruk gelegd wordt op de bescherming

en samenwerking met de patiëntengemeenschapin al haar vormen.

Buiten de waarden van levenskwaliteit enkosten/baten waar we onvoorwaardelijk achterstaan, gaan we voor nauwe samenwerking inzakeinformatie en educatie met de professioneleorganisaties, in casu met de EuropeseUrologische Associatie en de Europese SchoolOncologie in het bijzonder.

Op praktisch vlak zoeken we samenwerkingmet de huisartsen. Deze zijn traditioneel niet zovertrouwd met de behandeling van prostaatkanker(er zijn meer huisartsen dan nieuweprostaatkankers per jaar) en zelfs met defrequente plasproblemen die de oudere mannente beurt vallen. We hopen met de huisartsen eenzorgpad te ontwikkelen rond prostaatziekten. Heteenvoudigst lijkt eerst de benigneprostaathyperplasie (BPH) aan te pakken.Hiervoor hebben we een kleine inleidinggeschreven rond leefstijladvies en levenskwaliteit(zie verder). Elk geïnteresseerd lid kanmeewerken om zijn beschrijving te geven van deantwoorden op 25 vragen (zie pagina 16-17). Uitde antwoorden distilleren we samen eenhandleiding, geschreven voor en door patiënten.De wetenschappelijke, vernieuwende stukjesincorporeren we in de vijfde uitgave van‘Prostaatproblemen. Gids voor mannen envrouwen.’

Wie gaat met mij de uitdaging aan? Iedereenwelkom.

Leefstijladvies en levenskwaliteitLouis Denis

De diagnose van een vergrote prostaat,benigne prostaathyperplasie (BPH), is gebaseerdop de klachten van een verminderde urinestraalen hoort bij de gewone signalen van het ouderworden. De meeste mannen weten niets of nietveel van hun prostaat maar de meesten kennenzeker een aantal moppen over deze handicap.

De stotteraar spreekt zoals de prostatiekerplast is een oertypisch voorbeeld. Nochtans is dekennis en behandeling van klachten van de lageurinewegen (LUTS) zo succesvol geweest in detweede helft van de vorige eeuw dat de urologende bijnaam van de loodgieters uit degeneeskunde met fierheid dragen.

De mortaliteit en nevenwerkingen van hetwegnemen van het schuldig adenoom zijnpraktisch onbestaande en gebeuren voornamelijklangs de natuurlijke weg. Hierbuiten werden in delaatste decaden effectieve geneesmiddelenontdekt die ofwel het klierweefsel laten opdrogenofwel de spiervezels laten verslappen waardoorde klachten zonder te genezen toch verdwijnen.De prostaatvergroting wordt nu dan ookbeschouwd als een banaal verouderingsproces inplaats van een ziekte.

Toch heeft BPH nog een impact op delevenskwaliteit, met inbegrip van het seksleven.Het is duidelijk dat de toenemende vergrijzing enlangere levensduur van de mannelijke bevolkingeen steeds groter aantal mannen kan storen. De


seksuele connotatie werkt deprimerend maarverklaart waarom slechts 20% van de mannenmet beginnende plasklachten bij de dokter te radegaan.

Laat ons dus eerst als een dogma onthoudendat:

BPH geen enkele relatie heeft tot erectieledysfunctie (ED) waarover de man kan klagen bijde grote meerderheid van de klagers en datchirurgie hier alleen leidt tot impotentie enincontinentie in uitzonderlijke gevallen.

Nog belangrijker:Plasklachten worden nooit veroorzaakt door

een beginnend prostaatkanker zoals gepubliceerdin de meeste boeken. Bij plasklachten dus nooitdenken aan een beginnend prostaatkanker.

Open kaart spelen en uw vrees achterlaten isde boodschap. Vergooi uw centen niet aankruiden of andere complementair, alternatieve(CAM) producten (een miljoenenindustrie) maarinformeer u correct, en bij echte klachten passeereens langs uw huisarts.

De hevigheid van de klachten berust op deuitgeoefende druk op de pisbuis en irritatie van deblaas. Een BPH die naar buiten groeit, geeftweinig klachten. We zien dan dat kleineadenomen aan de uitgang van de blaas veelklachten geven en zeer grote adenomen geenenkele klacht geven. De meeste klachten zijnofwel irritatie, bv. ’s nachts opstaan, of obstructie,bv. zeer trage waterstraal.

Correcte informatie over BPH (lees de lijst vande meest geciteerde vragen) volstaat meestal omuzelf gerust te stellen en de kleine klachten terelativeren. Alleen de allerkleinsten plassen nogom het verst. In veel gevallen is ook de lastindividueel verschillend, bv. 2x ’s nachts opstaanstoort enkelen en geeft geen probleem bijanderen.

Eens bij uw dokter zal hij meestal vragen omuw klachten aan te stippen op een lijstje dat sinds20 jaar gebruikt wordt door de urologen. Dit lijstjeis de Europese Prostaat Symptoom Score (IPSS)en loopt van 0 tot 35. Tot 12 wordt alsleeftijdsnormaal beschouwd en boven de 20 wordtdikwijls een behandeling gegeven.

Een derde punt als herinnering:Invasieve behandeling is een chirurgie die het

oorzakelijk adenoom wegneemt of vernietigt. Dit isslechts medisch aangewezen bij blokkeren van deurine of bij een groot volume resturine in de blaas


na het plassen (> 200 cc), of bij complicaties alsblaassteen, blaasbreuk of tenslotte zo de klachtenniet met medicatie onder controle kunnengebracht worden.

De behandeling is dus voornamelijk: eerst depatiënt gerust stellen, zo nodig medicatie geven,en chirurgie als het niet anders kan.

Als geïnformeerde partner van uw arts, kunt ueen plaskaart aanmaken. Hierop staan het aantalplasbeurten en de geplaste hoeveelheid. Koopeen plastiek keukenbeker tot 1.000 ml, u plast metaanklikken van een chronometer en deelt degeplaste hoeveelheid urine door het aantalseconden. Deze eenvoudige test is belangrijk.Meestal plassen met een straal >15 ml/secbetekent geen obstructie en met een straal <10ml/sec is verdere controle aangewezen. De cijferstussenin worden gevolgd over tijd. De test isgoedkoop en kan herhaald worden tot men eengoed gemiddelde heeft. Bij de uroloog plast menin een machine, een uroflowmeter, voor hetzelfderesultaat. De meeste testen falen omdat hetvolume bij de arts lager is dan 150 cc enhieronder verliest de test aan nauwkeurigheid.

Een bijkomend voordeel is de gelukwensenvan uw partner daar uw sproeisysteem afwezigblijft in de badkamer.

Eens dit geleerd dan voelt u zich beter en incontrole van uw lichaam en leven. Dit is eenbelangrijke basis voor een normaal seksleven. Alsu toch nog problemen hebt, gaat u voor eenspecifieke consultatie bij een uroloog-androloog.

Dit alles gaat over de lichamelijke aspectenvan levenskwaliteit bij BPH. De psychosocialeaspecten zijn dan eenvoudig. Als in Antwerpeneen prostaatpatiënt geen pint meer durft drinkenmet zijn vrienden, adviseer ik chirurgie als hij zijnonnodige vrees niet kwijt raakt. Dit is meestalvoldoende om het licht te zien.

Levenskwaliteit bij het ouder worden omvatveel meer dan lichamelijke gezondheid. Elk mensheeft behoefte om zich vrij te voelen vanpsychologische druk en zo voluit deel te nemenaan het sociaal, economisch, cultureel enspiritueel leven in uw gemeenschap. Zo u dezekans mist, word dan lid van Wij Ook België vzw



Een rustige oude dagEen op drie 80-plussers woont in een

woonzorgcentrum, is gemiddeld 84 à 85 jaar ouden verblijft er gemiddeld twee jaar. De dagprijsschommelt tussen 20 en 70 euro in decommerciële, openbare en vzw rusthuizen.

Deze naakte cijfers verhullen somsonthutsende toestanden zoals voeding per dagaan vier euro. Best wat mindfulness gebruiken bijhet bezoek aan de oudjes! Op te volgen.

De Nieuwe Gazet, 18 mei 2013Rustig met uw geliefde iPadEen studie in California toonde aan dat de

magneten in uw iPad uw pacemaker kunnenuitschakelen. Een kleine studie op vrijwilligers diemet hun iPad op de borst sliepen. Apple adviseerteen iPad nooit rechtstreeks op je borst te leggen.Bij gebruik afstand houden.

De Nieuwe Gazet, 14 mei 2013Christian de Duve (1917 - 2013)Deze arts en geleerde met de Nobelprijs

Geneeskunde 1974 bekroond, was in alleopzichten een opmerkelijk man. Gedreven doorleerzucht en perfectie kreeg hij een excellenteopleiding aan wereldinstituten om uiteindelijktussen de UCL en het Rockefeller instituut zijneigen weg uit te bouwen. Op 95 jaar koos hij vooreuthanasie. Hoed af voor deze grote humanist enwetenschapper.

Artsenkrant, 10 mei 2013Ziek zijn en online gerakenDe Engelse NHS gaat enkele

honderdduizenden burgers trainen inbasiscompetenties om internet te gebruiken voorgezondheidsinformatie. De communicatie artspatiënt zal meer en meer een partnerdiscussieworden.

Artsenkrant, 13 mei 2013Radiotherapie na radicaleprostatectomieDe American Society voor Radiation Oncology

(ASTRO) en de American Urological Association(AUA) hebben nieuwe richtlijnen gepubliceerdvoor radiotherapie na operatie bij patiënten met of

KORTBrigitte Dourcy-Belle-Rose

zonder recidief. De multidisciplinaire aanpak loont. Belgian Oncology News, 10 mei 2013Eurocourse in verloopDe kankerincidentie en mortaliteit werden

gevolgd in een kankercontroleprogramma in ZuidOostelijk Europa in zes landen. Grote verschillentussen landen blijven met relatief hoge mortaliteitvoor kanker bij de man, o.a. in Slovenië, Cyprustot Malta. Er is nog veel werk om de gelijkheid vangezondheidskansen in Europa te verbeteren.

Eindhoven Cancer Registry, 13 mei 2013Beroering in de universitaire wereld Anne De Paepe wordt rector van de

Universiteit Gent. De gerenommeerde hoogleraarin de genetica wordt de eerste vrouwelijke rectorvan UGent.

Na de Gentse soap komt professor Rik Torfsals rector uit de verkiezingen in Leuven. NaEuropese controle krijgt alleen het UZ VUBvoldoende voor het opleiden van artsen.

Niets menselijks is de faculteit vreemd. Tijdvoor coördinatie en collaboratie is hopelijk tochaangebroken in campus Vlaanderen.

Reflectie bij mezelf, mei 2013Opsporing darmkankerBij vroegtijdige opsporing van bloed in de

stoelgang zullen we na 4,8 jaar één kankerkunnen vermijden per 5.000 gescreende mensen.Niet opgeven!

Belgian Oncology, 25 april 2013De DNA-structuurOp 25 april 1953 publiceerden Watson en

Crick hun artikel over de DNA-structuur in Nature.Een grote stap vooruit in de medische kennis. Tijdom de Double Helix te herlezen.

Artsenkrant, 25 april 2013 De PetscanUit de Mayokliniek komen de resultaten met

choline isotopenscan voor de waarneming vanrecidieven na primaire behandeling vanprostaatkanker als belovend naar voor. Dezeonderzoeken zijn positief en klinische studieszullen snel volgen.

AUA Daily Scope, 13 maart 2013Radiotherapie in de liftVolgens een studie Cancer Survival Belgium


krijgen 60% patiënten tijdens de behandelingbestraling (cf. RIZIV 34.516 behandelingen in2011). De technologische vooruitgang is enorm enconstante evaluatie in de samenwerking tussenalle diensten is aangewezen.

BRAVO, overlegplatform 26 april 2013Het buikgevoel bij artsen

Een belangrijk hulpmiddel van veel huisartsenbij het stellen van een diagnose. Dit terwijl deartsentraining zich richt op een objectieve analyseen evidente feiten. Toch speelt het een rol vooralbij ervaren artsen. Het heeft waarschijnlijk temaken met de lokale ervaring, bv. griep, maarzeker met de kennis van de patiënt zelf. Trainingvan het buikgevoel is mogelijk zij het dat elkediagnose moet bevestigd worden met objectievegegevens.

Artsenkrant, 15 april 2013De MRI gestuurde biopsiesEr ontluikt een duidelijke competitie van MRI

gestuurde biopsies van prostaatkanker voor deultrageluidgestuurde biopsies die tot nu standaardwaren.

Veel hangt af van de evaluatie van het imagovan beide onderzoeken om de biopsies gericht tehouden in plaats van een reeks anatomischegerichte biopsies van 6 tot 12 via de routinetechniek.

Vergelijkende studies dringen zich op waarbijde experten ter zake best met feiten komen.

AUA Daily Scope, 12 maart 2013Kanker treft niet enkel de patiënt

Een waarheid die we reeds in 1999 uitwerktenin onze brochure ‘Kanker heeft men nooit alleen’.Een partnerprogramma werd met succesopgestart in het ZNA Middelheim ‘Leven enliefhebben met kanker’. De behoefte bestaat ende psychologische hulp kan veel steun bieden.

Praktijkmanagement, 12 maart 2013


Jan HumbletEn morgen gezond weer op.Honderduit verhalen overgezondheid en zorg.Willem de VosEen boekje van 95 pagina’s met 101 korte

verhalen over gezondheid en zorg, over patiëntenen dokters, over kwakzalvers en zusters, overpoeders en pillen, over geluk en geloof, over kindsen kinderlijk.

Eén door ons sterk verkort voorbeeldje om desfeer te illustreren: Jan moet van de dokter ‘smorgens een groot glas water nemen met eengroene pil, na de lunch een groot glas water meteen blauwe pil en voor het naar bed gaan eengroot glas water met een rode pil. Verontrustvraagt Jan:” Mmaar bben ik er dan zo slecht aantoe, dokter dat ik zoveel pillen moet slikken? Watis er precies met mij aan de hand?”….. De dokterantwoordde: “Jan, je drinkt veel te weinig water!”

Verhaaltjes spreken voor zichzelf, ze beklijvengemakkelijker dan rationele uiteenzettingen eneen originele of creatieve spreker kan ze hier ofdaar als parabel in een betoog integreren, zekunnen in een wachtzaal of ziekenkamer zorgenvoor leesplezier.

Willem de Vos, En morgen gezond weer op.Honderduit verhalen over gezondheid en zorg.Amsterdam, Uitgeverij SWP, 2012, ISBN 978 90 8850 383 2.

Willy WalschaertKeuzehulp voor mannen metgelokaliseerde prostaatkankerProstaatKankerStichting nl.Een zeer overzichtelijk, eenvoudig geschreven

brochure dat voor alle mannen, ongeacht hunopleiding, enorm nuttig is. Op het einde blijft u nietachter met meer vragen dan bij de start.

Voor diegenen die niet weten wat een“prostaat” is of diegenen die meer weten dan hetgemiddelde, is het ofwel een openbaring of eenopfrissing van de materie.

Na dit boek aandachtig doorgenomen tehebben, kan iedereen op eenvoudige enduidelijke wijze en met de juiste woordkeuze zijnproblematiek op een correcte wijze besprekenmet de huisdokter of uroloog.

De lange termijn uitkomsten, in tabelsamengevat op blz. 12 en 13, op basis vangroepen patiënten die behandeld zijn met één vande besproken technieken, zijn zeer duidelijk envormen een nuttige leidraad bij de zeer moeilijkebeslissing die de patiënt dient te maken bij dekeuze van zijn behandeling. Weliswaar insamenspraak met de arts, maar de uiteindelijke,definitieve beslissing ligt toch bij hem….

Conclusie:1. Een leerrijk, bevattelijk

boekje, ondanks de moeilijkematerie die erin behandeldwordt.

2. De uitgave kwam totstand in samenwerking metchirurgen, radiotherapeuten,ziekenhuis Radboud, de KWFKankerbestrijding, alsook de firma Astellas, éénvan de grootste farmaceutische bedrijven die dedrukkosten en vormgeving heeft gefinancierd.Toch krijgt de lezer nergens de indruk dat het omreclame zou gaan.

3. Voor iedereen nuttig. Indien geen betrekkingop uzelf, dan kunt u met de opgedane kennisderden van dienst zijn.

Keuzehulp voor mannen met gelokaliseerdeprostaatkanker, uitgegeven door Prostaat-KankerStichting.nl, s.d.


Boekbesprekingen



Dr. Luc DewildeProstate Cancer, An InternationalConsultation on Prostate CancerGerald Andriole en Manfred WirthDoor een multidisciplinair wereldwijd

expertenteam samen te brengen voor dezemonografie bieden de uitgevers een stevigbasiswerk aan, bestemd voor alle actoren uit deurologische wereld die zich verder willentoeleggen op de diepere studie van dezeaandoening.

Het lijvig werk, uitgegeven door de ‘SociétéInternationale d’Urologie’ (SIU), bundelt deconsensuele teksten en de aanbevelingen van deelf comités die in oktober 2011 bijeen kwamen inBerlijn voor de ‘International Consultation onUrological Diseases (ICUD) on Prostate Cancer’.

Voor de opbouw van het werk baseerden deinitiatiefnemers zich op een vorige ICUD uit 2006.De verschillende hoofdstukken worden in eenlogische progressieve volgorde opgebouwdvertrekkende van epidemiologie en moleculairebiologie. Nadien volgen preventie en vroegtijdigedetectie van prostaatkanker met PSA, nieuwebiomerkers en nieuwe beeldvormingstechnieken.De volgende vier onderdelen hebben betrekkingop de behandeling. Hierbij wordt eerst eenhistorisch overzicht van de behandelingengegeven, gevolgd door een uitdieping van degangbare behandelingsopties voor deverschillende gradaties van de aandoeninggaande van laag risico tot CRPC. Ten slotte wordtafgesloten met een te kort maar belangrijkhoofdstuk over de perspectieven van patiëntenmet betrekking tot prostaatkanker. Verschillendepatiëntengroeperingen worden vernoemd enomschreven maar spijtig genoeg zondervermelding van contactgegevens zoals bv.website.

Het is duidelijk dat dit werk zich in de eersteplaats richt tot medici en minder bedoeld is voorde patiënten zelf. Toch zal een geïnformeerdepatiënt hier wel een heleboel nuttige informatiekunnen terugvinden, dank zij de duidelijkeonderverdeling van elk van de hoofdonderwerpenuitgewerkt door de elf comités. Het werk vormteen mooie updating van een aandoening waarvanmen de laatste jaren baanbrekend werk envooruitgang heeft verricht in de ondersteuning vanzowel diagnose als behandeling.

Gerald Andriole & Manfred Wirth (ed.),‘Prostate Cancer. An International Consultation onProstate Cancer’, Société Internationaled’Urologie, 2012, ISBN 978 0 9877465 3 5.

Wie schrijft mee aan onsvakantieboek 2013?Voor de redactie PROSTAATinfo Henk Van daele

De uitdaging wacht om vanuit onze leden vooronze leden een brochure te schrijven over degoedaardige prostaatvergroting (BPH).

Elke vrijwilliger pikt een punt en stuurt hieroverzijn opinie of schrijft zijn eigen ervaring ter zakeop een pagina naar het redactiesecretariaat([email protected] of Wij Ook België vzw,Lange Gasthuisstraat 35-37, 2000 Antwerpen)voor 15 juli a.s. Onze redactie PROSTAATinfoverzamelt ze en maakt er een voorlichting van diewe allen nakijken.

Het betreft een aandoening die meer dan dehelft van de mannen 60+ last bezorgd en somsbehandeling noodzakelijk maakt.

Het wetenschappelijk stukje dat wetegenkomen wordt verwerkt in de vijfde uitgavevan ‘Prostaatproblemen. Gids voor mannen envrouwen.’


BPHLouis Denis

Optimale, individuele behandeling voor allen.Gepersonaliseerde, algemene zorg waar nodig.Als u deze routinevragen kunt beantwoorden, mag u uzelf beschouwen als een goed geïnformeerde

patiënt en een partner voor uw behandelende arts

1. Welke zijn de drie voornaamste prostaataandoeningen?2. BPH komt het meest voor op welke leeftijd?3. Welke zijn de voornaamste klachten van BPH?4. Kent u de IPSS-score?5. Waarom is een klacht belangrijker dan het prostaatvolume?6. Kunt u de prostaat tekenen op een sagitale snede?7. Wat is de functie van de prostaat?8. Zijn BPH-klachten een indicatie om kanker op te sporen?9. Bij welke klachten denkt u aan prostaatontsteking?10. Hoe maakt men de diagnose van prostatitis?11. Waar ligt het verschil met de diagnose van prostaatkanker?12. Waarom bepaalt u de PSA-waarde bij BPH zonder aan kanker te denken?13. Welke onderzoeken vraagt uw huisarts om de diagnose van BPH vast te leggen?14. Wanneer stuurt de huisarts de patiënt verder?15. Welke informatie krijgt men bij een mictiogram?16. Welke informatie verwacht u van een transrectale echografie (TRUS)?17. Welke zijn de medische redenen voor een invasieve behandeling?18. Bestaat er preventie tegen BPH?19. Kent u de voornaamste medicaties om BPH-klachten te behandelen?20. Wat is de gouden operatiestandaard voor BPH?21. Wat te doen bij acute retentie en de katheter is niet in te brengen?22. Wat betekent retrograde ejaculatie?23. Welke controles na chirurgie?24. Is impotentie een probleem na BPH-chirurgie?25. Akkoord dat de urologie in de vorige eeuw de BPH terugbracht tot een banale ouderdomsklacht?



Inleiding2002 was voor mij een bijzonder jaar. Het was

het jaar waarin ik voor prostaatkanker werdbehandeld en dat tussen mijn werkzaamhedendoor. Aan het einde van het jaar 2002 kwam dit“verhaal”, “ooggetuigenverslag”, tot stand maarhet moest eerst enkele jaren in het duister blijven.Vandaag mag het aan het licht komen.

Er is recent veel te doen geweest overprostaatkanker en over PSA in het bijzonder. Wel,de meeste nieuwe gevallen van prostaatkankerdie “genezen” kunnen worden (bij jonge patiënten)worden dank zij PSA ontdekt. En indien vroeggenoeg ontdekt dan kan men prostaatkankergenezen. Vandaag zijn we meer dan tien jaarverder en ben ik in excellente gezondheid,voorzitter van een patiëntenzelfhulpgroep (WijOok België) en een stichtend lid en secretaris vanEuropa Uomo, de Europese groepering vanprostaatkanker - patiëntenzelfhulpgroepen. Ook alis PSA geen goede kankermerker voor descreening noch voor de opsporing, het is de bestetest die we voorlopig hebben maar de artsen enurologen moeten natuurlijk naast het resultaat ookde gebruiksaanwijzing gebruiken en dat doen inBelgië de meesten.

Het eerste jaar van de krabHet eerste jaar van de krab, 2001, kondigde

zich heel gewoontjes aan. Het zag ernaar uit datbuiten enkele bijzondere verjaardagen er nietsspeciaals te verwachten was. De professioneleprojecten liepen verder en vergden alle aandacht.Maar…

Eerste bedrijf, voorjaar 2001Gelukkige verjaardag. Aha, het haar wordt al

wat dunner en zie ik daar geen grijs? Je ziet ernog goed uit…

Met zo’n reacties is het duidelijk dat het hierniet over een achttiende verjaardag gaat, maarwel over bijvoorbeeld een vijftigste. Volgens delaatste uitspraak zou niemand er zich oververbazen moest je helemaal niet meer uit devoeten kunnen, maar vandaag is iemand van 50nog jong. De gemiddelde levensverwachting vooreen man is in België meer dan 76, en als je erdan rekening mee houdt dat de feesteling nognooit gerookt heeft, niet aan (soft) of andere drugs


Het jaar van de krabErik Briers doet, regelmatig lichaamsbeweging neemt en

noem maar op, gezond is dus, zou dielevensverwachting nog wel wat hoger kunnenuitvallen. De toekomst lacht je toe.

“Check-up time”, 26 april 8u30“Goede morgen dokter”. We zijn op

artsenvisite gegaan voor een gewone check-up.Dat heb ik in het verleden nog gedaan uitvoorzorg. Een van de doelstellingen is natuurlijk teachterhalen of onze levenswijze niet moetbijgesteld worden. Hartproblemen, medische dantoch, zijn voor de moderne man vanaf eengegeven leeftijd de grote zorg. Daarom zijn detesten in verband met het vetmetabolisme en hetcardiogram zo belangrijk. Om een en andermogelijk te maken doneren wij de nodige buisjesmet bloed en volgen het aankruisen van debepalingen. Omdat ik geen complete leek ben zegik tussen neus en lippen: “Doe mij ook maar eenPSA”. Aangezien dat zinvol is, wordt er één vakjebij zwartgemaakt.

Terug naar huis, er is niets aan de hand wantwij voelen ons eigenlijk kerngezond en genietenvan werk en leven.

Vervolg 8 mei, 9u30“Goede morgen dokter en hoe staat het met

mijn check-up resultaten?” Mijn kinderen verwachten dat wegens mijn

voorkeur voor boterhammen met “goede” boter,mijn cholesterol angstwekkende hoogten zalbereiken zodat mijn eerste vraag daarnaar gaat.Maar alles is prima in orde.

“Maar, ik maak mij wel wat zorgen over uwPSA”, “Hoezo?”, “Wel die is een beetje verhoogd,hij ligt op 5,4 ng/mL”. Voor een man van 50 jaarzou de PSA beneden of rond de 2,5 ng/mLmoeten liggen waardoor het alarmpeil isoverschreden. Bovendien had ik hoegenaamdgeen problemen met plassen.

Het daaropvolgende touché levert niet echtveel meer op zodat besloten wordt tot twee kleineonderzoeken: een tweede bepaling van PSA envan vrij PSA, en een rectaal ultratonen onderzoekvan de prostaat (TRUS). Voor de bepaling van vrijen totaal PSA wordt er onmiddellijk bloedafgenomen en voor de echo wordt een afspraakgemaakt op dinsdag 15 mei om 11 uur.


Alarmfase 1 is afgekondigd,verhoogde waakzaamheid, dehuisarts coördineert, de bevolkingmaakt zich zorgenDat was dan de eerste mededeling dat er een

probleem was met de prostaat. Hoe breng je dataan? Een verhoogde PSA is niet meer dan eencontrolelampje dat aanfloept. De oorzaak kan aleen fout zijn in het lampje zelf, maar er zijn heelwat mogelijke oorzaken voor een signaal. Maar depatiënt weet onmiddellijk dat er iets mis isaangezien er onmiddellijk volgende stappenworden ondernomen. Ikzelf had al over PSA ende prostaat gelezen zodat ik redelijk goed desituatie kon relativeren en vooral het geduld konopbrengen om op de volgende stappen(resultaten) te wachten zonder in paniek tegeraken. Omdat de onderzoeken niet kort naelkaar volgden kreeg ik ook een beetje tijd om deopties naast elkaar te zetten. Aan de ene kant vanhet spectrum was een valse stijging (door eenlabofout bijvoorbeeld), aan de andere kant van hetspectrum stond prostaatkanker met al zijngevolgen. In deze periode heb ik slechts weiniggecommuniceerd, enkele goede vrienden en dehuisarts waren voldoende, maar met minder washet moeilijk geworden. Je moet de opkomendeangst ergens naartoe kunnen ventileren,professioneel en emotioneel. Het is namelijk veelte vroeg om bijvoorbeeld de kinderen in hetdiagnoseproces te betrekken; indien de oorzaakbanaal is, moeten zij zich niet met het uiteindevan het spectrum bezig houden.

Het echo-onderzoek van de prostaat leverderelatief diffuse en onduidelijke resultaten op, erwas een vergroting te zien en er was een massain één van de prostaathelften, maar meer wasdaar niet uit af te leiden.

De PSA-bepaling in het laboratorium gaf meerinformatie: de totale PSA was onveranderd (geenmeetfout dus) en de vrije PSA lag op 18,1% telaag naar mijn zin. Als geïnteresseerde had watopzoekingswerk mij al geleerd dat clinici graageen totaal PSA zien van minstens minder dan 3,5(in 2001) en een vrije PSA van 25% of meer. Datwaren twee slechte punten voor mij, samen metweinig optimistische resultaten van de echo. Op18 mei om 19u15 zit ik dan ook bij de huisarts omde nieuwe resultaten te bespreken en om vooraluit te maken wat de volgende stappen zullen zijn.Samen wordt overlegd, de volgende stap wordteen bezoek aan een uroloog en allicht biopsies,met de wetenschap dat je niet gaat shoppen met

je prostaat en mijn eigen voorkeuren kennende,stelt de huisarts voor om naar Leuven te gaan enmeerbepaald bij professor Dr. VP. Je hebt maaréén prostaat en één leven en in dit geval komendie vroeg of laat op dezelfde schaal te liggen.

Tweede bedrijf, alarmfase 2 wordtafgekondigd, de uroloogcoördineert, ik wordprostaatpatiënt en de onrust stijgtEen afspraak organiseren met een prof tijdens

de week van Hemelvaart op 22 mei is eenmission impossible, maar na één vergeefsepoging en het nalaten van een bericht waarop jegeen reactie verwacht, viel ik bijna uit mijn stoelbij het telefoontje van de professor in eigenpersoon. Na enige uitleg is er snel een afspraakop dinsdag 29 mei en biopsies op woensdag 23mei, “morgen vroeg, dan heb ik volgende week deresultaten al bij uw bezoek”.

Biopsies zijn niet leuk, aan de naald komtgeen einde en van de verdoving ging ik bijna vanmijn stokje. Niet dat het zoveel pijn deed, velennemen biopsies zonder verdoving, maar volgensverklaringen van de prof van de biopsies, valt mijnprostaat nogal klein uit waardoor de verdovendevloeistof gemakkelijk in een bloedvat terechtkomten vandaar in mijn hoofd. Je moet erdoor. Onderbegeleiding van ultratone beelden worden eenaantal minuscule stukjes uit de prostaatweggeknipt en in genummerde potjes in vloeistofgegooid die dan op weg gaan naar de anatoom-patholoog.

Na de biopsies voel je je een tijdje wat vreemdzodat een kop koffie wel deugd doet. Begeleidingkan ook geen kwaad, maar je kan na een korterustpauze zonder problemen met de auto naarhuis. Maar je voelt je ook psychologisch watminder, biopsies nemen is het overschrijden vaneen drempel, het wordt ernstig. Toch is het zo,leerde ik later, dat in een vroeg stadium het eenwonder is als je van de eerste keer in deonzichtbare tumor prikt en een positieve bioptnaar het labo kan sturen.

Dinsdag 29 mei 9u40 of wat laterIn Gasthuisberg zijn er wachtzalen en daar

wachten de patiënten geduldig of minder geduldig.Het kan behoorlijk lang duren heb ik mogenondervinden, maar later heb ik daarbij gedacht datde prof op dat ogenblik allicht een patiënt die datnodig had, aan het helpen was. Ik zou ook nietgraag hebben moest ik op zo’n moment wachtentot na de consultaties. Mijn naïviteit was eventjes



groot, in de wachtzaal zaten dames en heren. Ikwas er even vanuit gegaan dat de patiëntenallemaal voor prostaatproblemen zoudenverzameld worden op dinsdagvoormiddag. Deprof was de prof, een beetje afstandelijk enaanvankelijk niet erg spraakzaam. Hijbestudeerde de reeds beschikbare gegevens, delabo-analyses die ik mee had, het rapport van deEcho en de resultaten van de biopsies. Die warennegatief. Op basis van die resultaten was ereigenlijk niet veel te besluiten; in mijn spectrumviel alleen het foute resultaat weg, al de rest bleefmogelijk, gaande van goedaardige hyperplasie totkanker. Maar toch, de biopten waren niethelemaal negatief, er waren zogenaamde HG-PINlaesies te zien. HG-PIN staat voor High-gradeProstate Intraepitelial Neoplasm. De profverklaarde aan de hand van een snel gemaaktschema wat PIN’s waren en hoe zij tot eenverhoging van mijn PSA konden leiden en dat hunaanwezigheid in feite nog niets wou zeggen. Devergroting en de massa in de prostaat die gezienwas bij het echo onderzoek, kwam overeen metmijn leeftijd en was volledig normaal. Op mijnleeftijd kwamen er bij veel mannen PIN laesiesvoor en die kunnen op termijn ofwel niets doenofwel slecht evolueren naar een echte tumor. Nuliep er in Leuven een onderzoek naar het effectvan selenium en van fytoestrogenen (soja eiwittenin dit geval) op het onder controle houden van deevolutie van PIN laesies naar kwaadaardig. Hetwas voor mij geen probleem om aan ditonderzoek mee te doen; ik kreeg enkele doosjesmet het voedingssupplement en nog enige uitleg.Verder werd er afgesproken om te wachten en nadrie maanden een nieuw onderzoek te doenwaarbij de PSA terug gemeten zou worden enallicht nieuwe biopsies te nemen waren. Driemaanden om opnieuw een evenwicht te vinden,het leven gaat verder en het werk ook. Het is nogsteeds niet duidelijk wat er aan de hand is, maarje moet met het spectrum aan mogelijkheden,waarbij er toch een duidelijke shift is opgetredennaar de minder interessante kant, in het reinekomen. Het is ondertussen vakantieperiode en datbetekent veel werk om Focus en de Nomenclatuurklaar te maken, maar er zijn ook conferenties ennog wat feestjes te organiseren, dus echt veel tijdom te piekeren is er niet.

11 september 2001 (9/11)11 september 2001, tweede afspraak te

Leuven om 11u20. In mijn zak heb ik het resultaatal van het bloedonderzoek van de voorgaandeweek, 8,58 ng/mL totaal PSA en 13,1% vrij PSA,een flinke stijging respectievelijk daling, maar


beide in de verkeerde richting. Ik verwachtte mijnu aan een verder beperken van het spectrumaan mogelijkheden naar de slechte kant. De PSA-resultaten waren niet bemoedigend maar voorprofessor VP geen reden om het scalpel ter handte nemen. Hij wou het resultaat zien van debiopsies die dadelijk na de raadpleging genomenwerden. Alleen als deze positief zouden zijn kwamer snel opnieuw actie. Een nieuwe afspraak werdalleszins gemaakt voor december, de PSA steegte snel om niets te doen. De prof zou bellen metde resultaten van de biopsies.

Dit keer had ik meer last van de biopsies, hetis niet hetzelfde als bij de tandarts, maar van deene tot de andere keer kan het ongemak groter ofkleiner zijn. Tijdens mijn herstel van dezeinvasieve ingreep heb ik dan maar een bezoekjegebracht aan één van de professoren om debasis te leggen voor de conferentie voor tien jaarFocus Diagnostica in 2002. Er is nu eenmaal hetwerk…

Tijdens mijn autorit naar huis vernam ik samenmet de rest van de wereld dat in New York hettoppunt van terrorisme plaatsgreep, de twintowers werden door vliegtuiginslagen platgelegd,een “statement” van een andere orde.

Enkele dagen later kreeg ik telefoon vanprofessor VP die mij meedeelde dat de biopsiesnegatief waren teruggekomen. Dus was ervoorlopig niets anders te doen dan te wachten ende pilletjes te blijven nemen.

Opnieuw een drietal maanden om terug dedraad op te nemen met op de achtergrond tochnog steeds dat ongunstige vooruitzicht. Voor mijwas het eigenlijk maar wachten op een voltrefferbij het nemen van de biopsies. Ik ging er in stilteal vanuit dat ik niet lang meer met mijn prostaatzou rondlopen. De stijgende resultaten voor detotale PSA en de gelijktijdige daling van hetpercentage vrij PSA waren geen gunstigevoortekenen.

De mogelijke acties bij een positieve biopsiewaren al besproken en het was mij duidelijk datprostaatkanker op mijn leeftijd met eenprostaatectomie zou behandeld worden.

Maar opnieuw werd onze aandacht steviggegrepen door Focus Diagnostica en door tweeconferenties over microbiologie en biochemie, onswerk, the show must go on.

5 december 20015 december bloed laten nemen en 11

december terug op consultatie te Leuven.


Opnieuw ken ik mijn PSA op voorhand, mijn lotlijkt wel bezegeld, totaal PSA 20,5 ng/mL en10,3% vrije PSA beide ongunstige evoluties.Professor VP vindt dit helemaal niet leuk, devoorgaande negatieve biopsies zijn dat ook niet;hij stelt voor opnieuw biopsies te nemen maar bijeen negatief resultaat zes maanden te wachten,het blijft, geen positieve biopsies geen verdereacties. Wel vindt hij dat de PSA hevig te keergaat, de stijging is meer dan verdacht. Zoalsvoorheen worden de biopsies dezelfde dag noggenomen. Uit de gesprekken en opmerkingen (ende extra potjes) maak ik op dat zij iets hebbengezien waarvan zij wel een stukje meer willenmeenemen om te onderzoeken. Zoals voorheenzal VP mij zelf opbellen met de resultaten.

Het telefoontjeDat telefoontje komt ook, maandag 17

december om 20 uur op mijn GSM tijdens eenwandeling. Mits mij eventjes te verwijderen, krijg ikte horen dat de biopsies positief zijn,Gleasonscore zes, maar, het was niet in hetgedeelte waar men iets gezien had maar aan deandere kant. Zo zie je maar.

Derde bedrijf, fase 3 wordtafgekondigd, de chirurgcoördineert, ik hebprostaatkanker, de onrust bereiktzijn voorlopig hoogtepuntActie nu. Aangezien wij het er al over gehad

hadden wat er zou gebeuren bij een positievebiopsie, werden er enkele preoperatieveonderzoeken voorzien. Op 21 december mocht ikmij dan aanbieden te Hasselt voor een botscanwaarbij ik de verplichte wachttijd slecht ingeschathad, zodat ik bijna te laat was om de puntenkaartvan mijn dochter af te halen, iets dat ik tot dannog bijna nooit gemist had. Gevolg was dat ik nahet bezoek aan de klastitularis mijn jongstedochter als eerste bij een choco en een koffie hebuitgelegd wat er te gebeuren stond. Ik hebnuchtere kinderen die ook lichaamstaal lezen, endus vragen “En kan het genezen worden?” “Ja”,“Ga er dan voor”. Mijn kinderen hebben mijzonder veel plichtplegingen gesteund.

24 december; einde van heteerste jaar van de krab24 december 2001, het einde van het eerste

jaar van de krab. Nog vlug een CT-scan van hetkleine bekken. Maar eerst vier grote potten meteen vies smakende vloeistof opdrinken en dan

oneindig lang stilliggen met een blaas die opspringen staat. Naast mij zaten andere personenevengrote en even vieze potten uit te drinken; hetleek erop dat het volume water niet in verhoudingstond met het volume mens, anders mocht hetvoor mij wat minder zijn.

Donderdag 27 decemberDonderdag 27 december, 8u15, op consultatie

bij professor VP. De resultaten kennen wij al enwat er gaat komen ook. Er is nog tijd voor uitleg,maar ik heb de voorbije maanden al zoveelgelezen en herlezen over de prostaat en deingrepen, dat ik eigenlijk nog weinig vragen overheb. Er volgen nog wat preoperatieve vragenwaarbij blijkt dat mijn vroegere kijkbuisoperatievan een liesbreuk misschien een probleem kanopleveren. Het cardiogram is routine en hetgesprek met de anesthesist ook; het is eenspecialist in opleiding die mij goed uitlegt dat ik nade operatie een pijnpomp zal krijgen waarvoor ikwel moet bijbetalen wegens niet terugbetaald. Ikzal die zelf kunnen bedienen om kleine pulsenvan vloeistof epiduraal te injecteren. En eendatum, “Tweede helft van januari…”, “Is er nietsvroeger te krijgen?”, “Ja, 2 januari als eerste,maar wil je op 1 januari al binnenkomen?”, “Neemmaar 2 januari.”

De laatste dag van het jaar 2001, feest met devrienden, en als kok van het hoofdgerecht heb ikeffectief wel wat om handen. Er komt een flinkeclub tafelen en ze zijn het goed gewoon, iedereenheeft een onderdeel van de maaltijd bij en hetwordt weer prima. De sfeer is niet gedrukt al weetiedereen dat ik de volgende dag afreis naarLeuven.

Het tweede jaar van de krab, 1januari 2002Het tweede jaar van de krab, 1 januari 2002.

Mijn twee zonen brengen mij naar Leuven enlaten mij achter op mijn kamer waar devoorbereidingen zullen verder gezet worden.

De darmen moeten grondig leeg en daarvoorwordt een oud middeltje (vooral maagzout ofmagnesiumsulfaat) gebruikt, het smaakt heel vies(voor mij dan toch) en het verwondert me dat hetniet aan de verkeerde kant werkt. Twee flesjesmoeten opgebruikt worden. Het is echt geenalternatief voor een nieuwjaarsreceptie.

Het operatieveld en de wijde omtrek wordt vanelke beharing verlost met de gekendedroogscheertechniek.



Er komt nog een bezoek van deanesthesieafdeling. Bij het gesprek heb ik dezekeer goed laten aanvoelen dat ik echt slecht tegenanesthesie kan en tot meer dan een dag daarnaheel misselijk ben, hetgeen niet bevorderlijk isvoor de operatiewonde. Mij wordt gevraagd of ikmisschien akkoord zou gaan met een operatieonder epidurale verdoving? Die zou wordentoegediend doorheen hetzelfde slangetje dat tochwordt aangebracht voor de pijnpomp. Verderwordt er een slaapmiddel gegeven zodat je nietwakker hoeft te liggen tijdens de ingreep. Voor mijis het een hele opluchting, mijn herinneringen aanvroegere (kleine) ingrepen zijn nooit goedgeweest. De slaap wil niet komen, je zou voorminder, zodat ik om 24 uur voor de eerste keereen slaapmiddel heb gevraagd; het werkt meteen.

Woensdag 2 januari 2002, 5u45Woensdag 2 januari 2002, 5u45, “Goede

morgen”, tijd om nog even te scheren en eendouche te nemen. Je weet nooit wanneer dat nogeens kan. Terug te bed met de typischeoperatiekleding, een pilletje om kalm te zijn, maardat ben ik al en op pad langs ongekende gangennaar de operatieafdeling waar ik mij niets vanherinner. Ter plaatse word ik rechtgezet enverwittigd dat het even pijn kan doen, hetinbrengen van de katheter, maar ik voel niets enweet verder ook niets.

Mijn volgende herinnering is in de vooravondop mijn kamer waar ik professor VP terug zie. Eris iets misgelopen; de prostaat is echt slechtgeplaatst, diep en tussen allemaal belangrijkeandere organen. Wegens die vroegerekijkbuisoperatie was een en ander een beetje aanelkaar gekleefd. De prostaat zelf was verkleefdmet de endeldarm en deze is tijdens de ingreepgescheurd. Uiteraard is de scheur vakkundiggehecht maar er zijn risico’s ontstaan die extramaatregelen vergen.

Eén daarvan staat mij echt niet aan maar hebje een keuze? Een maagsonde inslikken terwijl jeniet mag drinken, er zijn leuker dingen. Bovendienstaan er de eerstvolgende dagen geen eten engeen drinken op het programma, er mag absoluutniets of zo weinig mogelijk naar de darm.

Het tweede is een permanente controle, dagen nacht, van mijn temperatuur en eenpermanente reeks van kleine infusen die bij degrote gehangen worden en die antibiotica latenindruppelen. Het risico op infectie is reëel,gelukkig was mijn darm leeg of toch bijna.

De pijnpomp hebben we uiteindelijk niet

gebruikt, er is -de facto- een permanente lagestroom pijnstiller, maar ook die heb ik laten lagerzetten, ik voelde mij niet echt helder. Dat wilzeggen dat ik geen pijn noch last gehad heb vande operatiewonde wat me gezien de omvangervan erg verwonderde.

Zaterdag, een groot moment, de maagsondemag weg. Niet leuk als oefening, deverpleegkundigen hebben niet graag metmaagsondes te doen, het hindert de patiënten tezeer. Maar de opluchting dat die maagsonde wegis, is enorm. Je kan terug een beetje bewegen,wel op bed want de pijnpomp is aan het bedbevestigd.

Zondag. Bij één van de grote manoeuvres bijde verzorging breekt de pijnpomp (het slangetje)af. Lichte paniek want ik zou kunnen pijn krijgen.Maar kalmte alom, pomp weg, er zal eenklassieke pijnstiller komen, want ondertussen magik al een beetje drinken en een half beschuitjeeten. Pijnstillers heb ik niet nodig gehad enhonger had ik ook al niet. Al zullen mijn bezoekerswel meewarig gekeken hebben. Zelf kon ik niet bijde spiegel, maar ik was op die luttele dagen welbijna 20% van mijn gewicht verloren, en dat wasal niet veel, en bovendien is zo’n aangroeiendebaard niet echt flatterend (al vonden mijn kinderenhet wel heel cool). Ik voelde mij eigenlijk heelgoed, de bevrijding van de maagsonde was eenduidelijke breuk in het genezingsproces, het gingsteil bergop.

De verdere recuperatie verliep vlot, elke dagwat beweeglijker, een beetje wandelen met desacoche (opvangzak voor de blaassonde methandvat) en verder bezoek ontvangen, lezen enTV kijken met de zapper in mijn eigen handen(onmogelijk in het thuismilieu).

Donderdag 10 januari. Alles gaat goed, ik magin de namiddag naar huis met de sacoche en nogeen wandelsysteem, want de blaassonde moetnog blijven zitten, de inwendige wonde is nog nietgenezen. Al wou ik als een “man” het ziekenhuisuitwandelen, dwingende handen duwden mij ineen van die beschikbare rolstoelen waarna ik opvolautomaat tot genoegen van de duwer tot in dehal gerold werd, een vreemde gebeurtenis, maarde afstanden zijn toch wel groot.

Thuis is het verder bekomen, er kunnen alkleine afstanden gewandeld worden en aangezienik mij goed voel en het kantoor naast de deur is,doe ik al een beetje werk; een tijdschrift uitgevenvergt regelmaat en discipline.

Woensdag 16 januari. Terug naar Leuven om



de blaassonde te laten verwijderen. Na eencontrole radiografie om te verifiëren dat deurineleider “waterdicht” tegen de blaas isaangegroeid, wordt de blaassonde weggenomen.Het gaat heel vlot zonder pijn, een vroegereervaring was minder goed. Maar, nu staan dewaterwegen open, twee weken lang hebben desluitspieren zich te pletter moeten drukken tegeneen sonde waardoor ze nu moe zijn en (meestal)niet volledig sluiten. Resultaat, incontinentie tot opzekere hoogte. Het loopt er vrijwel permanent uit.Maar ik krijg goede uitleg en materiaal, alles moetgemeten en gewogen worden omdat de resultatenvan de eerste 24 uur een indicatie geven van deduur van de incontinentie.

Dezelfde dag komt ook de kinesiste langs omde belangrijke oefeningen van de bekkenbodem-spieren, die op termijn de incontinentie de baasmoeten kunnen, aan te leren. Die oefeningenzullen daarna verder gezet moeten worden meteen lokale kinesiste die weet hoe het moet.Bovendien worden deze oefeningen lateraangevuld met elektrische stimulaties van debekkenbodemspieren door middel van een analesonde. Het is niet aangenaam maar het werkt, deincontinentie neemt snel af tot beheersbareproporties al duurt het uiteindelijk een zestalmaanden tot ik “droog” ben.

Vierde bedrijf, fase 3 is voorbij, deuroloog coördineert samen metde huisarts, de waakzaamheidblijft verhoogdNa de 17e januari gaat de genezing met rassé

schreden vooruit, er wordt alweer rustig gewerkt.Ook met goede zorgen kan er iets mislopen, en ikben zeker goed verzorgd. Op alle niveaus, ook opde drukke verpleegafdeling was de zorg heelindividueel en voor mij optimaal. Ik had de indruk(zoals vele andere patiënten) dat ik specialeaandacht kreeg. Die eerste dagen heb iktrouwens mijn bed -laat staan mijn kamer- nietkunnen verlaten.

Op zaterdag 2 februari blijkt de operatiewondegeïnfecteerd te zijn zodat er antibiotica genomenmoeten worden. Bij een bezoek aan de huisartsop 8 februari blijkt dat de wondinfectie gevaarlijkdiep zit en dat er dagelijks twee keer eenverpleger moet langskomen om de wondedeskundig te verzorgen en te ontsmetten. Alzogeschiedde en de wonde geneest langzaam. Op22 februari zijn wij in zoverre hersteld dat wij aleen publiek optreden (nascholing artsen Gent) opons kunnen nemen. Voor de kleine zelfstandige


geen drie maanden ziekteverlof. Ik zou mij allichttoch “dood”vervelen.

Niettegenstaande mijn prostaatproblematiek“geregeld” is in minder dan twee uur op 2 januari,en het genezingsproces daarna enkele maandenheeft gevergd, zijn daarmee de gevolgen vanprostaatkanker niet voorbij. VP heeft in verbandmet de ingreep vanaf het begin gesteld dat debedoeling bij een zo jonge patiënt “genezen” is.

In mijn “geval” was de radicale prostatectomiede enige logische optie. Het is evenwel gevaarlijkdiverse patiënten met elkaar te vergelijken. Uitdeze hele episode en uit contacten met andereprostaatkankerpatiënten heb ik geleerd dat geentwee kankers noch prostaten gelijk zijn. Dat maaktdat het moeilijk wordt om “ervaringen” uit tewisselen. Je moet al behoorlijk goed thuis zijn inde problematiek om de relativiteit te laten gelden.

Alleen de clinicus uroloog die over allegegevens en over een rijke ervaring beschikt, kanecht beslissen en uitleggen wat voor een gegevenpatiënt aangewezen is. Daarbij spelen heel watfactoren een rol. Eén daarvan is de leeftijd, vanafeen bepaalde leeftijd zal men zeer terughoudendworden om nog te opereren, veel patiëntensterven met maar niet aan prostaatkanker.Prostaatkanker evolueert ook meestal traag zodatvanaf een bepaalde leeftijd de uroloog kanopteren om maar te wachten en geduldig op tevolgen, of om een vertragende therapie te starten.

Bij jonge patiënten blijft de situatie evenwelredelijk radicaal, geen enkele traag groeiendetumor gevonden bij een vijftigjarige blijft in hetverder verloop van zijn leven onschuldig.Opereren blijft één van de opties.


“Wat roept deze foto bij u op?

Bewegen is goed,Of

Het heeft toch geen zin.

Voor ons heeft het wel zin, en wij denken voor u ook.”

Waarom het niet zelf uittesten, met ons, elke woensdag van 10 tot 11 h. te

Antwerpen # Interesse, tel. 03/338.91.54


PI 12(2013)2 v1 Prostaatinfo Werkversie · brochure in het Grieks van Tom Hudson Voorzitter EUomo...

Documents

Transcript of PI 12(2013)2 v1 Prostaatinfo Werkversie · brochure in het Grieks van Tom Hudson Voorzitter EUomo...