OVERBRUG DE

KLOOF

1 Waarom lukt het maar niet verpleegkundigen gebruik te laten maken van beschikbare kennis? Omdat er een aantal barrières bestaan voor het toepassen van evidence in de dagelijkse patiëntenzorg, aldus Hester Vermeulen. De verpleegkundige heeft geen tijd om onderzoeksartikelen te lezen, is niet op de hoogte van onderzoeksresultaten, vindt dat artikelen over onderzoek niet makkelijk leesbaar zijn, ervaart de statistische analyses als onbegrijpelijk en geeft aan dat er op de werkvloer onvoldoende tijd is om nieuwe ideeën te implementeren. Gelukkig is er ook een andere kant. De verpleegkundige van nu heeft het gevoel dat ze genoeg autoriteit en professionaliteit heeft om de zorg te veranderen: ze twijfelt niet aan de betrouwbaarheid van onderzoeksresultaten, ziet voordeel voor haar eigen beroepsmatig handelen en vindt dat onderzoek relevant en waardevol is voor de praktijk.Peter Goossens meent dat het loslaten van rituelen ook nog steeds een rol speelt. Verpleegkunde is van oudsher toch een vak gebaseerd op traditie, ervaring en compassie. Daarin veranderingen aanbrengen blijft een lastig proces.Theo van Achterberg vult aan dat relevante factoren vooral ook per onderwerp en situatie moeten worden bekeken. Zo zijn uitgedroogde handen een belangrijke factor in het niet naleven van richtlijnen voor handhygiëne, een factor die typisch is voor dit onderwerp en maakt dat veel aandacht voor handvriendelijke producten nodig is. Door alleen uit te gaan van ‘meestal relevante factoren’ komen we er dus niet en kunnen belangrijke factoren worden gemist.

2 Hoe diep is de kloof?De kloof kan heel diep zijn, zegt Theo van

‘Een verpleegkundige bevindt zich vaak bij patiënten, soms in de klas, regelmatig in de bibliotheek, ook wel eens achter een beeldscherm en leest op een vrije dag bij een kopje cappuccino een vakblad.’ (uit: inaugurele rede van Theo van Achterberg, 2002)

10 jaar later roept de International Council of Nursing (ICN) Closing the Gap: From Evidence to Action uit tot thema van de Dag van de Verpleging. Dit thema sluit naadloos aan op de uitgangspunten van Effectief Verplegen. Elk hoofdstuk van Effectief Verplegen is doordrenkt van onderzoeksresultaten, door deskundige auteurs toegankelijk gemaakt voor (aspirant)verpleegkundigen. De serie draagt daarmee bij aan het dichten van de kloof.

In deze nieuwsbrief laten wij de vijf redacteuren van Effectief Verplegen aan het woord. In 6 vragen en 6 antwoorden geven zij aan hoe het nóg beter kan!

Achterberg. Nederlandse studies tonen aan dat de richtlijnen voor handhygiëne in slechts ca 20% van alle relevante situaties worden opgevolgd. De aanbevelingen van de Werkgroep Infectie Preventie (WIP) en de Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) staan daarmee héél ver van de praktijk. Maar ook hier is er geen algemeen antwoord. Het hangt erg af van de situatie, het soort aanbeveling, de mate waarin er een rechtstreeks effect van het eigen handelen te zien is en diverse andere factoren.Gerrie Bours: Hoe diep de kloof is hangt ook van de context af. Het opleidingsniveau speelt hierbij een rol, naast allerlei andere factoren. Onlangs hebben we enkele projecten in samenwerking met 2 ziekenhuizen uitgevoerd om EBP te implementeren. In het ziekenhuis met vooral MBO-verpleegkundigen bleek aanpassing van onze oorspronkelijke strategie noodzakelijk om onze doelstelling te halen. De meeste MBO-verpleegkundigen hebben in hun opleiding nauwelijks geleerd wat EBP is. Bij de implementatie moet je hier nadrukkelijk rekening mee houden.

3 Welke bruggen worden gebouwd om onderzoek te vertalen naar de praktijk?Hester Vermeulen geeft verschillende mogelijkheden aan, zoals b.v. het opzetten van Journal Clubs of de invoering van EB-dossierbesprekingen op de verpleegafdeling. Het management kan ook besluiten om EBP-mentoren op klinische afdelingen aan te stellen, onderzoeks- en EBP-competenties in functieprofielen van verpleegkundigen op te nemen en van hogescholen waar ziekenhuizen mee samenwerken te verlangen dat ze EB-minded verpleegkundigen afleveren. Ook kunnen klinische

opleiders bij- en nascholing organiseren.Peter Goossens noemt als extra mogelijkheid het zelf uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek of het participeren in wetenschappelijk onderzoek op de afdeling, het liefst multidisciplinair van aard. Daarmee zet je niet alleen een onderzoekscultuur neer op je afdeling, verbeter je niet alleen de kwaliteit van de klinische praktijk, maar trek je ook nog eens goed personeel aan.Aart Eliens ziet dat er ook in het onderwijs bruggen geslagen worden. Binnen het HBO-V, maar ook bij de MANP, worden studenten uitgedaagd de keuzes die zij bij de aanpak van casuïstiek maken te beargumenteren: niet alleen vanuit onderzoeksliteratuur, maar ook met weging van de eigen ervaringen en de opvattingen en wensen van de patiënt (terug te vinden in b.v. richtlijnen van patiëntenorganisaties). Ook voor de bewijsstukken die studenten in hun stages moeten verzamelen om te laten zien dat zij bepaalde competenties verworven hebben, is argumentatie essentieel.Gerrie Bours: Belangrijk is ook onderscheid te maken in de verschillende niveaus waarop EBP kan worden toegepast. Niet iedereen hoeft zelfstandig het hele proces van EBP te kunnen doorlopen. Wij onderscheiden in ons onderwijssysteem het niveau van de volger, gebruiker en expert:- Volgers zijn professionals die louter richtlijnen

aanhouden en instructies of adviezen van EPB-deskundigen opvolgen

- Gebruikers zijn verpleegkundigen die, vanuit een klinische vraag, zelf op zoek gaan naar richtlijnen en andere beschikbare evidence, deze evalueren op kwaliteit en ze vervolgens toepassen

- Experts zijn professionals die in complexe

situaties het gehele 5-stappen proces zelfstandig doorlopen en de volgers en gebruikers terzijde staan

Verpleegkundigen in het AMC worden al sinds 5 jaar met succes op de Universiteit van Amsterdam bijgeschoold op deze niveaus, merkt Hester Vermeulen op. Hierdoor kunnen zij aspirant-verpleegkundigen niet alleen beter begeleiden, maar wordt ook voorkomen dat de EBP-competenties van net afgestudeerde verpleegkundigen verdampen.Theo van Achterberg vult aan dat adequate scholing een noodzakelijke randvoorwaarde voor vrijwel al het verpleegkundig handelen zal zijn, maar vaak niet het enige antwoord. De literatuur laat zien dat er vaak standaard naar scholing wordt gegrepen, zonder dat goed is bekeken of er wel een gebrek aan kennis of vaardigheden bij de doelgroep is. Vergeten wordt dan aandacht te besteden aan andere relevante zaken, zoals bijvoorbeeld groepsdynamiek in verpleegkundige teams en adequaat leiderschap.

4 Welke groepen mensen spelen een rol in dit proces?Theo van Achterberg stelt dat niet alleen wetenschappers betrokken zijn bij dit proces. Wetenschappers kunnen inzichten aandragen, maar niet de verantwoordelijkheid van professionals en organisaties overnemen. Vooral zij zullen ook veel meer aandacht voor het proces van verbeteren moeten hebben. Dit proces vraagt inspanning van vele betrokkenen. Van studenten en verpleegkundigen mag verwacht worden dat zij voortdurend gretig op zoek gaan naar de laatste stand van kennis, dat zij deze kennis gebruiken bij de aanpak van verpleegproblemen en het bepalen van verpleegkundige interventies. Opleiders

dr. Hester Vermeulen

Stafadviseur/onderzoeker AMC en UvA

dr. PeterGoossens

Lector GGz Saxion

Hogescholen

prof.dr. Theo vanAchterbergHoogleraarVerplegings-wetenschap

UMCN

dr. GerrieBours

Opleidings-coördinator

MANP HS Zuyd

drs. AartEliens

Docent/specialistMANP HS INholland

dienen hun studenten kritisch op argumenten te ondervragen en zullen hen ondersteunen bij het vinden van de goede bronnen voor betrouwbare en actuele kennis. Managers dienen de randvoorwaarden te scheppen voor reflectie.Het zijn ook de managers, aldus Hester Vermeulen, die er voor kunnen zorgen dat het EPB-gedachtegoed wordt opgenomen in de visie op verplegen en de strategische doelstellingen van de organisatie.Peter Goossens vult aan dat ook een actieve beroepsvereniging of wetenschappelijke vereniging hierin belangrijk is. Het project Excellente Zorg bijvoorbeeld biedt een mooie bodem om EBP uit te zaaien.

5 Hoe leert u uw studenten een onderzoekende houding aan?Aart Eliens: De essentie van het aanleren van een onderzoekende houding is studenten uit te dagen, ze systematisch te bevragen op argumenten. Natuurlijk moeten studenten ook andere vaardigheden aanleren, zoals: opzoeken en beoordelen van literatuur, argumenten inbrengen in multidisciplinaire besprekingen en kritisch leren reflecteren. Gerrie Bours stelt dat docenten en praktijkbegeleiders een voorbeeldfunctie moeten vervullen: zij zijn het die uitdragen dat ze de competenties zelf voldoende beheersen! Belangrijk is verder dat EBP aangeboden wordt als een geïntegreerde competentie. Daarmee bedoel ik dat we studenten moeten leren om bewuste en goed onderbouwde keuzes te maken in het zorgproces. Natuurlijk moeten studenten tools aangereikt krijgen op het gebied van methoden en technieken, tools die ten dienste staan van EBP en gericht zijn op wat nodig is om de kwaliteit van de literatuur te beoordelen. Ook is het belangrijk dat

studenten inzicht verwerven in de gebruikswaarde van verschillende soorten evidence. De patiënt betrekken bij het maken van keuzes in het handelen, is hierbij essentieel. Ik zie dan ook graag dat studenten de vaardigheden van shared decision making kunnen combineren met die van het evidence based handelen. Gerrie Bours roept met name ook opleiders in het MBO op hun studenten te scholen in EBP.

6 Welke rol ziet u voor ‘Effectief Verplegen’ weggelegd om de kloof te overbruggen?Effectief Verplegen biedt actuele en betrouwbare kennis die de student kan gebruiken tijdens het proces van klinisch redeneren. Dat is een noodzakelijk begin voor het overbruggen van de kloof, zegt Theo van Achterberg. Er is een enorme stroom aan onderzoek en publicaties, maar het is voor verpleegkundigen ondoenlijk om alles over hun vak bij te houden zonder dat dit wordt gebundeld. Effectief Verplegen verschaft gebundelde, up-to-date kennis. Aart Eliens: En Effectief Verplegen leert de student óók iets over het proces van klinisch en ethisch redeneren.In het nieuwe beroepsprofiel voor verpleegkundigen wordt gesproken van de reflectieve EBP-professional, stelt Hester Vermeulen. Dit houdt in dat een verpleegkundige kritisch kijkt naar de eigen praktijk en daar leermomenten uit haalt. Ook daarbij gebruikt zij wetenschap! Hiermee werkt zij permanent aan de ontwikkeling van haar deskundigheid en levert een bijdrage aan de professionalisering van collega’s. Daarnaast zullen verpleegkundigen in de toekomst steeds meer participeren in onderzoek van derden (medisch specialisten, verpleegkundigen of paramedici).

2e druk

Uitgeverij KavanahEemster 27991 PP Dwingeloo0521 59 35 98

info@kavanah.nlwww.kavanah.nl