Over woonnood in Vlaanderen en wat er aan te doen€¦ · (2005-2013) o Aantal eigenaars blijft...

Over woonnood in

Vlaanderen en wat er aan

te doen

Pascal De DeckerHaUS (Housing and Urban Studies)

Fac. Architectuur KU Leuven

Hasselt – Beweging.net – 19 september 2017

Inhoud

1. Het recht op wonen geëvalueerd

2. Is het woonbeleid effectief en efficiënt?

3. Uitdagingen

4. Kader voor een (ver)nieuwd beleid

5. Conclusie

2

1. Recht op Wonen geëvalueerd

• Wat is recht op wonen?

• Is het recht op gerealiseerd?

3

Vlaamse Wooncode (1997+ wijzigingen)

• Recht op wonen

o Voldoende woningen

o Voldoende kwaliteit

o Betaalbaar

o Zeker

o Goede woonomgeving

• Middelen meest kwetsbaren

• Trendbreuk! (2005-2013)

o Aantal eigenaars blijft stijgen; aandeel daalt

o Aantal private huurders stijgt; aandeel stijgt

o Aantal sociale huurwoningen stijgt; aandeel daalt

Winters, S. e.a. (2015): Wonen in Vlaanderen anno 2013, De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013 gebundeld,

Uitg. Garant

De Decker, P. e.a. (2015): Woonnood in Vlaanderen. Feiten/mythen/realiteit. Uitg. Garant.

www,steunpunt.be

Bron: Pannecoucke e.a. (2001), Socio-economisch Panel ’76, ’85‘ en ’97’;

Woonsurvey 2005; Grote Woononderzoek 2013.

Evolutie van aandeel eigenaars naar inkomensquintielen, Vlaanderen, 1976-2013

2x -10%

Wat met het RoW?

Voldoende woningen?

• Ja, maar… hoe ‘correct’ zijn de cijfers?

Private huishoudens* Woningen volgens

kadaster**

Woningen per huishouden

1992 2.245.483 2.452.311 1,09

2009 2.601.266 2.928.158 1,13

2014 2.707.723 3.069.975 1,13

Vlaanderen, aantal private huishoudens volgens het Rijksregister,aantal woningen volgens kadaster, woningen per privaat huishouden

Overgenomen uit Luyten, D. e.a. (2015) De sleutel past niet meer op elke deur. Dynamische gezinnen en flexibel

wonen, Uitg. Garant

Zie ook Ryckewaert, M., De Decker, P., Vandekerckhove, B., Winters, S., Vastman, F., Elsinga, M. & K. Heylen

(2011): Een woonmodel in transitie. De uitdagingen voor het Vlaamse woonbeleid verkend, Garant,

Antwerpen.

*niet iedereen woont op de plaats waar hij of zij is ingeschreven onderschatting bewoonde woningen

**leegstand, 2de verblijven… overschatting van ‘echte’ woningen

periode

Aangroei aantal

huishoudens*

(1)

Woningen in

goedgekeurde

bouwvergunningen**

(2)

Verschil

(2)-(1)

België 2000-2009 368.769 496.176 +127.607

Vlaanderen 2000-2009 209.572 342.461 +132.8899

Wallonië 2000-2009 116.638 127.426 +10.788

Brussels HG 2000-2009 42.559 26.289 -16.270

Antwerpen 2000-2012 23.087 11.796 -11.291

Gent 2002-2010 9.845 8.886 -959

Luik 2000-2012 8.992 4.208 -5.531

Charleroi 2000-2009 5.233 2.616 -2.617

Aangroei aantal huishoudens vs. Aantal woningen in goed-

gekeurde bouwvergunningen, grote steden

*vermoedelijk onderschat

**niet alles gebouwd; wel niet geregistreerde opsplitsing

Voldoende woningen?

+ overschat/ -onderschat

Voldoende woningen?

• Genuanceerd beeld nodig niet gekend

• Druk op de steden* verdringing waarheen?

• Afnemende druk op sommige plattelandsgebieden (krimp)

*bijv. vanuit Brussel naar de Denderstreek

Voldoende woningen van goede kwaliteit?

• Basis= technische kwaliteit Vlaamse Wooncode

• 1.000.000 ontoereikende kwaliteit

• 650.000: relatief eenvoudige ingrepen

• 350.000: structurele ingrepen nodig (13 à 14%)

• Merk op: onderschatting

• Zonder inschatting energetische problemen

• Zonder verrekening van omgevingskwaliteit (steenwegen,

autosnelwegen, vervuilende fabrieken bijv.)

Winters, S. e.a. (2015): Wonen in Vlaanderen anno 2013, De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013

gebundeld, Uitg. Garant

www.steunpuntwonen.be

Voldoende betaalbare woningen?

• Woonquote= % van het inkomen dat huishoudens aan

(naakte*) woonkosten spenderen 1/3-norm

• 1/3 is niet voor iedereen hetzelfde (luxe/armoede)

resterend inkomen= wat overblijft om van te leven na het

betalen van de woonkosten

*zonder water, elektriciteit,…


Gemiddelde woonquote, naar eigendomsstatuut, Vlaanderen, 1985-2013

Heylen, K. (2015), Grote WOONONDERZOEK 2013, Deel 2. Deelmarkten, woonkosten en

betaalbaarheid, Steunpunt Wonen.


Aandeel met woonquote boven 30% (%), naar eigendomstitel, Vlaanderen, 2005-2013




Aandeel met woonquote boven 40% (%), naar eigendomstitel, Vlaanderen, 2005-2013



Voldoende betaalbare woningen?Aandeel onder de norm voor het resterend inkomen (%) naar eigendomstitel, Vlaanderen, 2005-

2013



Wat met de woonzekerheid?

• Weinig meetbare info beschikbaar (AVA:1995)…

• Sociale huur…

• 2008-2010: 400 à 500 uithuiszettingen per jaar

• 2014 en 2015: resp 499 en 496 uithuiszettingen

• SVK… 138 uithuiszettingen in 2012

• Eigendomssector… 1 à 2% achterstallen…

• Private huur… opgestarte procedures: 12 à 13.000 per jaar,

2009-2013

zegt niets over uithuiszettingen

Verstraete, J. & P. De Decker (2015). De gerechtelijke uithuiszetting nog steeds in het duister, in De Decker, P. e.a. (red.). Woonnood in Vlaanderen.

Antwerpen: Garant

Mallants, B. (2016): Uithuiszettingen door sociale huisvestingsmaatschappijen: focus op preventie, De Gids op Maatschappelijk Gebied, sept,

Gevolg…

• …woonnood voor velen…

Gevolg… (wie?)

Eigenaar zonder hypotheek

Eigenaar met hypotheek

Private huurder Sociale huurder Totaal 2013

Totaal 2005

Totaal 4,7 10,0 30,4 34,5 13,5 13,6

Inkomensquintielen

1 24,8 83,0* 89,4 76,4 56,9 56,4

2 0 21,1 41,5 4,7 13,7 10,4

3 0 4,2 2,4 0,9 1,9 1,6

4 0 0,9 0 0 0,4 0,6

5 0 0,1 0,2 0 0,1 0,0

Leeftijd referentiepersoon

17-34 jaar 15,0 10,2 26,9 42,9 17,8 14,9

35-44 6,7 10,4 32,6 49,6 17,7 14,2

45-54 4,5 9,7 29,4 38,3 13,0 11,7

65 en ouder 4,5 9,5 33,9 19,2 10,0 15,1

Huishoudtype

Alleenstaand 3,1 6,0 27,2 22,5 13,3 14,8

Eenoudergezin 12,4 25,6 66,3 64,0 39,4 35,1

Koppel zonder kind 2,8 5,4 22,4 23,4 6,9 7,5

Koppel met kind 10,4 11,3 33,1 53,3 15,3 13,7

Activiteitsstatus ref.

Tewerkgesteld 3,3 7,8 17,0 33,6 9,8 8,1

(Brug)pensioen 3,9 10,6 31,2 19,5 9,4 13,5

Werkloos 19,5 38,5 64,3 74,9 51,9 54,2

Ziek/arbeidsgeschikt 9,2 27,7 53,8 32,3 32,3 32,5

N 3 547 3 022 1 332 536 8 584 4 527

Aandeel onder de RI-norm (%), naar deelmarkt en achtergrondkenmerken, Vlaanderen, 2013/2005Bron:Grote Woononderzoek 2013

*noodkoop

2005 2013 2005 2013 Verschil 2005-

2013

% % Aantallen° Aantallen° Aantallen°

Bewonerstitel*

Eigenaars 74.4 (1) 70.5 (2) 1.863.172 1.897.380 +34.208

… met hypo 45.7% van (1) 43.9% van (2) 851.496 832.950 -18.546

Private huurders 18.5 20.4 463.289 549.029 +85.740

Sociale huurders 5.6 6.7 140.239 180.318 +40.079

Betaalbaar-

heidsindicatoren

+30%**

Eigenaars met

afbetalingslast

17.1 27.1 145.606 225.729 +80.123



+40%***

Eigenaars met

afbetalingslast

14 22.7 119.209 189.080 +69.870



onder de norm

RI****

Eigenaars met

afbetalingslast

10.4 10 88.556 83.295 -5.261



Vlaanderen, bewonerstitel en betaalbaarheidsindicatoren, 2005 en 2013.

Wo

onn

ood

in

V

laa

nde

re

nP

ascal D

e D

ecker, B

runo M

eeus

Isabelle P

annecoucke, E

lise S

chillebeeckx,

Jana V

erstraete &

E

mm

a V

olckaert

(red.)

2. Is het beleid efficiënt?

• Gaan de middelen die de overheden in Vlaanderen aan

wonen besteden naar diegenen die ze het meest nodig

hebben?

“Dit houdt in dat de totale woonsubsidiëring in Vlaanderen niet

gericht is op de groepen waar de betaalbaarheid het meest in het

gedrang komt”

Heylen, K, (2015): Housing affordability and the effect of housing subsidies, Ph.D. KU Leuven

Het beleid inefficiënt!

• Inefficiëntie geldt inzonderheid voor de woonbonus (+1,5

miljard €) intussen consensus daarover

• Vertaalt zich in hogere prijzen (wegens inelastische markt!!)

• Haalt niemand over de streep (daling aandeel eigenaars sinds

2005 nochtans ‘uitstekende’ context!!)

• Gaat naar mensen die het eigenlijk niet nodig hebben• Effect op verhuismobiliteit

• Versteent financiële middelen

o Sociale huur & HS ‘sociaal’ efficiënt; ontoereikend…

www.steunpunt.be (en anderen)

http://www.steunpunt.be/

Is het beleid efficiënt?

jaar Aantal sociale huurwoningen

Aantal particuliere huishoudens

%

201120122013201420152016

144.216147.249147.932149.123150.903153.312

2.652.2622.675.0322.691.2762.707.7232.731.319

?

5,445,505,505,505,52

+0,08%

Vlaanderen, sociale huurwoningen als aandeel van het aantal huishoudens, 25011-2015

-Nodig: ong. 280.000 extra…zonder verrekening van de noodkopers

-MO: leegstand niet in rekening gebracht

Heylen, K. (2016): Doelgroep en wachtlijst sociale huur, Steunpunt Wonen.

… nochtans… ‘sociaal’ maakt verschil…Aandeel met woonquote boven 30% (%), naar deelmarkt en achtergrondkenmerken, Vlaanderen, 2013

Eigenaars met hypotheek

Private huurders

Sociale huurders

Totaal 2013

Totaal 2005

Totaal 27,1 51,7 22,7 19,6 12,7

Inkomensquintielen ** ** ** ** ** 1 58,2 78,1 36,0 33,0 22,4 2 33,3 73,0 16,7 24,7 16,4 3 35,6 49,4 7,7 22,7 12,0 4 24,7 20,0 0 14,5 10,0 5 12,5 6,9 0 6,6 5,2

Leeftijd referentiepersoon ** * n.s. ** **

17-34 jaar 44,3 48,2 29,1 38,9 22,4 35-44 27,4 45,0 30,6 28,7 16,2 45-54 16,9 51,8 20,7 15,1 9,2 65 en ouder 20,3 61,7 19,2 10,5 10,3

Huishoudtype ** ** ** ** ** Alleenstaand 44,4 62,9 29,8 30,6 23,1

Eenoudergezin 35,4 71,1 23,3 31,8 24,8 Koppel zonder kind 22,9 33,0 8,9 9,1 5,9 Koppel met kind 21,7 28,6 19,0 16,2 8,7 Andere 36,2 66,5 23,4 21,9 16,3

Activiteitsstatus ref. ** ** n.s. ** **

Tewerkgesteld 26,8 38,0 21,7 22,1 12,3 (Brug)pensioen 16,3 60,4 19,1 10,7 9,5 Werkloos 50,3 75,1 28,4 47,2 34,3 Ziek/arbeidsgeschikt 45,2 72,7 22,9 35,3 18,0

N 3 113 1 415 578 9 351

²-test: *p<0,05; **p<0,01, n.s.= niet significant.

Bron: Grote Woononderzoek 2013

Aandachtspunt… discriminatie…

Stel dat mensen van een andere afkomst zich als kandidaat-huurder zouden aanbieden, zou u daar geen enkel

bezwaar tegen hebben, zou u het aanvaarden maar het minder prettig vinden of zou u een andere

huurder zoeken? In %, Vlaanderen, 2005-2013

Houding 2005 2013

Geen enkel bezwaar 41,7 56,1 Minder prettig, maar aanvaarden 31,3 21,7 Andere huurder zoeken 27,0 22,0

Totaal 100,0 100,0

2013: N=622; ²=8,84, p=0,012.


Intentie tot negatieve selectie/discriminatie

Stel dat een kandidaat-huurder meedeelt dat hij of zij afhankelijk is van een huurwaarborg van het OCMW,

zou u daar geen enkel bezwaar tegen hebben, zou u het aanvaarden maar het minder prettig

vinden of zou u een andere huurder zoeken? In %, Vlaanderen, 2013

Houding 2005 2013

Geen enkel bezwaar 41,7 41,2 Minder prettig, maar aanvaarden 16,9 22,4 Andere huurder zoeken 41,4 36,4

Totaal 100,0 100,0

2013: N=619; ²=2,40, p=0,30.


Discriminatie…

% discriminatie TELEFOON E-MAIL

Totaal Vrouwen Mannen Mannen

Raciale grond 5.4 -2.2 13.8** 12.7***

Alleenstaande

moeder

5.5** 5.5** n.b. 6.1*

Handicap -4.9 2.2 8.0 7.2**

Vermogen 12.4** 17.0** 8.2 13.5***

Overzicht discriminatiegraden betreffende het krijgen van een afspraak privé-verhuurders*** significant op 1%; ** significant op 5%.

Loopmans, M., Esam Awuh, H., De Decker, P., Heylen, K., Meeus, B., Minon, C., Moris, M., Perrin, N., Winters, S., Spijkers,

F., Teller, J., Vandenbroucke, S., Van de Broeck, K. & J. Verstraete (2014): Onderzoek van de private huisvestingsmarkt in

België in het kader van de Diversiteitsbarometer, in: Interfederaal Gelijkekansencentrum (red.): Diversiteitsbarometer

Huisvesting, Brussel

Discriminatie

Is het mogelijk … te mijden?

(percentages)

Vreemdelingen

N=300

Werklozen

N=300

Ja 42.3 61.3

Nee 14.0 7.3

Nee, de keuze is aan de verhuurder (lijst) 34.0 24.3

Dit moet met leidinggevende besproken worden 1.0 0

Dit wordt niet over de telefoon besproken 2.7 1.7

De vraag wordt ontweken 1.7 0.3

De procedure wordt toegelicht (bvb. loonfiches,

informeren bij vorige verhuurder,…)

1.0 2.7

De procedure wordt toegelicht inclusief voorselectie

door vastgoedkantoor obv. solvabiliteit

0.7 1.3

Andere 2.7 1.0

Immobiliënkantoren - Bereidheid tot het mijden van bepaalde types

kandidaat-huurders

Loopmans, M., Esam Awuh, H., De Decker, P., Heylen, K., Meeus, B., Minon, C., Moris, M., Perrin, N., Winters, S.,

Spijkers, F., Teller, J., Vandenbroucke, S., Van de Broeck, K. & J. Verstraete (2014): Onderzoek van de private

huisvestingsmarkt in België in het kader van de Diversiteitsbarometer, in: Interfederaal Gelijkekansencentrum (red.):

Diversiteitsbarometer Huisvesting, Brussel

Conclusies

• RoW wettelijk verankerd

• RoW voor velen en steeds meer niet gerealiseerd

• Discriminatie is een probleem

• Middelen worden slecht besteed

3. UitdagingenVlaamse Woonraad: 6 V’s

• Verruiming

• Vernieuwing

• Vergroening

• Vergrijzing

• Verkleuring

• Verarming

Meer dan ‘aantallen’

Pand per pand of structureel?

Stedelijk

Buiten stedelijk

(Niet langer alleen) in de steden

Overal

op een ruimtelijk verantwoorde manier…

alles ‘overal’ maar niet in dezelfde mate…

Verruiming

M Dillen, VCB in VP 2008-2009

Verruimen: voor wie?

Vernieuwen hoe?

VergrijzingRaming 80+ in 2030

Bevolkingsprojectie

Aandeel 40 tot 59-jarigen in 2010 als ruwe

schatting van het aandeel 60 -plussers in 2030

op wijkniveau

Vergroening

Verkleuring

4. Kader voor een vernieuwd beleid

Aanzetten in “Woonnood in

Vlaanderen. Feiten/mythen/

voorstellen” (Garant, 2015)

4 pistes

Gedacht vanuit Vlaanderen

Piste 1:

eindelijk… beleid

• Vertrekpunt = het bieden van woonzekerheid voor iedereen

• Vastgestelde trendbreuk (afname aandeel eigenaars) is betekenisvol, want

grenzen aan het model nieuw beleid opbouwen en oud beleid

afbouwen (context voor eigendom was goed!!)

• Van passief naar actief beleid: controleerbare doelstellingen, voorzien

in wetten, middelen en planning… toon meer ambitie, stop met

rafelen in de rand… (welke partij heeft een plan?)

• Appelleren aan welzijn, stedenbeleid, arbeidsmarkt, gezondheidszorg,

mobiliteitsbeleid en ruimtelijke planning … efficiënt woonbeleid

genereert heel wat winwinsituaties

Piste 2:

eigen woningbezit moet duurzaam zijn

• Woningbezit is duurzaam…

1) …wanneer geen overheidssubsidies nodig zijn om de

stabiliteit en betaalbaarheid van bezit te waarborgen

2) …wanneer er evenwaardige alternatieven zijn

3) …wanneer het een keuze is (>< vandaag)

voorzien in alternatieven ( lokt verhuizen uit)

er is geld…. afbouw woonbonus levert een equivalent van ong. 1,5

miljard euro op (jaarlijks)

context: veel bestaande maatregelen werken prijsopdrijvend/

contraproductief/nutteloos (bijv. woonbonus)

Piste 3:

een ecologische new deal• Haalbare huisvesting voor de 21e eeuw: woningvoorraad wordt bouw-

en woontechnisch in orde en ecologisch verstandig ingepland

• Uitgangspunt: huisvesting als de basisinfrastructuur

waarvan de toegang/betaalbaarheid, de kwaliteit en de

zekerheid door de overheid voor iedereen wordt

gegarandeerd

• Net als in de naoorlogse periode: woon- en bouwbeleid als pivot van

een nieuw sociaalecologisch contract met, economische en ecologische

winsten

• Impact op de arbeidsmarkt:

o 280 000 extra sociale huurwoningen nodig

o 1 000 000 woningen opknapbeurt nodig + nog groter aantal moet worden aangepast

aan nieuwe milieu/energie-eisen

o te bouwen voor… 1,2 miljoen Vlamingen ‘extra’ tegen 2050

Piste 3:

een ecologische new deal• Ruimtelijk aangedreven woonbeleid

o Voorbij het individueel stimuleren van zuinig energieverbruik

o Investeren in centraal gelegen grote en kleine plaatsen

o Invloed op financiering nutsvoorzieningen en distributie diensten (compact en gecontreerd=goedkoper)

o Invloed op uitdagingen van vergrijzing én vergroening

• Sociale huur is een goed ‘kind’, het badwater kan worden ververst

trekker

Piste 4:

leer van experimenten/nieuwe initiatieven

• Grote kloof tussen sociale rechten (op papier) en sociale

noden (in praktijk)

nieuwe wooninitiatieven/sociale innovatie (nu weer

massaal veel)

• Vijver van ‘trial and error’

o geen criminalisering/zonder meer beleid uitbesteden

aan ‘onvolmaakte woonvormen’ maar helpen om

normen te halen

o Onderzoek de potentialiteiten

5. Andermaal: nieuwe

wooninitiatieven

19942017

Algemene conclusies

• Vaststellingen

o Nog nooit zoveel eigenaars

o Nog nooit zoveel afbetaalde woningen

o Nog nooit zo weinig betalingsproblemen in de

eigendomssector

• Vaststellingen

o Grote kwaliteitsproblemen

o Toenemende woonarmoede

o Discriminatie tiert welig

beter én slechter (abstractie maken van ruimtelijke wanorde)

Algemene conclusies

• Vlaamse beleidsmix inzake wonen rijdt het gat nooit

dicht…

o Dominantie van marktwerking

o Padafhankelijkheid

o Gesocialiseerde/geïnternaliseerde woonorde

• Pro eigendom/obsessie

• Contra gesocialiseerde alternatieven

• Vrije huurmarkt

Conclusies

• Maar… sociaal huren maakt het verschil

• Maatschappelijk middenveld/civil society is ‘’alive and

kicking’ nieuwe wooniniatiatieven/sociale innovatie

inzake wonen

Leespakket

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&source=imgres&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjD9bCGlo7MAhXDdA8KHZffAQQQjRwIBw&url=http://arch.kuleuven.be/Agenda/agenda-archief/studienamiddag&psig=AFQjCNHrS0Th0m_S38iVFpbmxsinE63RDg&ust=1460724796692967

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&source=imgres&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjD9bCGlo7MAhXDdA8KHZffAQQQjRwIBw&url=http://arch.kuleuven.be/Agenda/agenda-archief/studienamiddag&psig=AFQjCNHrS0Th0m_S38iVFpbmxsinE63RDg&ust=1460724796692967

Dank u

[email protected]

Over woonnood in Vlaanderen en wat er aan te doen€¦ · (2005-2013) o Aantal eigenaars blijft...

Documents

Transcript of Over woonnood in Vlaanderen en wat er aan te doen€¦ · (2005-2013) o Aantal eigenaars blijft...