Project Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderenJaarverslag 2018- 2019OWRS

999999

Samenstelling

VormgevingMarcel van Wilsem Vos

Beverweerdlaan 36825 AE ArnhemPostbus 20446802 CA Arnhem026 - 7600 975info@stichtingpas.nlwww.stichtingpas.nl

Project Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderenOWRS

2018 - 2019

Jolanda Reichard Willy Gerritsen

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

Inleiding 4

1. OWRS Werkt

1.1 OWRS 30 jaar 6 1.2 Werkzaamheden OWRS-consulenten 6 1.3 Preventieve werking 7 1.4 Doelstellingen OWRS 7 1.5 Samenwerking met partners 8 1.6 Aanbevelingen voor een effectieve samenwerking en tips voor professionals 8 1.7 Trends en ontwikkelingen 9

2. PERIODE 0 - 4 JAAR

2.1 Inleiding 10 2.2 Probleemschets 10 2.3 VVE plan 11 2.4 Spel aan de Wagen 11 2.5 De Spelkoffer 12 2.6 Taken consulent 12 2.7 Doelstellingen en resultaten 13 2.8 Nieuwe doelen 13

3. PERIODE 4 – 12 JAAR

3.1 Inleiding 14 3.2 Probleemschets 14 3.3 Samen Leren 14 3.4 Taken consulent 15 3.5 Doelstellingen en resultaten 16 3.6 Nieuwe doelen 16

4. PERIODE 12 – 18 JAAR

4.1 Inleiding 18 4.2 Probleemschets 18 4.3 Taken consulent 19 4.4 Doelstellingen en resultaten 20 4.5 Nieuwe doelen 20

2

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

5. PERIODE 18 - 23 JAAR

22 5.1 Inleiding 22 5.2 Probleemschets 22 5.3 Taken consulent 23 5.4 Doelstellingen en resultaten 24 5.5 Nieuwe doelen 24

3

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

INLEIDING Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen (OWRS) is onderdeel van Stichting PAS. Onze missie is dat ieder kind een mooie toekomst verdient. Voor sommige kinderen is dat niet vanzelfsprekend en juist voor die kinderen willen we het perspectief vergroten. Wij zetten ons in voor kansengelijkheid en geloven in de kracht van samenwerken. Het project Onderwijs voor Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen is erop gericht om de schoolloopbaan te optimaliseren. Voor elk kind een passende opleiding met een een diploma!

Er zijn zes gemeenten die aan het project van OWRS deelnemen, te weten de gemeenten Arnhem, Lingewaard, Neder-Betuwe, Overbetuwe, Renkum en Westervoort. De gemeenten kopen uren in bij Stichting PAS voor de leeftijdsgroep 0 tot 23 jaar. OWRS heeft het schooljaar 2018/2019 een kleine 300 Woonwagen-, Roma- en Sinti-leerlingen begeleid. Wat de leerlingen uit deze culturen met elkaar gemeen hebben, is dat hun ouders een zeer korte onderwijstraditie hebben. Slechts enkele ouders hebben een afgeronde VMBO-opleiding. Dit lage opleidingsniveau heeft veel gevolgen voor de leefwijze en de aansluiting in de maatschappij. In veel gezinnen is er sprake van laaggeletterdheid. De ondersteuning die wij bieden kan echter per gemeente of familie verschillen.

Het OWRS project richt zich op de voor- en vroegschoolse educatie (VVE), het basis- en het voortgezet onderwijs en in een aantal gevallen ook op arbeidsparticipatie. De centrale persoon binnen dit project is de onderwijsconsulent, die een bemiddelende rol vervult tussen de leerlingen, de ouders en de school. Daarnaast zoekt OWRS nadrukkelijk de samenwerking met wijk-, kern- en sociale teams en de hulpverlenende instanties. De ambitie is om een efficiënte integrale aanpak rondom een gezin te creëren om deze beter en ook preventief te kunnen helpen, zodat kinderen kansrijk kunnen opgroeien.

U vindt in dit jaarverslag een korte probleemschets, doelstellingen, taken van de consulent en ontwikkelingen en trends. Deze geven inzicht in de onderwijssituatie van de leerlingen. Deze informatie hebben we verdeeld in de volgende leeftijdscategorieën:

● Periode 0 - 4 jaar● Periode 4 - 12 jaar● Periode 12 - 18 jaar● Periode 18 - 23 jaar

4

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

5

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

1. OWRS Werkt

1.1 OWRS 30 jaar Om inzicht te geven in de problematiek van de Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen en het ontstaan van OWRS is de geschiedenis van belang. Hieronder volgt een korte schets.

In de twintigste eeuw trokken woonwagenbewoners en zigeuners rond naar plekken waar werk was. Door het reizende bestaan kwam er van schoolbezoek weinig terecht. Ouders zagen het nut van schoolbezoek ook niet in en vonden de leerplicht vaak ongewenste bemoeizucht van de overheid. Jongens leerden een vak van vader op zoon en meisjes werden al vroeg ingezet in de huishouding. Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de traditionele beroepen waarmee deze mensen tot dan toe hun brood verdienden. Ze raakten steeds meer aangewezen op een uitkering. Uitkeringen werden in die jaren gemakkelijk gegeven, waardoor niet-werken steeds meer vanzelfsprekend werd gevonden.

Begin jaren zestig begon de overheid met het inrichten van grote woonwagenkampen met eigen voorzieningen, waaronder kampscholen. Het gevolg was dat de onderwijsdeelname explosief steeg en veel ouders het belang van lezen en schrijven begonnen in te zien. Rond 1975 ging de overheid zich richten op integratie. De grote woonwagenkampen werden gesloten en vervangen door kleine. Daarnaast moesten de kinderen van de woonwagenbewoners en zigeuners voortaan naar reguliere scholen. Tien jaar later bleek dat er van onderwijsparticipatie nog weinig terecht kwam. In 1985 startten daarom drie experimentele projecten om onderwijsdeelname aan te moedigen en dat mondde uit in een landelijk dekkend netwerk OWWZ-projecten. Op verzoek van het ministerie van OCW is de Landelijke Ondersteuning voor Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen met ingang van april 2019 ondergebracht bij het landelijke GOAB-ondersteuningstraject (Gemeentelijk Onderwijs Achterstanden Beleid). Dit traject wordt uitgevoerd door het consortium Oberon/Sardes/CED-Groep. Ruim 30 jaar later bestaat het OWWZ project, 1 nu OWRS geheten, in Arnhem en de regio nog steeds. De naam en de werkzaamheden zijn veranderd. 2

1.2 Werkzaamheden OWRS-consulenten

De OWRS-consulent heeft een intermediaire functie tussen ouders, kind en school en waar nodig ook andere instanties. Aanvankelijk richtten de OWRS-consulenten zich met name op het stimuleren van deelname aan voor- en vroegschoolse educatie en daarna het basis- en voortgezet onderwijs. Door de inzet van de OWRS-consulenten is het inmiddels algemeen geaccepteerd om deel te nemen aan de voor- en vroegschoolse educatie en is het absoluut en relatief verzuim in het basis- en voortgezet onderwijs drastisch gedaald. Het ziekteverzuim blijft opvallend hoog en vraagt daarmee onze aandacht. Verder richten we ons op het verbeteren van de taalontwikkeling, de ouderbetrokkenheid, de uitstroom naar een hogere vorm van onderwijs en het behalen van een startkwalificatie. Er is dus een grote verschuiving van aandachtsgebieden binnen de werkzaamheden van de OWRS-consulenten.

1 Onderwijs aan Woonwagen- en Zigeunerkinderen

2 Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen.

6

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

De huidige werkzaamheden zijn (nog steeds) sterk gericht op de VVE om de taalontwikkeling van peuters en kleuters te stimuleren. Daarnaast worden gezinsgerichte programma’s uitgevoerd en wordt waar mogelijk preventief gewerkt. Een belangrijk speerpunt is de samenwerking met ouders. Ouders die het nut en de noodzaak zien van onderwijs kunnen hun kinderen een betere start geven in het onderwijs. Ouders die betrokken zijn bij (de schoolloopbaan van) hun kind geven het kind een kansrijke positie. Wij bereiken de ouders waarbij scholen, gemeenten, instanties en hulpverleners handelingsverlegen zijn. Dit is wat ons onderscheidt van andere initiatieven.

1.3 Preventieve werking

De kracht van OWRS zit in de begeleiding van ouders en kinderen doordat het laagdrempelig is en een preventieve werking heeft. Deze preventieve werking start bij een kind als het geboren wordt en door de band die opgebouwd wordt kan de consulent in veel gevallen preventief werken. De inzet van de consulenten bij de groep 0 - 4 jaar werpt al zijn vruchten af door de hogere participatie aan voorschoolse voorzieningen. Ook zien ouders steeds vaker het nut hiervan in. Als de kinderen op de basisschool zitten is het van belang om de kinderen en hun gezinnen te blijven steunen, om ze gemotiveerd te houden voor het onderwijs en mogelijke risico’s op achterstanden zoveel mogelijk te elimineren.

Een gedegen ondersteuning tijdens de basisschoolperiode leidt tot een betere start in het voortgezet onderwijs. Een goede start en verdere begeleiding gedurende het voortgezet onderwijs is van groot belang, omdat het verzuim en voortijdig schoolverlaten in de groep Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen nog steeds groot is. Jongeren die voortijdig en zonder startkwalificatie van school gaan hebben daarna begeleiding nodig om werk te vinden. Deze jongeren vinden het moeilijk om een weg te vinden in de maatschappij en hebben de steun (en kennis) van de consulenten hard nodig. De preventieve werking van de consulenten is in het voordeel van de jongeren (en het gezin) en de maatschappij. Onderwijs is de sleutel tot maatschappelijk functioneren en daarom is het noodzakelijk dat gemeenten ruimte blijven vrijmaken in hun beleid om het effectieve werk van de OWRS-consulenten in stand te houden.

1.4 Doelstellingen OWRS

Op basis van de werkzaamheden en de ervaring van de consulenten zijn enkele doelen opgesteld. Sommige doelen zijn voor de korte termijn en sommige voor de lange termijn, bijvoorbeeld omdat het volgen van onderwijs en een diploma behalen nu eenmaal een wat langer traject is.

● Alle kinderen gaan naar school of maken gebruik van voorschoolse voorzieningenDe overgangen van peuterwerk naar basis- naar voortgezet onderwijs verloopt soepel

● Ouders zijn betrokken bij het onderwijsproces● Schoolverzuim wordt aangepakt in samenwerking met school en leerplichtambtenaar● Alle leerlingen verlaten het voortgezet onderwijs met diploma, certificaten of werk● Zoveel mogelijk kinderen en ouder(s) doen mee aan de gezinsgerichte projecten● Ouders en kinderen zoveel mogelijk toeleiden naar bestaande voorzieningen● Expertise delen en voorlichting geven aan andere betrokkenen● Samenwerking met partners om multiproblematiek te voorkomen of op te lossen

7

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

1.5 Samenwerking met partners

De kracht van de OWRS-consulenten is het signaleren van problemen in de gezinnen (0 e lijns werken) en deze te verwijzen naar de wijkteams. Binnen de regio Arnhem wordt door de OWRS-consulenten al met een groot aantal partners samengewerkt. Dit gebeurt door het delen van kennis over de doelgroep en het geven van voorlichting. De ambitie is om deze samenwerking steeds te verbeteren. In Arnhem en Regio gemeenten proberen we zoveel mogelijk aan te sluiten bij bestaande passende initiatieven.

1.6 Aanbevelingen voor een effectieve samenwerking

Kinderen met een Woonwagen-, Roma- of Sinti-achtergrond hebben vaak bij de geboorte al een achterstand op de rest van de samenleving. Veel van de ouders zijn laagopgeleid en hebben soms complexe problemen. Dit is al jaren een probleem en blijft lastig op te lossen om redenen die hierboven al genoemd zijn. Vanuit dit perspectief heeft Stichting PAS samen met Driestroom, een organisatie die in Arnhem en omgeving zorg en ondersteuning biedt, een pilot uitgevoerd, We hebben een aanpak ontwikkeld die gezinnen met multiproblematiek te maken hebben kan helpen.

Uit deze pilot zijn een aantal aanbevelingen voortgekomen. ● Gezin staat centraal (niet het organisatiebelang of organisatiestructuren/geldstromen)● Integrale aanpak met aandacht voor alle leefgebieden● Eén contactpersoon per gezin en een regisseur● Alle betrokken hulpverleners werken volgens dezelfde aanpak en met dezelfde

afspraken● Iedereen deelt alle feiten● Neem de tijd om een langdurige vertrouwensrelatie op te bouwen● Toekomstperspectief bieden

Tips voor de professionals ● Gebruik simpele en duidelijke taal en kijk of de boodschap duidelijk is● Wees eerlijk over wat wel/niet kan● Laagdrempelig contact, out-reachend, check/herinner aan de afspraak, plan een

vervolg● Neem de tijd, volg het tempo, luister en beweeg mee● Bied veiligheid en neem het serieus● Wees open, oordeel niet, geef een stem● Verdiep je in de achtergrond, waarom...● Heb een lange adem

8

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

1.7 Trends en ontwikkelingen

Hoewel de onderwijsdeelname stijgt onder Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen, is het aandeel leerlingen dat in het speciaal (basis)onderwijs zit nog steeds erg hoog (ca. 18%) vergeleken met het landelijk gemiddelde (ca. 6%). Het aandeel leerlingen dat verwezen wordt naar het s(b)o is wel al jaren stabiel. Ook in het voortgezet onderwijs is het aandeel leerlingen dat naar het voortgezet speciaal onderwijs, praktijkonderwijs of VMBO-basis met leerwegondersteuning gaat hoog. Daarnaast is het verzuim nog hoog en stoppen veel leerlingen met hun opleiding zodra ze 18 zijn. Toch is er een trend zichtbaar dat steeds meer jongeren wél een vorm van onderwijs volgen na hun 18e. En jongeren lijken gemotiveerder te zijn om wel een startkwalificatie te halen.

Het is voor basisscholen in het schooljaar 2019-2010 wederom mogelijk om een beroep te doen op extra bekostiging binnen de Regeling bekostiging personeel PO 21019-2020 voor de aanwezigheid van Roma- en Sinti-kinderen of kinderen van ouders die een trekkend bestaan leiden.

Een ontwikkeling die zich voortzet is een tweedeling in woonwagengezinnen. Enerzijds wil een deel van de gezinnen meer integreren en vindt langzaam meer aansluiting bij de maatschappij. De kinderen maken meer gebruik van VVE-projecten en -voorzieningen, er is weinig schoolverzuim, er is deelname aan sportverenigingen, ouders werken, etc. Anderzijds zijn er gezinnen die juist geïsoleerd van de maatschappij zijn en/of soms letterlijk aan de rand van de samenleving wonen. Deze gezinnen hebben te maken met multi-problematiek die lastig op te lossen is. De problemen zijn vaak financieel van aard, veel verzuim van school/werk of het ontbreken van werk, gezondheidsproblemen en verslavingsproblemen. Daarnaast ervaart deze groep ook meer discriminatie.

Het rijk heeft samen met de gemeenten een visie op het standplaatsenbeleid ontwikkeld dat in lijn is met het mensenrechtelijk kader voor de culturele identiteit van Roma-, Sinti- en Woonwagenbewoners. Dit betekent veel voor de doelgroep. Na een jarenlange strijd is er eindelijk erkenning. Er zijn in diverse gemeenten al initiatieven vanuit de bewoners om een nieuw kamp op te richten of bestaande uit te breiden. Het zal veel aandacht van de gemeenten en de woningcorporaties vragen om de woonwensen te inventariseren. Er zijn veel gezinnen in Arnhem en regio die graag van een huis weer terug willen naar het kamp. Platform 31 start een kennis- en leerprogramma voor gemeenten rondom lokaal woonwagen- en standplaatsenbeleid.

De vereniging van woonwagenbewoners is bezig met een integrale aanpak rondom scholing en wonen/standplaatsen. De aandachtspunten rondom scholing zijn huiswerkbegeleiding, leren lezen en schrijven en thuisadministratie. OWRS participeert actief in de planvorming en uitvoering.

Communicatie verloopt tegenwoordig grotendeels digitaal. Van ouders/jongeren wordt verwacht dat ze digitaal vaardig zijn. Voor veel ouders en hun kinderen is dit een probleem, het gevolg is dat informatie niet overkomt. Daarbij nemen ouders indien nodig zelf geen contact op met wijkteams/kernteams/scholen en andere instanties omdat ze niet over de vaardigheden beschikken. Problemen nemen hierdoor toe en stapelen zich op en er wordt niet altijd gebruik gemaakt van allerlei mogelijkheden. Het is een vicieuze cirkel waar deze ouders zich in bevinden, zij kunnen niet aan de bestaande verwachtingen en eisen voldoen.

Er is veel vraag naar huiswerkbegeleiding of ondersteuning op school. Dit vraagt relatief veel tijd van de onderwijsconsulenten. Verder is er veel aandacht rondom kinderen met gedragsproblematiek.

9

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

2 PERIODE 0 - 4 JAAR

2.1 Inleiding

In augustus 2018 waren er rond de 60 kinderen in Arnhem en de Regio in de leeftijd van 0-4 jaar. Een hoog percentage van de WRS-kinderen neemt deel aan een voorschoolse voorziening. Dit percentage blijft stijgen. Er blijven verschillen in deelname tussen de diverse regio’s. Ons doel blijft dat alle kinderen een VVE voorziening bezoeken.

2.2 Probleemschets

In de praktijk blijkt dat de meeste 4-jarige Woonwagen-, Roma- en Sinti-leerlingen hun schoolloopbaan beginnen met een achterstand in hun ontwikkeling. Vooral de taal- en sociaal emotionele ontwikkeling blijven achter. Deze achterstand lopen zij later niet meer in. De vaardigheden die deze kinderen in de eerste jaren van hun leven meekrijgen sluit onvoldoende aan bij de VVE voorziening en de onderbouw van de basisschool. De thuissituatie speelt hierbij een cruciale rol; de woonomgeving is anders, normen en waarden in de opvoeding zijn anders en de omgangstaal is anders dan de ‘schooltaal’. Daarnaast hebben de meeste ouders weinig onderwijs gehad. Zij zien ook dat hun kinderen vaak achterblijven op school, maar zijn zich niet altijd bewust van hun eigen rol als opvoeder in de (taal)ontwikkeling van hun kind. Het heeft daarom hoge prioriteit om zo vroeg mogelijk te beginnen met activiteiten die de ontwikkeling van de kinderen stimuleert. Hier wordt op ingespeeld met het uitvoeren van ons VVE-plan.

10

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

2.3 VVE plan

Leeftijd  Aanbod  Activiteit  Frequentie 

0-1  Huisbezoek  Alle baby’s worden thuis bezocht; kennismakingsgesprek.           Gespreksonderwerp is in ieder geval het belang van het                 deelnemen aan de VVE-voorzieningen voor de ontwikkeling             van het kind. Het aanbod van OWRS wordt besproken. 

Minimaal 1 keer, indien gewenst vaker. Wekelijks, duur 60 minuten 

1-2 ½  Spelkoffer  Speelse vaardigheidstraining voor ouders, om de           meervoudige ontwikkeling van jonge kinderen te           stimuleren. De methodiek is voornamelijk gericht op             opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsondersteuning     voor ouders en kinderen. 

20 maal per jaar/om de         week  Duur: ongeveer 30     minuten 

2 ½ -4  Spel aan de Wagen +Logo 3000 

Speciaal voor zorgleerlingen met een grote achterstand in               de (taal)ontwikkeling of kinderen die géén VVE-voorziening             bezoeken. Bij deze complexe problematiek worden ouders             en kinderen zeer intensief begeleid.  

Wekelijks Duur: 60 minuten 

Speelzaal/Spelkoffer +Logo 3000 

Kinderen die wèl een VVE-voorziening bezoeken gaan door               met de Spelkoffer. Deze wordt aangevuld met materialen               en activiteiten van Logo 3000 of andere gebruikte               VVE-methode. 

20 maal per jaar/om de         week Duur: 30 minuten 

2.4 Spel aan de Wagen

Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen hebben zoals genoemd vaak een grote achterstand in de (taal) ontwikkeling als zij op de basisschool beginnen. Hun woordenschat is beperkt. Oorzaken hiervoor zijn een andere thuissituatie/woonomgeving dan de meeste andere kinderen van de basisschool, andere normen en waarden, andere thuistaal, korte onderwijstraditie en een geringe opleiding van de ouders. Het is een complexe problematiek, die vraagt om intensieve aandacht. Vanuit deze gedachte bieden de OWRS-consulenten de ouders en hun kinderen al op zeer jonge leeftijd een intensief gezinsgericht programma aan, te weten Spel aan de Wagen. Dit programma is speciaal ontwikkeld voor Woonwagen-, en Roma- en Sinti-kinderen van 2 tot 4 jaar èn hun ouders. Het doel van Spel aan de Wagen is het verbeteren van de interactie van ouder en kind en het stimuleren van tal van ontwikkelingsterreinen van het kind (taal, motoriek, spraak, concentratie en werkhouding, sociaal-emotionele en cognitieve vaardigheden). Deze doelen worden bereikt door ouders een actieve en directe rol te geven in het spel met het kind, het geven van inzicht, bij de ouder, in de speelbehoeften van het kind, het geven van voorlichting in de voorwaardelijke sfeer (televisie uit, werken aan tafel, etc.), en het aangeven van de mogelijkheden binnen de verscheidenheid aan speelmateriaal.

11

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

2.5 De Spelkoffer

Naast Spel aan de Wagen wordt de ‘Spelkoffer’ ingezet om achterstanden weg te werken. Het verschil tussen Spel aan de Wagen en Spelkoffer is dat bij de Spelkoffer ouders zelf met hun kind moeten spelen. De Spelkoffer en Spel aan de Wagen zorgen dus samen voor een gedifferentieerd aanbod. De Spelkoffer bevat speelgoed dat gericht is op de interactie tussen moeder en kind. De onderwijsconsulent introduceert het speelgoed aan de moeder, legt daarbij de doelen van het speelgoed uit, geeft de moeder een aantal spelsuggesties en speelt samen met het kind (rolmodel). De moeder leent het speelgoed voor een bepaalde tijd. Elke twee weken, tijdens het huisbezoek dat de onderwijsconsulent, aflegt, geven de moeders hun ervaringen weer over het speelgoed en vertellen over de ervaringen van hun kinderen. De Spelkoffer is een speelse vaardigheidstraining voor ouders om de meervoudige ontwikkeling van jonge kinderen (6 maanden - 6 jaar) te stimuleren. Het is een praktische, laagdrempelige in-de-wagen- gebrachte training, gericht op het trainen van speelse vaardigheden van ouders. De methodiek is voornamelijk gericht op opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsondersteuning voor ouders en kinderen. Doelen van de Spelkoffer zijn het stimuleren van de ondersteunende rol van de ouder, ontwikkelen van inzicht bij de ouders, voorbereiden op de peuterspeelzaal, etc.

2.6 Taken consulent

● Het bezoeken van ouders met kinderen van 1 – 2 jaar. Gespreksonderwerp is in elk geval het het laten inzien van het belang van het deelnemen aan een voorschoolse voorziening voor de ontwikkeling van het kind.

● Het bieden van ondersteuning bij de aanmelding bij een voorschoolse voorziening en de basisschool.

● Het begeleiden van ouders bij problemen en verwijzingen tijdens de voorschoolse periode.● Doordat we ouders in de wagen bezoeken ontstaat er een vertrouwenssfeer en komen soms

andere problemen aan de orde. In veel gevallen kunnen we een toeleidende rol spelen als het gaat om een vraag voor andere hulpverlenende instanties en zorgen we ervoor dat de eerste contacten met de wijk/kernteams worden gelegd.

● Contacten onderhouden met gezinnen. De frequentie van het contact is afhankelijk van de problematiek van kind en ouders en varieert daarom van minimaal één maal per jaar tot wekelijks. De hulp die geboden wordt is heel divers, van meegaan naar gesprekken op school, bemiddelen bij conflicten, het geven van voorlichting, tot het invullen van formulieren en doorverwijzen en/of contacten onderhouden met de hulpverlening.

12

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

2.7 Doelstellingen en resultaten

Doelstelling Resultaat

● Blijven inzetten om zoveel mogelijkkinderen deel te laten nemen aanvoorschoolse voorzieningen.

● Ouderbetrokkenheid bij VVEvoorzieningen stimuleren.

● Intensief en gedifferentieerd, met behulpvan Logo 3000, blijven werken in deleeftijdsgroep 0 - 6 jaar. Hierbij worden deconsulenten ondersteund door tweestagiaires.

● Logopedie aan huis starten om detaalontwikkeling effectiever te stimuleren.Vervolgens wordt ingezet op logopedie inde wijk, inclusief een warme overdracht.

● Het aandeel kinderen dat een voorschoolse voorziening bezoekt ligt in de regio al jaren rond de 33%. In Arnhem gaat 92% naar een VVE-voorziening.

● Ouders hebben over het algemeen een goed contact met de locaties.

● Door inzet van stagiaires hebben we meer kinderen langdurig en op maat kunnen ondersteunen.

● Logopedie aan huis, uitgevoerd door de logopedisten van Stichting PAS, is in enkele gezinnen met succes ingezet Vervolgens is dit middels een warme overdracht overgedragen aan de logopedisten uit de wijk/school.

2.8 Nieuwe doelen

● Blijven inzetten om zoveel mogelijk kinderen deel te laten nemen aan voorschoolsevoorzieningen, met name in de regio.

● Ouderbetrokkenheid stimuleren; alle kinderen met plezier naar school en ouders die metvertrouwen hun kind brengen.

● De samenwerking met de Voorleesexpres en Spel aan huis intensiveren.● Voorlichting geven aan instellingen/scholen over de doelgroep en de

achtergronden met aandacht voor de wederzijdse verwachtingen.● Logopedie aan huis blijven inzetten om de taalontwikkeling effectiever te stimuleren.● Vervolgens inzetten op logopedie in de wijk, inclusief een warme overdracht en voorlichting

geven.

13

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

3. PERIODE 4 – 12 JAAR

3.1 Inleiding

In het schooljaar 2018/2019 zaten ongeveer 120 leerlingen in het primair onderwijs. Het merendeel van hen zit op een reguliere basisschool. Bijna eenvijfde zit in het speciaal (basis) onderwijs. Van de leerlingen die doorstromen naar het voortgezet onderwijs, gaat meer dan de helft naar het praktijkonderwijs. De andere leerlingen gaan naar het VMBO en een aantal leerlingen naar de HAVO.

3.2 Probleemschets

Het percentage Woonwagen-, Roma- en Sinti-leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs is een belangrijke graadmeter voor de ernst van de onderwijsachterstand. In de regio Arnhem gaat bijna 20% van de leerlingen naar het speciaal (basis)onderwijs. Ten opzichte van het landelijk gemiddelde (ca. 6%) is dit erg hoog. Daarnaast blijkt dat veel Woonwagen-, Roma- en Sinti-kinderen baat hebben bij extra begeleiding in kleine groepen. Uit de monitor van de KPC Groep (2016) komt naar voren dat de OWRS-doelgroep zowel op het gebied van taal (woordenschat en begrijpend lezen) als rekenen in de bovenbouw, significant zwakker presteert dan landelijk het geval is. Verder blijkt uit deze monitor dat naarmate ouders meer gemotiveerd zijn voor het onderwijs, hun kinderen minder verzuimen. Bij een geringe motivatie van de ouders verzuimt 87% van de kinderen. Bij geringe motivatie van de kinderen, heeft 88% verzuim. Interventies om tot een lager verzuim te komen, dienen zich dan ook te richten op de ouders én de kinderen. Naast motivatie speelt ook het cultuurverschil tussen thuis en school een grote rol. Het belemmert de communicatie tussen beide partijen, met als gevolg dat het kind emotioneel klem kan komen te zitten tussen deze twee werelden. De scholen geven regelmatig aan handelingsverlegen te zijn.

3.3 Samen Leren

De kloof tussen de thuissituatie en de school is vaak erg groot: de woonomgeving is anders, normen en waarden met betrekking tot de opvoeding zijn anders en de omgangstaal is anders dan de schooltaal. Ouders met een laag opleidingsniveau, en de vaak bijkomende lage sociaal- economische status, hebben vaak niet alleen beperkingen op het gebied van cognitieve stimulatie van hun kinderen. Ze zijn gemiddeld ook minder sensitief ten opzichte van hun kinderen dan ouders uit de midden- en bovenklasse. Deze ouders zijn vaak minder sensitief doordat ze meer stress ervaren door bijvoorbeeld werkloosheid, armoede, onveilige leefomgeving en komen lichamelijke en psychische problemen veel meer voor dan in andere groepen van de bevolking. Dit zorgt ervoor dat ouders moeite hebben sensitief te reageren en tijd te besteden aan de cognitieve ontwikkeling van hun kind. Sensitiviteit bevordert zelfregulatie, zelfvertrouwen en sociale vaardigheden van kinderen en deze zijn op hun beurt van belang voor het aanleren van nieuwe vaardigheden en het goed functioneren op school. Het is dus een complexe problematiek die om intensieve aandacht vraagt. Vanuit deze gedachte is ervoor gekozen om deze ouders en hun kinderen al op jonge leeftijd een intensief gezinsgericht programma aan te bieden, te weten Samen Leren. De doelen van Samen Leren zijn onder meer het stimuleren van de algemene ontwikkeling, het vergroten van de ondersteunende rol van moeder in de (leer)ontwikkeling van haar kind, verbeteren van de relatie tussen moeder en kind (en leraar) en het kind voorbereiden op groep 3.

14

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

3.4 Taken consulent

We onderhouden contacten met ouders, leerlingen en scholen. De frequentie is afhankelijk van de problematiek en het aantal leerlingen per school. De onderwerpen/taken zijn:

● Het volgen van het schoolverzuim en zo nodig actie ondernemen naar de ouders en de scholenin samenwerking met de leerplichtambtenaar.

● Het project Samen Leren uitvoeren.● In enkele gevallen geven de OWRS-consulenten kortdurend bijles, ook om als voorbeeld te

dienen voor ouders.● Ondersteuning bieden op school.● Begeleiden van ouders en scholen bij het proces van doorverwijzen naar het speciaal

(basis)onderwijs.● Investeren in een goede communicatie tussen ouders en school, bijvoorbeeld door het tot stand

brengen van contact tussen ouders en school en het geven van achtergrondinformatie.● Bemiddelen bij conflicten en proberen direct ter plaatse te zijn, op school of in de wagen, om

escalatie te voorkomen.● Volgen van prestaties van de leerlingen (globaal).● Zo nodig worden ouders doorverwezen naar wijkteams, als er bijvoorbeeld problemen zijn bij de

opvoeding. De OWRS-consulenten zorgen vaak voor een warme overdracht. Dit betekent dat webij de eerste contacten zelf aanwezig zijn. Vaak hebben de consulenten al contact methulpverlenende instanties die al bij het gezin betrokken zijn.

● Begeleiden van ouders en leerlingen tijdens de overgang naar het voortgezet onderwijs. Alleleerlingen van groep 8 en de eindklas van het speciaal (basis)onderwijs worden bezocht. Zonodig krijgen de ouders en leerlingen voorlichting over het voortgezet onderwijs en indien nodigkrijgen ze ook ondersteuning bij allerlei regelzaken zoals aanmelden bij de school, aanvragenvervoer, aanvragen fiets of computer.

15

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

3.5 Doelstellingen en resultaten

Doelstelling Resultaat

● Inzetten om ouders bij hetonderwijsproces te betrekken.

● Ziekteverzuim wordt adequaat aangepaktin samenwerking met school enleerplichtambtenaar.

● Intensief en gedifferentieerd blijvenwerken in de onderbouw aan het projectSamen Leren.

● Logopedie aan huis starten om detaalontwikkeling effectiever te stimuleren.Vervolgens wordt ingezet op logopedie inde wijk, inclusief een warme overdracht.

● Speciale aandacht geven aan leerlingenen ouders in groep drie bij hetaanvankelijk lezen.

● Hogere uitstroom naar het voortgezetonderwijs.

● Ouders zijn over het algemeen betrokken,soms lopen de wederzijdseverwachtingen uiteen. Niet alle ouders zijnin staat om aan de verwachtingen tevoldoen.

● Op individueel niveau is er intensiefsamengewerkt en is het verzuimaangepakt. Op stedelijk/regionaal niveauis er aan het Regionaal Bureau Leerplichtvoorlichting gegeven.

● We hebben met inzet van MBO stagiairesmet veel kinderen en ouders/scholen hetproject uitgevoerd. Er is veel aandachtvoor maatwerk.

● De logopedisten hebben zowel thuis alsop scholen ondersteuning gegeven. Devertaalslag naar ouders, leerkrachten ende warme overdracht moet nog verderworden uitgewerkt.

● Ouders hebben meer zicht gekregen ophet leerproces van hun kinderen. Deactieve inzet/rol van ouders en deverwachtingen van school verdient deaandacht.

● De meeste groep 8 leerlingen zijn op hetverwachte niveau doorgestroomd, enkelezelfs iets hoger.

3.6 Nieuwe doelen

● Blijven inzetten om ouders actief bij het onderwijsproces te betrekken en inzicht te geven in hun eigen aandeel/rol. Motivatie van de ouders vergroten door meer kennis.

● Ziekteverzuim wordt adequaat aangepakt in samenwerking met ouders, school (bestuur) en leerplichtambtenaar o.a. door het geven van voorlichting.

● Intensief en gedifferentieerd blijven werken in de onderbouw met het project Samen Leren. Ouders een rol geven in het leerproces.

● Logopedie aan huis verder ontwikkelen om de taalontwikkeling effectiever te stimuleren. De vertaalslag naar ouders, leerkrachten en collegiale overdracht verder vorm geven.

● Speciale aandacht geven aan de leerlingen en ouders in groep drie bij het aanvankelijk lezen, de rol en wederzijdse verwachtingen uitspreken en verhelderen.

● Voor uitstroom naar een hoger niveau op het voortgezet onderwijs blijven we huiswerkondersteuning bieden.

16

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

17

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

4. PERIODE 12 – 18 JAAR

4.1 Inleiding

In augustus 2018 waren er ruim 60 leerlingen in de leeftijd van 12 tot 18 jaar in Arnhem en de regio. Het komt regelmatig voor dat leerlingen aan het einde van de reguliere basisschool een dermate grote leerachterstand hebben dat zij geïndiceerd worden voor een vorm van voortgezet speciaal onderwijs of het praktijkonderwijs. Van alle leerlingen heeft ongeveer twee derde een vorm van extra zorg nodig (VSO/PRO/LWOO). Landelijk is dit 36% (onderwijs in cijfers.nl, jaar 2016). Een aantal kinderen doet eindexamen. Net als in de afgelopen jaren slaagt bijna elke leerling hiervoor. Enkele leerlingen halen een certificaat of een bewijs van deelname.

4.2 Probleemschets

De meeste Woonwagen-, Roma- en Sinti-leerlingen nemen deel aan het voortgezet onderwijs, maar deelname blijft grotendeels beperkt tot het voortgezet speciaal onderwijs, praktijkonderwijs en VMBO BBL met LWOO (leerwegondersteuning). Het voortgezet onderwijs is voor de meeste ouders onbekend terrein. Veel ouders hebben namelijk alleen enkele jaren basisonderwijs genoten. Het ontbreekt hen dan ook aan eigen ervaringen om hun kinderen goed te kunnen begeleiden. Ouders zijn zich wel steeds meer bewust van het belang van onderwijs en het behalen van een diploma.

De deelname aan het (middelbaar) beroepsonderwijs komt de laatste jaren steeds beter op gang. Veel leerlingen stromen in op niveau 1 of 2. Slechts een enkeling behaalt daadwerkelijk een startkwalificatie. Zodra er problemen ontstaan zijn ouders en leerlingen veelal niet in staat om deze adequaat met school te bespreken en op te lossen. Dit roept op school en thuis veel spanningen op en geeft ruzies. Ouders hebben juist dan moeite om hun kind te motiveren en te begeleiden. Ouders kiezen dan vaak de kant van hun kind en nemen stelling tegen school. Veel ouders en kinderen voelen zich achtergesteld en benadeeld. Scholing wordt ervaren als een last, als iets wat moet; alhoewel hier een verschuiving zichtbaar is. Vanuit het perspectief van de scholen (leraren en/of zorgcoördinatoren) is er vaak geen/niet voldoende zicht op de ingewikkelde problematiek waar sommige jongeren mee te maken hebben. Gecombineerd met het feit dat jongeren vaak niet kunnen voldoen aan de geldende regels en normen op scholen, is het voor scholen moeilijk om problemen samen op te lossen. Scholen geven met regelmaat aan handelingsverlegen te zijn.

Hoewel het positief is dat steeds meer jongeren tot hun 18e een school blijven bezoeken, verlaten de meeste jongeren de school zodra zij 18 zijn. Een klein probleem of conflict kan al de aanleiding geven om de school te verlaten op de dag dat ze 18 worden. Dit is, samen met het grote aandeel leerlingen in VSO, praktijkonderwijs en de lagere leerwegen van het VMBO, een grote oorzaak van het lage aantal leerlingen dat een startkwalificatie (HAVO of MBO niveau 2) haalt. Daarnaast hebben veel OWRS-jongeren moeite met het pedagogisch klimaat binnen het beroepsonderwijs, waar veel meer aan de eigen verantwoordelijkheid van de leerling wordt overgelaten dan ze gewend zijn vanuit de gezinssituatie.

18

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

4.3 Taken consulent

De ouders/leerlingen en scholen worden regelmatig bezocht. De frequentie is afhankelijk van de problematiek en het aantal leerlingen per school. De taken van de consulent zijn als volgt.

● Ouders voorlichten over het voortgezet onderwijs, over hoe ze hun kind het beste kunnen opvangen thuis en hoe ze kunnen ondersteunen bij het maken van huiswerk.

● Huiswerkbegeleiding geven voor een afgebakende periode en leerlingen vaardigheden aanleren bij planning en organisatie.

● Ouders ondersteunen met het regelen van allerlei zaken, zoals het aanvragen van bijzondere bijstand, beroep doen op Stichting Leergeld voor een fiets en/of computer, Stichting Kinderhulp, regelen van vervoer, etc.

● Intermediair zijn tussen ouders en de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO).● Begeleiden van ouders en de scholen bij verwijzingen naar andere vormen van voortgezet

(speciaal) onderwijs, onderwijsprojecten of andere instellingen.● Investeren in een goede communicatie tussen ouders en school, bijvoorbeeld door het tot stand

brengen van contacten. Snel ter plaatse zijn als er een conflict is heeft ook hier hoge prioriteit.● Als er problemen zijn rond opvoeding, huisvesting of werkgelegenheid verwijzen we door. Zo

nodig is er zorg van de OWRS-consulent zelf voor een warme overdracht tussen de instellingen. Dit betekent dat de consulent regelmatig mee gaat bij een eerste contact.

● Regelmatig contact onderhouden met andere hulpverlenende instanties die al betrokken zijn bij het gezin.

● Begeleiden van de (voortijdig) schoolverlaters naar het beroepsonderwijs en contact houden gedurende de opleiding (vooral met de leerling en in enkele gevallen met de school).

19

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

4.4 Doelstellingen en resultaten

Doelstelling Resultaat

● Blijven inzetten om ouders meer bij hetonderwijsproces te betrekken.

● Ziekteverzuim wordt adequaat aangepaktin samenwerking met school en deleerplichtambtenaar.

● Alle leerlingen verlaten het voortgezetonderwijs met een diploma of eencertificaat.

● Alle leerlingen/ouders krijgen passendezorg

● Ouders voelen zich bij hetonderwijsproces betrokken, hebben meerzicht op het onderwijs. Ouders zieneerder de noodzaak van eenvervolgopleiding.

● Ouders zijn trots op hun kinderen en debehaalde resultaten.

● Op individueel niveau is er intensiefsamengewerkt en is het verzuimaangepakt. Op stedelijk/regionaal niveauis er aan één RBL cluster voorlichtinggegeven.

● Bijna alle leerlingen hebben eendiploma/certificaat behaald.

● In een aantal gevallen is er intensiefbegeleid en zorg op maat geleverd. Ditvraagt veel betrokkenheid, flexibiliteit entijd van alle partners.

4.5 Nieuwe doelen

● Blijven inzetten om ouders meer bij het onderwijsproces te betrekken; werken aanmotivatie en het geven van voorlichting over een vervolgopleiding/DUO.Ouders van de juiste informatie voorzien.

● Ziekteverzuim wordt adequaat aangepakt in samenwerking met ouders school(bestuur) enleerplichtambtenaar o.a. door het geven van voorlichting.

● Alle leerlingen verlaten het voortgezet onderwijs met een diploma of een certificaat, ditnadrukkelijk vieren; voorbeeldfunctie.

● Alle leerlingen/ouders krijgen passende zorg.

20

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

21

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

5. PERIODE 18 - 23 JAAR

5.1 Inleiding

In het schooljaar 2018/2019 waren er rond de 75 WRS-jongeren in de leeftijd van 18 tot 23 jaar. Daarvan heeft iets minder dan 25% een startkwalificatie. Van de jongeren die geen startkwalificatie hebben gaan een aantal naar school (MBO). Anderen werken, zitten thuis of hebben een kleine uitkering. Redenen om niet naar school te gaan of om aan het arbeidsproces deel te nemen kunnen zijn: niet in staat zijn om te werken, niet gemotiveerd zijn om te werken, rolmodel van (werkende) ouders ontbreekt, moederschap, discriminatie en/of het niveau van de jongeren. Het is belangrijk dat deze kwetsbare jongeren een passende mogelijkheid krijgen om zich door te ontwikkelen op school of richting werk. De OWRS consulent kent deze jongeren en ouders en werkt vanuit een langdurige vertrouwensrelatie.

5.2 Probleemschets

Een trend van de afgelopen jaren is dat de jongeren tot hun achttiende bijna allemaal een vorm van onderwijs volgen. Dit is vergeleken met een aantal jaar geleden een verbetering. De deelname aan het (middelbaar) beroepsonderwijs komt de laatste jaren steeds beter op gang. Veel leerlingen stromen in op niveau 1 of 2. Zodra de jongeren echter hebben voldaan aan de leerplichtwet en de school tot zijn/haar achttiende verjaardag heeft bezocht, stoppen de meesten met de opleiding. De rol van de ouder is hierbij cruciaal.

Met het verlaten van de opleiding, vervalt vaak ook de aangeboden begeleiding vanuit school naar werk en mist de jongere de aansluiting in de samenleving. Bestaande voorzieningen zoals Team VSV en/of het Regionaal Meld en Cordinatiepunt schoolverlaters bereiken deze jongeren niet of nauwelijks. Weinig jongeren behaalden tot nu toe daadwerkelijk een startkwalificatie voor de arbeidsmarkt: HAVO of MBO niveau 2 diploma. De motivatie om deze startkwalificatie voor de arbeidsmarkt te halen lijkt wel iets toegenomen. Veel jongeren hebben echter niet de capaciteiten de benodigde vaardigheden of de omstandigheden zijn er niet naar. Deze kwetsbare jongeren ervaren weinig of geen toekomstperspectief. Enkele mogelijke andere oorzaken zouden kunnen zijn:

● De jongeren komen vaak uit multi-probleem gezinnen. De jongeren zijn kwetsbaar en overbelast. Ze kunnen niet leveren wat er van hen verwacht wordt.

● Het ontbreekt de jongeren aan een rolmodel. Ouders hebben vaak een uitkering of zijn via een re-integratieplek verplicht aan het werk gesteld. Dit levert veel “gedoe” en weinig geld op.

● De jongeren hebben vaak moeite met werken onder gezag.● De jongeren kunnen niet omgaan met de schoolstructuur; zelfstandigheid, lesuitval,wisselingen.● Uitzicht op een baan is gering. Woonwagen-, Roma- en Sinti-jongeren voelen zich en worden

vaak gediscrimineerd en gaan er bij voorbaat al vanuit dat zij geen werk zullen krijgen.● Woonwagenbewoners hebben vaak vrije beroepen gehad zoals de handel in oud ijzer,

autohandel/sloop, scharen en messen slijpen, venten aan de deur. Door alle regelgeving is hier geen geld meer mee te verdienen en is hun bron van inkomsten en daarmee het beroep weggevallen.

● Woonwagenbewoners leven met de dag, morgen kan alles weer anders zijn.

22

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

● Veel jongeren komen uit een gezin met allerlei verschillende problemen. Toezicht op deze “jongvolwassenen” is er niet of nauwelijks. Ouders geven jongeren vanaf hun 18e verjaardag allevrijheid.

● Ouders en jongeren ervaren de aanvraag van studiefinanciering bij DUO als een groot obstakel.Ze zien er tegenop om een lening aan te gaan. De schulden lopen in een rap tempo op en er zijngeen reserves. Er is vaak geen juiste kennis over de studiefinanciering.

● Traditiegetrouw worden meiden vaak op jonge leeftijd moeder. Alle tijd gaat dan naar dekinderen. De meiden blijven thuis en zorgen voor de opvoeding en het huishouden. Het lijkt er opdat de leeftijdsgrens iets verschuift. Dochters nemen de zorgtaak op zich voor de ouderen.

● Er worden onder de jongens veel verdovende middelen gebruikt; ze zijn verslavingsgevoelig.● Veel jongeren en ouders hebben een laag verwachtingsniveau.

5.3 Taken consulent

De OWRS-consulent bezoekt de gezinnen met een WRS-achtergrond. Zij doet dit in gezinnen met kinderen vanaf 0 jaar. De gezinnen en jongeren waar het nu om gaat, zijn dus al langere tijd (soms al 18 jaar) begeleid door de OWRS-consulent. Er is dus al sprake van een vertrouwensband. Om leerlingen van 18-23 jaar goed te kunnen blijven begeleiden is continuering van de werkzaamheden belangrijk in goede en slechte tijden. Bovendien is er regelmatig geconstateerd dat reguliere ondersteuning geen voet aan de grond krijgt in de gezinnen. De consulent kan hier een brugfunctie vervullen tussen de jongere/het gezin en de school/andere instellingen of hulpverlening.

● Vertrouwensrelatie die in de loop der jaren is opgebouwd gebruiken om de jongere te coachen.● Begeleiden van de (voortijdig) schoolverlaters naar het beroepsonderwijs en contact houden

gedurende de opleiding.● Helpen bij het solliciteren, regelmatig contact houden, snel reageren op verzuim.● De jongere motiveren om de draad weer op te pakken.● De jongere en ouders informeren over de scholingsmogelijkheden en leer/werktrajecten en

begeleiden met de aanmelding, eventueel aanvragen van studiefinanciering.● De juiste informatie verschaffen over de studiefinanciering.● Jonge moeders helpen met kinderopvang, opvoedcursus of andere opleiding.● Ondersteunen/doorverwijzen bij het aanvragen van toeslagen, subsidies etc. om

eventuele schulden te voorkomen.● Actief op zoek gaan met de jongere naar alle mogelijke voorzieningen die er zijn en gebruik

maken van o.a.: Team VSV, WWB, RMC, Schakelpunt, Jongerencoach.

23

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

5.4 Doelstellingen en resultaten

Doelstelling Resultaat

● Alle jongeren behalen eenstartkwalificatie of vinden werk.

● Eigen verantwoordelijkheid van dejongeren vergroten.

● Jongeren begeleiden naar werk.

● Ouders voelen zich betrokken bij hetonderwijsproces.

● Ruim 25% van de jongeren behaalt eenstartkwalificatie.

● Jongeren zijn vaak kwetsbaar enoverbelast, netwerk bouwen enonderhouden werkt ondersteunend.

● Jongeren vinden het lastig om werk vastte houden. Een aantal jongeren heeftlangdurig werk.

● Ouders die meer kennis hebben over hetonderwijs zijn positiever betrokken.

5.5 Nieuwe doelen

● Ouders en jongeren informeren over het onderwijs en de studiefinanciering.● Alle jongeren volgen de schoolloopbaan die recht doet aan hun capaciteiten.● Toeleiden naar bestaande voorzieningen.● Samenwerken met Stichting Werkend Leren.● Samenwerking met het Schakelpunt, Regionaal Bureau Leerplicht en het Leer- Werkplein

verder vormgeven.

24

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

25

OWRS jaarverslag 2018 - 2019

De kenmerkende aanpak van OWRS:

● kennis van de doelgroep● wat is mogelijk● niet loslaten● verantwoordelijkheid voelen● positieve benadering● niet (ver) oordelen● de kleine successen zien● erger voorkomen

26

Jaarverslag2018 - 2019OWRS

999999