Open standaarden Infopakket - Kennisnet · 2008-01-14 · leeromgevingen en auteurstools die werken...

Open standaarden Infopakket

3 Het maken van basIsbestanden

Open standaarden Infopakket

� Open standaarden 3

4 van basisbestanden naar leereenheden 59 Fragmentof‘asset’(niveau1) 60 Informatieobject(niveau2) 60 Leereenheid(niveau3) 62 Lessenencursussen 62 Hoezieteenleereenheiderindepraktijkuit? 67 Opslaanvanleermateriaal:compressie 705 van leereenheden naar leerervaringen 71

6 Leereenheden uitwisselen 76

7 Leereenheden gebruiken 78 Elektronischeleeromgevingen(ELO’s) 78 FunctionaliteitvanELO’s 78 ELO’senleereenheden 808 volgen van leerprestaties 86 e-Portfolio’s,dossiersenvolgsystemen 86

9 administratie 91

10 Hoe werkt de dvd-rom? 9� Linux/Ubuntulivedvd 92 Windows-software: 92 MacOS-Xsoftware 92 Systeemeisen 93 Watkuntudoenalshetnietlukt? 93 Bijlage1 95 Bijlage2 96 Disclaimer 97

1 Het open standaarden infopakket 5 Waaromditinfopakket? 5 Watziterinhetpakket? 6 Watstaateropdedvd-rom? 6 Zelfdoen:OpenSourceprogramma’svoorWindows 7

� Open standaarden 8 Watzijnopenstandaarden? 8 Waaromopenstandaarden? 8 Keuzevrijheid 8 Duurzaamheid 9 Uitwisselbaarheid 9 Openstandaardeninditboekje 10 DitboekjeenhetprogrammaEducatievecontentketen 11

3 Het maken van basisbestanden 13 Tekstenmetopmaak 13 Webpagina’s 16 Formules 20 Spreadsheets 23 Tekeningen(vector) 24 Illustraties(pixel) 27 Afdrukkenzoalsdegraficushetbedoelde, DeskTopPublishing 30 Animaties(2d) 32 Concepten,ideeën:conceptmaps,topicmaps 37 Audio(gesprokentekstenofmuziek) 39 Muziek(MIDI) 42 Video:codecsencontainers 45 (Web)3D 51 3Dscheikunde 55 Presentaties 57 Vragenoftoetsen 58

Inhoudsopgave


Open standaarden 5

dit infopakket is bedoeld voor ict-coördinatoren en bij ict betrokken leraren en managers in het po, vo en de bve. Het veronderstelt enige kennis van de omgang met digitale bestanden. Het infopakket geeft een overzicht van belangrijke open standaarden, specificaties en afspraken voor het onderwijs. deze informatie kan u helpen bij het kiezen van program-ma’s en systemen. Het gebruik van geschikte open standaarden kan toekomstige problemen voorkomen door grotere keuzevrijheid, duur-zaamheid en uitwisselbaarheid.

Waarom dit infopakket?Metditinfopakketwillenwijugraagwijzenopdevoordelenvanopenstan-daarden.Wijzullenuechternietbesto-kenmettheoretischeachtergrondenentechnischebeschrijvingen.Onsuitgangs-puntisdatuvooralbelangstellinghebtvoordebetekenisvanopenstandaardenvooruwonderwijspraktijk.Datwilzeggen,watuermeekuntinuwklas.Eenbelangrijkdeelvanhetdagelijksict-gebruikdraaitomhetgebruikenenmakenvandigitalebestanden.Hoewelhetgebruikvandigitalebestandenalsteksten,plaatjes,lessenofopdrachtenindeklasdenadrukzalhebben,speeltdekeuzevooropenstandaardenalbijhetmakenvandigitaalmateriaal.Hetmaaktdaarbijnietuitofhetnugaatomeen

stuktekst,eenmultimediaprojectofeenlesineenelektronischeleeromgeving.

Steedsmeerscholeninvoenpogaanaandeslagmetelektronischeleer-omgevingen(ELO’s),daaromhebbenweinditinfopakketbewusteenkoppelinggemaaktnaarhetwerkenmetELO’s.ScholendiemetELO’saandeslaggaanervarendathetmakenvanleermateriaalheelveeltijdenenergiekost.Eentypischeuitspraakuitzo’nschool:“AlselkeschoolinNederlandéénoftweeleereenheden(lesjesvoorgebruikineenelektronischeleeromgeving,somsookleerobjectengenoemd)1zoumakenenwezoudendiemetelkaaruitwisselen,hadiedereenduizendenleereenheden!”

Veelscholenzijnerechterachtergekomendatzehunleereenhedennietkunnenuitwisselenmetanderescholenofanderepakketten.Alszeleereenhedenwillenuitwisselenkunnenzedatalleendoenmetscholendiedezelfdeleer-omgevinghebben.Enalszewillenover-stappennaareenandereelektronischeleeromgeving,moetenzealleleereen-hedenopnieuwmaken.Ditkomtomdatdezescholenniethebbengewerktmetleeromgevingenenauteurstoolsdiewerkenmetopenstandaarden.Hetgaatdaarbijnietalleenomhet‘lezen’vanleermateriaal,maarookomhetopslaanofexporterenindieopenstandaarden.Voormaximaletoekomstvastheidspeelt

1ZieH4‘Vanbasisbestandennaarleereenheden’

1 Het open standaarden infopakket

4

6 Open standaarden 7

gestart,kuntueenselectievan(OpenSource)programma’svoorhetwerkenmetopenstandaardenuitproberen.DedesktopisgebaseerdopdeUbuntulivecd.

• Windowsprogramma’s:wanneerdedvdinWindowswordtbenaderd,zietueeninstallatiemenuvooreenselec-tievanOpenSourceprogramma’svoorinstallatieonderMS-Windows.

• MacOSXprogramma’s:opdedvdiseenmapopgenomenmetdevoorMacOSXgeschikteprogramma’s.Dezekuntuopdegebruikelijkewijzeinstalle-ren.

Zelf doen: Open source programma’sMetdebijditboekjegeleverdedvd-romkuntukennismakenmetverschillendeOpenSourceprogramma’svoorhetwerkenmetopenstandaarden.Webiedenutweemogelijkheden:

1DoorOpenSourceprogramma’sopuwWindowsofMacOSXsysteemteinstalleren.Wehebbenveelvandeprogramma’suithetinfopakketopdedvd-romopgenomen.DoorhiervandegewenstepakkettenteinstallerenkuntuopeenlaagdrempeligemanierervaringopdoenmetOpenSource.Demeesteprogramma’szijnookvoorhetOpenSourcebesturingssysteemLinuxbeschikbaar.

2Dooruwpctelatenbootenmetdedvd-romenzokennistemakenmetLinux2.Opdedvd-romvindtueenLinuxdesktopmetOpenSourceprogramma’suithetinfopakketomuitteproberen.Hiervoorhoeftunietsteinstalleren.

OpenSourcesoftwareiscontinuinontwikkeling.Voorextrainformatieenhetlaatstenieuwsoverdediverseopdedvd-romgeleverdeprogramma’s,informatieovernieuweversiesenveelvoorkomendeproblemenenoplossingenverwijzenwijugraagnaardehomepagevanhetbetreffendeproject.Bijallepakkettenhebbenwijdehomepagevermeld.Vanelkvandeinditboekjeenopdedvd-romopgenomenprogramma’sisaangegevenonderwelkelicentiehetprogrammaisuitgebrachtenvoorwelkeplatformshetbeschikbaaris.Deplat-formaanduidingisbeperkttotWindows,LinuxenMacOSX.Somszijnookversiesvooranderebesturingssystemenbeschikbaar,hiervoorverwijzenwijunaardehomepagevandepakketten.

2 Doordatdeprogramnma’svanafeendvd-rommoetenwordengeladen,zalhetsysteemsomstraagreage-ren.Vooralopsystemenmetminderdan128MBgeheugen.

dekeuzevooropenstandaardenalbijhetmaken vandigitaalmateriaal.Webeginnenditinfopakketdanookmetinformatieoverhetmakenvantekst,ge-luid,illustraties,filmeneventuelecom-binatieshiervantotleereenheden.Elkecomponentwiltugemakkelijkuitkunnenwisselen.Daaromgevenwevoorveeldigitalemediaaanwatdehiervoorbeschikbareopenstandaardenzijn.Daarlatenwehetechternietbij:waarmoge-lijkgevenweookaanwelkeOpenSourcesoftwareukanhelpendeopenstandaar-dendirectindepraktijktebrengen.De(gratis)softwareisverzameldopdedvdenwerktvaakzowelonderWindows,LinuxalsonderAppleMacOSX.

Nahetmaken komthetuitwisselen engebruiken vandigitaalmateriaal.Ookvoorhetuitwisselenengebruiken(afspelen)vandeinopenstandaardenopgeslagenmaterialendoenwesugges-tiesvoorOpenSourcesoftware.Dezezijnweerzoveelmogelijkopdedvdop-genomen.Ukuntzozelfervareninwelkematehetmetdehuidigestandaardenmogelijkisleereenhedenuittewisselentussenverschillendeleeromgevingen.Inplaatsvandesoftwarealsstartpunt(eenleukprogrammavoortaakXofY),pleitenwehierookvooreennieuwuit-gangspunt:welkestandaardisgeschiktvoortaakXofY,enwelkesoftwareon-dersteuntdezestandaard.Dezeaanpakheefteenleukneveneffect.Ukrijgtdeingrediëntenvooruweigen

‘creatievetoolkit’:inallebesprokendigitalemediakuntumetuwklasaandeslag!

Wat zit er in het pakket?Ditopenstandaardeninfopakketbevateenzelfstartendedvd,methieropOpenSourcesoftwarevoorWindows,MacOSX(hetbesturingssysteemvandeApplecomputers)enLinux(eenOpenSourcebesturingssysteem,alstegenhangervoorWindows).OokhetbesturingssysteemLinuxkuntuproberenvanafdedvd.Hetboekjebevatinformatieoveropenstan-daardenenOpenSourcesoftwarediegebruikmaaktvanopenstandaarden.OokiseenbeknoptehandleidingvoorinstallatievandeopdedvdopgenomenOpenSource-pakkettenopgenomen.Volledigheidshalvewillenwegraagmeldendaterookcommerciëlesoftwareisdiegebruikmaaktvanopenstandaar-den.Dezekunnenwijechtervanwegedelicentiesnietverspreiden,enhetnoemenvanallecommerciëlepakkettenvaltbuitendemogelijkhedenvanditproject.

Wat staat er op de dvd-rom?

• Openstandaardendesktop:eenspe-cialeversievanhetLinux-besturings-systeemdatuwcomputervanafdedvd-romdrivekanopstarten,zonderdateropdehardeschijfvanuwpcietswordtgewijzigd.Somsiseenkleinewijzigingindepc-instellingennodig(ziehiervoordeopstarthand-leiding).Wanneerdedvdeenmaalis

1 Het Open standaarden InfOpakket


ofvoeltuzichverplichteenbepaaldmerktegebruikenomdatandersuwtekstennietmeergoeduitwisselbaarzijn?Enhoezithetmetuwleerlingadministratie?Indeauto-caravanbrancheisditpro-bleemgelukkigopgelost;eriseenstan-daardafgesprokenoverhet‘koppelvlak’:detrekhaak.Opdetrekhaakpassenvelemerkencaravans.Ukuntdaardoorkiezenenleveranciersmoetenconcurrerenopprijsenuitrusting.Indesoftwarewereldiszo’noplossingookmogelijk;doortekiezenvooropenstandaardenwordtuminderafhankelijkvanleveranciers.Datiswelietswaaruzelfopmoetletten.Doetudatniet,dankunnenuwkeuzesindetoekomstaanzienlijkwordenbeperkt.

duurzaamheidUwiltbestandendieuvandaagmaaktookovertienjaarnogkunneninlezen.Wanneeruooitmeteenvhsofeenvideo8camerabentgaanfilmen,dankomtuvroegoflaatvoordevraagtestaanwatumoetdoenmetdevideo-opnamenopuwbandjes.Uwvideo-cameraheeftnamelijknietheteeuwigeleven.Vroegoflaatzalhetapparaatkapotgaanenhetisdanmaardevraagofunogeennieuwapparaatkuntkopendathetzelfdetypebandjesleest.Ukuntdankiezenvoorverschillendestrategieën:

• Uonderhoudtuwcamerametdeskun-digehulpenhooptdatalleonderdelenvoorradigblijven.

• Uconverteertuwbandjesnaareennieuwformaatdatminderafhankelijkisvanspecifiekehardware.

Voordigitalegegevensensoftwarebestaateenvergelijkbaresituatie.Wanneerdebijbehorendehard-ensoftwarenietmeervoorhandenis,bestaatdemogelijkheiddatgegevensverlorengaan.Eenbepaaldbestandheeftvaaknietalleenspecifiekesoft-warenodig,maardesoftwareheeftweereenspecifiekbesturingssysteemnodigendatbesturingssysteemheeftvaakspecifiekehardwarenodig.Hetarchiveren(enzorgendatwehetoverdrie,vijfofmeerjaarnogkunnengebruiken)vandigitalemediakostdanookdenodigehoofdbrekens.Voordigitalegegevensbiedthetgebruikvanopenstandaardenuitkomst.Nietalleenwordendezebreedtoegepast,maarzezijnookuitvoerigbeschrevenzodataltijdnatezoekenishoedegegevenszijnopgeslagen.

UitwisselbaarheidUwiltgemakkelijkinformatiekunnenuitwisselenmetandereorganisaties(scholen,overheid).Stel;uwwerkweekisverdeeldovertweeplaatsenenopdeenewerkplekgebruikenzesoftwareAvoordeagenda,opdeanderesoftwareB.Desystemengebruikengeenopenstandaardenenkunnengeenvanbeideinformatieuitwisselen,zodatugedwon-genbentdeafsprakenuitbeidesystemeninuwpapierenagendaoverteschrijven.

Wat zijn open standaarden?“Openstandaardenzijnstandaardendieeigendomzijnvanniemandengebruiktkunnenwordendooriedereen.”

Ditisnatuurlijkeensterkevereenvoudi-ging,maarhetgeeftweldekernvandezaakaan.HetEuropeanInteroperabilityFramework(EIF)hanteertdevolgendedefinitie:

1Destandaardisgoedgekeurdenzalwordengehandhaafddooreennot-for-profitorganisatie,endelopendeontwikkelinggebeurtopbasisvaneenopenbesluitvormingsproceduredietoegankelijkisvoorallebelangheb-bendepartijen(consensusofmeerder-heidsbeschikkingenz.).

2Destandaardisgepubliceerdenoverhetspecificatiedocumentvandestandaardkanvrijelijkwordenbeschiktofditisteverkrijgentegeneennominalebijdrage.Hetmoetvooreeniedermogelijkzijnomhettekopiëren,beschikbaartestellenentegebruikenomnietoftegeneennominaleprijs.

3Hetintellectueleeigendom–m.b.t.mogelijkaanwezigepatenten–van(delenvan)destandaardisonher-roepelijkterbeschikkinggesteldopeenroyalty-freebasis.

4Erzijngeenbeperkingenomtrenthethergebruikvandestandaard.

Waarom open standaarden?Openstandaardenstaandelaatstejarensterkindebelangstelling.Deredenvoordezebelangstellingligtinhetfeitdatweersteedsmeerachterkomendatookophetgebiedvanictveelproblemenkunnenwordenvermedendooropenstandaardentegebruiken.Wekunneneengrootaantalredenennoemenwaaromhetgebruikvanopenstandaardendevoorkeurheeft.Driebelangrijkezijnkeuzevrijheid,duur-zaamheid enuitwisselbaarheid.Welichtenzehiernatoeaandehandvanvoorbeelden.

drie belangrijke redenen voor gebruik van open standaarden

keuzevrijheidUwiltkunnen(blijven)kiezenuitverschil-lendesoftwareproductenenaanbieders.Stel:ukoopteenauto.Wanneerulatereencaravanwiltkopen,blijktdatudiepersébijdefabrikantvanuwautomoetkopenomdathijandersnietaanuwautokanwordengekoppeld.Deleverancierrekenteenforsbedragvoordecaravan,wanthijhoeftnietbangtezijndatueenandermerkkoopt;diepastnamelijktochnietachteruwauto.Onvoorstelbaar?Ja.Maarzowerkthetnogwelmetveelsoft-ware.Kuntuechtmakkelijkoverstappennaareenandertekstverwerkingspakket,

� Open standaarden


Ondersteunende processen

•Dehoofdstukken8en9gaanoverhetvolgenvanleerprestatiesendeadministratie.

Hoofdstuk10geeftuitlegoverdedvd-romvanditinfopakket.

Weproberenumetditboekjeeenbreedoverzichtvandebelangrijkstestandaar-dentebieden.Datbetekentookdatwenietdiepinkunnengaanopdebeschrij-vingvandestandaarden.Hiervoorver-wijzenweunaardewebsitesvandeverschillendeorganisatiesendedaarbeschikbaredocumentatie.

dit boekje en het programma educatieve contentketenHetprogramma‘Educatievecontent-keten’vanKennisnetenROC-ipartnersheeftalsdoelhetgebruikvanwebgeba-seerdleermateriaaltoteensuccestemaken.Hetwordtuitgevoerdmetonder-wijsinstellingen,onderwijsorganisaties,uitgevers,branche-uitgeversensoft-wareleveranciers.Hetprogrammabevatonderandereprojectenrondmetadata,openstandaardenencontentstimulering.IndeEducatievecontentketenwordteenmodelgebruiktmetvijfstappen.Dezezijntezienalseenopsplitsingvandehiergehanteerdedriestappen:

•Makenkomtovereenmetdestap‘ontwikkeling’inhetmodelvandecontentketen.Hetleermateriaalwordtaangemaakt,voorzienvanmetadata

eningepakt(allesvolgensafsprakengebaseerdopinternationalespecifi-caties).

•Uitwisselenwordtopgesplitstin‘beschikbaarstellen’en‘vindbaarmaken’.Hetmateriaalwordtbeschik-baargesteldviaeenopslag-enzoek-faciliteit.Lerarenvinden(dankzijdemetadata)hierdeleereenhedendiezewillengebruiken.

•Gebruikenisonderverdeeldin‘arran-geren’(doordeleraar)en‘gebruiken’(doordeleerling).Deleereenhedenwordenindejuistevolgordegeplaatstenaangebodenvoorgebruikdoordeleerlingen.

Bijbeidemodellenzijnenkelekantteke-ningenteplaatsen:

•Vaakzalhetvoorkomendatfunctiona-liteitvansoftwarezichoverdegren-zenvandestappenindemodellenuit-strekt.Ookkanhetzijndateenandereindelingofnaamgevingvoorsoftwarewordtgehanteerd.Vanbelangisvooraldatdekoppelvlakkenvandesystemen(invoerenuitvoer)opopenstandaardenzijngebaseerd.

•Ookbijhetmakenvanleermateriaalkanalkanvoorhetcombinereneninvolgordeplaatsenvanleermateriaalwordengekozen(ziehoofdstukken4en5).Ditisdusnietvoorbehoudenaandegebruiksfase.

•Wanneerdelicentiesvanhetleer-materiaaldittoestaankunnendegebruikers(lerarenenleerlingen)

Sterkernog;omdedigitaleagenda’steblijvengebruikenzouuooknogeensmetdehandalleinformatieuitdeeneagendaweerindeanderemoetenover-brengen.Dergelijkesituatieskomennogergvaakvoorenbetekenenverspillingvantijdengeld.Vooralincombinatiemetopen(leer)materiaalisdeuitwissel-baarheideenbelangrijkvoordeel.Hetkandebeschikbaarheidvanleermateri-aalsterkdoentoenemenendekostenflinkterugbrengenalsscholenhunzelf-gemaaktematerialenopgroteschaalkunnendelen.Eenanderaspectisdeverbeteringvandeinformatie-uitwisselinginketens,bijvoorbeelddeketenwaarbijdegege-vensvandeschoolnaardeoverheidwordenverzonden.

Open standaarden in dit boekjeEengrootdeelvanditboekjeisgewijdaanstandaardenvoorhetprocesvanlerenenonderwijzen.Daarnaastbestedenweinhetkortaandachtaantweeondersteunendeprocessen:hetvolgenvandeleerlingenendeschool-administratie.Hetboekjeisingedeeldvolgensdriepraktischestappendieweindeinleidingalhebbengenoemd:maken,uitwisselen engebruiken.

Indeling van het boekje

maken

•Inhoofdstuk3besprekenwestandaar-denvooreengrootaantalbasisbe-standen.Hetgaathierommedia(zoalstekstenplaatjes)diealgemeenwor-dengebruiktenookinhetonderwijsnietwegtedenkenzijn.Dezebestan-denvormendebasismaterialendieinleerspecifiekestandaardenwordengebruikt.

•Inhoofdstuk4en5gaanweinopstandaardenspeciaalvoorhetleer-proces,waarbijweookuitgebreidstilstaanbijdesoftwarevoordetoepassingindepraktijk.Hetbelang-rijkstestandaardisatieniveauvoordepraktijkisopditmomentdeleer-eenheid3.Deeerderbesprokenbasis-bestandenkunnenineenleereenheidwordeningepakt(hoofdstuk4).Leer-eenhedenkunnenophunbeurtweerinleerervaringenof‘LearningDesigns’wordentoegepast(hoofdstuk5).

Uitwisselen

•Inhoofdstuk6richtenweonsophetuitwisselenvanleereenhedenenlessen.

Gebruiken

•Hetgebruikenofafspelenkomtaandeordeinhoofdstuk7,waarweaandachtschenkenaanelektronischeleeromge-vingen.


3 IEEE-LOMspreektvan‘leerobjectniveau3’,ziehoofdstuk4

1� Open standaarden 13

Iederstukjedigitaleleerstofbegintergensmeteentekstje,plaatjeofeenanderbestand.Indithoofdstukrichtenweonsopstandaardenvoordezebasis-bestanden.Inhoofdstuk4zullenwelatenzienhoedezebasisbestandenkunnenwordengecombineerdenverrijkttotgestandaardiseerdeeenhedenleer-materiaal.

3 Het maken van basisbestanden

Hetmakenvaneenstukleerstof,hetbeschrijvenvaneenopdracht,schrifte-lijkeuitleg,eenhandleiding...Detekstiseenbelangrijkmiddelominformatieovertedragenenvormtvaakde‘lijm’tussendeanderemedia.Alshetomtekstzonderveelopmaakofplaatjesgaat,iserdekeuzeuitveelverschillendeformaten.Demeestetekstdocumentenzijntegenwoordigechtervoorzienvanuitgebreideopmaakenplaatjes.Voorhetopslaanvanzulke‘rijke’documentenineen

openstandaardkonutotvoorkortalleenkiezenvoorHTML(detaalvanwebpagina’s)ofXML(XMLenHTMLwordenhiernabehandeld).Eénvandeweinigenadelenvanbeideformatenisdatdeplaatjesnietinhetdocumentwordeningesloten,maarloswordenopgeslagen.Ditbetekentdatbijvoor-beeldhete-mailenvaneenpaginametplaatjesinHTMLmoeilijkerisdaneenenkelMSWord-ofOpenoffice.orgbestand.DitnadeelwordtopgelostmetdenieuweOpendocumentstandaard.

teksten met opmaak

aanpassingenofverbeteringenaan-brengen.Iniedergevalkunnenzijanderenhelpenhetmateriaaltevindendoorhetteevaluerenofeencijfertegeven.

Figuur1geeftderelatieweertussendestappenuitdeEducatievecontentketen(aangegevenmetpijlen)endeindelinginditboekje.Meerinfoop:http://contentketen.kennisnet.nl/

figuur 1Relatie met het model van de Educatieve contentketen. De horizontale pijlen geven de stappen in de Educatieve contentketen aan. De indeling in de blokken en de schuin geschreven acties zijn de stappen die in dit infopakket gebruikt worden. Leraar en leerling kunnen bijdragen aan verbeteringen en helpen materiaal beter vindbaar te maken door beoordelingen en aanbevelingen.

maken gebruikenuitwisselen

aanpassenverbeteren

evalueren

leraar leerling

mak

enb

asis

best

ande

n

desktopofonline opslag/bibliotheek elektronischeleeromgeving

toev

oege

nm

etad

ata

inpa

kken

als

leer

eenh

eid

zoek

en

blad

eren

aa

nbev

elin

gen

beoo

rdel

inge

n

com

bine

ren

inbe

dden

in

onde

rwijs

aanb

iede

nle

ren

vindenbeschikbaarstellen

ontwikkelen arrangeren gebruiken


14


Open standaarden 15

EenOpenSource‘Officesuite’meteensetkantoorapplicaties.OpenOffice.org(OOo)heefteengoedecompatibiliteitmetbestandenvanMSOfficevanMicro-soft.Hetimporterenvanmacro’suitMSOfficebestandenkanweleenprobleemgeven.HetpakketbiedtondersteuningvoorhetOpendocumentformaat,daar-naastkunnenbestandenalsPDFofals

MS-formatenwordenopgeslagen.Wan-neerualwatervaringheeftmettekst-verwerking,zultuzonderveelmoeitedewegvindeninWriter,detekstverwerkervanOOo.NaastdetekstverwerkerbevatOOoeenprogrammavoorspreadsheets,eenpresentatieprogramma(sterkverbeterdin2.0),eentekenprogrammaeneenformule-editor.Nieuwin2.0isBase,eenprogrammavoorhetaanmakenenonderhoudenvandatabases.DezekunnenbijvoorbeeldwordengebruiktvooradressendieinWriterwordensamengevoegdmeteenbrief.http://www.openoffice.org/Macversie:http://www.neooffice.org

OpenSourceprogramma’svoorhetOpendocumentformaat

programmanaam licentie platform

OpenOffIce.OrG GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

KOfficeiseenofficesuitevoorlinux.HetbevateenbredereeksmodulesenondersteunthetOpendocumentformaat.Naasteentekstverwerker,spreadsheet-programmaeneenpresentatie-program-mabevatdesetookeenformule-editor,tweegrafischeprogramma’seneendatabaseprogrammameteengrafischeinterface.KOfficeondersteunthetOpen-documentformaat.http://www.koffice.org/ Macversie:http://ranger.users.fink project.org/kde/index.php/Home

kOffIce GpL LInUx, mac Os x

Inmei2005isdoorOASIS,eeninter-nationalegroepvoorstandaarden,hetOpendocumentformaatalsstan-daardaanvaard.Ditformaatkanwelplaatjesinsluitenenisopditmomentdeenigeformeleopenstandaardvoordocumenten.HetOASISOpendocumentfileformaatiseenaanbevelingvandeEuropeseCommissieenissinds11november2006eenofficieeldoorISOgepubliceerdestandaard,ISO/IEC26300.InBelgiëheeftmeneenprincipiëlekeuzegemaaktvoorODF:vanafseptem-ber2008mogenBelgischefederaleoverheidsdienstenalleendocumentenuitwisseleninODF.

Indepraktijkistotnutoehet.docformaatvanMicrosoftWordopditgebiedhetmeestgebruikteformaat.Omdatditechtergeenopenstandaardis,gaatdevoorkeuruitnaarOpen-document.DeverwachtingisdatdemeestetekstverwerkersenOffice-pakkettenditformaatzullenonder-steunen.WanneeruechterdetekstenwiltpresenterenineenbrowserofeenelektronischeleeromgevingheeftHTMLdevoorkeur:hierinkuntunamelijkookanimatiesenapplicatiesinvoegen.HTMLwordthiernabeschreven.http://www.oasis-open.org/committees/tc_home.php?wg_abbrev=office

Opendocument

16


Open standaarden 17

xmL

DetekstverwerkervanOpenOffice.orgheefteenHTML-modus.Pagina’sdiehierinwordenaangemaaktkunnenalswebpaginawordenopgeslagen.Deinterfaceishetzelfdealsvaneentekstverwerker.

NVU(uitgesprokenalsN-View)iseenWYSIWYG(WhatYouSeeIsWhatYouGet)HTML-editor.NVUisoorspronkelijkontwikkeldvoorhetLINUX-platformomdatdaarvoorgoede(OpenSource)HTML-editorsnogontbraken.DoordathetprogrammaophetMozilla-platformisgebaseerdishettegebruikenopeengrotevariatievanbesturingssystemen.http://www.nvu.com/

XMLofeXtensibleMarkupLanguageiseentaaldieisontwikkeldomdatatebeschrijvenennietspecifiekomhettetonen(zoalsbijHTML).Delabelsdieaandedatawordentoegekendmoetendoordegebruikerswordenbenoemd.

Datbiedtveelvrijheidmaarvraagtookomafstemmingvanlabelsenbegrippenbinnenspecifieketoepassingsgebieden.XMLiseenaanbevelingvanhetW3C.http://www.w3.org/xmL/

OpenSourceprogramma’svoorHTMLenXHTML


OpenOffIce.OrG WrIter/HtmL GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

nvU GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

Webpagina’sbestaanuittekst,een(beperkte)formatteringeneventueelplaatjesenlinksnaaranderepagina’sofbestanden.Vanwegedelinkmogelijk-hedenzijnwebpagina’serggeschiktomverschillendemediate

integreren.Plaatsvoordatudelinksmaaktnaarplaatjese.d.debestandenindezelfdemapofineensubmapjenaasthetHTML-bestand.Zoblijvendelinksintactalsudesetkopieertofinpakt(ziehoofdstuk4,leereenheden).

Voorhetmakenvanwebpagina’swordtHTML(HyperTextMarkupLanguage)gebruikt.HTML4.0iseenstandaarddieisvastgelegddoorhetWorldWideWebConsortium(W3C).Dezeorganisa-tieheeftregelsopgesteldvoordecodesdieerineenwebpaginakunnenzittenenwelkresultaatdieopleverenineenbrowser.Hoewelersomskleineverschillenzijninpresentatietussendeverschillendebrowsers,sluimerterophetinterneteengroterprobleem.DitprobleemisontstaandoordatMicrosoftinhaartoolsvoorhetmakenvanwebpagina’sookcodegenereertdieerwelgoeduitzietinMS’eigenbrowserInternetExplorer,maardienietisbeschrevenindeW3C-stan-daard.Toepassenvanditcode-dialect

dwingtgebruikerstothetgebruikvandeMicrosoftbrowser(enhetbijbehorendebesturingssysteem)envoldoetdanooknietaandewebricht-lijnenvoordeoverheid.DeopvolgervanHTML4.0staatalindesteigersenheetXHTML.DezestandaardcombineertHTMLmetXMLenisvolgensdeW3Calinbestaandebrowsers(Mozilla,Firefox,OperaenSafari)telezen.InternetExplorerleestnoggeenXHTML.DebrowserontwikkelaarswerkenopditmomenthardaanhetvolledigconformerenaandeXHTML-standaard.DevoorkeurgaatnunoguitnaarHTML4.0,optermijnopgevolgddoorXHTML.http://www.w3.org/http://webrichtlijnen.overheid.nl/

Webpagina’s

HtmL 4.0

18


Open standaarden 19

FCKeditor,gemaaktdoorFredericoC.Knabben,maakthetmogelijkomonline(ineenwebpagina)webpagina’stemakenmeteenWYSIWYGinterface.Hetiseenscriptdateenwebservernodigheeft.FCKeditorondersteuntnaastHTMLookXHTML1.0enisopvrijwelallebrowserstegebruiken.ErwordtnoggewerktaandecompatibiliteitmetSafari.http://www.fckeditor.net/

OokXinhamaakthetmogelijkomonline(ineenwebpagina)webpagina’stemakenmeteenWYSIWYGinterface.Hetiseenscriptdateenwebservernodigheeft.http://xinha.python- hosting.com/

fckedItOr LGpL WebGebaseerd Ie/mOZILLa


xInHa bsd styLe WebGebaseerd Ie/mOZILLa

MozillaComposeriseenonderdeelvandeMozillasuite,eenstabielesetvanbrowser,e-mailclientenHTML-editor.Debrowserindesetiswatminderup-to-datedanFirefox.http://www.mozilla.org/products/mozilla1.x/

AmayaisniethelemaalWYSIWYGmaarvooralbedoeldalseenHTML-editorvoormensendienietbangzijnvoorwatcode.Amayaisbijzondergeschiktvoorhetmakenvanwebpagina’smetformulesenondersteuntMathML(ziehierna).Daar-naastkunnenXML,XHTML-enSVG-docu-menten(ziehierna)wordenbewerkt.http://www.w3.org/amaya/Overview.html


mOZILLa cOmpOser mpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

amaya W3c sOftWare LIcense WIndOWs, LInUx, mac Os x

�0


Open standaarden �1

OOobevateenwiskundigeformule-editorenkanopslaaninhetOpen-documentformat.OOokanexporterennaarPDF.

Dezewiskundigeformule-editorwerktmetMathML.DevergelijkingenkunnenwordengeëxporteerdnaarXHTML,Openoffice.orgofMSWord.http://mathcast.sf.net

KformulaisonderdeelvandeKOfficesuite.ExportmogelijkhedennaarMathMLenOpendocumentzijninontwikkeling.http://www.koffice.org/kformula/

OpenSourceprogramma’svoorformules(Opendocument,SVG,MathML)


OpenOffIce.OrG GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

matHcast GpL WIndOWs

kfOrmULa GpL LInUx, mac Os x

Gelukkigzijnervoldoendeformule-editorsdieookopenstandaardenondersteunen.DeOpendocumentstandaardisdaarbijhetmeestuniver-seel.MathMLiseenopXMLgebaseerdestandaardvoorwiskundigeformules.

Voorchemischeformulesenreactieskanwordengekozenvoorhetinsluitenvanillustraties(bijvoorbeeldSVG,ziehierna)diemeteenspecialescheikunde-editorwordengemaakt.

Eentekstvoorwiskunde,natuurkundeofscheikundemetformules...Indeexactevakkenishetinvoerenvanformulesvaakeenprobleem.Wanneergeenspecialefunctiesindetekst-

verwerkersaanwezigzijn,isditeentijdrovendeenfrustrerendebezigheid.Verschillendeopenstandaardenkunnenvoorhetopslaanvanformulesofplaatjeshiervanwordengebruikt.

formules

Opendocument format, svG, mathmL

��



Eentabel,rekenblad,formuliermeteenberekening,grafiekvoorbeelden...Spreadsheetszijnoorspronkelijkont-staanalseenelektronischkladblokvoorberekeningen.Deactueleversies

makenhetmogelijkteexperimenterenmetingewikkeldeberekeningenenfuncties.Deresultatenkunnendirectmetgrafiekeninbeeldwordenge-bracht.

Opendocument format

OpenSourceprogramma’svoorhetOpendocumentformaat

spreadsheets

Despreadsheetprogramma’suitbeidesuiteskunnenopslaaninhetOpen-documentformaat.

VoorhetopslaanvanspreadsheetsheeftdeeerderbesprokenOpen-documentstandaarddevoorkeur.Dezestandaardbiedtruimteaantabel-informatieenberekeningenofmacro’s

indespreadsheets.OokhierishetMicrosoftformaatMS-Excel(.xls)wijd-verbreid.HeteenvoudigeCSV-formaatbiedteigenlijkalleendemogelijkheidomeentabelopteslaan.


OpenOffIce.OrG caLc en kOffIce GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

Eeneditorvoorhetmakenvanchemischestructurenenreacties.HetprogrammaisbeschikbaarinhetNederlands.HetkanstructurenopslaanalsSVG-illustraties.DaarnaastkanhetopslaaninmeerspecialistischeformatenuitdechemiealsdeopXMLgebaseerdeChemicalMarkupLanguage(CML),MDLMolfiles(eenindustriestandaard)enenkeleandereformatenimporteren.http://almost.cubic.uni-koeln.de/cdk/jcp

Eentekenprogrammaspeciaalvoorchemischestructuren.Uhoeftdemeestestructurennietmetdehandintevoeren:hetpakketimporteertonderandereCMLenMDLMolfiles.BKchemkanexporterennaarOpenOffice.orgdrawenSVG.http://bkchem.zirael.org/index.html

WanneerdeleerstofelektronischwordtgepresenteerdofeenplaatjevaneenruimtelijkeweergavenodigiskanookJmolwordengebruikt.Ditiseen3D-applicatievoorchemischestructuren.Ziehiernabij(Web)3D.


JcHempaInt GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

bkcHem GpL WIndOWs, LInUx

JmOL LGpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

�4



OpenSourceprogramma’svoorSVG-vectortekeningen

Inkscapeiseenvectorgebaseerdteken-programmadatovereenkomstenvertoontmetCoreldraw.Eenprogrammavoorhetmakenvanschema’s,maarookvoorfraaieillustraties,inclusiefkleurgradiënten.InkscapegebruiktdeopenstandaardSVG(ScalableVectorGraphics)alsprogramma-eigenformaatenkanexporterennaarPNG.http://www.inkscape.org

SodipodiiseenalternatiefvoorInk-scape.HetiseveneenseenOpenSourcevectorgebaseerdtekenprogramma.DeinterfacevanSodipodiisgebaseerdoplossepaneeltjes,netalsbijTheGimp.SodipodigebruiktookhetSVG-formaatalsprogramma-eigenopslagformaat.http://sourceforge.net/projects/ sodipodi

OOobevateenprimatekenprogrammavoorhetmakenvanvectorgebaseerdetekeningenenschema’s.Hetprogrammabiedtookdemogelijkheidvoor3D-objectenenvoorhetimporterenvanandereOpenOfficebestandenzoalsgrafiekenofspreadsheets.


Inkscape GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

sOdIpOdI GpL WIndOWs, LInUx

OpenOffIce.OrG draW GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

Zieook‘Afdrukken...’en‘Animaties’SVGstaatvoorScalableVectorGraphicseniseenW3C-standaard.SVGisgeba-seerdopXML.Hetisuitveelapplica-tiestegenererenengeefteenhogetypografischenauwkeurigheid.Daar-naastishetnetalsXMLgestructureerdengoedtoegankelijkvoorbewerking.Ditlaatstezorgtdathetookgoedtetonenisopwebpagina’senmobieleapparaten.Programma’salsInkscapeenSodipodibiedendemogelijkheid

omtekeningenopteslaaninhetopenSVG-formaat.OokgrotecommerciëlepakkettenalsAdobeIllustratorenGoLiveondersteunenSVG-export.Demeestewebbrowserskunnendebestandeninmiddelsdirectofviaeenpluginlezen.Voorkleineschermpjes(pda’senmobieletelefoons)zijnerdeSVGmobileenSVGTinystandaarden.VoorvectortekeningenisSVGduseengoedondersteundeopenstandaard.http://www.w3.org/Graphics/svG/

Eenschemaoftekeningmetlijnenenvlakken...Digitaletekeningenkunnengrofwegwordenonderverdeeldinvectorgeba-seerdeenpixelgebaseerdetekeningen.Vectortekeningengaanuitvanlijnenenvlakkenmetdaarbijbehorendekleu-renofkleurverlopen.Pixelgebaseerdetekeningengaanuitvanpuntjes(pixels)meteenkleur.Hierbijmoetwordengezegddatsomsvectorobjec-tenenpixelobjectenwelinéénteke-ningkunnenwordengebruikt.Overhet

algemeeniseenvectortekeningkleiner(vraagtminderopslagruimte)engemakkelijkeraantepassendaneenpixeltekening.Indemeestidealesitu-atieslaateenprogrammadebestandenopineenopenstandaard.Veelbeeld-bewerkingspakkettengebruikenechtervoordeopslageigenformatenwaarallelaag-eneffectinformatieinzitengaanuitvaneenexportnaareenstan-daardwaarbijvoorbeeldbrowsersoftekstverwerkersmeeoverwegkunnen.

tekeningen (vector)

svG

�6



Hetofficiëleopenformaatvoorpixel-tekeningenisPNG,hetPortableNet-workGraphicsformaat.In2004isPNGeenISO/IECopenstandaardgeworden.PNGwordtondersteunddoordemeestebrowsers.InhetPNGformaatwordt‘verliesloze’compressietoegepast,waardoordebestandenkleinerworden,maargeenkwaliteitverliezen.PNGmaaktweerdeeluitvandeSVGstandaard.PNGishetopenalternatiefvoorhetveelgebruikteJPEGformaat.

NaastJPEGzijnookBMP,GIFenTIFFveelgebruikteformatenvoorpixel-illustraties.

•JPEG EénvandeverschillentussenPNGen

JPEGisdatJPEGverliezeninkwali-teittoestaatbijdecompressie.Datwilzeggen:eeninJPEGopgeslagenbestandkanermindermooiuitziendanhetorigineel.Datisfijnalsjedehogekwaliteitnietnodighebt(bijvoorbeeldopinternet),maaralsjedepixeltekeningnogwiltbewer-kenisheteengrootnadeel.Hoewel

deJPEG-standaardwijdverbreidis,spelenerdiversevragenrondpaten-ten.Hierdoorisdeopenheidnietgegarandeerd.

•BMP HetWindowsbitmapformaatis

meestalongecomprimeerdenwordtveelgebruiktinWindowsprogram-ma’s.DeBMP-specificatieszijnbeschikbaar.HetbeheerligtbijMicrosoft.

•GIF HetGIF-formaatwordtveelgebruikt

opinternet,vooralvoorkleineplaatjesenanimatiesmeteenbeperktehoeveelheidkleuren.HetGIF-formaatisgepatenteerdendusnietopentenoemen.HetrisicobestaatdatjeineensmoetgaanbetalenvoorhetgebruikvanGIF’s.

•TIFF HetTIFF-formaatheefteenflexibele

indelingenbiedtdaarmeeveelmogelijkheden.DaarinligteigenlijkookdezwaktevanTIFF.Deuitwisse-lingtussenverschillendesystemenofprogramma’sgeeftvaakproblemen.

Wanneerweeenfotomakenmetdedigitalecamera,danisdateenpixel-gebaseerdbestand.Ookbewerkte

foto’s,montagesoftekeningenzijnvaakgebaseerdoppuntjesmeteenbepaaldekleurenhelderheid(pixels).

Illustraties (pixel)

pnG


deLIneate GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

Delineateiseenconversieprogrammadatpixelgebaseerdeillustraties(bijv.foto’s)kanomzetteninSVG(ScalableVectorGraphics)bestanden.Dezeteke-ningenzijninhetalgemeenkleinerenkunnenopveelmanierenwordenbewerkt.HetprogrammaisafhankelijkvanJavaendeOpenSourcepakkettenPotraceenAutotrace.Delineatekaneenindrukwekkendereeksformatenconverteren.http://delineate.sourceforge.net/index.html

�8



Tip:installeereerstdeGTKlibraries,daarnapasGimp.Eenbeeldbewerkingprogramma,datopvelemanierenkanwordengebruikt:voorhetretoucherenvanfoto’s,maarookvoorhetmakenvanillustratiesofhetconverterenvanbestanden.Defunctio-


tHe GImp GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

amOrtLesGIfs GpL WIndOWs, LInUx (Java)

naliteitlijktopprogramma’salsPaintShopProenPhotoshop.Hetprogrammagebruikteenwatafwijkendeinterfacemetlossepaneeltjes.Eriseengrotehoeveelheidpluginsverkrijgbaar.Gimpgebruikteeneigenformaatvoorhetopslaan,maarkanookopslaaninhetopenPNG-formaat.DeopenMNG(zie‘Animaties’)enSVG-formatenkunnenwordengelezen.DoordatGimpmeerdantienandereformatenkanim-enexporterenkanGimpookalsconversie-programmadienen.http://www.gimp.org

DitprogrammakaneenGIF-illustratieomzettenineenPNG-bestandeneenGIF-

animatieomzettenineenMNG-anima-tiebestand(zie‘animaties’).DeanimatieswordengecomprimeerdomkleineMNG-bestandentemaken.Transparantie(waarmeeeenbepaaldepaletwaardedeachtergrondlaatzien)blijftalleenbehoudenbijillustraties,nietbijdeanimaties.Inhetpakketzittenookhulpprogramma’svoorhetafspelenvanMNG-animatiesinwebpagina’s.http://media4.obspm.fr/amortLesGIfs/

Denaamzegtheteigenlijkal:eenprogrammavoorhetomzettenvanBMP-naarPNG-bestanden(enviceversa).

http://pmt.sourceforge.net/bmp�png/index.html

bmp�pnG/pnG�bmp Open sOUrce WIndOWs/dOs

JDrawiseenpixelgebaseerdteken-programmadatisbedoeldvoorhetmakenvankleinetotmiddelgroteillustratiesvoorwebpagina’s.HetkandebestandenopslaanalsPNGofGIF.http://www.j-domain.de/en/jdraw.php

Kolourpaintiseeneenvoudigpixel-georiënteerdtekenprogrammavoorLinux.Hetprogrammakandebelang-rijkstegrafischeformatenopenenenopslaan.http://kolourpaint.sourceforge.net/about.html

TIFFwordtvooralgebruiktalsdekwaliteitergbelangrijkis,bijvoor-beeldwanneerdeillustratiesindrukwerkzullenverschijnen.PNGbiedthiervoorechtereengoedalternatief.

DehogekwaliteitvanPNGendegroeiendeondersteuningmaaktdezestandaardtoteengoedeopenopvolgervanJPEG,BMP,GIFenTIFF.http://www.libpng.org/pub/png/

OpenSourceProgramma’svoorPNGpixeltekeningen


JdraW GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

kOLOUrpaInt GpL LInUx

30


Open standaarden 31

OpenSourceprogramma’svoorSVGenPDF

EenDTP(DeskTopPublishing)program-mageschiktvoorhetmakenvanfolders,tijdschriften,schoolkrantenenderge-lijke.Hetprogrammabiedtveellay-out-mogelijkhedenenkanonderandereJPEG-,TIFF-enPNG-illustratiesindedocumentenplaatsen.DeresultatenwordenopgeslageninXMLenkunnenwordengeprintofgeëxporteerdalsPDF-ofSVG-bestand.VoordeuitwisselingmetdedrukkergebruiktScribusPDF.http://www.scribus.net/

EenprogrammaomvanuitvrijweliedereapplicatiePDF’stemaken.Hetfunctio-neertalseenprinter(diegeenpapiermaareenPDF-fileproduceert).http://sourceforge.net/projects/pdfcreator


scrIbUs GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

pdfcreatOr 0.8 GpL WIndOWs

Daarwaardeafdrukkwaliteitbelang-rijkerisdandeuitwisselbaarheidenaanpasbaarheidkunnenandereforma-tenwordentoegepast.Dezegaanuitvaneenzoaccuraatmogelijkeweer-gaveenafdrukvanhetbrondocumentenstaanvaakgeenaanpassingenmeertoe.HetbekendsteformaatopditgebiediszondertwijfelPDFvanAdobe.HetenigeopenalternatiefisSVG.Voorhetaanleverenvanbestandennaardedrukkerzijnin

degrafischeindustrieechterandereformatengangbaar:specialeversiesvanPDFendeeigenformatenvanAdobe’sIndesignenQuarkExpress.PDFisdaarvannoghetmeestopen.HoeweldevoorkeuruitgaatnaarSVG,isditindezetoepassingnognauwe-lijksgeïmplementeerd.HetPDF-formaatisdanvoorlopigdemeestpraktischeoplossing.http://www.w3.org/Graphics/svG/

Eenposter,eeninformatiebladoffolder...Somswillenwedevolledigecontroleoverdeuiteindelijkepresentatievaneendocumenthouden.Wateruitde

printerkomtmoeternetzouitzienalshetontwerp,datwilzeggen:geenverschuivendebladspiegelofalinea’s.Hiervoorzijnspecialebestands-formatennodig.

afdrukken zoals de graficus het bedoelde: desk top publishing

svG?


3�


Open standaarden 33

ScalableVectorGraphicsiseenfor-maatvoorillustratiesenanimatiesenisgebaseerdopXML.SVG1.1iseenofficiëleW3C-aanbeveling.SVGisophetgebiedvananimatiedetegen-hangervanhetSWF(Flash)formaat,

dateigendomisvanMacromedia.ErbestaanbovendienverschillendeSVG-specificatiesvoormobieletoepassingenalstelefoonsenpda’s.http://www.w3.org/Graphics/svG/

svG

smIL

SMIL(spreekuit:smile)maaktanima-tiesmeteengeprogrammeerdverloopeninteractiemogelijkhedenmogelijk.InofficiëletermenisdeSynchronizedMultimediaIntegrationLanguage(SMIL)eenaanbevelingvanhetW3C.SMILgebruikteentijdlijnvooranimatiesen

laatcombinatiesvanverschillendeanimatiestoe.IncombinatiemetdeinteractiviteitbiedtSMILdanveelvandemogelijkhedenvanFlash.SMILwordtondersteunddoordemeestebrowsersinclusiefIE5en6.http://www.w3.org/audiovideo/

MNG(Multiple-imageNetworkGraphics)iseenstandaardvooreenvoudigebeeldvoorbeeldanimaties.HetishetanimatieformaatvoorPNG-files,verge-lijkbaarmetdeGIF-animaties.Hetondersteuntmeerderebeeldenineen

bestand,transparantieenanimatievanobjecten.DeondersteuningvoorMNGinapplicatiesvaltnogwattegen:demeestebrowsershebbeneenpluginnodigvoorMNG-support.http://www.libpng.org/pub/mng/

Endeelektronenlopenzo...Voorhetuitleggenvaneenbepaaldonderwerpheeftueigenlijkbewegingnodig;voorhettonenvaneenverande-ringofeenprocesverloop.Hiervoorhebtuoppapierweinigmogelijk-heden,maarindigitalevormkanbewegingwordengetoondindevormvananimatie.Animatieskunnenopverschillendemanierenwordengemaakt.Eeneenvoudigemaararbeidsintensievemethodeishetcombinerenvantelkenslichtverschil-lende(pixel)plaatjes.Eenanderemethodeishetgebruikvanobjectenenhetaangevenvanbijvoorbeeldverplaatsingenofvervormingenvande

objecten.Zowelinhetplattevlak(2D)alsindriedimensies(3D)kunnenanimatieswordengemaakt.De3D-animatieskomenhiernaaandeordeonderhetkopje(Web)3D.InhetplattevlakzijndeopenstandaardenMNG,SVGenSMILvanbelang.Ookwordenveelkleineanimaties(ookinteractieve)gemaaktinJava:Applets,dieinwebpagina’skunnenwordeningebed.DespecificatievandeJava-taalwordtbeheerddoorSunenisdusnietopen.HetgebruikvanJavavoorallebasisfunctiesisechtergratis,eninmiddelszijnerookOpenSourceontwikkelomgevingenbeschikbaar.

animaties(�d)

mnG

34


Open standaarden 35

LimSee2iseenauteursomgevingvoorinteractievemultimedia.Hetprogrammabeziteengrafischeinterfacevoorhetbewerkenvantijdlijngebaseerdemulti-

media-scenario’s.HetpakketbiedteenimportmogelijkheidvoorOpenOfficeImpressenPowerPointpresentatie-bestanden,diedaarnameteeninter-actieveindexmetvideoofaudiokunnenwordengesynchroniseerd.ViaeenWYSIWYGwerkvensterkandelay-outvandemultimediapresentatiewordenontworpen.Erzijndiversesjablonenbeschikbaar.Wanneerdatnodigis,kanwordenovergeschakeldnaardeXMLcode-editorvooroptimalecontrole.LimSee2ondersteuntSMIL1.0and2.0.http://limsee�.gforge.inria.fr/

OpenSourceprogramma’svoorhetafspelenvanSVG-enSMIL-animaties


LImsee� GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

ambULant GpL-aanGepast WIndOWs, LInUx, mac Os x

DeAmbulant-speleriseenSMILcompatiblespelervoormeerdereplatforms.DespelerisontwikkelddoorhetCentrumvoorWiskundeenInformaticaenondersteuntnaastSMIL2.0ookSVG.http://www.cwi.nl/projects/ambulant/distplayer.html

OpenSourceprogramma’svooranimatiesinMNG,SVGenSMIL.

DitiseenopGTK2/GNOME2gebaseerdprogrammaomSVG-animatiestemaken.HetprogrammakanookopslaanalsMacromediaSWF.http://spalah.sourceforge.net/

mvComicsMaker(mvCM)iseenpakketvoorhetmakenvanbitmap-envector-animaties.Hetstaathetcombinerenvanpixel-envectorbestandentoe.Hetpakketbiedtzowelplaatjes-alsvectorgeoriënteerdemethodenvoorhetmakenvananimaties.HetkanexporterennaareenseriePNG-plaatjesenslaatzelfopineeneigenformaat.http://mvcm.sourceforge.net/index.html


amOrtLesGIfs GpvaL WIndOWs, LInUx (Java)a

spaLaH fLasH GpL LInUx (aLLeen brOncOde, nIet Op dvd)

mvcOmIcsmaker (mvcm) GpL LInUx (nIet Op dvd)

ZiePNG-programma’s.

36


Open standaarden 37

ISO/IECJTC1/SC34DezeISO-standaardbeschrijftdestructuurwaarindegegevensvoor

topicmapskunnenwordenopgeslagen.http://www.isotopicmaps.org/sam/sam-model/

Eenmindmapiseengoedemanieromideeënofconceptentestructurerenofinbeeldtebrengen.Daarmeekanbijvoorbeeldeendiscussie(live)wordenondersteund.Debegrippenwordeningevoerdenmetanderebegrippenverbonden.Eentopicmapiseenmeerserieuzevormvaneenconceptmap,waarinderelatiesen

devormmeerformeelzijnvastgelegd.Voortopicmapsbestaantweestan-daarden,ISO13250enXTM.Dezewordeneigenlijkalleennoggebruiktinwetenschappelijkgeoriënteerdeapplicaties.VeelapplicatiesbiedenechterdemogelijkheidomopteslaaninXMLofHTML.Voordemeestedoel-eindenzalditvoldoendezijn.

concepten, ideeën: concept maps, topic maps

IsO 13�50 topic map data model

xtm

Eenspecificatievaneenmodelendebijbehorendegrammaticavoorhetbeschrijvenvanconceptenendeverbindingentussenconcepten.Dezeconceptenwordentopicsgenoemd.

Despecificatiemaakthetmogelijktopicmapstetonenophetwebenuittewisselen.DeXTMspecificatieisgebaseerdopdestandaardISO13250.http://www.topicmaps.org/xtm/1.0/

X-Smilesiseenplatform-onafhankelijkebrowserdieeenreeksXMLgebaseerdestandaardenondersteunt.X-SmileskanookwordengebruiktopzakcomputersentelefoonsdieJavaondersteunen.NaastSMILondersteuntdebrowserX3D,SVG,XHTMLennogenigeandereXMLgebaseerdeformaten.http://www.xsmiles.org/index.html


x-smILes aanGepaste apacHe LIcense WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

38


Open standaarden 39

CDaudio(CDDA)isdestandaardvooraudio-cd’s.Deinformatieisongecom-primeerdopgeslagen.CDDAwordtookwel‘RedBook’genoemd.DestandaardiseigendomvanPhilips.Opdepctref-fenwevooralWAV(Wave)aanalsonge-

comprimeerdformaat,metdeextensie.wav.WAVwordtbeheerddoorMicro-soft.http://en.wikipedia.org/wiki/cdda http://en.wikipedia.org/wiki/Wav

Gesprokenteksten,maarookgeluidenofmuziekkunneneenrolspelenbijhetlerenmetict.Demuziekwaarhethieromgaatiseengedigitaliseerdaudio-signaal,datnietbeschrevenisalsno-ten.Ziedaarvoor‘Muziek(MIDI)’.Netalsbijvideokanopeenbepaaldema-niergecodeerdeaudiosamenmetme-tadata(bijvoorbeelddeartiestnaamen

titel)wordenopgeslagenineencon-tainer.Decontainerbepaaltdebestandsextensie.Digitaleaudiokanwordengecomprimeerd,meestalmetenigkwaliteitsverlies.Meestalwordtinhetonderwijsgecomprimeerdeaudiogebruikt,ditisgemakkelijkerteversturenenneemtminderruimteinbeslag.

audio (gesproken teksten of muziek)

Audio,ongecomprimeerd

cdda en Wav

Freemindisconceptmappingsoftwaredieuitgaatvaneenboomstructuur.Erkunnenlinksnaarwebpagina’s,bestandenenillu-stratieswordenopgenomen.Ookisereen

setstandaardclipartvoorgebruikindeconceptmapenkanhetprogrammaeenmappenstructuurofweblinksverzamelingimporterenenvisualiseren.Naeenbeetjeoefenenisersnelmeetewerken:gebruik‘enter’voorhetinvoegenvaneengelijk-waardigconcepten‘insert’vooreenlagerliggendconcept.Ondersteundeformaten:XML,FreemindkanexporterennaarHTML,XHTML,SVG,PNG,PDFenJPEG.http://freemind.sourceforge.net/

OpenSourceprogramma’svoorSVGenPDF


freemInd GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

kdIssert GpL LInUx

vym (vIeW yOUr mInd) GpL WIndOWs , LInUx, mac Os x

Deconceptmappingsoftwarekdissertscheptoverzichtdooreerstdeconceptente

beschrijvenenvervolgensdezeteorganise-renineenboomstructuur.Eenconceptkanbestaanuiteenkortebeschrijving,weblinksenillustraties.Hetprogrammakanuitdeconceptmapeengestructureerddocument(artikelofboek)genereren.kdissertkanexporterennaarHTML,PDF(tekstofpresentatie),OpenOffice.orgoftxt.http://freehackers.org/~tnagy/kdissert/

VYM(ViewYourMind)iseenprogrammavoorhetmakenvanmindmaps,datstreeftnaareenintuïtievebediening.Jekuntgemakkelijkextrainformatietoevoegen(bijvoorbeeldeene-mail)ofdemindmapopnieuwrang-schikken.VYMkanexporterennaarHTML.http://www.insilmaril.de/vym/

40


Open standaarden 41

OpenSourceprogramma’svoorMP3,MP4enOggVorbisaudio

XMultimediaSystemiseenmediaspelermetondersteuningvoorMP3,OggVorbis,cdenveleandereformaten.XMMSlijkt

opdebekendeWinampenheeftnetalsWinampdemogelijkheidvoorhetinstallerenvan‘skins’vooreenanderuiterlijk.OokvoorXMMSzijnerveelpluginsmetextrafunctionaliteitenbeschikbaar.http://www.xmms.org/


aUdacIty GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

ZInf GpL WIndOWs, LInUx

fOObar�000 bsd WIndOWs

xmms GpL LInUx

Audacitykanaudioopnemenvaneenmicrofoonofanderebronnen.HetgeluidkanwordenbewerktenonderanderealsMP3ofOggwordenopgeslagen.http://audacity.sourceforge.net/

Zinfiseenaudiospelermeteenmooieplaylist-interfacediekanwordenvoor-zienvanverschillende‘themes’omhetuiterlijkaantepassen.Ookkunnenaudiostreamswordenafgespeeld.ZinfspeeltMP3,OggVorbisenCD-Audio.http://zinf.sourceforge.net

Eenaudiospelerdiesterkmodulairisopgebouwd.Ondersteuntbijzonderveel

formatenwaaronderMP3,MPEG4AACenOggVorbis.Foobar2000kanwordenaangevuldmetallerleiplugins.HetaccentligtbijFoobar2000opfunctiona-liteit,minderopflitsendevormgeving.http://www.foobar�000.org

Audio,gecomprimeerd

mp3

Ogg vorbis

aac, mp4

MP3isinmiddelsnietmeerwegtedenkenuitdewereldvaninternetendemuziek.HetMP3-formaatheefterveelaanbijgedragendatonlinemuziekeengrotevluchtheeftgenomen.Hetformaatbaseertzichechteropgepa-tenteerdetechnologie.DaarommoetvooriedereMP3-encoder(dieonge-

comprimeerdemuziekomzetinMP3)eenvergoedingwordenbetaald.AanhetafspelenvanMP3zijntotnutoegeenkostenverbonden.MP3isbeschrevenindeMPEG1standaard.Meeroverdezestandaardbij‘Video(codecsencontainers)’.http://www.chiariglione.org/mpeg/

DepatentenrondMP3zijnaanleidinggeweesttothetontwikkelenvaneenopencompressieformaatvoormuziek,OggVorbis.OggdoetinkwaliteitnietondervoorMP3.Helaasisdeonder-

steuninginhardware(muziekspelers,dvdspelers)nogmindergoeddanbijMP3.http://www.vorbis.com/

AACstaatvoorAdvancedAudioCodec.DemeestrecentespecificatievanAACisopgenomenindeMPEG4standaard.AACzoubeterekwaliteitencompressiemoetenbiedendanMP3.Alhoewel.mp4destandaardextensieisvoorMPEG4bestanden,wordtdeMPEG4Audioveelopgeslagenmetdeextensie.m4a.Destandaardkanwordengecombineerdmetrechtencontrole(DRMofDigitalRightsManagement)zoalsdatvoorApplesiTuneswordttoegepast.Dezebestandenhebbendeextensie.m4p.

Naastbovenstaandeminofmeer‘open’standaardenzijnerverschillendeniet-openstandaardeningebruik:WMA(WindowsMediaAudio)vanMicrosoft,Quicktime(.qt)vanAppleenRealAudiovanRealNetworks.ConcluderendkunnenwestellendatOggVorbiseigenlijkhetmeestopenis,maarMP3doordebredeondersteu-ningopditmomenthetmeestpraktischis.AACisnogweinigondersteund.

4�


Open standaarden 43

Rosegardeniseenprogrammavoorhetcomponerenenarrangerenvanmuziekenaudio.Jekunterinnotenschriftmeewerkenmaarookmetanderenotaties,enerMIDI-muziekapparatuurmeeaan-sturen.http://www.rosegardenmusic.com/

MusEiseenmeersporenMIDI/AudiosequencervooropnemenenbewerkenvanMIDIenaudio.http://www.muse-sequencer.org/ index.php

Gmorganiseenritmebox,dienetalsmoderneelektronischeorgelszelfeendeelvandebegeleidingkangenereren.Eriseenkleinesequence(ritmepatroon)editoringebouwd.HetprogrammagenereertMIDI-aansturingengebruikthetMIDI-formaatvooropslag.http://gmorgan.sourceforge.net/

OpenSourceprogramma’svoormuziekalsSMFofKAR


rOseGarden GpL LInUx

mUse GpL LInUx

GmOrGan GpL WIndOWs, LInUx

HetMusicalInstrumentDigitalInter-faceformaatbeschrijftonderanderegegevensvoorinstrumentkeuze,toon-hoogte,duurenhetaanzwellenenuit-stervenvaneentoon.Hiermeekunnenelektronischeinstrumentenwordenaangestuurd.Bovendienkaneenelektronischinstrumentwanneerhetbespeeldwordt,detoetsaanslagenals

MIDIdoorgevenofopslaanvoorverderebewerking.EenMIDI-signaalof-bestandbevatdusgeenaudio,maargegevensom(elektronische)instrumen-tenaantesturen.EenMIDI-bestandisdaarmeegemakkelijkaantepassen,integenstellingtotbijvoorbeeldMP3-bestanden.

muziek (mIdI)

smf

kar

Het‘StandardMIDIFile’(SMF)isdebelangrijksteMIDI-standaard.SMF-bestandenkunnendoorvrijwelalleMIDIhard-ensoftware-productenwordengelezenengeschreven.Debestandenhebbende.midextensie.EeneigenschapvanSMFisdatdeaan-gestuurdeinstrumentenindeverschil-lendepc’senmuziekapparatenniet

altijdhetzelfdeklinken.IndeRMID-ofXMF-formatenwordtditprobleemopgelostdoorsamplestegebruikendiewordengedownload(DLSofDown-loadableSounds).DeafsprakenoverMIDIwordenbeheerddoordeMIDIManufacturersAssociation.http://www.midi.org/

KaraokeFilesKAR-bestandenzijnMIDI-fileswaareensongtekstaanistoegevoegdenwaarbijdeinstrumentenvolgensdeGeneralMIDI-standaardaandekanalenwordentoegewezen.Dezefileshebbende.karextensie.SpecialeKaraokesoftwaretoontdesongtekstengesyn-

chroniseerdmetdemuziek.Globaalvaltereenonderverdelingtemakeninprogramma’sdiealleenMIDIonder-steunenenprogramma’sdiezowelMIDIalsaudio(MP3ofongecompri-meerd)ondersteunen.http://www.midi.org/

44


Open standaarden 45

Eenopnamevaneenwerkwijze,eeninstructievideo…Eencombinatievanbewegendbeeldengeluidbiedtvelemogelijkhedenomkennisovertebrengenendeleerlingengeïnteresseerdtehouden.Naarmatevideooverhetnetwerkbetermogelijkwordt,zalookdeintegratievanvideoinictsteedsgroterworden.Netalseenplaatjeofeenanimatiekunnenweookeenstukjevideolinkenofinbeddenindeonlineleerstof.

Wanneerwepratenovervideomoetenwetweedingenvanelkaarscheiden:decoderingsmethodeendeinpak-methode.Demanierwaaropdevideo-informatie(enaudio)wordtomgezetnaardigitaleinformatie(alofnietgecomprimeerd)wordtbepaalddooreencodec(coder/decoder).Demanierwaaropvideoenaudiosamenmetmetadataenondertitelswordeningepaktwordtnietbepaalddoordecodecmaardoordecontainer.Eencontainerkanmeerdereaudiosporenenondertitelsbevatten.Heelvaakzienwealleendecontainerterugindebestandsextensie.

Debelangrijkstestandaardenvoorvideoopcodec-gebiedvindenwebijMPEG.MPEGstaatvoorMovingPictureExpertsGroup,eenwerkgroepvandeISO/IECstandaardisatieorganisatie.Dezewerkgroepisverantwoordelijkvooreenaantalbelangrijkestandaar-denopvideo-enaudio-gebied.DeMPEG-standaarden,hoewelonder-gebrachtbijISO-organisaties,baserenzichwelopveelgepatenteerdetechno-logie.Debeheerdersvandelicentiesclaimen‘Providingfair,reasonable,nondiscriminatoryaccessunderasinglelicense’.Dezepolitiekheeftertotophedentoegeleiddatdezeindustriestandaardenbreedwordengeaccepteerdentoegepast.http://www.chiariglione.org/mpeg/

NaastdeMPEG-codecswordenookdecommerciëleWindowsMediaVideo,RealVideoenQuicktimecodecsveeltoegepast.Ookisereenniet-MPEGOpenSourcecodec:Theora.

video: codecs en containersprogrammanaam licentie platform

pLarpebU GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

Plarpebulijktopdebekendeaudio-spelerWinamp,maarisgebaseerdopjava.Hetprogrammaisgebaseerdopplugins.ErzijnonderanderepluginsvoorMIDI-karaoke(KAR)enMP3+cdg-Karaokebeschikbaar.PlarpebuspeeltookMP3,OggenMIDI.http://sourceforge.net/projects/ plarpebu/

Ultrastaranalyseertdezangkwaliteitentijdensdekaraokeaandehandvandetoonhoogtevandestem.http://sourceforge.net/projects/ ultrastar/

ULtrastar GpL WIndOWs

46


Open standaarden 47

mpeG�1

containers: mp4

Endereeksisnognietteneinde:MPEG21richtzichophetgemakkelijkafspelenopapparatenmetverschillen-detechnischemogelijkheden(bijv.bandbreedte,beeldscherm)envoor-keuren(voorbijv.taal).Hiervooriseenbeschrijvingopgenomenvanallemedia-elementen.DaarnaastbiedtMPEG21uitgebreidemogelijkhedenomhetgebruikendeverspreidingvan

digitaalmateriaaltecontroleren.DitDigitalRightsManagementgeeftcom-pletecontroleoverhetgebruikenisvooriedermedia-elementafzonderlijkintestellen.Demeningenoverdezetechnieklopenuiteen:deeenzieteenkansvoore-commercemetdigitalemediavooralleplatforms,deandervindtdatdemachtvandeproducentteverinhetprivé-domeindoordringt.

MP4ishetstandaardcontainerformaatvoordeMPEG4multimedia.Hetisont-staanuithetQuicktimeformaat.QuaopenheidisMP4tevergelijkenmetdeMPEGstandaarden.Deextensieis.mp4.AnderegangbarecontainerformatenzijnASF,AVI,Matroska,OGM,MOVenRealmedia.Dezezullenwehieronderkortbeschrijven.

•ASF(AdvancedStreamingFormat)ishetcontainerformaatvoordeWMA(WindowsMediaAudio)enWMV(WindowsMediaVideo)codecsvanMicrosoftvoor‘streaming’.Erkunnenechterookanderecodecsinwordengebruikt.

•AVIstaatvoorAudioVideoInter-leave.Hetiseen(nietopen)stan-daardvanMicrosoft,enhetmeestgebruikte‘container’formaatvoorvideoopdepc.Indepraktijk

wordenveelAVI-bestandengeco-deerdmetMPEGcodecs,datwilzeggendeMPEGwordtingepaktindeAVIvormwaarbijdeaudioenvideozijnverweven.AVIisintegen-stellingtotdeanderehiergenoemdecontainerformatenniet‘streamable’.Hetmoetduseerstwordengedown-loadenkandaarnapaswordenafgespeeld.

•Matroskaiseenopenenuniverseelcontainerformaat.Hetkanletterlijkallesbevatten.Deextensieismeestal.mkv.

•OggMediaFile(OGM)ishetstandaardcontainerformaatvoordeOggcodecs,maarkanookandersgecodeerdeinformatiebevatten.HetwordtvaakgebruiktmetXviDgecodeerdevideo.OGMiseenopenstandaard,maarwordtnogweiniggebruikt.

mpeG1

mpeG�

mpeG4

mpeG7

MPEG1ishetformaatwaarVCD(videoCD)meewordtgemaakt.Hetwasheteerstewijdverbreideformaatvoordigitalevideo.OokdeMP3-standaard

zitbesloteninMPEG1.DezetechniekgeeftmetdeVCD-instellingeneenmet(vhs)videobandvergelijkbarekwaliteit.

MPEG2iseendoorontwikkelingvanMPEG1voorhetopslaanvanhogekwaliteitvideo.MPEG2heefteen

hogerecompressieenwordttoegepastindvd’sendigitale(satelliet)televisie.

MPEG4isbedoeldomhogekwaliteitvideogeschikttemakenvoorhetinter-netenbevatallerleigeavanceerdetechniekenomdebestandennogkleinertemaken.Dezecompressie-techniekenvragenookbijhetafspelenwelbehoorlijkerekenkrachtvandecomputer.Debekendecompressie-formatenXviD(openstandaard),DivX(commercieel)enQuicktime(commer-cieel)zijngebaseerdopMPEG4.Dekwaliteitisafhankelijkvandeinstel-

lingenbijdecompressie.DeMPEG4-standaardbiedtnaastvideoruimtevoorplaatjes,tekst,animatieeninter-actieveelementen.BovendienkunjeookdesynchronisatieendetijdlijnvandeanimatieseninteractieinMPEG4opslaan.MPEG4biedtruimtevoorbibliografischegegevensalsauteur,titel,copyrightetc.Daarnaastbiedtdestandaardmogelijk-hedenvoorbeschermingvanintellec-tueeleigendom.

MPEG7isbedoeldvoorhettoekennenvangegevens(metadata)voorhetbeschrijvenvanaudioenvideo.Ditmaakthetzoekengemakkelijker.Demetadata-structuurisgebaseerd

opXMLenkanbijvoorbeeldgegevensbevattenoverdestructuurenelemen-tenvandeinhoud(kleuren,vormen,objecten,mensen,beweging).

48


Open standaarden 49

Eenvideo-editordievideokancombinerenmetanimatieenteksten.HetpakketkanopslaaninMPEG4.http://www.jahshaka.org/

LiVES(LiVESisaVideoEditingSystem)iszoalsdenaamalzegt,eenvideo-editingprogramma.Hetprogrammaisgeschiktvoorhetmonterenvanvideo,hettoe-voegenvaneffectenenlive-voorstellin-gen.Hetondersteuntveelaudio-envideoformaten,waaronderMPEG4,MPEG1en2.http://sourceforge.net/projects/lives


tHeOra bsd-styLe WIndOWs, LInUx

OpenSourceProgramma’svoorMPEG4video

JasHaka GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

LIves GpL LInUx, mac Os x (nIet Op dvd)

TheoraiseenopenvideocodeconderbeheervandeXiph.orgFoundation.TheoragebruiktOggalsaudio-formatenmaaktgebruikvandeOggMultimediacontainer(OGM).Hetprojectwilconcur-rerenmetdeMPEG4codecs(zeconfor-merenzichdusnietaanMPEG4).Afspelenisdanookbeperkttotde

computer:mplayer,xine,helixplayerandVideoLANondersteunenTheora.VoorWindowszijnDirectshowfiltersbeschikbaar,zodatdevideoafspeelbaarismetMediaplayer.http://www.theora.org/theorafaq.html

OpenSourcecodecsvoorvideo

•MOV(standardQuickTimecontainer)iseen(nietopen)formaatvanApple.Quicktimeisdoordeopbouwinlagenbetergeschiktomtebewerken(zonderallesopnieuwtemoetencoderen)dandemeesteanderecontainers.

•RealMediaisdestandaardcontainervoorRealVideoandRealAudio,(nietopen)formatenvandefirmaReal.

XviDiseenOpenSourcecodec,ontstaanvanuitdezelfdebasisalsdecommerciëleDivXcodec.XviDvoldoetaandeMPEG4-standaard.Daaromisdehardwareondersteuninginbijvoorbeelddvd-spelersvrijgoed.

http://www.xvid.org/ http://nic.dnsalias.com/


xvId GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

50


Open standaarden 51

X3Dbiedtdemogelijkheidtothettonenvangedetailleerdeproduct-modellenofomgevingenviahetweb,inclusiefanimatieseninteractie.ZowelvoorhetmakenvanX3D-materi-

aalalsvoorhetafspelenzijnspecialeprogramma’snodig.VoordemeestebrowsersbestaanerX3D-plugins.http://www.web3d.org/x3d/

Enzozietdebovenkanteruit…Demeesteillustratiesdiewebekijkenviahetbeeldschermzijntweedimensi-onaal;hetzijnplatteplaatjes.Parallelaandeopkomstvande3D-spellenwerderhalverwegedejarennegentigalgewerktaanafsprakenomook3D-objectenviahetinternettelatenzien.Terwijldemeeste3D-programma’sen-spellenmeteigenformatenwerk-ten,kwamereenwebstandaardvoor3D:VRML(virtualrealitymodelinglanguage).VRMLisinveelopzichten

vergelijkbaarmetHTMLmaarbiedtmogelijkhedenvoorhetbeschrijvenvanruimtelijkeinformatie.Indeprak-tijkisVRMLnooiteensuccesgeworden.Detechnologievroegveelgeduldbijdetoengebruikelijkedownload-snelhedenendeinterfacesvoorhetverplaatsendoorde3D-ruimtewarenlastigtebedienen.Tochbleefervraagnaarmogelijkhedenvoorhettonenvan3D-objecten.HieruitisdenieuweW3C-standaardX3Dontstaan.

(Web) 3d

x3d

OpenSourceprogramma’svoorhetafspelenvanMPEG4-video


vIdeOLan GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

MPlayeriseenmediaplayerdiebestaatuiteenkernmeteenapartegrafischeinterface.OokMplayerkandebelang-

rijkstecodecstandaardenaan:MPEG1,2en4(DivX,XviD)endaarnaasteenaantalniet-openstandaardenmethulpvanextracodecsoflibraries(Realvideo,WindowsMedia).MPlayerleestdemeestegangbarecontainers.MPlayerismodulairopgebouwdenheeftdanookveelafgeleideprojecten.Bij-voorbeeldWinMPlayerofMPlayerCmeteenWindowsinterface,MozillapluginsvoorLinuxetc.http://www.mplayerhq.hu/homepage/

medIaframe GpL WIndOWs, LInUx (Java)

mpLayer GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

VideoLANiseenvideospeler.Hetpakketkanoverwegmetdebelangrijkstevideo-enaudio-codecs.BijvoorbeeldOgg,MP3,MPEG1,2en4(XvidenDivX).http://www.videolan.org/

MediaFrameiseenplatformvoorhetserverenvanvideooverhetwebinJava.Ditbetekentdatbijhetafspelenvaneen

videooverhetnetgeenpluginofexterneplayernodigis.Hetafspelengebeurtindewebpaginazelf.WelmoetJavazijngeïn-stalleerd.MediaframeisgeschiktvoorMPEG1enMPEG4indeMP4container.Devideokan‘streaming’wordenafgespeeldofviaeendownloadmechanisme.ErkunnenviaJavascriptondertitelswordentoegevoegd.http://mediaframe.org/

5�


Open standaarden 53

BRL-CADiseen‘solidmodeling’ComputerAidedDesignpakketvoorhetontwerpenvan3D-vormen.EenprofessioneelpakketvoormensenmetenigeCAD-ervaring.Hetbevateeninteractievegeometrie-editorenrenderingfuncties(voorhetmakenvanmooieplaatjes).BRL-CADkanexporterennaarX3D.Hetpakketisnuookbeschik-baarvoorWindows.http://brlcad.org/

FreeWRLiseenOpenSourceX3D/VRMLbrowserenbrowserplugin.http://freewrl.sourceforge.net/


brL-cad bsd, GpL, LGpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

OpenSourceprogramma’svoorhetafspelenvanX3D-bestandenVoorX3Dzijneenaantalbrowserpluginsenviewersbeschikbaar.

freeWrL GpL LInUx

fLUx pLayer LGpL WIndOWs

FluxplayeriseenbrowserpluginvoorFirefoxenInternetExplorerdiehetbe-

kijkenvanX3Dmateriaalmogelijkmaakt.http://www.mediamachines.com/

OpenSourceProgramma’svoorhetmakenvan3D-modellenof-animatiesinX3Dprogrammanaam licentie platform

art Of ILLUsIOn GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

Artofillusioniseenprogrammavoorhetmakenvan3D-vormen(modeling)enhetgenererenvanmooieplaatjes(rendering).Erkunnenook3D-animatiesmeewordengemaakt.Hetgaatuitvanhetmodellerenvanvlakkenenskelet-animatie.HetpakketkanexporterennaarVRML.http://www.artofillusion.org/

BlenderiséénvandetopOpenSourcepakkettenvoorhetmaken,animeren,ren-dereneninteractiefmakenvan3D-mate-riaal.Hetmaakthetmogelijkfotorealisti-schebeeldenenanimatiestemaken,maarook3D-spellenen–viaeenplugin–ook3DvoorhetinternetviadeX3D-standaard.http://www.blender3d.org/

WhiteDuneiseenprogrammavoorhetmakenvanrelatiefeenvoudige3D-vormen,scènesenanimaties,datookbelichtingentexturenkantoepassen.HetslaatopalsVRMLenX3D.http://vrml.cip.ica.uni-stuttgart.de/dune/

bLender GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

WHIte dUne GpL WIndOWs, LInUx

54


Open standaarden 55

CMLisgebaseerdopXML.http://www.xml-cml.org/

Konikdiemolecuulmaareensrond-draaien…Voorchemischestructurendraagteen3D-weergaveeninteractiein3Dbijaaneenbeterbegripvandematerie.Voorhetvisualiserenvanmoleculenin3Disereenaantalmogelijkheden,veelalontstaanvoorhetbestuderenvaningewikkeldeorganischestructu-

ren.Deprogramma’szijnechterookgoedtegebruikenvooreenvoudigemoleculen.VeelchemischestructurenzijnbeschrevenalsCML(chemicalmarkuplanguage),PDB(ProteinDataBank)ofXYZ-bestanden.HoewelhetveelwordtgebruiktishetXYZ-formaatnieteenduidigbeschreven,dusdaar-meeisvoorzichtigheidgeboden.

3d-scheikunde

cmL

pdb

PDBisbeschrevenopdesite:http://www.bmsc.washington.edu/crystaLinks/man/pdb/guide�.�_frame.html


xJ3d GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

EenprogrammaomVRML-filessamentevoegenofintepakkenmetdebijbeho-rendetexturen.Hetprogrammakanook

VRMLomzetteninX3D.(nietopdedvd,tedownloadenvandewebsite).http://vrml.deem7.com/

EnkelecommerciëlebedrijvenbiedengratisX3Dpluginsaanvoorhetgeschiktmakenvaneeninternetbrowservoor3D:Octaga(Windows,Linux)–http://www.octaga.com/ OpenWorldsHorizon-X3D–http://www.openworlds.com/products/horizon/

vrmL97tOx3dnIst LIcentIe Onbekend WIndOWs, LInUx

vrmLmerGe freeWare WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

Xj3DiseenprojectvanW3CvoorhetmakenvaneentoolkitomVRML97-enX3D-bestandenophetJava-platform.Vooronsisvooraldeviewerinteressant:eenstandaloneprogrammavoorhetbekijkenvanX3D-bestanden.http://www.xj3d.org/

Eensoftwarepakketjevoorhetconver-terenvanVRML97-bestandennaarX3D.Hetgaatuitvantekstcommando’s(niet

opdedvd,tedownloadenvandewebsite).http://ovrt.nist.gov/v�_x3d.html

56


Open standaarden 57

Metdekomstvandevideoprojectornaardeklaswordthetsteedsgebrui-kelijkerompresentatiestegebruikenbinnendeles.Hetmeestgebruikteformaat(.ppt)isafkomstigvanhetMicrosoftprogrammaPowerPoint.Ookpresentatieskunnenechterworden

opgeslageninhetOpendocumentformaat,enditheeftdanookdevoor-keur.Meerinteractieveleerstofkangemaaktwordenmetspecialeauteurs-omgevingen,waarbijhetresultaatwordtopgeslageninSMILofalseenJavaapplet.

Zie‘SMIL-programma’s’.

presentaties


OOO Impress

OpenSourceProgramma’svoorhetmakenvanpresentatiesenleermateriaal

JcLIc GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

LImsee� GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

HetpresentatieprogrammauitdeOpenOffice.orgsuite;zie‘Tekstenmetopmaak’.

JClicauthoriseenauteursomgevingdiehetmogelijkmaakteducatieveactiviteiten

alspuzzels,tekstoefeningen,kruiswoord-raadselsendergelijkesamentestellenuitverschillendetypenmedia.DeapplicatiegenereertbestandendiekunnenwordenafgespeeldmeteenstandaloneplayerofalseenJavaAppletineenwebbrowser.MetadatakanalsXMLwordentoegevoegd.http://clic.xtec.net/en/index.htm


JmOL GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

OpenSourceprogramma’svoorhetbeschrijvenentonenvanchemischestructurenin3D

KiNG(Kinemage,NextGeneration)iseenprogrammavoorinteractieve3D-weer-

gavevanchemischestructuren.InhetpakketzitookeenJavaAppletdiedestructurenineenwebpaginakanlatenzien.KiNGgebruiktdeeigenKinemage-filesalsinput,hierzijnveelvoorbeeldendirecttedownloaden.HetaanvullendeprogrammaPrekinzetPDB-gegevensominKinemage-bestanden.HetKiNG-programmakanookexporterennaarPNG-illustraties.DeingebouwdeVRML-exportishelaasnauwelijksbruikbaar.http://kinemage.biochem.duke.edu/software/king.php

kInG kInG LIcense WIndOWs, LInUx, mac Os x

Jmoliseenpakketom3Dchemischestructurentebeschrijven.ErbestaateenapplicatieeneenApplet(voorgebruik

ineenwebbrowser)voorhetmakenvandestructureneneenviewervoorhetbekijkenvandebestandenindevoor-naamstewebbrowsers.Jekuntdestruc-turenzelfroterenomzeaanallekantentegebruiken.Animaties,vibraties,schematischeweergavevansecundairestructurenenmetingenhorentotdemogelijkheden.Hetpakketondersteuntveelchemischeformatenvoorimport,maargebruiktzijneigenappletvoorhetafspelen(tonen)ineenwebpagina.ExporterenvanplaatjesnaarJPEGenPDFismogelijk.http://jmol.sourceforge.net/index.en.html

58


Open standaarden 59

4 van basisbestanden naar leereenheden

Inhetvoorgaandedeelhebbenweonsvooralbeziggehoudenmetbasisbestan-den.Omeendigitaalstukjeleerstoftemakenkunnenverschillendebasisbestan-denwordengecombineerd.Meestalzal(HTML)tekstmetanderebestandenalsillustraties,animaties,toetsvragenetc.wordengecombineerd.

Hetisergprettigalsditstukjeleerstofinclusiefplaatjes,animatiesenanderemediaalsééngeheelkanwordenopge-slagen.Daarnaastishetverstandigomdeleerstofopteslaanineenvormdieuitwisselingmogelijkmaakt.Metuitwis-selingbedoelenwedandeuitwisselingtussenleerkrachtenenscholen,maarookdeuitwisselingmetanderesystemen.Ditzijnvooralsystemenvoorhet‘afspe-len’vandeleerstof:elektronischeleer-omgevingenofELO’s.Doordeuitwissel-baarheidkannaareenandereELOwordenovergestaptzonderdatalleleer-stofopnieuwmoetwordenaangemaakt.

Indeafsprakenrondhetopslaanvanleermateriaalspelen‘leerobjecten’4eengroterol.Determleerobjectwordtechterdoorverschillendeorganisatiesandersgedefinieerd.Indezepublicatiezullenwedaaromvooraldetermleer-eenheidgebruiken.Metleereenheidrefererenweaaneenstukleerstofmetéénspecifiekleerdoel,alshetwareeenheelbeperkt‘lesje’.Leereenheden

kunnen(metdenodigevakkennis)wordengecombineerdeninvolgordewordengeplaatsttotlessen,dieophunbeurtweertotcursussenetc.kunnenwordengecombineerd.Opditgebiedzijnverschillendeafsprakenvanbelang:deIMS-specificatiesenhetSCORM-referentiemodel.OokdedeIEEE-LOMstandaardvoormetadataspeelteenrol,envormtdebasisvoorafsprakenbinnenhetprogrammaEducatieveContentketen.Wezullenindezeparagraafdestan-daardenenonderliggendeprincipesbespreken.

Verschillendeleerstandaardenenspecificatieshantereneenietsandereindelinginsamenstellingencomplexi-teitvanleermateriaal.Daarombeginnenweeerstmeteenkortebeschrijvingvandeniveaus,gezienvanuitdepraktijk.

4 Ookwel‘ReusableLearningObjects’genoemd.

DeIMSQuestion&TestInteroperabilitySpecificationgebruikteenXMLstandaardomvragenentoetsentebeschrijven.DevolgensdezespecificatieaangemaaktetoetsenkunneninXMLwordengepubli-ceerdengeïmporteerdinelektronischeleeromgevingenofleereenheden.

IMSQTI-LiteiseenbeperktesetvanIMSQTIenbaseertzichvooralopmultiplechoicevragen.DeLite-specificatiebiedtonderanderegeenmogelijkhedenvoorhintsentijdgebaseerdeopgaven.http://www.imsglobal.org/question/

Omtetoetsenofeenleerlingzichdeleerstofeigenheeftgemaaktzalopeenzekermomenteentoetsnodigzijn.Indeelektronischeomgevingzijnhier-voorverschillendemogelijkheden,diesomsdirectgekoppeldzijnaaneenactie(beoordelingofkoppelingnaar

eenanderstukleerstof)ensomseenbrugvormennaardebeoordelingdoordeleraar.Zolatenmultiplechoicevrageneninvuloefeningenzichgemak-kelijkautomatiseren,maareenopenvraagofeenopdrachtnatuurlijkniet.

vragen of toetsen

Ims-QtI

OpenSourceprogrammavoorhetvragenentoetseninIMS-QTI(Lite)

QAed(Questions&AssessmentsEditor)iseenprogrammawaarmeetoetsenkunnenwordengemaakt.Detoetsenkunnenwor-denopgeslagenopeencentraleplaatsen


JmOL GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

wordenbeheerdmetQAed.Hetprogram-mabevateengrafischeinterfaceeneeneigenzoekmachine.HetprogrammavolgtdeIMSQTI-Litespecificatievoortoetsen.HetslaatdebestandenopinheteigenQARformaatenexporteertnaarXML,HTMLofXMLmetbijbehorendebestanden(plaatjese.d.)ineenZIP.http://www.tecn.upf.es/gti/leteos/newnavs/qaed.html


dijk (waterkering)

Eendijkiseendoormensenaange-legdewaterkeringdieeengebiedbeschermttegenhoogwater.Eenlagedijknoemtmeneenkade.

BinnenNederlandzijntwee(bestuur-lijke)typendijken:deprimairewaterkeringenendesecundairewaterkeringen.Deprimairewater-keringenbeschermenonstegenhetbuitenwater,hetwaterdatoncontroleerbaarkanstijgenzoalsopzee,derivierenenhetIJsselmeer.

Desecundairewaterkeringen,ookwelboezemkadesgenoemd,beschermenonstegenhetbinnenwaterinmeren,boezemsenkanalen.

DeveenkadevanWilnisiszo’nsecun-dairewaterkering.Deafschuivingdieop26augustus2003plaatsvondwerdveroorzaaktdoordeaanhoudendedroogteincombinatiemetdeoxidatievanveenindekade.Dedijkwerdreedsin1993voornatteomstandig-hedenafgekeurddoordeTechnischeAdviescommissievoordeWaterkerin-gen(TAW).

basaltblokken ter bescherming van het dijklichaam Bron: http://nl.wikipedia.org/

informatieobjectenal‘shareablecontentobjects’zijn,vooropgestelddatzevol-gensdeSCORMafsprakenzijningepakt.

DeWikipediabijdrageoverdijkenhier-naastiseentypischinformatieobject.DeNederlandseWikipediabevatca.100.000artikelenenisdaarmeeeenwaardevollebronvanvrijtegebruikeninformatieobjecten.

fragment of ‘asset’ (niveau 1)Hetlaagsteniveauisaltijdeenfrag-ment:dataofruwestukjesmedia:tekst,audio,video,illustratiesofanimaties.Doorhetontbrekenvancontextkaneenillustratievoorverschillendedoeleindenwordengebruikt.Deherbruikbaarheidisgroot,maardeeducatievewaarde

gering.IEEE-LOMendeEducatieveContentketennoemendeassetsookwel‘leerobjectenniveau1’.Ditplaatjevanbasaltblokkenkanwordengebruiktvooruitlegoverbouwstoffen,geometrie,erosieofwaterbeheersing.

Informatieobject (niveau �)Hetniveaudaarboveniseeninformatie-object:waarbijfragmentenwordengecombineerdomeenstukinformatieovertebrengen.Bijvoorbeeldeenstukjeuitlegineenencyclopedie,geïllustreerdmeteenplaatje.Hierbijisinhoudelijkecontexttoegevoegd,maargeendidac-tische:delezerweetnognietwatervanmoetwordengeleerd.Informatieobjec-tenwordenbijIEEE-LOMendeEducatie-veContentketen‘leerobjectenniveau2’genoemd.InSCORMterminologiekunnen

4 van basIsbestanden naar LeereenHeden


scOrm Learnativity

foundation

Ieee-LOm kenmerkeneducatieve

contentketen

1

Fragment,Asset

1

Fragment,Asset

1

Fragment,Asset,

leerobject

niveau1

Geencontext

1

Fragment,Asset,

leerobject

niveau1

2

SharableContent

Object

2

Informatie-object

2

Lesofcollectie

assets,leerobject

niveau2

Inhoudelijke

context

2

Informatie-

object,leerobject

niveau2

3

Leerobject Inhoudelijkeen

didactische

context,volgorde

3

Leereenheid,

leerobject

niveau3

3

Content

aggregations

4

Leercomponent:

lessenen

cursussen

3

Cursusofcollectie

lessen,leerobject

niveau3

Samenstelling

metstructuuren

organisatie

4

Setcursussendie

toteencertificaat

leiden,leerobject

niveau4

Certificatie

eindniveau

4

Setcursussendie

toteencertifi-

caatleiden,

leerobject

niveau4

5

Leeromgeving

Combinatiemet

technologievoor

communicatieetc.

Leereenheid (niveau 3)Wanneerinformatieobjecten(eneventu-eelextrafragmenten)wordengecombi-neerdomeenspecifiekleerdoeltebereikensprekenwevaneenleereen-heid.Hierbijisnietalleeninhoudelijkecontexttoegevoegd,maarookdidacti-sche.Deleerdoelenzijnbeschreven,erzijneventueelvragenofoefeningentoegevoegd,etc.Vooruitwisselingofhergebruikishetdaarnaastbelangrijkdateenleerkrachtweetwaareenleereenheidovergaat,welkevoorkennisernodigis,voorwelkeleeftijdsgroephetisbedoeld,etc.Dezegegevens(dataoverdedata)wordenmetadatagenoemd.Inmiddelsisereeninternationalestan-daardvoordemetadatavanleereen-heden,deIEEE-LOMstandaard.DezestandaardissamenmetenkeleIMSspecificatiesopgenomenineenanderestandaard,SCORM2004.Daarbijwordtdemetadataindeleereenheidopge-slagen,zodateengoedvindbaarenuitwisselbaarstukjeleerstofontstaat.InSCORMligtnietalleenvasthoedemetadatawordtvastgelegd,maarookinwelktechnischformaatdeleereenheidwordtopgeslagen.Ditisessentieelvoordeuitwisselbaarheidtussensystemen.DeleereenhedenzoalshieromschrevenvallenbinnendeSCORMbenaming‘shareablecontentobjects’enindeIEEE-LOMendeEducatieveContentketenookwel‘leerobjectenniveau3’.Eenleereenheidbestaatdusuitassetsin

eeninhoudelijkeendidactischecontextmeteenbeschrijvinginmetadata,samenopgeslagenineengestandaardiseerdformaat.

Lessen en cursussenDebandbreedtevoorleereenhedenensamenstellingenvanleereenhedenisgroot.Involgordegeplaatsteleereen-hedenkunnensamenvolgensdezelfdeSCORMafsprakenalséénleereenheidwordenopgeslagen.Hetisdusmogelijklessenofzelfscursussenalsééngeheelopteslaan.SCORMbrengtdaarbijwelenkeledidactischebeperkingenmetzichmee,diehopelijkindetoekomstmetdenieuwespecificatieIMS-LD(learningdesign)kunnenwordenopgelost.Ziehiervoor‘Vanleereenhedennaarleer-ervaringen’.Tabel1hiernaasttoontdeniveausincomplexiteitdiewordengehanteerddoorverschillendeorganisaties.

tabel 1 Vergelijking terminologie voor niveaus in complexiteit, o.a. naar Reusable Learning, http://www.reusablelearning.org/.



content-zoekprofiel pO-vO, bve

afspraak uitwisselen van educatieve content

HetContent-zoekprofielPO-VOspecifi-ceertdeminimaalbenodigdemetadatavoordevindbaarheidenuitwissel-baarheidvanleermateriaal.Hetprofielvereenvoudigthetzoeken.DeafspraakistotstandgekomeninhetprogrammaEducatieveContentketenvanKennisnetenROC-iPartners.UitgangspuntvoordeafspraakisdehierbovengenoemdeinternationaleIEEE/LOMspecificatie(InstituteofElectricalandElectronicsEngineers–LearningObjectMetadata).Voorhetprofielzijnookbegrippenlijs-ten(vocabulaires)ontwikkelddievoor-

schrijvenopwelkemanierverschillendeveldenmoetenwordengevuld.Hiermeewordtbegripsverwarringvoorkomen.HetContent-zoekprofielPO-VOisinjuli2005doordeVerenigingEduStandaardinbeheergenomen.Hetisdeverwach-tingdateropkortetermijnééncontentzoekprofielbeschikbaarkomtvoorhetPO-VO-BVE-onderwijs.Inbijlage1wordteenoverzichtgegevenvandemetadataveldeninhetcontentzoekprofiel.http://www.edustandaard.nl/ http://contentketen.kennisnet.nl/

Dezeafspraak,diewordtontwikkeldbinnendeEducatieveContentketengaatinopdesamenstellingvandeleereenhedenende‘packaging’stan-

daard.DeafspraakbevatookpraktischeaanwijzingenvoordekeuzevoorIMSofSCORMpackaging.http://contentketen.kennisnet.nl/

Deverschillendestandaardenwordenhierondernogeensopeenrijtjegezet.

Ims specificaties

Ieee LOm

scOrm

IMSiseenconsortiumdatspecificatiesvoorleermaterialenheeftvastgelegd,dievaaktotstandaardenhebbengeleid.VoorbeeldenzijnIMSmetadata,IMScontentpackaging(hoewordthet

ingepaktenopgeslagen),IMSQTI(toet-sen,vragen),IMSlearnerInfomationProfile(leerlinggegevens,voortgang)enIMSLearningDesign(wordthiernabehandeld).

Indezestandaard,dieinmiddelsookdoordeNENisvertaald,wordtbeschrevenwelkemetadataaan

leereenhedenkanwordentoegekend.Ompreciestezijn:destandaardIEEE1484.12.1–2002.

SCORM(SharableContentObjectRefe-renceModel)iseenintegratievanver-schillendestandaardenenspecificatiesophetgebiedvanleermaterialen5,waarondereenaantalIMSspecificaties.Wekunneneendriedelingaanbrengen:

•content packaging:specificatiesvoormetadata(gebaseerdopIEEE-LOM)endelabelingervaninXML,maarookhoedeleereenhedensamenmetdemetadataendeonderlingestructuurwordeningepakt(opbasisvanIMSContentPackagingenanderespecificaties).

•runtime: deafstemmingtussenhetleermateriaalendeleeromgeving.

•sequencing & navigation: devolgordevanhetleermateriaalenverbindingendaartussen(opbasisvanIMSSimpleSequencing,ziehoofdstuk5;‘Vanleereenhedennaarleerervaringen’).

SCORMwordtrelatiefvaaktoegepastalsreferentiemodelvooruitwisseling,maardematewaarinbijvoorbeeldeenleeromgevingvoldoetaanhetmodelkanvariëren.OpditmomentisSCORM1.2breedgeïmplementeerd,enwordthardgewerktaanaansluitingbijSCORM2004,denieuwsteversie.

5 StriktgenomenisSCORMnietopen,jekuntgeenlidwordenvandeorganisatiediehetreferentiemodelbeheert.SCORMiswelopgebouwduitofficiëleopenstandaardenenspecificaties.



OverhetalgemeenwordtHTML(detaalwaarmeewebpagina’swordengemaakt)alsbindendelementgebruikt,waarmeeverwezenwordtnaarplaatjes,video,testjes,webapplicaties(anima-ties,Java)ofbestanden(bijv.PDF).Ditgeheelisvoorzienvanmetadatadiebeschrijftwaardeleereenheidovergaat,voorwiehetbestemdisetc.HetgeheelvanHTML,metadataendegelinktebestandenisingepaktineenpakketje.Meerdereleereenhedenkunnensamenweerineennieuwpakketjewordengebundeld.Ditbete-kentinfeitedateenles,opgebouwd

uiteenreeksvanleereenhedeninhetzelfdeformaatwordtopgeslagenalséénleereenheid.Desoftwarehierondermaakthetgemakkelijkomverschillendebestandenofmediatecombinerentotleer-eenheden.Enkeleprogramma’skunnenookdirectopslaaninIMS-ofSCORM-formaten.Dezepakkettenkunnenwordengebruiktomdeeindproductenvandeandereprogramma’sintepakken.VoorhetinpakkenishetZIP-formaatgekozen,eenveelgebruiktecompressiemethode.

Hoe ziet een leereenheid er in de praktijk uit?concluderendPraktischgezienbiedthetvoldoenaanSCORMRuntimeenContentpackagingofdeIMSspecificatiesvoormetadataeenredelijkegarantievooruitwisselbaar-heidenhergebruikvanleerenhedenindetoekomst.Daarnaastmoetenookdeindeleereenhedeningeslotenstukjestekstenmedia(niveau1en2)zoveelmogelijkinopenstandaardenwordenopgeslagen.DeafsprakenuitdeEducatieveContent-ketenkunnenhelpenbijdepraktischeinvullingvande(nogergbreedinter-preteerbare)internationalestandaardenenspecificaties.HierdoorontstaateenbetereafstemmingbinnenNederland.

Voorhetkunnenuitwisselenenherge-bruikenvanleermateriaalishetvanbelangdateenELOalsafspeelomgevinginiedergevalcompatibelismetSCORM(Runtime)ofdeIMSspecificatiesvoormetadataen‘packaging’.Ookuitgeversvaneducatiefmateriaalzullenzichsteedsmeergaanhoudenaandezeafspraken.WanneerdeELOookgebruiktgaatwordenomleereenhedentemakenmoetookSCORM-exportmogelijkzijn.Deafsprakenvoorhetaanbrengenvanorganisatieenpedagogischemodelleninleereenhedenzijnechternogsterkinontwikkeling.MetnameIMS-LearningDesign(LD)dathiernawordtbehandeld,kandaarineenbelangrijkerolspelen.DitkanincombinatiemetSCORMRuntimeenContentpackaging.Het

toepassenvanSCORMsequencingennavigationsluitechternietaanbijIMS-LD.

Hetgebruikvanopenstandaardenvoorleereenhedenenhuninhoudzorgtnietalleenvoorherbruikbaarheid,maaropentookdewegnaarhetals‘opencontent’beschikbaarkomenvanleer-materiaal.Zokaneenbibliotheekvanvrijbruikbare,aanpasbareleereen-hedenontstaan.

Erontstaathiereenspanningsveldtussenflexibiliteitengemak:eenkantenklaarvormgegevenlesisgemakkelijk,maarbiedtweinigmogelijkhedenvooraanpassingaandespecifiekesituatie.Lossebestandenofkleineleereenhedenbiedendemogelijkheideenoptimaalaandeeigenvisieensituatieaangepastelestemaken.Ditkostechterergveelvoorbereiding.Vandaardaternuopveelplaatsenwordtgedachtaaneentweesporentraject:enerzijdshetaan-biedenvanlossekleineleereenhedeningoeddoorzoekbarebibliotheken,ander-zijdshetaanbiedenenuitwisselenvangrotereleseenheden.Dezelessenkunnennaarwenswordenaangepastdoorerbijvoorbeeldandereleereenhedenaantoetevoegen.



eXeiseenauteursomgevingdiehetmogelijkmaaktleermateriaaltemakenzonderveelkennisvanHTMLofXML.eXepakthetgemaaktemateriaalinalsSCORM-pakketjes.eXekanookvoorhetaanmakenvanvragenlijstenentoetsenwordengebruikt.http://www.exelearning.org/ Zieookhet‘StartpakketLeereenhedenmaken’hieronder.


exe GpL WIndOWs, LInUx

startpakket Oss Leereenheden maken

Bijhetmakenvanleereenhedenzijnopenstandaardenextrabelangrijkvoorduurzaamheid,uitwisselbaarheidenvindbaarheid.Maar...hoemaakjedandatleermateriaal–enhoemaakjehetuitwisselbaarenvindbaar?DitStartpakketbiedtuitkomst!Watziterinhetpakket?

•Oss Leereenheden maken:InditdocumentwordtnaeeninleidingoverleerobjectenenleereenhedenineenstapvoorstaphandleidinguitgelegdhoejemeteXeeenleer-eenheidkuntmaken.

•exe:HetOpenSourceprogramma

eXeiseenauteursomgevingdiehetmogelijkmaaktzelfleereenhedenteontwikkelen.

•reload:Hetprogrammareloadwordtgebruiktalslaatstestapomhetleer-materiaalvandejuistemetadatatevoorzien.

•Online didactiek:hetpakketbevatnaasteenspoedcursusonlinedidac-tiekookeenNederlandsevertalingvanhetE-learning guidebook.Dezeintroductiebespreekteenaantalmodellenvooronlinelearning.

HetStartpakketistedownloadenvanhttp://www.ossinhetonderwijs.nl

OpenSourceprogramma’svoorhetvanmetadatavoorzieneninpakkenvanleereenheden(SCORMenIMS)programmanaam licentie platform

reLOad edItOr mIt LIcense WIndOWs, LInUx, mac Os x (Java)

Reloadiseenapplicatievoorhetvanmetadatavoorzienen‘inpakken’vanleermateriaal.MetdeReloadEditorkanleermateriaalwordengeorganiseerdenbijeengebracht,voorzienvanmetadataenvervolgensopgeslagenalsstandaardIMS-ofSCORM-leereenheid.http://www.reload.ac.uk/editor.html

WeELOADoftewel‘WebbasedLearningObjectAuthoringandDelivery’iseigenlijkeenwebgebaseerdeversievanReload.NetalsReloadproduceerthetpakketIMS-ofSCORM-pakketjes.DezekunnenineenbrowserviaWeLOADwordenafgespeeldofviaeenelektronischeleeromgeving.WelOADisonderandereontwikkeldomleer-lingenzelfleereenhedentelatenmaken.http://weload.lernnetz.de/

TinyLmSiseenprogrammavoorhetherin-pakkenencombinerenvanSCORMleereen-hedenvolgenseennieuwestructuur.Nahetaanmakenvaneenleereenheidisverderalleeneenbrowser(enJava)nodigvoorhetafspelen.DeleereenhedenwordeningepaktmetdevoorhetafspelenbenodigdeApplets.http://www.randelshofer.ch/tinylms/download.html





5 van leereenheden naar leerervaringen

WanneerwedebeschikkinghebbenoverleereenhedenishetmogelijkdezeineenelektronischeleeromgevingteplaatsenenmetbehulpvandefunctionaliteitenvandeELOdelessenverdervormtegeven.Daarbijspeeltnatuurlijknietalleendeinformatieuitdeleereen-hedeneenrol,maarookdevolgordeervan,decommunicatiemogelijkhedendiedeELObiedt,deinteractieindeklas,derolvandeleraar,etc.Omdathetzovormgevenvaneenleseentijdrovendebezigheidkanzijn,zouhetfijnzijnalseendergelijkleerscenarioookuitwisselbaarzouzijn.Indegeschetsteopzet,waarbijeenELOalshetwarewordtingerichtmetlessen,isdeuitwisselbaarheidbeperkttotdiespecifiekeELO.Gelukkigzijnookhier-vooropenstandaardenontwikkeld.Dezezullennietalleeneenrolspelenindetoekomstigeuitwisselbaarheid,maarookeenbelangrijkebijdrageleverenaanhetpraktischtoepassenvanleerpedago-gischemodellenindedigitaleomgeving.Zokunnensjablonenwordengemaaktvoorprobleemgebaseerdleren,deleer-cirkelvanKolb,Cognitivescaffolding(Piaget),Casegebaseerdleren,etc.

DebelangrijkstespecificatieopditgebiedisIMS-LearningDesign(LD).DoordeoverlapmetdeinELO’saangebodenfunctionaliteitisdeimplementatievanIMS-LearningDesignnieteenvoudig.OpditmomentzienwedanooknoggeenELO’sdieIMS-LDcompatiblezijn.Welzijnerenkeleafspeelapplicatiesontwik-keld,vooralomdeprincipestedemon-streren.Deverwachtingisdatvoor2007ELO’sbeschikbaarzullenkomendieIMS-LDcompatiblezijn.

In1989publiceerdedemakervandesharewarePKZIPdespecificatievanhetZIP-compressieformaat.Omdathetbeheervandezestandaardnietisbelegdineenorganisatiemetvrijetoetreding,isditgeenechteopenstandaard.HetZIP-formaatisechtereende-factostandaardgewordendoorhetveel-vuldigegebruikervan.Despecificatie

wordtophetinternet‘bewaard’doordeIETF,eenonderdeelvandeInternetSociety.HetverdientaanbevelingdezespecificatieteblijvengebruikenennietdelaterepublicatiesvandefirmaPKWARE.Voorallebekendebesturings-systemenbestaanprogramma’somZIP-bestandentemakenofuittepakken.ftp://ftp.uu.net/graphics/png/ documents/zlib/zdoc-index.html

Omdeverschillendebestandentebundelenenefficiëntopteslaanwordteencompressietechniektoegepast.Voordeleereenhedenisgekozenvoor

ZIP,eenwijdverbreidformaat,datechternietgeheelopenis.DemeesteelektronischeleeromgevingenkunnendeZIP-pakketjes´onthefly´uitpakken.

Opslaan van leermateriaal: compressie

ZIp

Eencompressieprogrammadatveelcompressietechniekenondersteunt,meerdantiencompressieformaten,waar-onderZIP.Hetprogrammawerkthethandigstvanuithetcontextmenu(klikopbestandmetrechtermuisknop)vandeverkenner.http://www.7-zip.org/


7-ZIp LGpL WIndOWs



Erwordendrieniveau’sonderscheideninIMSLD:aMensen,activiteitenenbronnenin

volgordeindemethode,blaatmeercontroletoedoorhet

gebruikenvaneigenschappenenvoorwaarden.Deeigenschappenkunnenalleentijdensdesessiebewaardblijven(interne)ofbewaardblijventussenmeerderesessies(externeeigenschappen).Voorwaar-denkunnenhetleerpadbepalenafhankelijkvandeomstandighedenofprestaties.

c laathetinschakelenvanactiviteitentoedoorgebeurtenisseninhetleer-proces.Bijvoorbeeldnotificatie(e-mailberichtenalshethuiswerkisgedaan)ofautomatischeschakelaarsdieafhankelijkvaneenbepaaldeuit-komsteennieuweactiviteitstarten.

IMS-LDwordtgezienalseenbelang-rijkestandaarddieE-learningnaareenhogervlakzalbrengen.Destandaardmaakthetnamelijkmogelijkleertheorieëntevertalennaareenvolgordevanactiviteitenindedigitaleleeromgeving.

Ims simple sequencing

Ims Learning design

DeIMSSimpleSequencingSpecificatiebeschrijfteenmethodevoorhetopslaanvandegewenstevolgordevanleeractiviteitenbinneneenleererva-ringofmodulevoorgebruikinelek-tronischeleeromgevingen.SimpleSequencingisbeperkttothetgebruik

voorindividueleleertrajectenwaarindeleerlingzelfhettempobepaalt.SimpleSequencinggebruiktdeIMSContentPackagingstructuur.OphetmomentgaatdemeesteaandachtuitnaarIMSLearningDesign,eenspecifi-catiediehieronderwordtbeschreven.

IMSLearningDesigniseenspecificatiedieleerscenario’sbeschrijft.Despeci-ficatieisbreedgenoegomverschillen-dedidactischemodellenuittewerken.Bijvoorbeeldgroepswerkofsamen-werkendleren.InIMSLDisdestructuurgescheidenvandeinhoud,waardoorvoorverschillendevakkeneenleerscenariointevullenis.

EnkelebasisbegrippenindeLDspeci-ficatie:

•rollen:wiedoetwat,wiemagwat;

•activiteiten:watwordtergedaan;

•omgevingen:–‘waar’enmetwelkevoorzieningen

(bijv.meteenchat,forumofe-mail);

–waarmee(metwelkeinhoud,leer-eenheden);

•methode:beschrijfthetscenarioalsineentoneelstuk:–hettoneelstuk,eenseriescènes;–deaktes,scèneswaarindedeel-

nemershunactiviteitenuitvoeren.Activiteitenkunneneenvastevolgordehebben(sequence)ofinwillekeurigevolgordewordendoorlopen(selection);

–rollendieindezehandelingenwordengespeeld.Iedererolkanaanzijneigenleereenhedenwordengekoppeld.

Eentoneelstukisafgelopenalsallescèneszijngespeeld.Eenscèneisafgelopenalsalleactiviteitenzijnafgerondofnaeenvastgesteldetijd.

Een‘LearningDesign’kangebaseerdzijnopleerdoelenenbepaaldevoor-waardenvragen.OokIMSLDmaaktgebruikvanIMSContentPackaging.IMS/IEEELOMmetadataofSCORM-objectenkunnenwordenopgenomeninhetLD,netalstestenvolgensdeIMSQTIstandaard.

5 van LeereenHeden naar LeerervarInGen



HetPachyderm2.0projectisgerichtop

hetontwikkelenvaneensysteemvoor

hetmakenenuitwisselenvanleermate-

riaal.DesoftwarezalondereenOpen

Sourcelicentiebeschikbaarkomenen

eenreekspedagogischesjablonen

bevatten.Hetleermateriaaldatmethet

systeemwordtgemaaktzalzijnafge-

stemdopgebruikviainternetengemak-

kelijktehergebruikenzijn.Hetproject

belooftzichaandebelangrijkstezoek-,

archief-encatalogusstandaardente

conformeren.Eenprojectomindegaten

tehouden.

http://www.nmc.org/pachyderm/about.shtml

pacHyderm apacHe LIcense nOG nIet bescHIkbaar

LAMSiseenprogrammavoorhetontwer-pen,beherenendistribuerenvanonlineleeractiviteiten.Deeerstvolgenderelease

(1.1)zalIMS-LDlevelAcompatiblezijn.LAMSbiedteengrafischeomgevingvoorrangschikkenenaanmakenvanleeractivi-teiten.Deactiviteitenkunnenbestaanuitindividueletaken,werkinkleinegroepenofklassikaleactiviteiten.Indebeschrij-vingvandeactiviteiteniszoweldeleer-inhoudalsdesamenwerkingvastgelegd.Doorde‘afspeel’-functieinLAMSbegeeftditsysteemzichophetgebiedvandeelektronischeleeromgevingen.http://www.lamsinternational.com/

OpenSourceprogramma’svoorIMSLearningDesign


Lams GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (vanaf versIe 1.1)

DeLearningDesignEditorisontwikkeldaandeUniversiteitvanBolton.DeeditorondersteuntdeLDniveausA,BenCenmaakthetgemakkelijkleermateriaalteorganiserentotLearningDesignsendeaangemaakteleerervaringentebeheren.DeeditorkanIMSLDZip-pakketjesim-enexporteren.http://www.reload.ac.uk/ldeditor.html

Ims Ld edItOr (UnfOLd) mIt LIcense WIndOWs, LInUx, mac Os x

DeLearningDesignPlayerisookontwik-keldaandeUniversiteitvanBoltonenisgebaseerdopdeCoppercoreLearningDesignEnginevandeOpenUniversiteit.

DeLDplayerheefteeningebouwdeserver.Inessentieisheteenafspeel-omgevingvoorIMSLD-pakketten.http://www.reload.ac.uk/ldplayer.html

Ims Ld pLayer (UnfOLd) mIt LIcense WIndOWs, LInUx, mac Os x

5 van LeereenHeden naar LeerervarInGen


MultimediaCatalogueiseenwebgebaseerdsysteemvoorhetbeheervanleereenheden.HetsysteemondersteuntdeIEEELOM-stan-daardvoormetadata.Anderemetadata

schema’skunnenechterwordeningevoerd.Hetsysteemgaatuitvaneenspecifiekeworkflow.Eenauteurmaaktnieuweleer-eenhedenenstuurtdezenaardecatalogus-beheerdervoorkwaliteitscontrole,opnameindecatalogusenautorisaties.Decatalo-gusbeheerderpubliceerthetmateriaalensteltautorisatiesin.Deleraardieeenlesofcursuswilsamenstellenvindthetmateriaal,downloadthetencombineerthettoteennieuweles.http://www.campussource.de/org/ software/mmc/

OpenSourceProgramma’svoorhetuitwisselenvanleereenheden


mULtImedIa cataLOGUe campUssOUrce GpL LInUx (server)

Eenrepositorysysteemdatookvoorleer-eenhedenkanwordengebruikt.Hetwordtopveelplaatsengebruiktalsdigitaalar-chief.DSpaceondersteuntechteralleenDublinCoremetadata.ErwordtgewerktaaneencompatibiliteitmeteensubsetvandeSCORMmetadata.http://www.dspace.org/

dspace bsd LIcence LInUx, WIndOWs (server)

DeScoutPortalToolkitiseenrepositorysysteemdatisgebaseerdopdeDublinCoreMetadataset,maardataananderemetadataspecificatieskanwordenaange-past.Hetbevatveelslimmighedenomdeleereenhedensnellertevinden.Zokunnen

gebruikerszelfannotatiesenbeoordelin-gentoevoegen,kanovermeerdereveldentegelijkwordengezocht,kunnengebrui-kerswordengewaarschuwdalsernieuwmateriaalisdatbijhunprofielpastetc.http://scout.wisc.edu/projects/spt/

scOUt pOrtaL tOOLkIt GpL LInUx (server)

6 Leereenheden uitwisselen

EenvandegrotevoordelenvanhetopslaanindeSCORM-standaardisdeuitwisselbaarheid.Voorhetuitwisselenkunneneenaantalmodellenwordengehanteerd,maareencentraleopslagopeeninternetsitebiedteeneenvoudigeoplossing.HiervoorzijnverschillendeOpenSourcesystemenbeschikbaardieopeenwebserverwordengeïnstalleerd.

Deondersteuningvanopenstandaardenvoormetadataendezoekmogelijkhedenzijnbelangrijkeelementen.Erzijnookafsprakenrondhetuitwisse-lenvanmetadatatussenbibliothekenvanleereenheden,dezeafsprakenmoetenhetbundelenvanmetadataoverallebibliothekenheenmogelijkmaken.

scOrm en Ieee-LOm

OaI/pmH

Demeestidealesituatieontstaatalseenbibliotheeksysteemdirectkanwerkenmetdemetadatadieindeleereenhedenisopgeslagen.InNederlandwordenonderandereinhetprogrammaEducatieveContent-ketenvanKennisnetenROC-Ipartnersafsprakengemaaktoveruitwisselbaar-

heid.DezeafsprakenbaserenzichopdehiervoorgenoemdeSCORMenIEEE-LOM.DeinhetprojectvastgelegdeafsprakenwordeninbeheergegevenaandeverenigingEdustandaard.http://www.edustandaard.nl/ http://contentketen.kennisnet.nl/

HetOpenArchivesInitiative/ProtocolforMetadataHarvestingiseenafspraakoverhetuitwisselenvanmetadatatussenverschillendebiblio-

thekenvanleereenheden.Viadezeuitwisselingishetmogelijkviaééningangtezoekeninverschillendebibliotheken.


•Groepsvorming:leerlingenindeleningroepen,gekoppeldaanleertrajectenenrechten.

•Contentontwikkeling:hetmakenvancontent(leermateriaal),hetcombine-rentoteenleereenheid,hetvoorzienvanextragegevensvoorhetterug-vinden.

•Onderhoud:onderhoudenvanleer-materiaalenfaciliteiten.

DemeesteELO’sbiedenfunctionaliteitinallebasismodules,maarhetenesysteemgaatdaarinverderdanhetandere.

elektronische leeromgevingen (eLO’s)Opzoeknaareeneenvoudigebeschrij-vingvanelektronischlerenofe-Learningkomenweuitbijdevolgendedefinitie:‘Hetinteractieflerenmetgebruikmakingvancomputerencommunicatietechno-logie.’Meestalvindtdit‘lerenmetdecompu-ter’plaatsnaasthetpersoonlijkecontactmeteenleraar.Hetkanopschool,maarookvanuithuisoftussenverschillendeschoollocatiesplaatsvinden.OmE-learningmogelijktemakenwordteencombinatievanfunctionaliteitenin-gezet.Wekunnendaarbijdenkenaanhetonlinebeschikbaarstellenvanleermate-riaal,hetbiedenvanmogelijkhedenomsamentewerken,kennisuittewisselen,teontdekkenofteexperimenteren.Ookonlinetoetsenofdeleerstofisbegre-pen,ismogelijk.Indepraktijkwordensystemendiedergelijkefunctionaliteitengeïntegreerdaanbiedenelektronischeleeromgevingengenoemd.HetisvanbelanginteziendatviaeenELOookheelgoedeenvoudigeoefeningen,lessenoftestjeskunnenwordenaangeboden.DeELOisdanalleendeschildiedeeducatieveinhoudpresenteertviahetschoolnetwerk.Ditalleenalbiedtvoor-delen:voorhetcentraalvolgenvandevoortgangvanleerlingen,hetuitwisse-lenvanleerstof,etc.

functionaliteit van eLO’sDeELOvormtdegereedschapskistvoorde(digitale)implementatievandeonderwijsvisievandeschool.Hetenesysteembiedtdaarinmeermogelijk-hedendanhetandere.Ditwordtbepaalddoordeaanwezigefunctiona-liteiten,maarookdoordemanierwaar-opdezezijnuitgevoerd.ZozijnerELO’swaarbijleerlingenzelfleerstofmogenaanmakenofgroepenmogenvormen,enELO’swaarbijdatnietistoegestaan.

IndeIctopschool-publicatie‘Virtueellerenindedigitaleleeromgeving’wordteenmodelgebruiktuithetAmerikaanseOKI-initiatief(4).DitmodelbeschrijftdebasismodulesvaneenELO:

•Registratie:wieheeftertoegang,welkerechten.

•Presentatie:hetpresenterenvanleer-materiaal.

•Samenwerkingencommunicatie:hetmogelijkmakenvansamenwerkinginhetleerprocesviadiscussiefora,bestandsuitwisseling,internee-mail,logboek,notities,chat,whiteboardofvideoservices.

•Administratie:inloggen,cursusautori-satie,hostedservice,geïntegreerderegistratie.

•Contentmanagement:hetaanpassen,uploaden,toegankelijkmakenendelenvanhetleermateriaal.

•Toetsing:toetsing,voortgangs-bewaking.

7 Leereenheden gebruiken


OpenSourceprogramma’svoorhetarrangerenenafspelenvanSCORM-enIMS-leereenheden

DokeosiseenafsplitsingvanhetaandeKULeuvenontwikkeldeClarolineplatform.DokeosisookOpenSource,maarwordtprofessioneelondersteundopcommerciële

basis.Dokeosblinktnietuitindeadmini-stratievefunctionaliteiten,maaronder-steuntwelliveaudioenvideoconferen-cing.DeUniversiteitvanGentgebruikthetDokeos-systeem.EenNederlandseverta-lingisbeschikbaar,demogelijkhedenvooreeneigenvormgevingzijn(nog)beperkt.Detechnischeeisenzijnlaag,destandaardwebservercombinatieApache,PHP,MySQLvolstaat.Versie1.6.1vanDokeosondersteuntSCORMim-enexportenbevateenauteursomgeving.http://www.dokeos.com/ http://www.claroline.net/


dOkeOs/cLarOLIne GpL

MoodleisoorspronkelijkontwikkeldinAustralië.Inmiddelsheefthetpakketeengrotegebruikerscommunityenwordthet

ookinhetNederlandseonderwijstoe-gepast.EriseenNederlandsevertalingbeschikbaareneigenvormgevingismogelijkviasjablonen.Erisveelaandachtvoorcommunicatie,waaronderchat.Hetsysteemoogtvriende-lijkenheefteenportaalgedachtealsbasis.Detechnischeeisenzijnlaag.Inderoad-mapvanMoodleishetexporterenvanMoodle-activiteitenalsLearningDesignUnitsopgenomen(versie1.6)enversie2.0zouIMS-LDmoetenkunnenimporteren.http://moodle.org/

mOOdLe GpL

Lezenofimporterenvanvolgensdezeafsprakenopgeslagenleereenhedeniseenminimalevereiste.

PraktischgezienbiedthetvoldoenaandeeerdergenoemdeSCORM-ofdeIMS-specificatiesvoormetadataeenredelijkegarantievooruitwisselbaar-heidenhergebruikindetoekomst.Daarnaastmoetenookdeindeleer-eenhedeningeslotenstukjestekstenmediazoveelmogelijkinopenstan-

daardenwordenopgeslagen.Dezemaatregelenvermijdenonnodigekostenindetoekomstenmakenuit-wisselingvanzelfgemaakteleereen-hedenmetanderescholenmogelijk.Ookuitgeversvaneducatiefmateriaalzullenzichsteedsmeergaanhoudenaandezeafspraken.

Gebruik van leereenheden in eLO’s

scOrm of Ims metadata, packaging en scOrm runtime

afspraak ‘afspelen van educatieve content’

Hetproject‘Opencontentstandaarden’richtzichopSCORMRuntimeenmaakteenselectievanonderdelendievoorhetNederlandseonderwijsvanbelangzijn.

Ookwordenerafsprakengemaaktoverdetoepassingvandeverschillendeonderdelen.http://openstandaarden.kennisnet.nl/

7 LeereenHeden GebrUIken


.LRN(dotlearn)heeftzijnrootsindeSloanSchoolofManagementvanhetMassachu-settsInstituteofTechnology.Decommuni-catiefunctionaliteitenvan.LRNzijnminderuitgebreiddandeanderehierbesprokenpakketten.Defunctionaliteitenvoorhetonlinetonenvanleerstofzijnechteruit-gebreid.ZoisereenspeciaalpakketvooronlinePowerPoint-achtigepresentaties.EenNederlandsevertalingisbeschikbaar.Detechnischeeisenzijnhoog.http://dotlrn.org/


.Lrn GpL

ILIASheeftzijnoorsprongaandeUniver-siteitKeuleneniseenprojectvannegenuniversiteiteninDuitsland,FrankrijkenZwitserland.Hetisbeschikbaarinhet

Nederlandsenkaninvormgevingwordenaangepast.ILIASgaatuitvaneenpersoon-lijkedesktopvandegebruiker,waareenoverzichtvanalleelementenenberichtenuitdeverschillendecursussenvandegebruikerwordtgeboden.ILIASonder-steunthetonlineaanmakenvanleer-materiaal.Erisookeenofflinetoolvoorhetmakenvanleermodules,deopOpen-Office.OrggebaseerdeiLEX.ILIASsteltietshogereeisendanbijvoorbeeldMoodle.InDuitslandwordtILIASalsASP-dienstaangeboden.http://achill.ilias.uni-koeln.de/ios/

ILIas GpL

AtutorisontwikkeldopdeUniversiteitvanToronto.Hetiseensysteemmetveelmogelijkhedenenuitgebreidegroupware

(samenwerkings)functionaliteiten.EenNederlandsevertalingisnognietbeschik-baarmaarinontwikkeling.Viasjablonenisdevormgevingaantepassen.De1.5betaversiekaninhetsysteem(online)aangemaakteleerstofopslaanalsSCORMcompatibleleereenheden.Detechnischeeisenzijnlaag.DeroadmapvoorAtutorbevatonderanderehetvoldoenaanSCORM2004endeintegratievandeTILErepositorysoftwarevoorleereenheden.http://www.atutor.ca/


atUtOr GpL

DidactoriseensysteemvanNederlandsebodem.Hetsysteemwordtdoorverschil-lendegrotereinstellingengebruiktenis

sterkmodulairopgebouwd.Devormge-vingsvrijheidenfunctionaliteitomvangzijngroot.DidactorrichtzichopIEEE-LOM-enIMS-LD-specificaties.DoordehogetechnischeeisenishetvoorhetpoenvowellichtinteressantalsASP-oplossing(waarbijhetsysteemexternwordtgehostenhetgebruikervanalsdienstwordtaangeboden).DidactorwordtcommercieelondersteunddoorTheMediatorGroup.http://www.didactor.nl/

dIdactOr mpL, apacHe sOftWare LIcense



HetSAKAI-projectisontstaanaandeuniversiteitenvanMichiganenIndiana,waarnaMIT,StanfordUniversity,hetOKIenhetuPortalconsortiumaanhaakten.

HiermeewerdhetmiljoenenprojectSAKAIopgestart.Desoftwareisnogsterkinontwikkelingenisgerichtophethogeronderwijs.Versie1.5bevatuitgebreidefunctionaliteitvooronlinetesten,SCORMisgepland.RecentisookLAMS(IMS-LDlevelA,zieH5)opgenomeninSAKAI.Detechnischeeisenzijnhoog,deschaalbaar-heidook.DeUniversiteitvanAmsterdamneemtnamensStichtingSURFdeelaanhetproject.EenNederlandsevertalingisnognietbeschikbaar.http://www.sakaiproject.org/cms


sakaI

ZieH4‘VanbasisbestandennaarLeereen-heden’.

tInyLms GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x

LON-CAPAisontwikkeldaandeMichiganStateUniversity.BijzonderaanditsysteemisdeverbindingmethetLearningOnlineNetwork,eengedeelde‘pool’van(inmid-dels21.000pagina’s)onderwijsmateriaal,voornamelijkgerichtophethogeronder-wijs.HetsysteemisnognietbeschikbaarinhetNederlands.http://lon-capa.org/


LOn-capa GpL

OLAT(OnlineLearningAndTraining)isontwikkeldinZwitserland.HetisSCORMRuntimeenIMSContentPackagingcompa-tible.OLATondersteuntdaarnaastIMS-QTIvoorvragenentesten.Hetsysteemlaathetimplementerenvanverschillendedidacti-schemodellentoe.Ookveelcommunicatie-toolszijngeïntegreerd,totenmetinstantmessaging.Hetsysteemisnognietver-taaldinhetNederlands.Detechnischeeisenzijnhoog,maarerisookeen‘allesineen’installer.http://www.olat.org/

OLat OLat sOftWare LIcense



Ims-LIp

Ims-rcdeO

Ims eportfolio specification

eLdvo

HetIMSLearnerInformationProfilebestaataleenpaarjaarenbevatin-formatiealsIdentificatienummer,doe-

lenenkwalificatiesvaneenleerling.http://www.imsglobal.org/profiles/index.html

RDCEOstaatvoorRe-useableDefinitionofCompetencyorEducatio-nalObjective.Despecificatieisbedoeldalseensoortkapstokvoorbeschrijvingenvancompetenties.

IMS-RCDEOzalwordentoegepastineentoekomstigeIEEEstandaardvoordefinitievancompetenties.http://www.imsproject.org/ competencies/

DeIMSePortfoliospecificatiemaakthetuitwisselenvanportfolio’stussenverschillende(onderwijs)instellingenmogelijk.Indespecificatieiszelfs

gedachtaanhetmeenemenvanhetportfolionadeschooltijd.http://www.imsglobal.org/ep/index.html

Hetproject‘OntwikkelingStandaardElektronischLeerdossiervoortgezetonderwijs’(ELDvo)iseenontwikkelingwaarbijgoedwordtgekekennaardeIMSLIP-enIMSRCDEO-specificaties.DaarnaastzullenEuropeseimplemen-tatiesvandezespecificatiesenhetDOD(digitaaloverdrachtsdossier)vanprimaironderwijsnaarvoortgezetonderwijseenrolspelen.Voorde

basisgegevenswordtaangeslotenbijBRON,eenstandaardvooroverdrachtvanbasisgegevensovereenleerlingnaardeoverheid.Ookzullenmeeropleerlingzorggeoriënteerdegegevenswordenopgenomen.Inhetschooljaar2005-2006zaleenaantalscholeneenproefdoenmetdeELDvo-specificatie.http://www.eldvo.nl/

e-portfolio’s, dossiers en volgsystemen

Wat is een e-portfolio?Wanneerhetonderwijsverschuiftnaartakenenopdrachtendieeengrootdeelvandebasiskennisintegreren,wordthetbelangrijkomdecompetentiesdiedoordeleerlingwordenontwikkeldenaan-getoondinkaarttebrengenentebewaren.Metanderewoorden:hete-Portfolioiseenopslagplaatsvoordeafgerondeopdrachten,beoordelingen,werkstukken,etc.Hiermeekandeleer-linginvraaggestuurdonderwijsbeterwordenbegeleid.Tevenszouheteenstudentdeoverstapvandeenenaardeandereonderwijsinstellinggemakke-lijkermoetenmaken.Deinvullingvaneene-Portfoliover-schiltnogal.Demodellenlopennogaluiteen:methetaccentoppresentatie,beoordeling,hetleerproces,persoonlijkeontwikkeling,beheer(doorwie?),ofmeeralswerkmap.

Voorpoenvovalttedenkenaaneenuitwerkingdievooralisgerichtopeenoptimalebegeleidingvandeleerlingmetzakenals:

• persoonsgegevens

• studiegegevens

• competenties

• bewijsstukken

• leeractiviteiten

• werkstukken

• reacties,commentarenenfeedback

• reflectieopeigenontwikkeling

Erkaneenscheidingtussenportfolioeneenvolgsysteemwordenaangebracht,waarbijhetportfoliodoordeleerlingwordtbeheerdenhetvolgsysteemdoordeschool.Debelangrijkstestandaardenopportfo-liogebiedzijnIMS-LIP,IMS-RCDEO,IMSePortfolioeninNederlanddeprojectenE-portfolioenELDvo.ELDvogaatuitvanbeheerdoordeschool.

8 volgen van leerprestaties


OpenSourceprogramma’svoorportfolio’s–nietgestandaardiseerd

Elggvolgteenanderebenaderingenzieteenportfoliovooralalseenmiddelvoor

individueleontwikkeling.Desoftwaregeefteenleerlingzelfdegereedschappenvoorhetbeïnvloedenvanzijnontwikke-ling.Leerlingenkunnenzelfleerkringeninrichten,verbindingenmakennaarandereleerlingenenleermiddelen,reflectieorganisereneninformatieverzamelenendelen.Daarvoorbiedthetsysteemweblogs,wiki,bestandsopslag,communitytoolsenmiddelenvoorhetmakenvansocialenetwerken.LeerlingenkunnenookzelfRSSfeedsgenereren.http://elgg.net/


eLGG GpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (pHp)

Klahowyarichtzichopportfolio’svoorpoenvo(K12).

http://sourceforge.net/projects/klahowya�/

kLaHOWya GpL WIndOWs, LInUx, bsd, mac Os x

e-portfolio

OpenSourceprogramma’svoorportfolio’s–IMSePortfolio

InNederlandwordtdoorStichtingKennisnetIctopschoolgewerktaanafsprakenoverdetegebruikenveldenvooreene-portfolio.Bijhetmakenvandezeafsprakenzijnonderwijs-instellingen,vertegenwoordigersuitdearbeidsmarkt(zoalsCWI)enuit-geverijenbetrokken.Hetdoelisom

toteenbreedgedragenafspraaktekomenoverdemogelijkeinhoudvanhete-portfolioendemanierwaaropdezeinformatiekanwordenuitgewis-seld.DebasisvoordeafsprakenwordtgevormddoordeIMSe-Portfoliospecificatie.http://e-portfolio.kennisnet.nl/

DeOSPePortfoliosoftwaremaakthetmogelijkeenverzamelingaanteleggenvandocumentenenmultimediadieeenbeeldgevenvandeleerervaringeniniemandsleven.Hetbiedteenplatformvoorreflectiesoverbinnenenbuiten-schoolseervaringenenprestaties.Deeigenaarvaneenportfoliokansubsets

selecterenvoorpresentatievoorspecifiekegelegenhedenenkanviahetplatformcontactenleggenvoorcommunicatie,delenvanervaringenenterugkoppeling.Docentenkunnenhetplatformgebruikenomdeleerprocessenteleidendoorreflectieveactiviteitenintebouwen.Ookkunnenbeoordelingsinstrumentenwordenontwikkeld.Desoftwareconfor-meertzichaandeIMSePortfoliospecificatieenisverbondenmethetSakaiproject.http://www.osportfolio.org/


OspI GpL? WIndOWs, LInUx, mac Os x

8 vOLGen van LeerprestatIes


9 administratie

Ophetgebiedvan‘Administratie’isnogveelwinsttebehalen.Helaaskunnenweerinditboekjeslechtskortopingaan.Wekunnenhiertweestandaardennoemen,EDEXmlenSIF.

edexml

sIf

EDEX(EducatieveExport)beschrijftdeopslagvangegevensoverleerlingen,groepenenleerkrachten.Inprincipegaathetomeenvoudigegegevensalsnaam,adres,geslacht,groep,leer-kracht,etniciteitenlandvanherkomst.Dezeafspraakkanwordengebruiktvoordeuitwisselingvangegevenstussendeschooladministratieeneducatievesoftwareofeenleerling-volgsysteemenvoorgegevensuitwisse-lingtussenscholenenandereonder-wijsinstanties.

EDEXiseenNederlandseTechnischeAfspraak(NTA2032)vanhetNormalisa-tieinstituutNEN.Vanwegebeperkin-genvandeEDEX-standaardisopvoor-spraakvanhetministerievanOCWinapril2004eenwerkgroepgevormdomEDEXtebeschrijvenineenmodernerXML-formaat.DitresulteerdeinEDEXml.DeNENheeftdetechnischeuitwerkingvanEDEXmlbeschreveninNTA2032:2005.http://www�.nen.nl/nen/servlet/dis-patcher.dispatcher?id=194564

SIFstaatvoorSchool’sInteroperabilityFramework.DoelvanditAmerikaansesysteemisomviaeensoortmakelaar(ZoneIntegrationServer,ZIS)letterlijkallesystemeninscholenmetelkaargegevenstelatenuitwisselen.Hierbijgaathetombibliotheekdata,leerling-informatie,(leerlingvoortgangisnognietgerealiseerd),depersoneels-administratie,toegangsrechten,energieentelefoondienstentotenmetdekantine.Hetsysteembaseertzichop

‘events’.Iedereapplicatiepubliceertofrapporteertgebeurtenissendiewordenontvangendoordeapplicatiesdiehiervooreenabonnementhebben.Tussenvraagenaanbodziteenmake-laar(deZIS)waarbijapplicatieszichkunnenmeldenalsleveranciervaneenbepaalddatatype.DebasisvoordeSIF-specificatieishetXML-formaat.Berichtenwordenbeveiligdverstuurd.http://www.sifinfo.org/

Elggvolgteenanderebenaderingenzieteenportfoliovooralalseenmiddelvoorindividueleontwikkeling.Desoftware

geefteenleerlingzelfdegereedschappenvoorhetbeïnvloedenvanzijnontwikke-ling.Leerlingenkunnenzelfleerkringeninrichten,verbindingenmakennaarandereleerlingenenleermiddelen,reflectieorganisereneninformatieverzamelenendelen.Daarvoorbiedthetsysteemweblogs,wiki,bestandsopslag,communitytoolsenmiddelenvoorhetmakenvansocialenetwerken.LeerlingenkunnenookzelfRSSfeedsgenereren.http://elgg.net/

dOtfOLIO GpL WIndOWs, LInUx, bsd, mac Os x

MILK(MeerInformatieuitLerendeKinde-ren)iseenvolgsysteemdatderesultatenuitverschillendeeducatieveprogramma’sopvraagteninééninterfacepresenteert.HetprogrammagebruiktdeOpenSourceMySQL-databaseomdegegevensopteslaan.ExportnaarXMLismogelijknaasteenkoppelingnaarEDEXml(ziehierna).http://www.milksoftware.nl/

mILk GpL/LGpL WIndOWs, LInUx, mac Os x (pHp)


8 vOLGen van LeerprestatIes


Dubbelkliknuophetinstallatiebestand.Uherkentdeinstallatiebestandenaande.dmgextensie(inveelgevallenkuntudezeprogramma’sdirectvandedvdstarten)ofhetvoorkomenvan‘mac’indebestandsnaam.Eenenkelekeerishetinstallatiebestandingepaktalstarofbzipbestand.Dezekuntuuitpakkendooreroptedubbelklikken.Hetuitge-paktebestandzietudanopdedesktop.Doorhieroptedubbelklikkenwordthetbestandgeïnstalleerd,enverschijnthetprogrammaineenmapjeopdedesktop.Hetuitgepakteinstallatiebestandkuntuhiernawissen.

systeemeisenVoorhetbootenmetUbuntuisminimaal128MBRAMvereist.Depcmoeteendvd-romspelerhebben.

Wat kunt u doen als het niet lukt?HelaasisKennisnetIctopschoolnietinstaatomsupportteverzorgenvoordeopdezedvd-romopgenomensoftware.Hetisgratissoftwarediewordtgele-verdzondergarantie,zoalsomschrevenindelicentievoorwaardenvandepro-gramma’s.Watkuntunudoenwanneereenpakketnietinstalleertofnietwerktzoalsverwacht?1Leeshet‘Readme’,‘Leesmij’ofhet

‘Install’-bestand.2Kijkopdewebsitevanhetbetreffende

project:beginbijdeFAQ(veelgestelde

vragenlijst).Komthiergeenoplossinguitvoort,dankuntuhetForumproberen.Demeesteforahebbeneenzoekfunctieenhantereneenindelingoponderwerp.Zoekaltijdeerstofuwvraagnieteerderinhetforumisgesteld,voordatueenvraaginstuurt.Leterbovendienopdatuwvraagbijhetjuisteonderwerpterechtkomt.

3Projectenhebbenvaaktweewebsites:eensiteopSourceforgeeneen‘eigen’projectsite.DeSourceforgesiteisdeplaatsvoor‘downloads’vandenieuwsteversies,deprojectsiteheeftmeestaldemeesteinformatieensupporttebieden.SomsisookopdeSourceforgesiteeenforumfunctietevinden.

4Probeerinuwomgevingondersteu-ningtekrijgenbijervaringsdeskundi-genofprofessionals.Heelvaakishetmetprofessionelehulpookmogelijkeenprogrammanaaruweigenwensenaantepassen.

Uwiltlievernietsinstalleren?Kijkdanopdevolgendebladzijde!

Linux/Ubuntu live dvdOmuwpcoptestartenmetLinux,moetuwpcbijhetopstartendedvd-rominlezen,waarnaUbuntuwordtgestart.Gebeurtditniet,danzijnertweemoge-lijkheden:

1UmaakteenbootfloppyvanuithetWindowsmenuvandedvd-rom.Uheefthiervooreenfloppynodig(degegevenshieropgaanverloren).Alsunuzoweldefloppyalsdedvdindepcplaatst,zaldepceerstvandefloppystartenenvervolgensdegegevensvandedvdhalen.Demeesteouderecom-putersprobereneerstvandefloppydrivetestarten.

2UdoeteenkleineaanpassinginuwBIOS6,waarbijuinsteltdatuwpceerstnaardedvd-romdrivemoetkijkenvoordatdehardeschijfwordtgebruiktomtestarten.

Hoegaatdit?Meestalzietubijhetaanzettenvandepceenmeldingals‘Press DEL to enter setup’,waarbijinplaatsvan‘DEL’ookwel‘ESC’,‘F10’ofietsdergelijkswordtgebruikt.DoortijdensdezemeldingopdezetoetstedrukkenkomtuindeBIOSinstellingenvandepc.Dezebepalenhetgedragvandepctijdenshetopstarten.

Zoeknuindeverschillendeschermennaarde‘BootSequence’.Dezekuntuzoinstellendatdepceerstnaarde

dvd-romkijktbijhetstarten.Kieseenoptiewaarbijdedvd-romvoordeC:schijfstaatdusbijvoorbeeld:

‘A:,cd-rom,C:..’of‘cd-rom,C:,..’. GebruikindeBIOS-schermendepijl-

tjestoetsenomnaardeBootSequencetegaan,veranderdewaardeerachtermetPgUpenPgDnensladaarnadeveranderingop.VeranderindeBIOSgeenandereinstellingen!

Ubuntuherkentdemeestehardwareautomatisch,maarhetkanzijndatbepaaldedelenhelaasniet(goed)wordenherkend.Indatgevalwerkthetbetreffendehardwareapparaatniet.

Windows-softwareStartuwcomputeronderWindows.Plaatsdedvd-romindedvd-lezer.Ophetschermverschijnteenmenumetdiversekeuzemogelijkhedenvoordeopdedvd-romaanwezigepakketten.Ukuntnudegewenstepakketteninstalleren.Wanneerautostartisuitgeschakeldishetmenutebereikenviade‘verkenner’.Zoeknaardedvd-romdriveenklikop‘go.exe’.

mac Os-x softwareVoorhetinstallerenvansoftwareopApplecomputersonderMacOS-Xdientunaardemap‘mac’tebladeren.Hierinzijndesoftwarepakkettengeplaatst.

10 Hoe werkt de dvd-rom?

6BIOSstaatvoor‘basicinput/outputsystem’,dathetgedragvandepcbepaaltindeeerstefasevanhetopstarten.


bijlage 1

Het content zoekprofiel pO-vOhttp://www.edustandaard.nl/

HetContent-zoekprofielPO-VOspecifi-ceertdeminimaalbenodigdemetadatavoordevindbaarheidenuitwisselbaar-heidvanleermateriaal.Hetvereen-voudigthetzoeken.

Hetprofielbestaatuit18veldendiemoetenwordeningevuld:

Schemanaam(bijv.ISBN,URI)Identificatiecodes(bijv.ISBN-nummerofinternetadres)

Titel

Taal

Omschrijving(algemeen)

Sleutelwoord(trefwoord)

Aggregatieniveau(bijv.fragment,lesofcursus)

Versie

Status

Bestandsformaat(bijv.HTML,JPEG,MP3,etc.)

Soortleerbron(bijv.oefening,leestekst,experiment,etc.)

Beoogdeeindgebruiker(bijv.docent,deelnemer,etc.)

Context(po,vo,bve)

BeoogdeleeftijdsgroepKosten

Auteursrechtenenanderebeperkingen

Omschrijving(rechten)

Doel(bijv.aanduidenvancompetentieofleerdoel)

Uwiltlievernietsinstalleren?DownloadhetStartpakketOSSPortableOffice

OSSPortableOfficeiseencompilatievanOpenSourceprogramma’s,waareenhandigmenuaantoegevoegdis.Defilosofieachterhetpakketisdatveelmensenbehoeftehebbenaanspecifiekeprogramma’s,maardatvaakgewerktmoetwordenoppc’swaardezeprogramma’snietopgeïnstalleerdzijn,ofwaarhetniettoegestaaniszelfsoftwareteinstalleren.DooreencompletesetapplicatiesaantebiedenvoorgebruikvanafeenUSBstick,staandezeprogramma’svoortaanaltijdgereedvoorgebruik.DeenigevereistenzijneenwerkendeUSBpoort

eneenWindowsXPcomputer.Vooralleprogramma’szijnhandleidingentoegevoegd,waarmogelijkinhetNederlands.Hetpakketbevat:Firefox,RSSreaderSage,FireFTP–Thunderbird–Miranda–OpenOffice.org–NVU–Inkscape–Gimp–Foobar2000–Audacity–VLC–Passbook–Portableappsbackup–ClamwinAV–Winfilecrypt–Scribus(DTP)

HetStartpakketOSSPortableOfficeistedownloadenvanhttp://www.ossinhetonderwijs.nl

10 HOe Werkt de dvd-rOm?


disclaimer

disclaimer open standaarden infopakket (boekje, inclusief dvd-rom)IndienUgebruikmaaktvanhetIctopschoolOpenSourceInfopakket(boekje,incl.dvd-rom),wordtUgeachtvanhethiernavolgendekennistehebbengeno-menenzijndevolgendebepalingenvantoepassing.

HetInfopakketvanIctopschoolisuit-sluitendbedoeldalsnaslagwerkenalsinformatievoorzieningvoordedoel-groepvanIctopschool.IndienersprakeisvanenigeuitlegofenigadviesinditInfopakket,heeftditeenalgemeenkarakterenisdeuitlegofadviesnietgerichtopeenspecifiekesituatieofprobleem.HoeweldeinformatieinditInfopakketmetdegrootstmogelijkezorgvuldigheidissamengesteld,kanIctopschoolgeengarantiegevendatdezeinformatiejuist-en/ofvolkomenisen/ofblijft.Ictopschoolaanvaardtgeenaan-sprakelijkheidvoorschadealsgevolgvanhetgebruikvanhetInfopakketenhetbezoekenvandeopdedvd-romgenoemdesitesofschadeontstaandoorhetvertrouwenopofactiesondernomennaaraanleidingvaninformatieinditInfopakket.

IndienUviadedvd-romofopbasisvaninformatieinditInfopakketnaarweb-sitesofbronnenvanandereorganisatiesofbedrijvengaat,wijstIctopschoolUeropdatdezezijnsamengestelddooranderezelfstandigopererendeorganisa-tiesendatIctopschoolnietverant-woordelijkisvoordejuistheidenvolledigheidvaninformatietevindenopdezewebsitesenbronnen.Ictopschoolgeeftgeengarantienochaanvaardtzijenigerleiaansprakelijkheidmetbetrek-kingtotdeinhoud,data,adviezen,ver-klaringen,software,productenofandermateriaalopdergelijkesitesofbronnen.

LicentiesDelicentiebindthetgebruikendeverspreidingvansoftwareaanvoor-waarden.DeinditboekjebeschrevensoftwarewordtonderverschillendeOpenSourcelicentiesaangeboden.Iederelicentiekentzijneigenvoor-waarden,maarallelicentieslatenvrijeverspreidingtoe.Voordetailsoverdelicentiesverwijzenweunaardeweb-sitesvandeprogramma’s,ofnaardewebsitevanhetOpenSourceInitiative(OSI).Deonderstaandelicentieszijn‘goedgekeurd’doorhetOSI:

• BSDlicense:AfkomstigvandeUniver-sityofCalifornia,Berkeley

• GPL:GNUPubliclicense

• LGPL:LesserGNUPublicLicense

• MITlicense:AfkomstigvanhetMassachusettsInstituteofTechnology,MIT

• MPL:MozillaPublicLicensehttp://www.opensource.org/licenses/

Daarnaastzijnerverschillendepro-gramma’sopgenomenmetandereofaan-gepasteOpenSourcelicenties.Leesdezeeerstgoedvoordatuerserieusmeeaandeslaggaat.

bijlage �

98


Open standaarden 99

OPENSOURCEENSTANDAARDENINHETONDERWIJS

Dezepublicatieistotstandgekomenin2005inhetkadervanhetprogrammaOSSinhetOnderwijs.Sinds2007isOSSinhetOnderwijsonderdeelvanStichtingKennisnetIctopschool.

tekst JeroenMeij

redactieRaoulTeeuwen,MatildeMeerts,MargreetZeilmaker,MariskavanderStarre

Opmaakheleenvanhaaren,DenHaag

drukOBTBV,DenHaag

LiveDVDOpenOffice,AmsterdamWindowsInstallerGertJanTimmer

Depublicatieismedetotstandgekomendankzijhetconstructievecommentaarvan:Frans-WillemDuijnhouwer,KennisnetPierreGorissen,FontysHogescholenNielsMaes,CitowozBredaNicoVerbeij,Kennisnet

1edruk–4000ex.2egewijzigdedruk–3000ex.

Januari2007©Ictopschool2005©KennisnetIctopschool2007

Dezepublicatiewordtuitgegevenonderdecreativecommonslicentie

NaamsvermeldingNietcommercieelGelijkdelen1.0Nederland

titel

Live Linux desktop – Windows software – mac Os x softwareLet op: deze dvd heeft voor het afspelen een dvd-rom speler nodig.

Ictopschoolisnietinstaatsupportteverzorgenvoordeopdezedvd-romopgenomensoftware.Hetisgratissoftwarediewordtgeleverdzondergarantie,zoalsomschrevenindelicentievoorwaardenvandeprogramma’s.Watukuntdoenwanneereenpakketnietinstalleertofnietwerktzoalsverwacht,staatbeschreveninHoofdstuk10.

Open standaardenInfopakket

01.2

007

stichting kennisnet Ict op school

pOstadres

postbus 778�700 at Zoetermeer

beZOekadres

paletsingel 3��718 nt Zoetermeer

t (079) 3�3 09 96f (079) 3�1 �3 ��e [email protected]

www.ossinhetonderwijs.nl

Open standaarden Infopakket - Kennisnet · 2008-01-14 · leeromgevingen en auteurstools die werken...

Documents

Transcript of Open standaarden Infopakket - Kennisnet · 2008-01-14 · leeromgevingen en auteurstools die werken...