32 cv •koers februari 2007 33cv •koers februari 2007

samenleving

TEKST EN BEELD SJOERD WIELENGA

Orongo, een vredig dorpje in de buurt van Kisumu, de derde stad van Kenia, aan de oevers van het Victoriameer. ,,You are welcome’’,

zingen de kinderen die het Nederlandse be-zoek tegemoet komen. En welkom voelen we ons, want nog maar net gearriveerd krijgen we al een maaltijd aangeboden.Orongo is een opvallend rustig dorpje waar je bijna alleen vrouwen tegenkomt. Dat is niet raar als je weet dat aids de afgelopen jaren dit dorp heeft gehalveerd. Mannen die alleen ach-terbleven, vertrokken met de noorderzon. Weg uit Orongo, op zoek naar een nieuwe vrouw

in een ander dorp. Nu bestaat het dorp vooral uit weduwen, die gemiddeld 25 (!) jaar zijn, en wezen. Toch maakt de gemeenschap geen treurige indruk. De bewoners zijn vriendelijk en har-telijk en vertellen graag over hun leven hier. De uitgebreide maaltijd is er niet zomaar een. We krijgen een lunch met louter natuur-lijke producten voorgeschoteld. Als typische Hollanders met de ‘wat de boer niet kent dat vreet hij niet’-mentaliteit kijken we elkaar wat bedenkelijk aan. Maar die scepsis blijkt niet nodig. Het eten en drinken is niet alleen erg lekker, maar ook nog erg gezond. De maaltijd is tekenend voor Orongo, waar

in het kort

Aids is meer dan een ziekte. Aids is

een ramp die duizenden gemeen-

schappen in Afrika ontwricht. Een

voorbeeld daarvan is Orongo. Meer

dan de helft van de dorpsbewoners

is de afgelopen jaren aan de ziekte

overleden. Toch weet de gemeen-

schap de tragedie te overleven en

een toekomst op te bouwen.

De veerkracht van een aidsdorp in Kenia

Overleven in Orongo

de mensen optimaal leven van wat de natuur hun biedt. Landbouwwetenschapper Roger Sharland helpt de dorpsgemeenschap bij het verbouwen van een scala aan natuurlijke planten en kruiden. Zo weten de dorpelingen met goede voeding het lichaam gezond te hou-den. En dat is hard nodig voor een bevolking waarvan zestig procent besmet is met hiv en velen aids hebben. De natuurproducten gene-zen mensen niet en de ‘aidsremmers’ moeten worden blijven gebruikt. Maar de natuurlijke voeding geeft een impuls aan het immuunsy-steem, zodat de weerstand op peil blijft. Dit voorkomt de noodzaak van dure medische zalfjes en kuren.

Aidsremmers worden gratis verstrekt door de overheid. Maar niet iedereen is in staat om de medicijnen af te halen, omdat vervoer naar het afgiftepunt bijvoorbeeld te duur is. De natuurlijke medicijnen spelen juist dan een belangrijke rol bij het op peil houden van het afweersysteem. Ook al zullen deze mensen hiermee niet genezen van aids, ze kunnen wel zelf iets doen om langer gezond te blijven.

Spoor van rouwVroeger werden de vrouwen van Orongo vaak pas weduwe als ze tussen de 65 en 80 jaar oud waren. Nu staan ze er al op jeugdige leeftijd alleen voor. Weduwen en wezen blijven achter

Betty TomEen van de vrou-wen die gehol-pen is door het Orongo Orphans Children Home is Betty Tom, een goedlachse jonge vrouw van 29 jaar. Achter haar lach schuilt een

tragisch verhaal. Haar ouders en haar man zijn overleden aan aids, de ziekte die ze zelf ook met zich meedraagt. Betty zorgt nu sinds vijf jaar alleen voor drie kinderen. Haar ouders leven ook niet meer. ,,Ik moet sterk zijn’’, vertelt zij. ,,Na het overlijden van mijn ouders moest ik voor mijn jongere broertjes en zusjes zorgen.’’Nadat haar man overleden was, werd het le-ven van Betty pas echt zwaar. In veel eeuwen-oude Afrikaanse tradities is het zwagerhuwelijk in zwang. Ook voor Betty betekende dit dat haar bezittingen haar werden afgenomen en dat zij van haar familie moest trouwen met de broer van haar overleden man. ,,Dat weigerde ik omdat ik niet van hem hield. Bovendien kon ik hem ook besmetten en dat wilde ik niet. Het bezorgde mij veel pijn en ruzie met mijn familie. Want wie zich niet aan die traditie houdt, wordt verstoten uit de familie. Zonder familie heb je als vrouw in Afrika geen leven en geen toekomst. Soms twijfelde ik of ik nog wel verder wilde leven.’’In het geval van Betty is dit uiteindelijk won-derbaarlijk goed afgelopen. Na een tijd van verwijdering heeft haar familie haar, ondanks haar cultuurbreuk, weer geaccepteerd. ,,Ik heb geleerd dat vrouwen moeten opkomen voor hun rechten om zelfstandig te kunnen leven. Maar veel vrouwen hebben daar geen weet van! Het ontbreekt hun aan kennis.’’Betty is blij met de gekregen hulp. ,,Als ik de vrouwen van dit project niet had ontmoet, was ik nu dood geweest’’, weet Betty, die nu zelf ook voorlichting over aids/hiv geeft aan de jeugd.

Afrikaanse gemeenschap-pen raken sterk ontwricht doordat aids veel slachtof-fers maakt.

Met hulp van eenvoudige projecten kunnen de over-levenden hun leven vaak weer oppakken.

Deze projecten zijn gericht op herstel van de gemeen-schap en versterking van de zelfredzaamheid.

>

34 cv •koers februari 2007 35cv •koers februari 2007

Mateleda OmbwayoDe rimpels en de ogen spreken boekdelen. Het zijn niet alleen trekken van ouderdom. Mateleda Ombwayo (81) heeft veel meegemaakt. Het leven heeft haar getekend. Het overlijden van haar man. Het vertrekken van haar zonen, naar een ander dorp, op zoek naar een vrouw - geen idee waar ze zijn. Het enige dat rest zijn de foto’s aan de muur van haar hutje. Toch is ze allerminst een verbitterde, oude vrouw. Kranig, dat is het woord dat bij haar past. Bijzonder stevig is haar joviale handdruk. Met haar pretoogjes communiceert ze. Of via

een vrouw uit het dorp die de lokale taal voor het Nederlandse bezoek vertaalt in het Engels. Kromgebogen en leunend op haar stok heeft ze in rap tempo, haast struike-lend, de weg naar haar huisje gewezen. Eenmaal

binnen wordt er voorgegaan in een kort gebed, waarna Mateleda vraagt: ,,Prijs de Heer?’’ ,,Prijs de Heer!’’, boots ik de vreemde klanken beamend na, waarna ze me breed lachend een stevige hand geeft. Een ritueel dat zich tijdens het korte samenzijn nog een paar keer zal herhalen. Het rotsvaste vertrouwen op God geeft haar kracht. Gebed is belangrijk voor haar. Ook ons zal ze in haar gebed gedenken, deze krachtige vrouw.

Leer de Afrikaanse kerk discipelschapDr. Roger Sharland houdt zich bezig

met de bestrijding van armoede in

rurale gebieden. Volgens de directeur

van Rural Extension with African’s

Poor (REAR) hebben Afrikanen niet

alleen praktische, maar ook geeste-

lijke hulp nodig.

Europeanen zijn erg onwetend als het gaat om de aidsproblematiek, is de stellige overtuiging

van ‘dr. Roger’, zoals hij hier in Kenia genoemd wordt: ,,Alleen slecht nieuws over Afrika komt in de media: hoe hopeloos de situatie hier wel niet is. Er wordt nauwelijks gedacht in mogelijkheden en uitdagingen.’’ Omdat de meeste mensen in Europa en Noord-Amerika niemand kennen die seropositief is, wordt er al snel gesproken in ter-men als ‘zij die aids hebben’. Roger: ,,Maar hier in Afrika is het niet ‘zij’, maar ‘een van ons’. Het is hier de realiteit van het leven.’’En die realiteit moet niet alleen het probleem van Afrika zijn, volgens Roger. De westerse kerken kunnen een belangrijke rol spelen in de bestrij-

ding van armoede en de preventie van aids. De Brit stelt dat de Afrikaanse kerken verschillen van de kerken in de westerse wereld. ,,In de westerse kerk is discipelschap een sterk ontwikkeld punt. Hier in Afrika is dat niet sterk ontwikkeld onder christenen. Over het algemeen leren de Afrikaanse kerken niet het What would Jesus do?Toch is het in Afrikaanse kerken niet armoe troef, stelt Roger. ,,De kerk in Afrika heeft als uitdaging om te doen waar ze goed in is: de zorg voor weduwen en wezen en het vormen van jeugd-groepen en vrouwengroepen. Dat versterkt het verantwoordelijkheidsgevoel naar elkaar.’’

ABC-formuleDe vrije, seksuele moraal van veel Afrikaanse mannen moet afgeleerd worden, meent Roger. Vrouwen moeten weten wat hun rechten zijn. Als kerken voldoende het navolgen van Christus zouden prediken, kunnen deze zaken omgebo-gen worden naar een positieve levenswandel. Hij wijst op de ABC-formule die christelijke, westerse voorlichtingscampagnes in de derde wereld als uitgangspunt nemen. Die komt neer op de bij-belse principes van abstinence (onthoud je van seksuele contacten voor het huwelijk) en being faithful (wees trouw in je relatie, blijf bij één part-

ner). Als je je om wat voor reden dan ook niet aan A en B houdt, dan komt C in beeld: condom use (vrij dan in elk geval veilig). Volgens Roger kan de westerse kerk het voor-touw nemen in het geven van voorlichting aan de Afrikaanse kerk over hoe christenen Jezus in de dagelijkse praktijk kunnen navolgen. ,,Dat kan bijvoorbeeld via hulporganisaties zoals Tear en Woord en Daad. Zij hebben dat denken over disci-pelschap en ze hebben hier in Afrika invloed.’’

De complete tekst van het interview met Roger Sharland is te vinden op cvkoers.nl.

in vaak schrijnende situaties. Niet alleen is er het verdriet om degene die overleden is, ook op materieel gebied valt er heel wat te verstou-wen. Veel wezen in Afrika hebben geen weet van het erfrecht: zij hebben recht op huizen en eigendommen die hun ouders achterlaten. Maar in veel gevallen wordt de erfenis in be-slag genomen door overige familieleden, zoals de ooms. Doordat de erfenis hun is afgenomen, hebben tallozen van deze jongeren geen geld voor on-derwijs of - als blijkt dat zij seropositief zijn - medische hulp. Ze moeten veel moeite doen om geld bij elkaar te sprokkelen voor medicij-nen, als de dood hen al niet ingehaald heeft. De positie van met name vrouwen is zwak. Wanneer een vrouw trouwt, wordt ze automa-tisch eigendom van de familie van haar man. Wanneer deze overlijdt, kan ze toegewezen worden aan haar zwager (zie het portret van Betty op de vorige pag.). Als een vrouw dat niet wil, blijft ze berooid achter: ze heeft geen familie meer die voor haar zorgt. Voor man-nen die hun vrouw verliezen, ligt de situatie anders: zij zoeken (en vinden vaak) snel een andere vrouw. Daarbij kunnen soms extreme leeftijdsverschillen optreden: een oude man die trouwt met een jong meisje.

CommunityDergelijke situaties gingen aan Orongo niet

Dr. Roger Sharland is een Britse landbouwwe-tenschapper. Hij is getrouwd met een Sudanese vrouw en woont al jaren in de Keniaanse hoofdstad. Hij is directeur van Rural Extension with African’s Poor (REAR), een christelijke organisatie die een bijbelse visie heeft op de bestrijding van armoede in rurale gebieden.

voorbij. Dorpsbewoner Florence Gundo zag dat veel weduwen hun toevlucht zochten tot de drank. Het was voor haar reden om, samen met een aantal andere vrouwen, in 1999 de organisatie ‘Orongo Orphans Children Home, counseling & bible’ op te richten. Het doel: vrouwen leren wat hun rechten zijn. Florence Gundo deed haar kennis op in een workshop. Ze besloot de vrouwen in haar dorp te mo-biliseren. ,,We begonnen vrouwen in kerken, scholen en zelfs tijdens begrafenissen te on-derwijzen. Geleidelijk aan veranderde hun houding. Als een vrouw haar rechten kent, zal zij geen dingen doen die niet goed voor haar zijn.’’De organisatie helpt weduwen en wezen hun leven weer op te pakken. Meer dan vijftig weduwen en rond de driehonderd aidswezen krijgen nu hulp door dit project. Ze leren hier het maken van beeldhouwwerkjes, tassen en manden. Deze ‘self-made’-producten worden verkocht, zodat op die manier in het levenson-derhoud kan worden voorzien. De weduwen en wezen krijgen voorlichting over de rechten die ze hebben en de organisatie helpt vrouwen die in de clinch liggen met hun familie, bij-voorbeeld als het gaat om het onteigenen van bezittingen. Ook het geven van voorlichting over de oorzaken van hiv en aids behoort tot de taken van dit weduwen- en wezenproject. En dat gaat verder dan het eigen dorp alleen.

>

>

36 cv •koers februari 2007 37cv •koers februari 2007

Microverzekeringen in de strijd tegen aidsZe was een succesvolle jonge zaken-

vrouw, vennoot van een verzeke-

ringsbedrijf in Nederland. Maar na

een halfjaar vrijwilligerswerk in Afrika

gooide Hélène van der Roest het roer

om. Met haar kennis uit de verzeke-

ringswereld zet ze nu microverzeke-

ringen op in Kenia.

Hélène van der Roest raakt er niet over uitverteld. Afrika, het continent dat zij een aantal jaren gele-den ontdekte en waarvoor ze Nederland verliet. ,,Afrikakoorts. Ik zal je zeggen: er is geen genees-

middel voor.’’ Maar hoe geweldig ze het land en haar bewoners ook vindt, ze kent als geen ander de schrijnende werkelijkheid van de aidsproble-matiek, waarin armoede een belangrijke factor is. Met haar financiële inzicht wil ze deze armoede aanpakken in lokale gemeenschappen. ,,Mijn zakelijkheid gebruik ik hier door heel praktisch te kijken wat nodig is, maar ook door te onderzoeken hoe projecten zichzelf kunnen bedruipen. Ik wil weten hoe vrouwen geholpen kunnen worden om hun gaven te gebruiken. Ik wil hun leren hoe ze dingen kunnen verbeteren zodat ze, ook als de hulpverleners weg zijn, tóch verder kunnen. Vaak is een kleine ondersteuning genoeg om hun eigenwaarde te geven en ze een stuk verder te helpen.’’

Micro insuranceOm de armoede in lokale gemeenschappen te bestrijden, is Hélène nu druk bezig met een proef-project voor het opzetten van micro insurance, het verlengde van het microkrediet: kleinscha-lige verzekeringen die uitkeren bij bijvoorbeeld overlijden of een slechte oogst. En dat is hard nodig, weet de verzekeringsvrouw. ,,Bij overlijden is er geen begrafenisverzekering om de kosten van begraven te dekken. De familie gaat rond in de gemeenschap en bedelt enkele dagen voor een bijdrage in de kosten. Het kan soms weken duren voordat het juiste bedrag bij elkaar is ge-spaard om de overledene te begraven. In plaats van iedere keer een bijdrage te leveren, willen we de mensen leren dat geld in een fonds te

storten en zo een verzekering te sparen, zodat de familie niet van alles hoeft te doen om geld te verzamelen.’’Hélène is overigens niet de vrouw die het de Afrikanen allemaal wel even zal vertellen. ,,Ik leer vaak meer van de Afrikanen dan zij van mij... Ze leren mij doorzettingsvermogen. Afrikanen hebben steeds weer de moed om in tegenslag overeind te krabbelen en weer opnieuw te be-ginnen, wetend dat de catastrofe zo weer kan plaatsvinden. Een positieve levenshouding en doorzettingsvermogen is een grote gave!’’

De complete tekst van het interview met Hélène van der Roest is te vinden op cvkoers.nl.

Hélène van der Roest werkt als projectcoör-dinator bij Food for the Hungry Sudan. Daar houdt zij zich bezig met de implementatie van educatieprojecten in de verschillende dorpen en met landbouwprojecten. Naast haar baan heeft Hélène met wat vrienden de donororganisatie InterAct opgezet. Die steunt, vrijwillig, kleinschalige projecten in Oost-Afrika en geeft advies voor projectim-plementatie en financiële ondersteuning.

op cvkoers.nlop cvkoers.nlop cvkoers.nlop cvkoers.nl

Op onze website vindt u veel aan-vullende informatie bij dit artikel. Surf naar cvkoers.nl en klik op de homepage op het artikel. In het kader kunt u doorklikken naar de volgende kaderstukken:

• De complexiteit van het aids-probleem.Er is nog altijd veel onwetendheid over de complexiteit van deze ziekte. Een analyse.• De harde feiten.Cijfers en informatie over aids op een rij gezet.• Microverzekeringen in de strijd tegen aids.De complete tekst van het inter-view met Hélène van der Roest.• Leer de Afrikaanse kerk discipel-schap.De complete tekst van het inter-view met Roger Sharland.

Op www.xistinchrist.nl/kenia vindt u filmpjes, reisverslagen en foto’s van de reis van Sjoerd Wielenga naar Kenia. Kijk ook op:www.christenentegenaids.nl.

‘Moses the miracle’

Dit is Moses. De vrouwen van Orongo vonden hem bij toeval in het ziekenhuis. Een paar dagen oud, ernstig verwaarloosd. Zijn moeder had hem na de geboorte alleen gelaten. De artsen vonden hem schijnbaar niet de moeite waard om in leven te houden. Achteloos lag hij ergens in een hoekje te sterven. De vrouwen vonden de uitgedroogde baby op tijd en zorgden voor hem. Nu loopt ‘Moses the miracle’ vrolijk rond en is opgenomen als een van de vele ouderloze kinderen in dit dorp. Moses vertedert harten. Helemaal ongevaarlijk is de schat-tige Moses overigens niet. Als we Orongo uit rijden, zien we nog net hoe hij met een stok oudere kinde-ren slaat, die het snel voor hem op een lopen zetten.

Florence: ,,Zelfs uit de omgeving komen men-sen hier voor zorg.’’

Het samenleven doet de gemeenschap goed. De pijn van het leven - zowel de vrouwen als de kinderen missen immers hun dierbaren - kan worden gedeeld. Maar ook het omgaan met hiv/aids, het geloof in God en de dingen van alledag. De bewoners leren om weer op eigen benen te staan en goed voor zichzelf te zorgen. En dat verandert de inwoners van Orongo. Jongeren worden actief gestimuleerd om zich te onthouden van seksueel contact voor het huwelijk. Weduwen en wezen leren hun rechten kennen en voor zichzelf opkomen. Er wordt geld verdiend om in het levensonder-houd te voorzien en de goede voeding houdt mensen langer gezond.De aidsepidemie teistert Afrika. Orongo is hier het levende voorbeeld van. Het vredige dorpje bij het Victoriameer is getekend door de ziekte en een medicijn voor genezing bestaat nog niet. Maar lokale, hoopgevende initiatieven zoals hier in Orongo geven de vele slachtoffers van de ramp weer uitzicht.

Sjoerd Wielenga is eindredacteur van jonge-renmagazine X[ist] in Christ. Hij bezocht op uitnodiging van Prisma (de belangenbehar-tigingsvereniging van christelijke hulporgani-saties) met jonge, christelijke opinieleiders een aantal aidsprojecten in Kenia.Met dank aan Ellen van den Hill (Woord en Daad) en Darija Kupers (Prisma).

>

<

Moses samen met Ellen van den Hill (Woord en Daad)