P I C O

“Niet-farmacologische behandeling van slaapstoornissen bij

psychiatrische patiënten”

Pepijn BooltinkAIOS Psychiatrie

P I C O

P MeSH: Psychiatric patient / mental disorderSleeping disorder(comorbid) insomnia

I MeSH: Cognitive behavior therapy

Sleeping hygiene / habits Non-pharmacological treatment

C MeSH: Benzodiazepines

Sedatives

O MeSH: Amount of hours sleep

Sleep quality

Artikelen

• (“Comorbid insomnia” AND “mental disorder” [Mesh] AND “Non-pharmacological treatment” [Mesh])

0 artikelen

• (“Insomnia” [Mesh] AND “Cognitive behavior therapy” [Mesh])

100+ artikelen; voornamelijk primaire insomnia, beperkte evidentiecomorbide insomnia (maligniteit, chronische pijn, depressie, PTSS)

Resultaten 100+ artikelen

Cognitieve gedragstherapie (CGT) vs Benzodiazepine bij insomnia:

• Op korte termijn benzodiazepine en CGT (na enkele sessies) gelijke positieve resultaten

• (Midden-)lange termijn CGT beste resultaat

• CGT → gunstig effect inslapen én doorslapen

• CGT is eerste keuze in behandeling primaire insomnia

I P C O ipv P I C O

I MeSH: Cognitive behavior therapy

P MeSH: Primary insomnia

C MeSH: Comorbid insomnia

Psychiatric patient / mental disorderSedatives

O MeSH: Amount of hours sleep

Sleep quality

CGT bij primaire insomnia vs comorbide insomnia

“Cognitive Behavioral Therapy for Patients with Primary Insomnia orInsomnia Associated Predominantly with Mixed Psychiatric Disorders: a Randomized Clinical Trial” Edinger et al, SLEEP 2009

• Doel: vergelijken effectiviteit CGT primaire insomnia vs comorbide insomnia bij gemixte groep psychiatrische patiënten

• Methode: Gerandomiseerd, geblindeerd onderzoek

• Stratificatie naar sexe, leeftijd, benzodiazepine-gebruik, ernst van insomnia a.d.h.v. dagboek, en primaire vs comorbide insomnia

• Exclusiecriteria: terminale ziekte, hospitalisatie, suïcidaliteit, acuut ontstane pijn of onbehandelbare chronische pijnsyndromen

CGT bij primaire insomnia vs comorbide insomnia

• 2 Non-farmacotherapeutische interventies: CGT of slaaphygiëne (SH)

• 40 deelnemers primaire insomnia (32,5% sedativagebruik)

• 41 deelnemers comorbide insomnia: 18 PTSS; 16 stemmingsstoornis;

3 middelengebruik; 3 chronisch pijnsyndroom; 1 angststoornis (61,0%

sedativagebruik)

• Beide groepen uiteindelijk elk 33 deelnemers met 6 maanden follow-up

• Polysomnografie, actigrafie, slaapdagboek; vóór onderzoek, direct na onderzoek, en na 6 maanden

CGT bij primaire insomnia vs comorbide insomnia

• Insomnia Symptom Questionnaire (ISQ) en Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) om veranderingen in slaapkwaliteit te monitoren

• Dysfuntional Attitudes and Beliefs About Sleep Scale (DBAS) om veranderingen in attitudes en cognities t.a.v. slapen te monitoren

• Data polysomnografie, actigrafie, slaapdagboek vergeleken via lineaire

‘mixed models’; 2-richtingen- (behandeling en tijd) en 3-richtingen-interactie (behandeling, tijd en insomniatype):

1. CGT vs SH

2. Vóór behandeling vs direct na behandeling vs 6 mnd follow-up

3. Primaire insomnia vs comorbide insomnia

Resultaten

2-richtingen-interactie (behandeling en tijd)• CGT geeft significant Slaap-latentietijd CGT significant beter dan SH (3 min

minder)• CGT geeft significant meer slaap-efficiëntie ((totale tijd slapend : totale tijd

bedlegerig) x 100%) dan SH• CGT geeft op lange termijn (T ≥ 6 mnd) significant minder bewegingen

tijdens slaap dan SH• CGT geeft op korte en lange termijn significante reductie van slaap-

interfererende cognities en attitudes

3-richtingen-interactie (behandeling, tijd én insomnia-type)• Geen significant verschil data slaapdagboek en actigrafie tussen primaire

insomnia vs comorbide insomnia

Conclusies & aanbevelingen

+ CGT is 1e keuze therapie bij zowel primaire als comorbide insomnia

+ CGT (niet alleen slaaphygiëne!) effectief voor bepaalde poliklinische patiënten

- Geen onderzoek gehospitaliseerde psychiatrische patiënten met insomnia

- Relatief kleine onderzoeksgroepen

- Weinig variatie ‘mixed psychiatric disorders’: vnl. depressie en PTSS

- CGT blijft tijdrovend op de korte termijn vergeleken met benzo’s

CGT bij insomniaCGT kost tijd en moeite, en bestaat uit de volgende onderdelen:

• Slaapeducatie (geen dutjes overdag, effect leeftijd, circadiane ritme)• Cognitieve controle (elimineren negatieve gedachten tijdens/over slaap)• Slaaprestrictie (maximaal 10 uur slaap per nacht)• Restrictie passief wakker (piekeren over niet kunnen slapen kan je

wakker houden)• Stimulus control (verwijderen factoren die conditioneren tot wakker-zijn;

slaapkamer alleen gebruiken voor slapen en seks)• Slaaphygiëne (levensstijlveranderingen: geen koffie na 20u00, geen

lichamelijke inspanning voorafgaand aan slapen, voorkomen dutjes overdag, consistent slaap-schema, ontspannen in de uren voor slapen, opstaan bij langer dan 15min wakker. Slaaphygiëne alleen niet effectief ¹)

• Relaxatietraining (meditatie, hypnose, spierontspanning)• Biofeedback (apparaat dat o.a. spierspanning en hartfrequentie meet)• Slaapdagboek (om slaappatronen te herkennen)

¹ “Psychological and pharmacological therapies for insomnia” Morin et al, SLEEP 2006; 29

Bedankt voorde aandacht!