PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 1

Over diepe grachten, bomenliefde en

spermatische zwammen

Een geanimeerde wandeling, dat was

het minste wat je kon zeggen over

onze paddenstoelenexcursie in ’t Veld

in Ardooie van zaterdag 15 oktober

laatsleden. Wie een saaie

uiteenzetting over champignons

verwachtte, kwam bedrogen uit.

Mycoloog Jimmy Desmet bleek

namelijk – naast een begenadigd én

gepassioneerd paddenstoelenexpert – ook een geanimeerde spreker én bij wijlen

gevatte stand-upcomedian te zijn. Onze uitstap bleek bovendien erg succesvol, op

amper drie uur tijd kon digitale jeugdigheid Michiel méér dan veertig schimmelige

ingaven maken op http://waarnemingen.be

Later meer over onze specifieke vondsten, eerst

startte Jimmy namelijk met wat algemene info. Zo

wist onze gids te vertellen dat een paddenstoel

grofweg bestaat uit een hoed, steel en plaatjes. Op

de foto hiernaast van de gewone fopzwam

(Laccaria laccata) is dit duidelijk te zien. Maar laat

dat meteen het laatste gemeenschappelijk kenmerk

zijn tussen de rijke paddenstoelenrijkdom die onze

Vlaamse bossen telt. Vooraleer onze mycoloog van dienst zich echter waagde aan de

verschillende types schimmels (of fungi), besprak hij de manier waarop ze leven.

1. Hoe schimmels leven

In tegenstelling tot planten zijn schimmels afhankelijk van reeds ‘voorbewerkt’

organisch materiaal, dit kan levend of dood zijn. Een aantal soorten is schadelijk voor

levende planten en dieren, anderen daarentegen helpen laatstgenoemde om beter te

groeien én te (over)leven. Op basis van dit kenmerk, onderscheiden we drie

levensvormen: parasitair, saprofyt en symbiotisch.

1.1. Parasitair

Parasitaire organismen voeden zich met (sappen van)

levende planten of dieren. Heel vaak beschadigen ze

hun gastheer én doden ze die uiteindelijk. De prachtige

en bijzonder omvangrijke (de hoed was zeker 30 cm

breed) Harslakzwam (Ganoderma resinaceum) die

we vonden aan de voet van een majestueuze beuk zal – zo verzekerde Jimmy ons –

uiteindelijk zijn gastheer doden. Het heeft ook geen enkele zin om de zwam af te

kraken, de zwamvlok zit namelijk diep in de boom. Het is a.h.w. een kanker die de

boom van binnenuit opvreet.

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 2

1.2. Saprofyt

Saprofyte schimmels voeden zich met stoffen die ze verkrijgen

uit dode planten en dieren. De vele exemplaren van het

gewoon elfenbankje (Trametes versicolor) die we

tegenkwamen op omgevallen, afgezaagde of omgehakte

bomen en boomstronken zijn daarvan een treffend voorbeeld.

Saprofyten zijn bijzonder nuttige afbrekers, zonder hun werk

zou de wereld begraven zijn onder dikke pakken afval en ander dood materiaal.

1.3. Symbiotisch

In tegenstelling tot de eerder vermelde groepen, gaat deze laatste een

bondgenootschap aan met andere organismen. Beiden zijn elkaar m.a.w. wederzijds

van nut. Zo leeft de populierenmelkzwam (Lactarius controversus) – die we reeds

tegenkwamen langs de parking van ’t Veld – in perfecte symbiose met de statige

populier naast hem. We spreken hier van ‘mycorrhiza’, de schimmel leeft ondergronds

samen met de boom. De wortels van de populier en de zwamvlok (of het mycelium)

van de Populierenmelkzwam

zijn onder de grond verbonden. De populier

verschaft via zijn wortels suikers

(verkregen door fotosynthese) aan de

zwam die op zijn beurt met zijn zwamvlok

voedingsstoffen aantrekt die uit de

afbraak van dode bladeren zijn ontstaan.

Dankzij deze symbiose groeit de boom

sneller en beter én kan de melkzwam overleven. Deze symbiotische manier van leven

wordt – volgens Jimmy - ook toegepast in de biologische landbouw waar mycorrhiza

tussen de groenten worden gezaaid.

2. Soorten

Wat we van paddenstoelen en zwammen te zien krijgen, zijn feitelijk de zogenoemde

‘vruchtlichamen’, die zijn in zekere zin te vergelijken met de bloemen van

bloemplanten. De feitelijke zwam bestaat uit een ondergrondse massa witte draden

die samen de zwamvlok of het mycelium vormen. Dat mycelium leeft het hele jaar door

begraven in de grond, in rottend hout of ander organisch materiaal waarmee het zich

voedt. Voor de vermeerdering worden de vruchtlichamen (waarin zich ontelbare

sporen zitten) dus bovengronds gevormd. Het is op basis van deze bovengrondse

vruchtlichamen dat de schimmels in types worden onderverdeeld. Hier worden enkel

deze vermeld die we effectief zijn tegengekomen tijdens onze wandeling.

2.1. Buisjeszwammen

Buisjeszwammen hebben aan de onderkant van de hoed

kleine gaatjes of poriën. Deze gaatjes zijn de uiteinden van

een groot aantal sponsachtige buisjes die de massa van

de hoed vormen. Vlees en poriën van vele soorten

veranderen van kleur als ze worden gekneusd of

doorgesneden. De dennenvoetzwam (Phaeolus schweinitzii) die we bij een lork

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 3

tegenkwamen is hiervan een treffend voorbeeld. Hij is zwavelgeel en bij veroudering

verbruint hij. Dit is ook goed zichtbaar op de foto waar enkel nog de rand geel is. De

sporen zitten per vier op een basidium. Als de sporen groot genoeg zijn, vallen ze af

door de zwaartekracht waarna ze meegenomen worden door de wind. Slechts een

minimaal percentage belandt op de juiste plaats, om die reden verspreidt de zwam ook

miljoenen sporen. De ‘juiste’ plaats is namelijk een andere zwamvlok van dezelfde

soort en de kans dat dit gebeurt is dan ook bijzonder klein.

Zoals al duidelijk is, is de Dennenvoetzwam ook een treffend voorbeeld van een

symbiotische schimmel. Hij leeft in perfecte harmonie met zijn gastheer, de lork. Elk

jaar zal zijn vruchtlichaam ook op exact dezelfde plek

verschijnen. Dit kan honderden jaren duren of zolang als de

boom leeft. Sterft de boom, dan sterft ook de zwamvlok.

2.2. Plaatjeszwammen

De goudgele hertenzwam (Pluteus leoninus) die we

tegenkwamen is een plaatjeszwam. De steel komt makkelijk los

van de hoed, want zijn plaatjes staan los van de steel. Meestal

is het zo dat de hoed breekt als je de steel er wil aftrekken, maar

in het geval van de hertenzwam is dat dus niet zo.

2.3. Houtzwammen

Houtzwammen met buisjes groeien op bomen en

stronken en produceren de sporen in buisjes die

met talrijke gaatjes aan de onderkant van de hoed

openen. De platte tonderzwam (Ganonderma

lipsiense) – die trouwens erg lijkt op de reeds

eerder vermelde Harslakzwam – is hiervan een

goed voorbeeld. Hij komt zeer algemeen voor op

loofhout, al heeft hij een voorkeur voor beuken. De tonderzwam is op den duur dodelijk

voor de boom. Als je de roomkleurige poriën kneust, dan worden ze bruin.

2.4. Korstzwammen

Vele soorten zwammen vormen korsten op twijgen, stammen, dood hout en houtafval.

Sommige hebben poriën, andere produceren

sporen over het hele onderkant van de

onderkant. De reeds vermelde elfenbankjes

zijn hiervan een voorbeeld. Het gewone

elfenbankje dat we hier op verschillende

plaatsen tegenkwamen, heeft variabel

gekleurde hoedjes. Het komt voor op loof en

naaldhout én zelfs op bewerkt hout. Een

ander voorbeeld (zie foto) is de paarse

korstzwam (Chondrostereum purpureum).

Volgens Jimmy is de groep van de korstzwammen echter zeer moeilijk

determineerbaar op het veld. Vaak moet je ze meenemen naar huis om ze daar

microscopisch te kunnen benoemen.

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 4

2.5. Inktzwammen

Het hazenpootje (Coprinopsis lagopus) is een vaak

voorkomende inktzwam. De smalle capsule-vormige

hoed van jonge exemplaren van de

hazenpootinktzwam is dicht bezet met witte haren, die

niet opvallen als de hoed nat is. Bij rijpheid, slechts

enkele uren later, is de hoed vrijwel kaal, in het midden

vlak uitgespreid en de rand is sterk naar boven en naar

binnen gekruld. Als de sporen rijp worden, vervloeien

de plaatjes tot een zwarte "inkt", net als bij andere "inktzwammen". Hij komt voor op

houtafval in bossen over de hele wereld en in stedelijke gebieden. Soms lijkt hij op

aarde te groeien, maar die blijkt dan altijd rijk aan weinig

verteerde houtresten. De zwamvlok bevindt zich in

vochtig dood loofhout, bijvoorbeeld in houtsnippers in

plantsoenen, en leeft dus als saprofyt. Je kan trouwens

effectief inkt maken van inktzwammen. Je kookt ze met

kruidnagel (= natuurlijk bewaarmiddel) waarna je dit

goedje filtert. Je hebt nu een bruinachtige inkt waarmee

geschreven kan worden.

2.6. Bekerzwammen

Bekerzwammen groeien op boomstronken of op de

grond. De sporen worden aan de binnenkant van de

beker gevormd. De bruine bekerzwam (Peziza badia)

is hier een mooi voorbeeld van. Zijn sporen zitten dus

in ‘zijn’ schotelantenne in een langwerpig,

condoomachtig zakje. Bovenaan dat zakje zit er een

klepje. Als de druk te groot wordt, dan schiet het klepje open en worden ze verspreid.

2.7. Buikzwammen

Buikzwammen zijn zwammen waarvan de sporen inwendig gevormd worden. Eens

ze rijp worden, dan worden ze poedervormig.

Via een kleine opening of openspringende

slippen worden ze afgestoten De giftige gele

aardappelbovist (Scleroderma

citrinum) is een treffend voorbeeld van

deze laatste soort. Een simpele

regendruppel of een dier dat erop trapt,

zorgt ervoor dat de aardappelbovist

openspringt en zijn poederige sporen kan verspreiden. Bovisten zijn trouwens

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 5

mycorrhizavormers, je vindt ze in de buurt van loofbomen. De aardappelbovist heeft

een voorkeur voor berken. Hoewel hij lijkt op de truffel, is hij geen familie ervan. Gezien

het feit dat hij giftig is, eet je er dus best ook niet van. We komen ook de kleine

aardappelbovist (Scleroderma citrinum) tegen, deze lijkt erg op zijn grote broer,

maar is – zoals de naam het zegt – tot de helft kleiner (max. 4 cm).

2.8. Oorzwammen

Oorzwammen hebben – vooral in natte toestand – een geleiachtige structuur. De vorm

is erg onregelmatig. Echt judasoor (Auricularia auricula judae) is een algemene

trilzwam - die ook wij

tegenkwamen - op oude

takken van vlier (al kan het

ook op beuk). Elk oor is circa

3-10 cm. In tegenstelling tot

de meeste paddenstoelen

kan je hem het hele jaar door

vinden. Echt judasoor wordt

in Azië gegeten (en

waar men ‘m ook laat

drogen). Daardoor wordt

de zwam zeer klein. Je zou

verwachten dat ie nu dood is,

maar dat is geenszins het geval. Wanneer hij terug nat gemaakt wordt – dus ook in de

vrije natuur - (bvb. door regen), dan verspreidt ie terug zijn sporen (die in heel kleine

buisjes zitten).

3. De excursie

Zoals reeds vermeld, werden we verwend tijdens onze excursie. Waarnemingen.be

stond roodgloeiend van Michiels talrijke invoeringen. Hieronder vind je de vele

zwammen die we tegenkwamen (zonder de reeds

bovenvermelde) met de uitleg van Jimmy én – indien

beschikbaar – een foto van Bert of Michiel. Ook voor de

Latijnse benamingen moet ik beide jongemannen hartelijk

bedanken.

3.1. De reuzenzwam

(Meripilus giganteus)

De reuzenzwam is een

buisjeszwam en kan een

meter diameter worden

en is beige van kleur.

Zoals op de foto duidelijk

is, wordt hij zwart bij het

afsterven. In ons geval groeit hij op het restant van

een omgehakte beuk. De spore van de reuzenzwam

valt op een afstervende boom en groeit parasitair verder. Eens de boom dood is, leeft

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 6

de zwam verder als saprofyt. Dit vruchtlichaam kan blijven staan tot het einde van het

jaar, eens het begint te vriezen, sterft hij onherroepelijk af.

3.2. witsteelfranjehoed (Psathyrella piluliformis)

De witsteelfranjehoed groeit op stronken. Hij

is erg moeilijk herkenbaar. Hij heeft

bruine sporen en franjes aan de rand van

de hoed. Deze franjes zijn resten van het

oorspronkelijke velum. Een franjehoed

ontstaat eigenlijk als een bolletje met een

vlies (velum) errond openbreekt. Daaruit

komt dan de paddenstoel. De resten

dus van dat velum blijven als ‘franjes’ aan

de paddenstoel hangen. Het is vergelijkbaar met de witte ‘stippen’ die we op een

vliegenzwam zien.

3.3. gestreept nestzwammetje

(Cyathus striatus)

Het gestreept nestzwammetje schiet zijn sporen

weg met een veer. Men heeft vastgesteld dat het

nestzwammetje zijn sporen het verst wegschiet

van alle zwammen. Het ‘gestreept’

nestzwammetje onderscheidt zich van de andere

nestzwammetjes door de

streepjes die duidelijk merkbaar zijn in zijn kelk.

3.4. prachtvlamhoed (Gymnopilus junonius)

Het is een vrij algemeen voorkomende soort in de herfst. Ze vormen bundels bij of op loofhoutstronken. Het is een paddenstoel die vrij groot kan worden. Zo kan de hoed een doorsnede hebben van 6-12 cm. De hoed is goudgeel tot oranje- of roestkleurig geel en gewelfd en vlezig. Er zijn vezelige strepen of schubben te zien. De steel is 7-15 cm hoog en 1,2-3 cm dik. Naar het midden toe is de steel iets opgezwollen, lager

taps toelopend naar de voet. Evenals de hoed is de steel vezelig en heeft dezelfde of een iets lichtere kleur.

3.5. honingzwam

(Armillaria melea)

De honingzwam zelf hebben we niet gezien,

maar wél de resten ervan. Zo zijn de zwarte

strepen op de afgebroken stam hiernaast op de

foto de resten (en tevens de grenzen) van de

vele honingzwammen die op de boomstam geparasiteerd hebben. Deze zwarte lijnen

noemt men dan ook in het jargon ‘zwamgrens’.

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 7

3.6. zwarte kluifzwam

(Helvella lacunosa)

De steel lijkt wat op in elkaar gedraaide spaghetti.

De benaming ‘kluifzwam’ dankt ie echter aan het

feit dat deze zwammen er door de geplooide of

gegroefde steel en hoed een beetje uitzien als

hondenkluifjes. Normaal gezien staat er echter op

de steel nog een zwart, gekrulde hoed, maar deze

ontbreekt dus in ons geval.

De zwarte kluifzwam is een zakjeszwam. Hij heeft acht sporen

per zakje en dat groeit op de hoed.

3.7. beukwortelzwam (Xerula radicata)

De beukwortelzwam heeft bochtig aangehechte plaatjes die

hangen aan een slijmerige, radiaalvormige hoed. Uniek aan deze

zwam is dat hij een penwortel heeft die vastgehecht is in de

zwamvlok. Ook speciaal is dat de steel vele malen langer is dan

dat de hoed breed is. Normaal gezien is dit ongeveer gelijk.

3.8. hulstdekselbekertje

(Trochila ilicina)

De piepkleine hulstdekselbekertjes zijn

zwammetjes die als zwarte stippen op oude,

afgevallen bladeren van hulst te vinden zijn. Er

bestaan tevens klimopdekselbladbekertjes en

laurierdekselbladbekertjes. Je raadt nooit op

welke bladeren je deze

zwammetjes vindt…

3.9. korsthoutskoolzwam (Kretzschmaria deusta)

De korsthoutskoolzwam leeft zowel parasitair als sapro-

fytisch op verschillende loofbomen. Vooral lindebomen en

beuken worden door de schimmel aangetast. De schimmel

veroorzaakt wortelrot en stambasisrot. Het vormt een

korstvormig, zwartwit stroma met onregelmatig gevormde

randen, dat 0,2–2 cm dik is. Het oppervlak is grof,

onregelmatig dik-bultig. Het is grijs als het jong is, maar het

wordt bij het verouderen

zo hard én zwart als

houtskool.

3.10. witte bultzwam

(Trametes gibbosa)

De witte bultzwam lijkt groen, maar eigenlijk is ie

begroeid met algen. Hij komt voor op stronken en

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 8

stammen van loofbomen zoals beuk, populier,

esdoorn en es. Hier zien we hem op de

afgezaagde stam van de ‘kussende’ beuk.

De onderkant van de witte bultzwam heeft

langwerpige buisjes die lijken op een doolhof.

Je hebt echter een loep nodig om het goed te

kunnen waarnemen.

Wist je datje?

“De eik kuste de beuk en hij ging eraan ten onder”, zo gaat de volkslegende hier. het

waren eigenlijk ooit twee in elkaar gegroeide bomen. Als eerste ging de eik dood. Enige

tijd legde echter ook de beuk het loodje. Om de

legende levendig te houden, heeft men nu terug een

eik en een beuk vlakbij elkaar geplant.

3.11. gewoon fluweelpootje

(Flammulina velutipes)

Het gewoon fluweelpootje is een lange, dunne

paddenstoel die altijd in groepen voorkomt. Het is

een eetbare paddenstoel die vooral

in de Aziatische keuken gebruikt

wordt. Hij is rijk aan antioxidanten.

3.12. elzenkrulzoom

(Paxillus filamentosus)

Dit is een paddenstoel die in de

nabijheid van elzen groeit. Het is

onbekend of de soort giftig is, maar de gewone krulzoom is dit

wel, dus voorzichtigheid is geboden. Hij heeft een opgerolde rand

waaraan hij zijn naam dankt. Zijn plaatjes komen zeer makkelijk

los van de hoed, dit is ook een typisch kenmerk van de krulzomen.

3.13. bundelfranjehoed

(Psathyrella multipedata)

Deze plaatjeszwam heeft een halfbolvormige tot kegel- of klokvormige grijsbruine hoed met een diameter tot 25 mm. De witte steel wordt tot 10 cm lang.

De bundelfranjehoed vind je steeds terug – hoe kan het ook anders? – in grote, gebundelde groepen. In tegenstelling tot de witsteelfranjehoed groeit deze niet op stronken, maar op de bodem. Ze groeien echter niet op de aarde, maar op begraven hout. Het is

m.a.w. een saprofyt. De zwam komt vooral voor op de grond in parken, lanen en

loofbossen, vaak op verruigde plekken, op voedselrijke klei of leem.

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 9

3.14. witte satijnvezelkop (Inocybe geophylla)

Dit zijn zeer kleine paddenstoeltjes (de hoedjes zijn 1-5

cm breed, de stengels zijn 3-6 cm lang) die in grote

groepen voorkomen. Je vindt ze vaak samen met de

paarse satijnvezelkop. Dit zijn dé paddenstoeltjes voor

liefhebbers van wilde nachten, ze zijn namelijk erg giftig

en veroorzaken hallucinaties.

Wist je datje?!

Vezelkoppen zijn onderling erg moeilijk determineerbaar in het veld. Heel veel

vezelkoppen hebben echter wel een sperma-achtige geur! En da’s dan weer

onmiskenbaar

3.15. eikeldopzwam (Hymenoscyphus fructigenus)

De eikeldopzwam (links op de foto) is beker- tot vlak schotelvormig met een diameter

van 1-4 mm. De binnenzijde is witgeel

tot wittig okergeel. De buitenzijde is

wittig geel, gesteeld.

De steel wittig geel.

Zoals de naam doet vermoeden vind je

de eikeldopzwam op de vruchtschalen

en napjes van eikels, maar ook op

beukendoppen en vruchtschalen van

haagbeuken, hazelnoten en

elzenproppen. Het is dus een saprofyt.

Rechts op de foto zie je het (bruine en

grotere) eikenbladstromakelkje.

3.16. gekarteld leemkelkje

(Tarzetta catinus)

Het vruchtlichaam van het gekarteld leemkelkje

is beker- tot schotelvormig met een diameter van

1-4 cm. De binnenzijde is crème tot bleek

geelbruin. De buitenzijde is zemelig-vlokkig,

crème tot bleek okergeel, met gekartelde, wittige

tot bruinvlekkige rand, gesteeld.

De steel is 0,5-2 x 0,5 cm, gegroefd, zemelig,

bleek okergeel. Je vindt ‘m op humusarme tot

humusrijke leem of klei, soms op zand, onder loofbomen van juni tot diep in de herfst.

Ook hij is een saprofyt.

Wist je datje?!

Op de verdroogde steel van een brandnetel kunnen tot 80 verschillende zwammen

groeien. Meer dan 4000 soorten zijn echter kleiner dan een mm. Ter vergelijking: we

onderscheiden zo’n 500 soorten ‘grotere’ zwammen.

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 10

3.17. Zwartpurperen russula

(Russula atropurpurea)

De Russula’s zijn als groep vrij makkelijk te

herkennen. Als soort daarentegen is het een pak

moeilijker, er zijn er namelijk meer dan honderd!

Deze eetbare paddenstoel heeft een scherpe,

gepeperde smaak. De soort groeit

in symbiose met bladverliezende bomen

zoals eiken (waar zijn voorkeur naar uitgaat), beuken en

met coniferen en komt voor in naald- en loofbossen. Vooral in de

herfst en soms in de late zomer is de soort te spotten.

3.18. kleine bloedsteelmycena

(Mycena sanguinolenta)

Deze paddenstoel dankt zijn naam aan het feit dat hij een

‘bloederige’ substantie uitscheidt als je drukt op de steel. Je vindt

deze saprofyt op bladeren, naaldenstrooisel en verterend hout in

naald- en loofbossen, heiden, venen en graslanden van de zomer

tot in de herfst.

3.19. berkenzwam of berkendoder

(Piptoporus betulinus)

De berkenzwam of berkendoder is een schimmel die –

rara - op berken groeit. De schimmel groeit voornamelijk

op dood, maar soms ook op levend hout, wat uiteindelijk

de boom zal vellen (vandaar dus ook zijn naam). De

vruchtlichamen van de schimmel groeien het hele jaar

door, maar zijn eenjarig. Gedroogde vruchtlichamen zijn heel lang te bewaren. De

droge zwam open snijden lukt nauwelijks. Het verdroogde mycelium is taai. Het vlees

wordt verkocht onder de naam polyporus en wordt door entomologen gebruikt om

gedroogde insecten op te prikken voor verzamelingen. In de natuur worden de droge

zwammen opgevreten door larven van de zwamkever. Alleen het witte vlies is ook voor

deze kevers onverteerbaar. Van de berkenzwam is bekend dat het stoffen bevat voor

medicinale toepassingen.

3.20. zwavelzwam (Laetiporus sulphureus)

De zwavelzwam is een parasitaire zwam die onder andere op eiken groeit. Het is een heldergele tot baksteenrode zwam, die met name oude eikenbomen aanvalt in de zomer en vroege herfst. De zwam groeit echter ook op ander loofhout, en op eucalyptusbomen. De zwam komt over grote delen van de wereld voor.

Wanneer een boom wordt aangevallen door de zwam, ontstaat bruinrot, een schimmel waardoor het kernhout van de boom krimpt en

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 11

bovendien roodachtig bruin verkleurt. De stam van de boom wordt langzamerhand steeds verder uitgehold.

De vruchtlichamen van de zwavelzwam verschijnen niet elk jaar. Ze kunnen wel tien kilogram zwaar worden. Als het vruchtlichaam ouder wordt, wordt het bros.

Het vlees van de zwam is wit en sappig, oude exemplaren kunnen erg taai zijn. In het Engels heet de zwavelzwam Chicken of the woods, en de textuur en

smaak doen inderdaad erg aan kip denken. Er zijn mensen die een allergie voor de paddenstoel hebben. Het is het best eerst een klein stukje te proberen voor er grote hoeveelheden van te eten.

3.21. doolhofzwam (Daedalea quercina)

De doolhofzwam is een saprofyt die (zie de Latijnse naam ‘quercina’) voornamelijk op dode stronken en stammen van eiken groeit. De zwam is echter ook aangetroffen op verwerkt eikenhout, zoals balken, of levend hout van eik, zwarte walnoot en enkele andere loofbomen. Hij heeft zijn Nederlandse naam te danken aan de doolhofachtige structuur die de buisjes aan de onderzijde vormen. In tegenstelling tot de eerder vermelde witte bultzwam zijn deze wél met het blote zichtbaar. Maar ook de geslachtsnaam Daedalea verwijst hier naar, Daedalus is in de Griekse mythologie namelijk de man die opgesloten werd in het labyrint van Knossos.

Het halfrond, consolevormig vruchtlichaam van de doolhofzwam hecht zich aan de zijkant van de boom. Deze kan tien tot dertig centimeter bij tien tot twintig centimeter meten en wordt drie tot zeven centimeter dik. De grijs- tot lichtbruine bovenzijde heeft een golvend en knobbelig viltig oppervlak met lichte concentrische ringen en heeft een duidelijke, scherpe rand. De onderzijde is bedekt met lichtbruine buisjes die in onregelmatige, doolhofvormige lamellen groeien van een tot drie millimeter breed en een tot twee millimeter diep, met een onderlinge tussenruimte van een tot twee millimeter. Het taaie, kurkachtige vlees is licht- tot koffiebruin en heeft een aangename

geur. Het is echter geen eetbare paddenstoel, maar hij is ook niet giftig. 3.22. Heksenboter (Fuligo septica)

Heksenboter of runbloem is een slijmzwam. Het bestaat uit een geel plasmodium dat zich kan verplaatsen en daarbij een glanzend spoor achterlaat. Heksenboter voedt zich met micro-organismen.

Heksenboter komt in de hele wereld algemeen voor op dood hout en heeft in verschillende landen vergelijkbare namen als "Troll butter", "Dog vomit slime" (Engels) en "Trollsmör" (Zweeds).

3.23. Gezoneerd elfenbankje

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 12

(Trametes multicolor)

Het gezoneerd elfenbankje is geliger van kleur en een stuk groter dan het gewone

elfenbankje. Zijn voorkomen is vergelijkbaar, het is een saprofyt die voorkomt op

stronken en stammen van loofbomen (vooral berk) in loofbossen.

3.24. Geschubde inktzwam

(Coprinus comatus)

De geschubde inktzwam is een van de meest voorkomende van de honderd soorten inktzwammen. In de jeugd is de 5-15 cm hoge hoed van de geschubde inktzwam ei- tot klokvormig, wit met een lichtbruin, glad centrum en bedekt met grote, omgekrulde schubben. De hoed scheurt later vanaf de rand in en vervloeit tot zwart. Vanaf mei tot in november is de geschubde inktzwam vaak in groepen te vinden op grond die pas is omgewerkt op akkers, weilanden, parken en wegbermen. Ook in de stad is deze paddenstoel veel gezien op bemest gras. Een jonge geschubde inktzwam smaakt uitstekend, maar moet wel direct na het plukken verwerkt worden. De zwam is niet meer eetbaar wanneer vervloeiing of verkleuring optreedt. Verwisseling kan voorkomen met de kale inktzwam (Coprinus atramentarius), die giftig is indien alcohol twee dagen voor of na consumptie wordt gebruikt.

3.25. Wortelende boleet (Boletus radicans)

Hoewel de – vaak blauw uitziende - wortelende boleet er weinig smakelijk uitziet, is hij toch eetbaar. Dit is trouwens het geval met alle boleten. De blauwe kleur ontstaat wanneer je op zijn okerkleurige vruchtvlees drukt. Deze boleet geurt kruidig en heeft een wat bittere smaak. De wortelende boleet is een vrij zeldzame soort. Hij is in onze

contreien enkel bekend in ’t Veld. Hij is miccorhizavormend, je vindt ‘m vooral in de buurt van eiken en beuken.

4. Ben jij (nu) een paddenstoelexpert?!

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 13

Tot slot wil ik beroep doen op jullie competitiviteit. Zijn jullie na deze verrijkende

excursie al echte paddenstoelkenners geworden? We zullen het zien! Je antwoorden

kan je via mail indienen tot zaterdag 22 oktober om 8u of het mag schriftelijk tot het

einde van de les van zaterdag. De winnaar krijgt een fles van mijn heerlijk bioappelsap,

geen alcohol dus, kwestie dat jullie nog van de kale inktzwam kunnen eten ;-) !

4.1. Michiel duidt volgende paddenstoel aan als ‘onbekend’. Heb jij er

een idee van over welk

exemplaar het gaat? Tip: je

kan het weten op basis van

dit verslag!

4.2. Welke paddenstoel

gooi je beter niet in je

wokgerechtje deze

middag?

a. Echt judasoor

b. Wortelende boleet

c. Gele aardappelbovist

d. Zwavelzwam

4.3. Ook Bert benoemde twee

foto’s niet. Wat zie je hier?

a. De sporen van de doolhofzwam

b. Een restantje heksenboter

c. De zwartpurperen russula

d. De zwamgrenzen in een stam

4.4. Welke paddenstoel is niet

saprofyt?

a. Reuzenzwam

b. Gewoon elfenbankje

c. Hazenpootje

d. Dennenvoetzwam

4.5. Wie schiet het verst?

a. De bekerzwam

b. Het gestreept nestzwammetje

c. De kleine aardappelbovist

d. Het gekarteld leemkelkje

PADDENSTOELEXCURSIE ’T VELD 15/10/16 BART DEPESTEL 14

4.6. Welke combinatie is niet interessant voor de boom?

a. Harslakzwam – beuk

b. Dennenvoetzwam – lork

c. Hulstdekselbekertje – hulst

d. Eikeldopzwam – eik

4.7. De witte bultzwam is soms groen. Hoe komt dit?

a. Omdat er op gedrukt is

b. Dit is zijn normale kleur

c. Er groeien algen op

d. Bij het verouderen verandert de witte bultzwam van kleur

4.8. Hoe heet deze paddenstoel?

4.9. Welke zwam bestaat pas sinds zaterdag 15/10/16?

a. De doolhofzwam

b. De kaarsvetzwam

c. De geschubde inktzwam

d. De zwarte kluifzwam

4.10. Waarom wordt er in de titel gesproken over ‘diepe grachten’? Tip:

het heeft te maken met de verslaggever van dienst ;-)

Zo, veel succes en tot zaterdag alvast! Ik ben benieuwd

5. Bronnen

- CLARKE, R. Natuurwijzer Paddestoelen. A.W. Bruna N.V.- Antwerpen.

- DESMET, Jimmy: voor alle technische details en uitleg.

- http://myconfungi.be

- http://www.soortenbank.nl

- http://waarnemingen.be

- https://nl.wikipedia.org (hoe kan het ook anders?)

- Foto’s en Latijnse benamingen: Michiel en Bert