phpgrOBUS

8/3/2019 phpgrOBUS

1/20

HET DENEMARKEN CONCEPTVerslag bezoek duurzame kunstdepots in Denemarken

8/3/2019 phpgrOBUS

2/20

8/3/2019 phpgrOBUS

3/20

Het Denemarken concept

3

Inhoud

Inleiding 5Arnamagnean archief Kopenhagen 7Koninklijke Bibliotheek van Denemarken 9Depots Nationaal Museum van Denemarken 11Ribe 13

Vejle 15Lessons learned van Denemarken 18

Colofon 20

8/3/2019 phpgrOBUS

4/20


4

8/3/2019 phpgrOBUS

5/20


5

Inleiding

Tussen 21 en 23 november 2011 brachten Karen Keemanvan het Rijksmuseum Amsterdam en Michala Hanssen,Mark van Overbeeke en Rene Wokke van de Rijksdienstvoor het Cultureel Erfgoed een bezoek aan Denemarken.Ze bekeken daar voorbeelden van kunstdepots met lage

energiekosten in combinatie met lage bouw- enexploitatiekosten.

De bouwspecificaties van de depots en de praktijk-ervaring van de Denen worden als referentie gebruikt bijde ontwikkeling van een Nationaal Duurzaam Depot(NDD) in Nederland.

In dit verslag verwoorden we de specificaties enaandachtspunten van de bezochte depots. Het verslagsluit af met een globale vertaling van het Denemarkenconcept naar de Nederlandse situatie.

8/3/2019 phpgrOBUS

6/20


6

8/3/2019 phpgrOBUS

7/20


7

Arnamagnean archief in Kopenhagen

Bezocht21 november 2011

Gegevens

Oppervlakte: 10 x 4 meter

Hoogte: 3 meter Inhoud: 120 m3Omschrijving

Archief voor oude boeken (o.a. 13de eeuw) en andereoude werken op papier. Het archief is onderdeel van eengroter universiteitsgebouw waar onderzoek en restauratie(papier) worden uitgevoerd. De archiefruimte grenst

enerzijds aan de buitenmuur en anderzijds aan eenbinnenmuur.De archiefruimte wordt niet direct verwarmd. Er komtwarmte de ruimte binnen via de binnenmuur die dik isgesoleerd. Ter voorkoming van een te hogebinnentemperatuur ten opzichte van buiten is debuitenwand slechts matig gesoleerd. Met als gevolg datde temperatuur in de ruimte meeloopt met de

buitentemperatuur en daarmee de seizoenswisselingenvolgt. Zo blijft de relatieve vochtigheid (RV) zeerconstant. De RV kan desgewenst aanvullend wordengeregeld door, bij een geschikte buitenconditie,buitenlucht de ruimte in te brengen. In de praktijk wordtdit sporadisch gebruikt.Het energieverlies (warmte) in de ruimte is 13 KWh/m3.Dat is op zich hoog maar gezien de kleine afmetingen

van de ruimte niet verwonderlijk.

Het gaat hier overigens om warmte die berhaupt zouzijn weggelekt vanuit het hoofdgebouw. In feite wordtgebruik gemaakt van energieverlies van het(hoofd)gebouw zelf.

Opmerkelijk Geen verwarming in de ruimte. CO2 meter met alarm in de ruimte. Geen ventilatie t.b.v. mensen in de ruimte. Noodknop aan de binnenzijde. Brandwerende deur. Naast een rookmelder en

handblusser geen verdere maatregelen zoals sprinklere.d.

RV buffering door de muren en de inhoud van deruimte zelf. Tussen de stellingen en de buitenmuur is een

luchtspouw aangehouden van ongeveer 10 cm. Bijzondere collectie oude boeken o.a. 13de eeuw. Glasfiber verlichting in de ruimte. Lichtbron buiten de

ruimte voor orintatie verlichting. Weinig warmte-inbreng door dit systeem en geen extra brandrisico.

8/3/2019 phpgrOBUS

8/20


8

8/3/2019 phpgrOBUS

9/20


9

Koninklijke Bibliotheek van Denemarken


Omschrijving

De Koninklijke Bibliotheek van Denemarken is een

nationale bibliotheek met een functie die te vergelijkenvalt met het Nationaal Archief in Nederland. Er zijn inDenemarken normen voor de opslag van archieven (netals in Nederland) met onder andere nauwe grenzen voorde temperatuur (T) en de relatieve vochtigheid (RV). Deruimtes zijn dan ook volledig geklimatiseerd. Hetenergieverbruik is 30 KWh per m3 per jaar. Dat is eengroot verschil met het collectiedepot in Ribe (zie pagina

13) met een energieverbruik van 1 tot 2 KWh/m3!

Opmerkelijk

De bescherming tegen brand bestaat uit een stikstofblusinstallatie. Centraal staan N2 cilinders opgesteld.Bij brand wordt N2 met een klein beetje water (datdirect verneveld) de ruimte in geblazen. Er hangensproeikoppen boven de kasten en niet erin. Om het

overschot aan lucht er uit te laten zijn afvoeropeningenin de ruimte aanwezig. Fabricaat Siemens.

Gebruik van elektrisch bedienbare rolstellingen voor deopslag van boeken.

8/3/2019 phpgrOBUS

10/20


10

8/3/2019 phpgrOBUS

11/20


11

Depots Nationaal Museum van Denemarken


Omschrijving

We hebben veel verschillende depots van het NationaalMuseum bezocht. De depots maakten een buitengewoonordentelijke indruk en iedereen moet altijd slofjes aanvoordat je naar binnen mag. De variatie in objecten isgroot: arrensleen, totempalen maar ook schilderijen.

De grote constante bij deze depots is dat ze lageruimtetemperaturen hebben die meebewegen met deseizoenen. Temperatuur range tussen 6-8 graden in de

winter en 16 graden in de zomer. Nergens bevochtiging,wel ontvochtiging en een beetje verwarming voor dewinter. Zeer beperkte ruimte nodig voor deklimaatinstallaties.De bouwwijze is licht met een niet gesoleerde vloer diedient als warmte/koude buffer. Een gedeelte van dedepots heeft een mezzanine met industrile roosters.Behalve dakluiken, die automatisch geopend worden bij

brandalarm, zijn er geen voorzieningen tegen brand.Weinig ontstekingsbronnen in het depot.

8/3/2019 phpgrOBUS

12/20


12

8/3/2019 phpgrOBUS

13/20


13

Ribe


Gegevens

Oppervlakte depot: 42 x 24 m2 = 1008 m2 Kantoren en voorraad objecten = 20 x 24 =480 m2 Totaal grondoppervlak: 1488 m2 Hoogte: 6 meter Inhoud: 6552 m3 In gebruik sinds 2007 Bouwkosten: 24 mln kronen ( 3,3 mln) inclusief

inrichting van 4 mln kronen ( 0,5 mln). 2.217 perm2 grondoppervlakte ( 3.300.000 /1488 m2)

BeschrijvingDepot voor een breed scala gebruiksvoorwerpen, kunsten archeologie. Alle stellingen zijn elektrischerolstellingen met grote hoogte. Een deel van het gebouwheeft een mezzanine van looproosters. Opmerkelijk is dathier de rolstellingen gewoon in de hoogte doorlopen. Mengaf aan dat het bouwbudget zeer ruim was. Er is dan ook

genvesteerd in een zeer zware gevel. Dit is onnodigvolgens Poul Klenz Larsen (Nationaal MuseumDenemarken).

Klimaat

RV tussen 45 en 55%, T tussen 9 en 15 graden.Ventilatie: per 33 uur 1 luchtwisseling.Geen verwarming maar wel wat warmte doorvoer vanuit

naast gelegen kantoren en werkruimten. Energieverbruikongeveer 1 tot 2 kWh per m3 per jaar. Geen

bevochtiging, wel ontvochtiging (Munters absorptiesysteem). Voornamelijk in de zomer is ontvochtigingnodig.

Bouwfysica

Muren: steen- isolatie (25 cm minerale wol) - beton steen met steeds een kleine spouw daartussen. Debinnensteen bestaat uit niet gebakken kleistenen met deeigenschap dat ze vocht opnemen en ook weer afgeven.Dak: 300 mm isolatie. Vloer: niet gesoleerd en fungeertals warmte en koude buffer

Overig

Elektrische rolstellingen.

Voor zover bekend geen beschadigingen aan objectenals gevolg van het klimaat.

Sloffen voor schoenen tegen het inlopen van vuil. Soms liggen de pallets los op de stellingen, zonder

legger.

Opmerkelijk

Geen verwarming in het depot Kleinere voorwerpen in dozen opgeslagen. Vaak

meerdere objecten in 1 doos, dus goede vulling van deruimte en makkelijk uit de stellingen te halen. Geenstof!

Geen voorzieningen tegen brand.

8/3/2019 phpgrOBUS

14/20


14

8/3/2019 phpgrOBUS

15/20


15

Vejle


Gegevens

Oppervlakte depot inclusief mezzanine: 5500 m2 Hoogte 6-7 meter Bouwkosten exclusief grondkosten: 1,96 mln.

Per m2 depotoppervlak is dat 356. Uitgaande vaneen volledige dubbele laag in het gebouw komt devloerprijs uit op het dubbele: 712 /m2. Veel minderdan in Ribe (zie pagina 13).

Exploitatiekosten: 6 per m2 per jaar In gebruik sinds 2004BeschrijvingHet depot en de conserveringsruimten worden gebruiktdoor 16 regionale musea. Elk museum heeft zijn eigengebied in het depot.In de verschillende depots ligt een breed scala aangebruiks- en kunstvoorwerpen. Ook is er een depot voorarcheologische voorwerpen.

Er worden houten pallets gebruikt om de grotereobjecten in stellingen te plaatsen. Behalve in de koudeopslag worden er geen rolstellingen gebruikt.

Klimaat

Drie klimaatzones:1 Laag temperatuurdepot voor o.a. films, 8 graden2 Laag RV depot voor metaal, 40%3 Depot met T tussen de 8 en 16 graden en constante RV

Vloer is niet gesoleerd en fungeert als warmte en koudebuffer. In de winter wordt een beetje bijverwarmd en in,voornamelijk, de zomer wordt ontvochtigd. Geenbevochtigingssysteem. Temperatuur daalt in de wintertot 8 graden. Verwarming alleen in de winter. Voor hetstookseizoen 2011-2012 wordt als experiment geheelniet gestookt. T gaat dan naar verwachting naar de 5graden.Geen mechanische ventilatie voor buitenlucht. Doordathet gebouw niet goed luchtdicht is wordt de ruimte weldoorspoeld met buitenlucht. Men denkt dat de lucht 1 xper 24 uur wordt ververst.In de geplande nieuwbouw wil men een luchtdicht

gebouw zonder buitenlucht ventilatie.

Brand beveiliging

Rookluiken in het dak die opengaan bij brand Geen sprinkler Enige compartimenteringOverig

Op een centraal bord wordt aangegeven wie aanwezigis, wie de transportbus nodig heeft. Als uitgangspunt geldt dat de depots er zijn om

objecten op te slaan en niet om er in te werken (ditgeldt overigens voor alle bezochte depots).

Ze gaan n persoon aanstellen voor het gehele beheermet voldoende mandaat.

Apart laboratorium voor bereiden van chemischestoffen. Slipvrije stroeve vloer.

8/3/2019 phpgrOBUS

16/20


16

8/3/2019 phpgrOBUS

17/20


17

In de ateliers in hoogte verstelbare werktafels.Computerwerk wordt staande gedaan aan statafels,ook in hoogte verstelbaar.

Aparte extra beveiligde ruimte voor wapens. Geenammunitie aanwezig.

Simpel opbergsysteem voor vlaggen met kunststofkanaalplaat.

Elke 3 maanden wordt het depot schoongemaakt. Kantineruimte en bibliotheek worden ook voor

vergaderen gebruikt. Vloeren geschilderd/gecoat tegen stofproductie en om

vuil en ongedierte goed te kunnen ontdekken. Mezzanine voor een gedeelte van het depot. Als vloer

worden industrile roosters gebruikt. Soms zijn deroosters dicht gezet tegen vallend stof en vuil.

Gaan nieuw depot bouwen. We hebben om de specificatiesgevraagd (en al gekregen). Voor de ontvochtiging in de zomer wil

men de energie hiervoor door PV cellen laten opwekken.

Opmerkelijk

In de vloer boven de fotostudio is een luik gemaaktwaardoor grote objecten van bovenaf kunnen wordengefotografeerd.

Sloffen om schoenen bij betreden depots tegen hetinlopen van vuil

En grote werkruimte voor restauratiewerkzaamheden:Schilderijen, papier en metaal. Hout wordt eldersuitgevoerd. Aparte ruimte om metaal te stralen.

Toevallig ontstaan is aparte ruimte voor textiel, maardat is niet nodig, dat kan in de zelfde grote ruimte.

Deuren en lift zijn te klein. Grote objecten moeten overde trap worden vervoerd.

In nieuw depot worden de objecten van deverschillende musea naast elkaar en door elkaargeplaatst.

8/3/2019 phpgrOBUS

18/20

8/3/2019 phpgrOBUS

19/20


19

van belang is voor veel objecten. Wel is een zekervariatie toelaatbaar. Voor metalen voorwerpen wordtvaak een lagere RV geadviseerd. Dit zien we soms ookterug in Denemarken, zoals in het metaaldepot in Vejlemet 40% RV.

De energiekosten van de bezochte depots in Denemarkenkomen voort uit een beetje bijverwarming in de winter(niet in Ribe) en ontvochtiging in de zomer. De

energiebehoefte is ongeveer 1,5 KWh/m3 per jaar. Dekosten voor 1 KWh in Nederland is ongeveer 14 cent.Kosten per m3 zijn dan 0,21.De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft nuongeveer 7000 m2 depot met een gemiddelde hoogtevan 5 meter. De totale inhoud is dus 35.000 m2. Deenergiekosten met het Denemarken concept komen danneer op 7.350 per jaar. Dat is een schijntje bij de

huidige kosten van ongeveer 200.000 per jaar.

Voorlopige conclusie

Met het Denemarken concept worden objecten op eenlagere temperatuur bewaard dan gangbaar is inNederland. Hierdoor zijn de energiekosten buitengewoonlaag. Daarbij zijn lage bewaartempera-turen voor veelmaterialen beter (hoewel er ook zeker uitzonderingen

zullen zijn).

De RV in de Deense depots is van nature in de winterstabiel maar in de zomer moet worden ontvochtigd. Debewaarcondities wat betreft RV komen redelijk overeenmet de eisen die in Nederlandse depots worden gesteld.De ontwikkelkosten van de depots zijn lager dan inNederland. Vooral de bouwkosten voor het depot in Vejle

zijn buitengewoon laag.

We hebben geen aanwijzingen gevonden dat deklimaatcondities in deze depots slechter zijn dan de nugangbare condities in Nederland. Het Denemarkenconcept sluit aan bij de laatste inzichten rondombewaarcondities van kunstobjecten (zie o.a. de publicatieKlimaatwerk van Bart Ankersmit, RCE).

Wat betreft de brandveiligheid is er weinig innovatiemerkbaar in de Deense depots. Er wordt maar matig

gecompartimenteerd, er zijn geen sprinklers. Alleen hetNationaal Archief van Denemarken met zijn N2 systeemis interessant om verder te onderzoeken.

8/3/2019 phpgrOBUS

20/20


20

Colofon

UitgaveRijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort 2012

Tekst

Rene Wokke

Fotomateriaal

Rene Wokke

Productie

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Mailfors,Amersfoort

phpgrOBUS

Documents

Transcript of phpgrOBUS